GEMEENTE ROERMOND. Onderwerp: discussienota voor de invoering van de verplichting tot tegenprestatie in de wet werk en bijstand

Transcriptie

1 &39 gemeente Roermond GEMEENTE ROERMOND Commissievoorstel Agendapuntno.: Datum: 27 februari 2012 Portefeuille: BS Onderwerp: discussienota voor de invoering van de verplichting tot tegenprestatie in de wet werk en bijstand Aan de commissie Burgers en Samenleving 1 SAMENVATTING Dit voorstel is een discussienota rondom het invoeren van een verplichting tot tegenprestatie in het kader van de Wet werk en bijstand. De nota heeft ten doel u te ondersteunen bij het maken van uw keuze over het al dan niet invoeren van een verplichting tot het verrichten van werkzaamheden als tegenprestatie voor een uitkering van de gemeente. We geven u een beeld van de huidige reintegratiepraktijk en een toelichting op de bevoegdheid om een verplichting tot tegenprestatie op te leggen aan uitkeringsgerechtigden. Daarnaast worden in deze nota drie scenario's geschetst met de bijhorende voordelen en aandachtspunten. Waarom wordt dit voorstel aan de commissie voorgelegd? EI Consultatie in de aanloop naar een raadsvoorstel en/of beleidsdocument Gevoelen peilen/advies vragen omtrent de uitoefening van een bevoegdheid van het college Overig, namelijk Relatie met / achterliggende stukken Coalitieprogramma/college-uitvoeringsprogramma/programmabegroting Eerdere besluitvorming raad/beleidsdocumenten, namelijk aanpassingen verordeningen aan wijzigingen in de wet werk en bijstand per 1 januari 2012 Motie/amendement, nummer Overig, namelijk Financiële consequenties 0 Nee Ja, bedrag

2 Pagina 2 2 TOELICHTING Per 1 januari 2012 is de Wet werk en bijstand (Wwb) gewijzigd. Met deze wijziging heeft de gemeente de bevoegdheid gekregen om uitkeringsgerechtigden een tegenprestatie op te leggen. Deze tegenprestatie is een verplichting voor de uitkeringsgerechtigden om werkzaamheden te verrichten in ruil voor het ontvangen van een bijstandsuitkering. Het is aan de gemeenteraad te besluiten of de gemeente gebruik gaat maken van deze bevoegdheid. Om te komen tot deze keuze, schetsen wij in deze nota drie scenario's met bij behorende voordelen en aandachtspunten. Huidige pral<tijl<: Een uitkering op grond van de Wwb is een minimum inkomensvoorziening voor mensen die geen inkomsten uit werk en/of geen overige inkomsten hebben. De Wwb is er dan ook op gericht om uitkeringsgerechtigden naar werk te begeleiden. Voor hen waar werk geen reële optie is, fungeert de Wwb als vangnet. Vanuit dit doel om mensen naar werk te begeleiden en uitkeringsonafhankelijk te maken, legt de gemeente uitkeringsgerechtigden re-integratie verplichtingen op: De bestaande re-integratieverplichtingen zijn: 1. het verkrijgen en aanvaarden van algemeen geaccepteerde arbeid; 2. gebruik te maken van re-integratievoorzieningen die de gemeente aanbiedt. Aanvullend op de bovengenoemde re-integratieverplichtingen kan sinds 1 januari gekozen worden om een verplichting tot tegenprestatie aan uitkeringsgerechtigden op te leggen. Om u een indruk te geven van de bestaande re-integratieverplichtingen en activiteiten wordt eerst een beeld geschetst van de huidige praktijk. Voor mensen die een uitkering hebben op grond van de Wwb, loaw, loaz kan de gemeente trajecten inzetten gericht op werk en/of sociale activering. De gemeente Roermond heeft voor deze groep in 2011 ruim 1000 re-integratietrajecten ingezet. Deze trajecten bestaan bijvoorbeeld uit Work First (trajecten waarin uitkeringsgerechtigden 6 weken lang gedurende 5 dagdelen per week productieachtige activiteiten doen) of trajecten buurtbeheerbedrijf(trajecten waarin uitkeringsgerechtigden werkervaring opdoen en bijvoorbeeld klussen in de Roermondse wijken verrichten). Daarnaast worden ook trajecten ingezet gericht op bemiddeling naar werk of werken mensen bij een werkgever met behoud van uitkering of in een gesubsidieerd dienstverband. Voor mensen die een grote afstand tot de arbeidsmarkt afstand hebben, worden trajecten ingezet gericht op sociale activering of het verrichten van vrijwilligerswerk. Elke uitkeringsgerechtigde heeft de verplichting werk te aanvaarden en te werken aan zijn reintegratieontwikkeling om zijn afstand tot de arbeidsmarkt te verkleinen. De klantmanagers werk van de gemeente volgen de uitkeringsgerechtigden en bezien of de opgelegde verplichtingen worden nagekomen. De uitkeringsgerechtigde die niet meewerkt aan zijn re-integratieverplichting, kan een

3 Pagina 3 maatregel worden opgelegd. In 2011 zijn er 75 maatregelen opgelegd. Deze maatregelen bestaan uit een korting op de uitkering, Deze korting kan oplopen tot 100% op de uitkering. Uitkeringsgerechtigden die te grote belemmeringen hebben voor het verrichten van reintegratieactiviteiten (zoals bijvoorbeeld ernstige verslavingsproblematiek, psychische problematiek of ziekte), kunnen (tijdelijk) worden vrijgesteld van de re-integratieverplichtingen. Het kabinet heeft per 1 januari 2012 in de wet de mogelijkheid gecreëerd om uitkeringsgerechtigden aanvullend aan de bovenstaande verplichtingen ook een verplichting tot tegenprestatie op te leggen. In het kader van de tegenprestatie verrichten uitkeringsgerechtigden dan werkzaamheden van maatschappelijk nut als burgerlijke taak en "tegenprestatie" voor het verkrijgen van een uitkering. De verplichting van tegenprestatie is in de wet als volgt geformuleerd: "naar vermogen door het college opgedragen onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden te verrichten, die worden verricht naast of in aanvulling op reguliere arbeid en die niet leiden tot verdringing van de arbeidsmarkt." Dit betekent: er moet gekeken worden of de uitkeringsgerechtigden de verplichte werkzaamheden kan verrichten; de werkzaamheden blijven onbeloond, de uitkeringsgerechtigden werken met behoud van uitkering; het betreft werkzaamheden die maatschappelijk nuttig zijn; het betreft werkzaamheden die niet worden weggezet bij een reguliere werkgever, het mag niet leiden tot verdringing. De bevoegdheid en mogelijkheid tot het opleggen van de tegenprestatie is geregeld In de wet. Het is echter aan de gemeente om deze verplichting al dan niet op te leggen. Voor de aard en duur van de werkzaamheden zijn wel richtlijnen aangegeven, maar de invulling daarvan is aan de gemeente. Ook is het aan de gemeente om te bepalen aan welke uitkeringsgerechtigde zij deze verplichting oplegt. De tegenprestatie geldt alleen voor de uitkering bijstand voor levensonderhoud en niet voor andere inkomensregelingen. Om u te ondersteunen bij het maken van de beslissing om al dan niet gebruik te maken van de bevoegdheid om de tegenprestatie in te vullen, worden nu drie verschillende scenario's met voordelen en aandachtspunten voorgelegd. De drie scenario's zijn: 1. verplichting tot tegenprestatie, uitvoering wordt georganiseerd door de gemeente; 2. verplichting tot tegenprestatie, uitvoering is de eigen verantwoordelijkheid van de uitkeringsgerechtigde; 3. vrijwillige tegenprestatie stimuleren en belonen. Scenario 1 Verplichting tot tegenprestatie, uitvoering werkzaamheden door de gemeente. De gemeente maakt gebruik van de mogelijkheid om uitkeringsgerechtigden een verplichting tot tegenprestatie op te leggen en regelt de werkzaamheden die uitkeringsgerechtigden in het kader van de tegenprestatie moeten uitvoeren. De verplichting tot tegenprestatie wordt aanvullend op de huidige reintegratieverplichting opgelegd. De verplichting tot tegenprestatie vervangt echter de re-

4 Pagina 4 integratieverplichting niet. De gemeente zal de verplichting per individu opleggen en moet daarbij een afweging maken of de uitkeringsgerechtigde de tegenprestatie ook kan verrichten. De gemeente organiseert de werkzaamheden ter vervulling van de tegenprestatie. De gemeente organiseert de werkzaamheden en voert begeleiding en controle op deze werkzaamheden uit. Voorcfe/en.- Er wordt een extra signaal neergelegd bij uitkeringsgerechtigden. Tegenover het recht op een uitkering bestaat ook een plicht om werkzaamheden te verrichten die maatschappelijk nuttig zijn. Door de werkzaamheden zelf te organiseren, wordt de individuele verplichting tot een tegenprestatie direct concreet en niet vrijblijvend. Een duidelijke beschrijving van de werkzaamheden vereenvoudigt de controle en handhaving en maakt het mogelijk snel te kunnen reageren op het niet nakomen van deze verplichting. Aandachtspunten: De verplichting tot een tegenprestatie mag de re-integratie van de uitkeringsgerechtigde niet in de weg staan en wordt dan ook aanvullend opgelegd. Uitstroom naar werk blijft immers altijd voorop staan. Het opleggen van een extra verplichting aan uitkeringsgerechtigden betekent extra uitvoeringstaken voor de gemeente, zonder dat deze uitvoeringskosten gecompenseerd worden in het gemeentefonds. De extra uitvoeringstaken bestaan uit de afweging tot het opleggen van de verplichting, de controle of de verplichting is nagekomen en het handhaven van de verplichting. Het organiseren van deze werkzaamheden brengt extra werk en kosten met zich mee voor de gemeente. Deze kosten kunnen niet gefinancierd worden uit het Participatiebudget omdat het immers geen reintegratieactiviteiten zijn. De werkzaamheden die als verplichting tot tegenprestatie kunnen worden opgelegd zijn beperkt in aard en duur. Er zijn geen concrete kaders, maar er speelt een landelijke discussie of de verplichting tot tegenprestatie al dan niet leidt tot het uitvoeren van verplichte arbeid, of in extreme term: dwangarbeid. Als de aard van de werkzaamheden en de opgelegde verplichting als dwangarbeid kan worden aangemerkt, zal het in strijd zijn met Europese Regelgeving (artikel 4, EVRM). Echter eerst een juridische toetsing van een concrete casus zal duidelijkheid geven of de uitvoering inderdaad in strijd is met het Europees Verdragsrecht. De werkzaamheden die in het kader van de verplichting tot tegenprestatie worden opgelegd, leiden niet tot meer vrijwilligerswerk. De gemeente kan vrijwilligerswerk en mantelzorg niet als verplichting tot tegenprestatie opleggen. Het kabinet heeft in haar parlementaire behandeling aangegeven dat vrijwilligerswerk en mantelzorg plaatsvindt op eigen initiatief en op basis van eigen vrijwilligheid. Indien de tegenprestatie wordt opgedragen door de gemeente vervalt deze vrijwilligheid. De werkzaamheden die uitkeringsgerechtigden uitvoeren leveren geen extra besparing op voor het bedrijfsleven of de gemeente. De werkzaamheden mogen namelijk niet leiden tot verdringing van reguliere arbeid op de arbeidsmarkt en moeten dus additioneel zijn. Dit betekent dat de werkzaamheden van de tegenprestatie extra zijn. Het zijn werkzaamheden als aanvulling op bestaande opdrachten aan de markt; reguliere werknemers behouden hun werk. Het uitvoeren van de extra werkzaamheden door uitkeringsgerechtigden levert daarom geen besparing op. De gemeente Roermond is bij invoering op korte termijn een van de eerste gemeentes die overgaan tot invoering. Veel gemeentes nemen een afwachtende houding aan ten aanzien van de invoering

5 Pagina 5 door de onduidelijl<heid over de praktische uitvoering,de juridische risico's en door ontbrekende financiering. Scenario 2 Verplichting tot tegenprestatie, uitvoering eigen verantwoordelijkheid uitkeringsgerechtigden. De gemeente maakt gebruik van de bevoegdheid om uitkeringsgerechtigden een verplichting tot tegenprestatie op te leggen. De verplichting tot tegenprestatie wordt aanvullend op de huidige reintegratieverplichting opgelegd. De verplichting tot tegenprestatie zal de re-integratieverplichting niet vervangen. De verantwoordelijkheid om de werkzaamheden in het kader van de tegenprestatie te verrichten en de uitvoering daarvan ligt bij de uitkeringsgerechtigden zelf. Uitkeringsgerechtigden zullen zelf op zoek moeten gaan naar maatschappelijke en nuttige werkzaamheden die ze kunnen verrichten. Uitkeringsgerechtigden hebben ook de verantwoordelijkheid om aan te tonen dat ze aan de verplichting tot tegenprestatie hebben voldaan. De gemeente zal de verplichting per individu opleggen en moet daarbij een afweging maken of de uitkeringsgerechtigde een tegenprestatie kan verrichten. De gemeente zal daarna toetsen of de uitkeringsgerechtigde de werkzaamheden heeft verricht en/of voldaan is aan de opgelegde verplichting. Voordelen: Er wordt een extra signaal neergelegd bij uitkeringsgerechtigden. Tegenover het recht op een uitkeringen bestaat ook een plicht om werkzaamheden te verrichten die maatschappelijk nuttig zijn. De uitvoering van de werkzaamheden blijft een eigen verantwoordelijkheid van de uitkeringsgerechtigde. Uitkeringsgerechtigden zullen zelf maatschappelijk nuttige werkzaamheden verrichten en/of organiseren. Dit past binnen de visie op de eigen verantwoordelijkheid van de burger en de regisseursrol van de gemeente. Aandachtspunten: De verplichting tot een tegenprestatie mag de re-integratie van de uitkeringsgerechtigde niet in de weg staan en wordt dan ook aanvullend opgelegd. Uitstroom naar werk blijft immers altijd voorop staan. Het opleggen van een extra verplichting aan uitkeringsgerechtigden betekent extra uitvoeringstaken voor de gemeente, zonder dat deze uitvoeringskosten gecompenseerd worden in het gemeentefonds. De extra uitvoeringstaken bestaan uit de afweging tot het opleggen van de verplichting, de controle of de verplichting is nagekomen en handhaven van de verplichting. Het opleggen van de extra taken en uitvoering door de gemeente past niet binnen de kerntakendiscussie en vereist extra financiering. Sanctionering en handhaving is complex en minder doeltreffend, dan in het scenario 1. De verantwoordelijkheid voor het verrichten van de werkzaamheden ligt bij de uitkeringsgerechtigden zelf. De gemeente kan alleen achteraf toetsen of voldaan is aan de tegenprestatie aan de hand van de bewijsvoering van de uitkeringsgerechtigde. Handhaving en sanctionering is daardoor complex en tijdrovend. De werkzaamheden die als verplichting tot tegenprestatie kunnen worden opgelegd zijn beperkt in aard en duur. Er zijn geen concrete kaders, maar er speelt een landelijke discussie of de verplichting tot tegenprestatie al dan niet leidt tot het uitvoeren van verplichte arbeid, of in extreme term;

6 Pagina 6 dwangarbeid. Als de aard van de werkzaamheden en de opgelegde verplichting als dwangarbeid kan worden aangemerkt, zal het in strijd zijn met Europese Regelgeving (artikel 4, EVRM). Echter eerst een juridische toetsing van een concrete casus zal duidelijkheid geven of de uitvoering inderdaad in strijd is met het Europees Verdragsrecht. De werkzaamheden die in het kader van de verplichting tot tegenprestatie worden opgelegd, leiden niet tot meer vrijwilligerswerk. De gemeente kan vrijwilligerswerk en mantelzorg niet als verplichting tot tegenprestatie opleggen. Het kabinet heeft in haar parlementaire behandeling aangegeven dat vrijwilligerswerk en mantelzorg plaatsvindt op eigen initiatief en op basis van eigen vrijwilligheid. Indien de tegenprestatie wordt opgedragen door de gemeente vervalt deze vrijwilligheid. De uitkeringsgerechtigde heeft vrijheid in de wijze waarop hij de verplichting tot tegenprestatie invult; De werkzaamheden die de uitkeringsgerechtigde uitvoert in het kader van de verplichting tot tegenprestatie worden opgelegd moeten beperkt zijn in aard en duur. De gemeente Roermond is bij invoering op korte termijn een van de eerste gemeentes die overgaan tot invoering. Veel gemeentes nemen een afwachtende houding aan ten aanzien van de invoering door de onduidelijkheid over de praktische uitvoering, de juridische risico's en door ontbrekende financiering. Scenario 3 Vrijwillige tegenprestatie stimuleren en belonen De gemeente beloont mensen met een uitkering die structureel vrijwilligerswerk verrichten door extra reintegratie-instrumenten in te zetten om de kwaliteit van de werkzaamheden te verbeteren en gelijktijdig de afstand tot de arbeidsmarkt te verkleinen. Mensen met een uitkering die (structureel) maatschappelijk nuttige activiteiten verrichten zonder dat ze daartoe verplicht worden, verrichten feitelijk al vrijwillig een tegenprestatie. Voor die mensen kunnen (extra) re-integratie-instrumenten worden ingezet die zowel tegemoet komen aan het verbeteren van deze werkzaamheden als het verkleinen van de afstand tot de arbeidsmarkt van de uitkeringsgerechtigde. In het kader van re-integratie legt de gemeente haar uitkeringsgerechtigden reeds verplichtingen op. De uitkeringsgerechtigde die naast zijn reintegratieverplichting tevens structureel vrijwilligerswerk of andere werkzaamheden van maatschappelijk nut verricht, kan in aanmerking komen voor extra opleidingen of cursussen. In dit scenario wordt het verrichten van vrijwilligerswerk door uitkeringsgerechtigden beloond. Voordelen: Uitvoeringskosten en extra taken blijven binnen de huidige taken van re-integratie en ingezette instrumenten verkleinen de afstand tot de arbeidsmarkt. Past binnen de regisseursrol van de gemeente en de eigen verantwoordelijkheid van de uitkeringsgerechtigde. Structureel vrijwilligerswerk wordt gestimuleerd; Maatschappelijke en vrijwilligersorganisaties hebben te maken met gemotiveerde en beter toegeruste vrijwilligers. Organisaties waarbinnen uitkeringsgerechtigden hun tegenprestatie uitvoeren kan een (symbolische) vergoeding worden gevraagd. Bedrijven kunnen deze middelen in een fonds storten van waaruit extra stimuleringsinstrumenten kunnen worden verstrekt. Uitkeringsgerechtigden kunnen door extra cursussen en opleidingstrajecten in zichzelf investeren en daardoor hun afstand tot de arbeidsmarkt verkleinen.

7 Pagina 7 De inzet van extra re-integratie-instrumenten komen ook tegemoet aan het verbeteren van de werkzaamheden in het kader van vrijwilligerswerk en hebben daardoor ook een meerwaarde voor de maatschappelijke- en vrijwilligersorganisaties. Re-integratieverplichtingen die de uitkeringsgerechtigden worden opgelegd, komen tevens tegemoet aan de doelstellingen van de wet om de uitkeringsduur te verkorten door aanvaarding van werk. In het kader van de re-integratie speelt geen juridische discussie rondom verplichte arbeid in de Europese regelgeving. De werkzaamheden dragen bij aan re-integratie, waardoor de aard, de omvang en duur van de werkzaamheden gevarieerder en langduriger kan zijn dan bij de verplichting tot een tegenprestatie. Aandachtspunt: Binnen het budget voor re-integratie (Participatiebudget) moeten voldoende middelen gereserveerd worden voor het financieren van deze specifieke cursussen en opleidingen. Advies cliëntenraad Wet werk en bijstand De cliëntenraad Wet werk en bijstand heeft aan de hand van de drie scenario's haar visie op de verplichting tot tegenprestatie uitgesproken. De cliëntenraad heeft aangegeven, dat op grond van de huidige verplichtingen in het kader van re-integratie ook werkzaamheden kunnen worden verricht in ruil voor de uitkering. Daarvoor worden nu ook al instrumenten en trajecten ingezet. Deze verplichtingen worden ook gehandhaafd en kunnen gesanctioneerd worden. Het invoeren van een verplichting tot tegenprestatie voegt hier volgens de cliëntenraad weinig aan toe. Daarnaast heeft de cliëntenraad aangegeven dat ze het belangrijk vinden dat uitkeringsgerechtigden gekoppeld kunnen worden aan vrijwilligerswerk. Hierbij is de cliëntenraad van mening dat het verplichten van vrijwilligerswerk niet werkt. Vrijwilligerswerk moet gestimuleerd worden. Een verplichting leidt niet tot motivatie, waardoor "verplicht vrijwilligerswerk" geen bijdrage levert aan de organisatie. De cliëntenraad geeft daarom aan, dat er geen invoering van een verplichte tegenprestatie nodig is om uitkeringsgerechtigden te stimuleren voor vrijwilligerswerk en om een directe koppeling te maken tussen uitkeringsgerechtigden en vacatures van vrijwilligersorganisaties. Zij adviseert om met de organisaties van het maatschappelijk middenveld te gaan overleggen over (nieuwe) mogelijkheden voor uitkeringsgerechtigden. De cliëntenraad heeft daarmee een voorkeur voor scenario 3, waarin uitgegaan wordt van stimuleren en van een beloning van de vrijwillige tegenprestatie. Tenslotte signaleert de cliëntenraad dat de uitvoering van de verplichte tegenprestatie complex en bewerkelijk is. Zij signaleert daarbij dat de invoering gelijktijdig zou moeten plaatsvinden met de invoering van de Wet werken naar vermogen en de uitvoering van de aanpassingen in de wet werk en bijstand. Zij adviseert daarom de invoering van de verplichte tegenprestatie uit te stellen, tot een tijdstip dat er meer ruimte is om te bezien of deze bewerkelijke uitvoering wenselijk is. Relatie met de Wet werken naar vermogen In februari heeft het kabinet een wetsvoorstel Wet werken naar vermogen (Wwnv) ingediend in de Tweede Kamer. Het wetsvoorstel bundelt de wetten Wet Sociale Werkvoorziening (Wsw), Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong) en de Wet Werk en Bijstand (Wwb). In de Wwnv, waarvan de inwerkintreding per 1 januari 2013 voorzien is, blijft de mogelijkheid tot de verplichte

8 Pagina 8 tegenprestatie bestaan. Ten aanzien van de implementatie van de Wwnv zal de gemeenteraad een visie moeten vormen. Uitgaande van een parlementaire behandeling van de wet voor het zomerreces, zal deze visievorming in dit najaar plaatsvinden. Indien uw raad besluit de tegenprestatie te willen invoeren, zal deze beslissing in de visie Wwnv moeten worden meegenomen. Toelichting op middelen Binnen de kerntakendiscussie dienen voorstellen met financiële consequenties te worden getoetst aan het financieel kader, de meerjarenbegroting , met daarin opgenomen de taakstellende bezuinigingen voor de komende jaren (oplopend tot structureel 10 miljoen per jaar in 2015). De jaarschijf 2013 vertoont op dit moment een tekort van circa 1,5 miljoen. De verwachting is dat we de komende maanden geconfronteerd zullen worden met aanvullende bezuinigingen vanuit het rijk. Invoering van de tegenprestatie leidt tot financiële consequenties die niet passen binnen het financieel kader van de meerjarenbegroting. Indien u kiest voor scenario 1 of 2 zal hiervoor dekking moeten worden gezocht. Beide scenario's zijn dan ook alleen uitvoerbaar wanneer binnen het financieel kader herschikking plaatsvindt binnen het investeringsprogramma, aanvullend wordt bezuinigd dan wel herbestemming van reserves plaatsvindt. Het gepaste moment daarvoor is de financiële kadernota voor De behandeling daarvan is gepland voor de raadsvergadering van 28 juni aanstaande. In die vergadering is ook de behandeling van de jaarverantwoording 2011 met aansluitend de bestemming van het rekeningsaldo. De extra kosten onder scenario 3, kunnen gefinancierd worden uit het Participatiebudget. De mogelijkheid tot besteding van extra re-integratiemiddelen in het kader van de vrijwillige tegenprestatie, zal daarom als meegenomen moeten worden bij de visievorming Wwnv. Na uw keuze voor een van de drie scenario's zullen wij het scenario uitwerken. 2 VERZOEK COLLEGE Wij verzoeken u om een keuze te maken voor een van de drie scenario's ten aanzien van de invulling van de bevoegdheid tot invoering van de verplichting tot tegenprestatie. Burgemeester en wethouders van Roermond, De secretaris. De wnd. burgemeester, mr. drs. J.J.Th.L. Geraedts H.M.J.M. van Beers Bijlage(n): Ter inzage: