RISICO HOROSCOOP VOORSPELLING AANTALLEN ONGEVALLEN VOOR SECTOREN EN BEROEPEN

Transcriptie

1 RISICO HOROSCOOP VOORSPELLING AANTALLEN ONGEVALLEN VOOR SECTOREN EN BEROEPEN Gebaseerd op meldingsplichtige ongevallen en blootstelling aan gevaren

2 Inhoud 1. Inleiding Toelichting op de gebruikte gegevens en het gebruik van het ORCA basisrisico Definities De gevaren en onderliggende gegevens Voorspelde en werkelijke aantallen ongevallen Risico per uur gelijk in iedere sector Verwachting voor Leeftijd en risico Sector gebaseerd op activiteiten van de werkgever Ernstige arbeidsongevallen en arbeidsongevallen met letsel en verzuim De berekeningen De blootstelling aan contact met bewegende delen van vaste machines De basisrisico s Aantal werkenden per sector en beroepsgroep Risico overzicht van sectoren en beroepen Top 10 van gevaren per sector Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en Communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Onderwijs...54

3 4.8. Gezondheids- en Welzijnszorg Openbaar bestuur en Overheid Overige dienstverlening Overige bedrijven uitgesplitst Landbouw, Bosbouw en Visserij Eergie- en Waterleidingbedrijven Horeca Overige bedrijven Aandeel blootgestelden aan elk van de gevaren per sector Top 10 risico s per beroep Ambachtelijke en Industriële beroepen Transportberoepen Administratieve beroepen Commerciële beroepen Dienstverlenende beroepen Gezondheidszorg- en hulpverlenende beroepen Leerkrachten en docenten (Vak)specialisten Agrarische beroepen Leidinggevende functies Aandeel blootgestelden aan elk van de gevaren per beroepsgroep

4 1. Inleiding Deze publicatie is bedoeld voor iedereen die zich bezighoudt met arbeidsveiligheidsbeleid bij overheden, bedrijven, arbo-consulenten, brancheorganisaties, sociale partners en eigenlijk iedereen die werkt en blootstaat aan gevaren die een arbeidsongeval tot gevolg kunnen hebben. De publicatie geeft inzicht in de verschillen in risico s op een ernstig ongeval per gevaar gebaseerd op het aantal uur blootstelling, de daadwerkelijke omvang van de blootstelling aan gevaren in Nederland, de verschillen in blootstelling binnen sectoren en binnen beroepen en het verwachte aantal ernstige ongevallen per sector en beroep gegeven de blootstelling. In dit inleidende hoofdstuk wordt toegelicht welke gegevens zijn gebruikt en in het daaropvolgend hoofdstuk hoe de gegevens zijn gebruikt Toelichting op de gebruikte gegevens en het gebruik van het ORCA 1 basisrisico Het vertrekpunt bij de bepaling van een verwacht aantal ongevallen bij een bepaalde zijn de in het kader van het ORCA project berekende basisrisico s. Het basisrisico is de waarschijnlijkheid dat in Nederland een werknemer bij blootstelling van 1 uur aan een bepaald gevaar die werknemer een aan de Arbeidsinspectie (AI) meldingsplichtig arbeidsongeval overkomt met dodelijk of permanent of herstelbaar letsel tot gevolg Definities Een arbeidsongeval is een ongeval dat plaatsvindt op een arbeidsplaats bij of als gevolg van werkzaamheden met een arbeidsmiddel. Dat kan zijn in een bedrijf of instelling, op een (bouw)locatie, op het land, bij het werken aan de weg, bruggen, viaducten, op of in het water et cetera. Kortom, overal waar werknemers aan het werk kunnen zijn. (Verkeers)ongevallen die plaatsvinden tijdens het woon-werkverkeer worden door de AI niet als arbeidsongevallen aangemerkt. Letsel opgelopen als gevolg van fysiek geweld tijdens het werk wordt wel gezien als een arbeidsongeval. Er is sprake van een meldingsplichtig arbeidsongeval als het slachtoffer binnen een jaar aan de gevolgen overlijdt, blijvend letsel oploopt of binnen een etmaal voor minstens een etmaal in een ziekenhuis wordt opgenomen. Poliklinische behandeling wordt niet als ziekenhuisopname beschouwd en een nacht ter observatie wel. Onder blijvend letsel wordt onder andere amputatie, blindheid, of langdurige chronische - lichamelijke of psychische/traumatische klachten verstaan. 1 ORCA staat voor Occupational Risk Calculator, een instrument waarmee kwantitatief de kans op arbeidsongevallen van individu tot bedrijf - kan worden bepaald (2008) 1

5 Tevens geldt dat de AI alleen die arbeidsongevallen onderzoekt waarbij het slachtoffer werkte onder gezag van anderen. Dat betekent dat ongevallen van zelfstandigen (als die op dat moment niet onder gezag van derden werkten) niet meldingsplichtig zijn. Tot slot neemt de AI niet alle ongevallen voor haar rekening en/of zijn er afspraken gemaakt met andere Inspecties over wie het voortouw neemt in het onderzoek. Een ongeval in opgestegen vliegtuig wordt bijvoorbeeld niet door de AI onderzocht. Ongevallen aan boord van zeeschepen en bij het laden en lossen van zeeschepen door de bemanning zelf, zonder dat daar een stuwadoorsbedrijf bij betrokken is, worden niet door de AI onderzocht. Ongevallen bij boringen ten behoeve van de exploratie en exploitatie van delfstoffen betreffen het werkterrein van het Staatstoezicht op de Mijnen, als het wetenschappelijk onderzoek betreft dan wordt de AI er wel bij betrokken. Tot slot worden ongevallen bij spoor-, metro- en tramwegbedrijven door de AI in overleg met de Inspectie Verkeer en Waterstaat onderzocht De gevaren en onderliggende gegevens In het ORCA project zijn 64 type gevaren onderscheiden, denk aan vallen van hoogten, geraakt worden door vallende objecten, contact met elektriciteit of de gevaren die bewegende onderdelen van machines met zich meebrengen. Voor elk van de gevaren is het basisrisico bepaald voor de kans op dodelijk letsel, op permanent letsel en op herstelbaar letsel. Hierbij is gebruik gemaakt van de: 1 uitkomsten van analyse van door de Arbeidsinspectie (AI) onderzochte arbeidsongevallen; hierbij zijn de door de AI opgestelde onderzoeksverslagen uit de periode 1998 tot en met februari 2004 onderzocht en tot scenario s verwerkt. Voor elk van de gevaren is het aantal ongevallen, onderverdeeld naar de drie type letsels, in die periode vastgesteld; 2 uitkomsten van een Internetenquête onder een representatief deel van de Nederlandse beroepsbevolking op basis waarvan een schatting is gemaakt van de jaarlijkse totale blootstelling in uren voor 61 gevaren (gebaseerd op de antwoorden van die mensen waarvan een ernstig ongeval door de AI zou worden onderzocht). Nota bene: op het moment van het afnemen van de Internetenquête werden nog 61 gevaren onderscheiden. Op een later moment is het gevaar op chemische explosies opgesplitst in vier verschillende typen chemische explosies. In deze publicatie beperken we ons tot de 61 gevaren. In totaal zijn er 9142 scenario s in gevarenmodellen verwerkt, gebaseerd op 9002 ongevallen 2 met in totaal 9459 slachtoffers 3. Voor bijna alle gevaren zijn alle ongevallen uit de onderzoeksperiode van 6 jaar en 2 maanden onderzocht. Echter, voor de ongevallen veroorzaakt door contact met vallende voorwerpen (onderverdeeld in 5 gevaren) en contact met bewegende onderdelen van machines (onderverdeeld in 4 gevaren) zijn slechts twee jaren onderzocht. Hierbij speelde het grote aantal ongevallen in deze categorieën en de beschikbare tijd voor de ongevalanalyse een rol. 2 In sommige gevallen bleek bij één ongeval sprake van twee of zelfs drie gevaren, vandaar dat er meer scenario s zijn dan ongevallen. 3 In sommige gevallen waren bij één ongeval meerdere slachtoffers betrokken 2

6 Om de blootstelling aan de gevaren te bepalen is een Internetenquête gehouden onder een steekproef van het vaste Internetpanel van TNS Nipo. Het TNS NIPO Panel bestaat uit ongeveer personen waarvan representatief zijn voor de Nederlandse beroepsbevolking. Uit deze is een steekproef van deelnemers getrokken. Deze respondenten hebben een vragenlijst voorgelegd gekregen waarvan de hoofdmoot bestond uit het bepalen van de blootstelling in uren aan de 61 gevaren in een typische week van het jaar (de eerste week van november in 2006). Zie bijvoorbeeld de omschrijving van het gevaar contact met extreem koude of hete oppervlakken of open vlammen: Werkt u met of bevindt u zich wel eens in de directe nabijheid van hete of extreem koude oppervlakken of open vlammen? Voorbeelden zijn producten die erg heet of koud uit het verwerkingsproces komen of zijn, machines, uitlaten, koelvoorzieningen, ovens, koelwater- of condens afvoer, verhitte onderdelen (assen, staven, bouten) et cetera. Bij open vlammen gaat het hier niet om brand, maar om gecontroleerde vlammen, zoals van branders, fornuizen, lasapparaten. De antwoorden zijn - rekeninghoudend met de duur van de werkweek, vakantie en ziekteverzuim - gebruikt voor een schatting van de jaarlijkse blootstelling. Hierbij is ook rekening gehouden met de tijd die zelfstandigen wel en niet onder gezag werkten en met de sectoren waarin de AI geen onderzoek uitvoert. Ondanks de te verwachten representativiteit van de steekproef bleef een weging van de respondenten gewenst. Deelnemers aan het Internetpanel bleken over het algemeen gemiddeld jonger en hoger opgeleid dan de werkelijke beroepsbevolking. Daarbij werd de enquête afgenomen in 2006 en waren de ongevalsdata afkomstig uit de periode 1998 tot begin De uitkomsten zijn daarom ook nog gecorrigeerd voor de omvang en de verdeling van de beroepsbevolking in dezelfde periode als de ongevalsanlayse. Bij de weging en ophoging is gebruik gemaakt van twee bronnen: de Enquête Beroeps Bevolking (EBB) en de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA). In het geval van de EBB is het gemiddelde genomen over de jaren Bij de NEA is gebruik gemaakt van het jaar Vervolgens is gewogen en opgehoogd naar: 1 Sector (EBB en NEA) 2 Beroep (NEA) 3 Dienstverband (EBB) 4 Opleidingsniveau (EBB) 5 Leeftijd (EBB) 6 Geslacht (EBB) De blootstelling in uren aan elk van de gevaren is dus representatief voor de met de ongevalanalyse overeenkomstige periode van dat deel van de Nederlandse beroepsbevolking dat bij een ernstig ongeval in aanmerking komt voor onderzoek door de AI. Een basisrisico wordt dan als volgt berekend: uit de ongevalsanalyse is gebleken dat er bij het vallen van een verplaatsbare ladder in 6 jaar en 2 maanden 18 doden zijn gevallen, 159 maal sprake was van permanent 3

7 letsel en 628 maal sprake van herstelbaar letsel. In dezelfde periode is de totale blootstelling aan het werken op en met een verplaatsbare ladder geschat op uur. Deling levert dan de basisrisico s op. De kans op een dodelijk ongeval bij een uur bloostelling is dus 18/ is 2,38E-08. In paragraaf 2.2 is een tabel opgenomen met alle basisrisico s. Met de basisrisico s kunnen gevaren op verschillende manieren op ernst worden gesorteerd. In de onderstaande figuren worden drie sorteringen weergegeven. De eerste figuur geeft gesorteerd op de waarschijnlijkheid dat een ongeval dodelijk afloopt - voor elk van de gevaren weer wat bij een ongeval de kans is op het soort letsel. Deze figuur geeft dus een maat voor de dodelijkheid van een gevaar als er een ongeval met letsel plaatsvindt. De tweede figuur geeft het aantal verwachte ernstige ongevallen naar type letsel als de Nederlandse beroepsbevolking bij elkaar aan elk van de gevaren 1 miljard uur zou blootstaan (gesorteerd naar aantal ongevallen). Deze tweede figuur geeft dus de ranglijst weer van de meest risicovolle gevaren per uur waaraan de beroepsbevolking bloot kan staan. Echter, 1 miljard uur bloostelling is na drie maanden blootstelling van de beroepsbevolking aan het gevaar struikelen of uitglijden al bereikt maar het is achtmaal de jaarlijkse blootstelling aan het gevaar vallen van een verplaatsbare ladder en maar liefst 40 maal de jaarlijkse blootstelling aan het gevaar vallen van een rolsteiger. De derde figuur houdt rekening met de jaarlijkse blootstelling aan elk van de gevaren. Per gevaar is het basisrisico per uur van elk van de consequenties vermenigvuldigd met de blootstelling in uren per jaar weergegeven. 4 Waar in de eerste twee figuren het gevaar vallen van een touwladder nog prominent in de bovenste regionen te vinden was, staat deze in de derde figuur onderaan. Samenvattend vertelt de eerste figuur ons dat als iemand valt van een touwladder het letstel zeer waarschijnlijk dodelijk is. De tweede figuur laat zien dat werken op een touwladder, op werken op een dak na, per uur de meeste kans op een ongeval geeft. De derde figuur laat zien dat door de geringe blootstelling aan het gevaar vallen van een touwladder we bijna geen ongevallen verwachten met touwladders. Sterker nog: het minst aantal slachtoffers van alle gevaren. In deze publicatie gebruiken we deze manier van presenteren, zoals in de derde figuur, het meest. Dat wil zeggen het basisrisico per consequentie per gevaar vermenigvuldigd met een blootstelling uit bijvoorbeeld een bepaalde sector of voor een beroepsgroep in uren per jaar. 4 Het resultaat daarvan is precies het gemiddeld aantal ongevallen per jaar over de onderzoeksperiode. 4

8 figuur 1 De gevaren gesorteerd naar dodelijkheid. Van ieder gevaar is de waarschijnlijkheid gegeven dat een ongeval een dodelijke afloopt kent of tot permanent of herstelbaar letsel leidt. Dus een slachtoffer van een chemische explosie heeft 10% kans op overlijden. 5

9 figuur 2 De gevaren gesorteerd naar risico per uur. Per gevaar is weergegeven hoeveel ongevallen we verwachten (onderverdeeld naar de letsels) als de beroepsbevolking aan elk gevaar 1 miljard uur zou blootstaan. Als er 1 miljard uur wordt gewerkt op stilstaande voertuigen (bij laden en lossen bijvoorbeeld) dan verwachten we net iets meer dan ernstige arbeidsongevallen. 6

10 figuur 3 De gevaren gesorteerd naar jaarlijkse blootstelling in Nederland. Per gevaar is weergegeven hoeveel ongevallen we verwachten (onderverdeeld naar letsels) gegeven de jaarlijkse blootstelling aan elk van de gevaren. De verwachting is dat de combinatie risico per uur en blootstelling per jaar van het bedienen van een machine met bewegende onderdelen per jaar tweemaal zoveel ongelukken veroorzaakt dan het eerst volgende gevaar (vallen van een verplaatsbare ladder). 7

11 Voorspelde en werkelijke aantallen ongevallen Op basis van de Internetenquête weten we voor verschillende sectoren en categorieën van beroepen de jaarlijkse blootstelling aan elk van de gevaren. Door deze blootstellingen te vermenigvuldigen met de basisrisico s kan een schatting worden gegeven van het aantal ongevallen en type letsels dat kan worden verwacht in een sector en binnen een beroepsgroep. Tevens kan worden bepaald welke gevaren het meest bijdragen aan deze verwachting en waarom; bijvoorbeeld omdat het risico per uur heel hoog is en/of omdat er sprak is van heel veel uur blootstelling. We maken deze schattingen op basis van de algemene basisrisico s. Dat is een belangrijk gegeven. Wat we niet doen is een basisrisico per sector berekenen of gebruiken; dat wil zeggen: het aantal ongevallen per gevaar per type letsel in een sector gedeeld door de blootstelling aan dat gevaar in een sector. We nemen namelijk aan dat de sector waar men blootstaat aan een gevaar geen invloed heeft op de hoogte van het basisrisico. Daarnaast vermoeden we dat als we een sector basisrisico willen berekenen - er te weinig ongevallen en vooral te weinig dodelijke ongevallen om voor elk van de gevaren een betrouwbaar basisrisico per sector uit te rekenen. Ook is de registratie door de AI van de sector waarin een slachtoffer werkzaam is niet altijd betrouwbaar gebleken en de vraag is of die van het CBS ter validatie betrouwbaar zijn. Zowel de meldende partij als de registrerende partij maakt hierbij fouten. De verschillen tussen de kolommen Niet-Natuurlijke dood en gerapporteerd dodelijk letsel in Tabel 2 spreken boekdelen; in de door de AI geregistreerde zien we bijvoorbeeld 18 doden in de industrie terwijl de CBS er 9 telt. Omdat we aannemen dat het risico voor iedereen gelijk is kan het zijn dat het voorspelde aantal ongevallen voor een sector hoger of lager ligt dan het werkelijk waargenomen aantal ongevallen. Dat is een van de redenen waarom we spreken van horoscopen. Het zijn geen werkelijke waarden maar verwachtingen op basis van kenmerken als basisrisico, beroep en sector en de relatieve verschillen daartussen. De vergelijking tussen de horoscoop en het daadwerkelijk waargenomen aantal ongevallen is uiteraard heel interessant. De horoscoop gaat uit van een gelijk risico per uur voor iedereen in elke sector en gaat ervan uit dat het verschil tussen sectoren of beroepen wordt veroorzaakt door het aantal gevaren en de blootstelling in uren aan de gevaren. Is nu het werkelijk aantal waargenomen ongevallen in een sector of beroepsgroep veel hoger of veel lager, dan kan het basisrisico in die sector of beroepsgroep dus, aangenomen dat de bloostelling correct is gemeten, hoger of lager zijn dan gemiddeld voor Nederland. De oorzaken daarvoor kunnen in de werkomstandigheden liggen. Een andere verklaring is dat er sectorspecifieke onderrapportage is en/of dat de niet gerapporteerde ongevallen een sterk afwijkend basisrisico hebben in vergelijking met de gerapporteerde ongevallen. 8

12 Tabel 1 Vergelijking van het aantal ziekenhuisopnames volgens LIS, gerapporteerd herstelbaar of permanent letsel en het verwachte permanent en herstelbaar letsel op basis van de blootstelling per sector Ziekenhuisopname is gebaseerd op LIS2002 (Consument en Veiligheid) exclusief verkeersslachtoffers en inclusief zelfstandigen. Aangenomen is dat opnames Onbekend naar rato mogen worden verdeeld over de andere categorieën. Gerapporteerd letstel is het gemiddelde per jaar in de onderzoeksperiode 1998 tot februari 2004 en is op basis van het filteren van de ongevalsinformatie met de toepassing Storyfilter verkregen. Het verwacht letstel is berekend op basis van de blootstelling aan de gevaren maal de basisrisico s. De risicoafwijking is 0% als het verwachte en gerapporteerd letsel gelijk zijn. De rapportagegraad is verwacht letsel gedeeld door ziekenhuisopnames (met de categorie Onbekend verdeeld) uitgedrukt in een percentage. Tabel 1 geeft aan dat er inderdaad verschil is tussen het verwacht letsel (de horoscoopwaarde) en het aantal opnames volgens LIS. De tabel leert ons ook dat dit verschil waarschijnlijk in zijn geheel kan worden toegeschreven aan de onderrapportage en wel omdat de verwachte horoscoopwaarden heel nauwkeurig (de correlatiecoëfficiënt is 0,99 beter kan bijna niet) overeenkomen met de daadwerkelijk gerapporteerde ongevallen terwijl de berekening van het basisrisico onafhankelijk is van de sector. Met andere woorden: als het risicomodel wordt gevoed met de blootstelling aan de gevaren per sector dan reproduceert het risicomodel bijna perfect de door de AI geregistreerde ongevallen terwijl het model geen onderscheidt naar sector kent! Dat betekent dat we mogen aannemen dat het basisrisico in elke sector voor een willekeurig gevaar gelijk is en dat de in de horoscoopvoorspellingen in deze publicatie een goed beeld geven van het aantal te verwachten ongevallen per sector. Alleen de risico s in de gezondheids- en welzijnszorg lijken overschat. Voor de onderrapportage corrigeren we niet in deze publicatie. De onderrapportage is in totaal net iets meer dan 40% maar verschilt sterk per sector. Deels kan dat worden verklaard als de aanname dat de ziekenhuisopnamen van de categorie Onbekend naar rato mogen worden verdeeld niet klopt. Deels kan dat worden verklaard door de statistiek. De ziekenhuisopnames zijn inclusief zelfstandigen en die maken ongeveer 10% uit van alle werkenden maar de vraag is of dat alle verschillen kan verklaren, eventueel voor een groot deel in de landbouw. Landbouw, Horeca, Gezondheidszorg en Openbaar Bestuur (inclusief Leger, politie en dergelijke) hebben de grootste onderrapportage. Bij het Openbaar bestuur en de gezondheidzorg is het melden van een arbeidsongeval geen routine omdat veel ongevallen als part of the job worden gezien. 9

13 Tabel 2 laat ongeveer hetzelfde beeld zien voor dodelijke ongevallen maar door de kleine getallen lijken de verschillen groter. De overeenkomst tussen het veracht dodelijk letstel en de AI registratie van gerapporteerde dodelijke ongevallen betekent een steun in de rug van de registratie van de AI en zou kunnen betekenen dat de CBS de sector op een andere manier vaststelt. Tabel 2 Vergelijking van het aantal werkgerelateerde doden volgens het CBS, gerapporteerd dodelijk letsel en het verwachte dodelijk letsel op basis van de blootstelling per sector Dodelijke ongevallen in de eerste kolom zijn gebaseerd op de Statistiek Niet-Natuurlijk Dood 2002 (CBS) exclusief verkeersslachtoffers. Aangenomen is dat dodelijke ongevallen Onbekend naar rato mogen worden verdeeld over de andere categorieën. Gerapporteerd dodelijk letstel is het gemiddelde per jaar in de onderzoeksperiode 1998 tot februari 2004 en is op basis van het filteren van de ongevalsinformatie met de toepassing Storyfilter verkregen. Het verwacht letstel is berekend op basis van de blootstelling aan de gevaren maal de basisrisico s. De risicoafwijking is 0% als het verwachte en gerapporteerd letsel gelijk zijn. De rapportagegraad is verwacht letsel gedeeld door ziekenhuisopnames (met de categorie Onbekend verdeeld) uitgedrukt in een percentage Risico per uur gelijk in iedere sector Dat het risico per uur van een gevaar onafhankelijk is van de sector waar men blootgesteld staat, is een meer dan interessant gegeven. Het betekent namelijk dat op het gekozen niveau van sectoren, geen van de sectoren intrinsiek gevaarlijker is dan een ander, dat het werken op een ladder in de bouw gevaarlijk is dan het werken op een ladder in de horeca en dat het aantal ongevallen wordt bepaald door de blootstelling aan de gevaren. Dat wil niet zeggen dat het in ieder bedrijf even veilig of even gevaarlijk is. Er zijn verschillen maar zolang er in een groep van bedrijven dezelfde verhouding is van veiliger dan gemiddeld werkende bedrijven en onveiliger dan gemiddeld werkende bedrijven (in Nederland ongeveer 70% om 30%) dan kunnen we uitgaan van hetzelfde risico per uur voor elk van de gevaren. Omdat te toetsen hebben we gekeken of overeenkomsten tussen de verwachting van het aantal ongevallen en de daadwerkelijke rapportage ook optreedt als we op het niveau van gevaren binnen een sector de vergelijking maken of deelsectoren met elkaar vergelijken. 10

14 figuur 4 Vergelijking per gevaar van het verwacht aantal ongevallen met letsel en gerapporteerd aantal ongevallen met letsel in de sector bouwnijverheid. 11

15 Op basis van figuur 4 mogen we concluderen dat de overeenkomst tussen het verwacht aantal ongevallen en gerapporteerd aantal ongevallen in de Bouwnijverheid (zie Tabel 2) niet op toeval berust. Het kon natuurlijk dat het aantal ongevallen overeen kwam maar dat bijdrage per gevaar sterk verschilde. Dat is dus niet het geval. De correlatie is wederom zeer sterk. Ook als we kijken naar deelsectoren vertoont de verwachting gebaseerd op blootstelling in de bouwnijverheid althans sterke overeenkomsten met het aantal aan de AI gerapporteerde ongevallen (zie figuur 5). Het verschil zou zelf verklaard kunnen worden door onderrapportage of onduidelijkheid in toedeling aan de categorieën bij melding. figuur 5 Vergelijking per deelsector van het verwacht aantal ongevallen met letsel en gerapporteerd aantal ongevallen met letsel in de sector bouwnijverheid. Voor de deelsectoren in de bouw geldt dus dat ook hier de risico s per uur gelijk zijn. Naarmate er meer wordt opgedeeld (tot opdeling in individuele bedrijven) zal het moment komen waarbij dat net het geval meer is (het moment om het ORCA risicomodel te gebruiken waarbij de kwaliteit van de werkomstandigheden een rol spelen). Als voorbeeld de vergelijking van de deelsectoren Industrie (zie figuur 6) waarbij de overeenkomsten al minder sterk zijn en de metaal- en elektronische industrie behoorlijk veiliger lijkt te zijn dan op basis van blootstelling mag worden verwacht. 12

16 figuur 6 Vergelijking per deelsector van het verwacht aantal ongevallen met letsel en gerapporteerd aantal ongevallen met letsel in de sector industrie Verwachting voor 2006 Met enig vertrouwen kunnen we nu stellen dat het risico per uur voor gevaren voor sectoren in Nederland ongeveer gelijk is. Wat we niet weten is of het risico per uur ook gelijk blijft in de tijd. De blootstelling veranderd. Er zijn sinds de periode waaruit de ongevalsanalyse stamt tot aan de periode waaruit de bloostellingsenquête is afgenomen meer vrouwen gaan werken. Meer laagopgeleiden gaan werken en meer mensen zelfstandig gaan werken (veel mensen in de bouw) bijvoorbeeld. Als we de weging van de respondenten in de blootstellingsenquête daarop aanpassen dan zien we de volgende voorspelling voor 2006 per sector (Tabel 3). Het aantal doden is volgens het CBS in 2006 inderdaad gedaald (70). 13

17 Tabel 3 Verwacht aantal ongevallen naar letsel per sector in 2006 gebaseerd op de blootstelling in 2006 vergeleken met de verwachting voor de onderzoeksperiode van 1998 tot en met februari Leeftijd en risico Dat het niet gevaarlijker lijkt te zijn om een uur op een ladder in de bouw of in de zakelijke dienstverlening te staan betekent niet dat voor andere kenmerken het risico ook gelijk is. Voor leeftijd lijkt er wel degelijk een verschil te zijn. Uit figuur 7 blijkt dat jongeren tot 25 jaar (en zeker tot 20 jaar) meer ongevallen krijgen dan verwacht. Dat geldt ook maar in minder mate voor ouderen. De groep 25 tot 50 jarigen hebben veel minder ongevallen dan op basis van hun blootstelling verwacht mag worden. Overigens is de correlatie tussen verwachting en rapportage nog steeds sterk. 14

18 figuur 7 Vergelijking naar leeftijdscategorie van het verwacht aantal ongevallen met letsel en gerapporteerd aantal ongevallen met letsel in de Nederland Sector gebaseerd op activiteiten van de werkgever Een ander punt van belang is dat er bij het vragen naar de blootstelling niet is gevraagd naar waar de respondent aan het gevaar is blootgesteld. Dus aan een bewaker is niet gevraagd hoelang hij blootstond aan menselijke agressie bij een sociale dienst of op een bouwplaats maar alleen naar de blootstelling an sich. De blootstelling aan de gevaren is dus puur gekoppeld aan de persoon en derhalve het beroep van de persoon en de sector waarin de persoon vindt dat hij of zij werkzaam is en niet gekoppeld aan de plek waar het werk wordt uitgevoerd. De blootstelling van een chauffeur van een transportbedrijf aan vallende objecten uit kranen als hij iets aflevert op een bouwplaats wordt dus meegeteld in de sector transport en logistiek en niet in de sector bouwnijverheid Ernstige arbeidsongevallen en arbeidsongevallen met letsel en verzuim Het aandeel ernstige arbeidsongevallen in Nederland maakt maar een klein deel uit van het (geschatte) totaal aantal arbeidsongevallen. Volgens de Monitor Arbeidsongevallen in Nederland 2006 (TNO en Consument en Veiligheid, 2008) hebben naar schatting arbeidsongevallen plaatsgevonden met letsel en verzuim. Deze monitor maakt onder andere gebruik van het al eerder genoemde NEA, maar dan een versie die in 2005 qua opzet is gewijzigd. In de definitie van letsel gehanteerd binnen NEA wordt trouwens ook geestelijk letsel meegnomen als dat leidt tot verzuim. Ongeveer 20% van alle ongevallen zijn ongevallen met alleen geestelijk letsel. De monitor maakt ook gebruik van het Letsel Informatie Systeem (LIS). Een steekproef bij de Spoedeisende Hulp (SEH) van ongeveer 12 ziekenhuizen nu (in 2002 waren het er nog 14) waarbij wordt bijgehouden of een bezoek aan de SEH werkgerelateerd was en heeft geleid tot 15

19 ziekenhuisopname. TNO schat in dat ongeveer 10% van het totaal aantal ziekenhuisopnames via de SEH in de LIS aanwezig is. Daarnaast schat TNO in dat 90% van de werkgerelateerde opnames via de SEH verloopt. De overige 10% is via specialist of huisarts. Echter dat zal niet binnen 24 uur zijn en daarmee komt de LIS registratie goed overeen met een van de eisen voor meldingsplichtigheid van de AI. De monitor rapporteert dat er in 2006 sprake was van ziekenhuisopnames na een arbeidsongeval (inclusief ongevallen in het verkeer die tot arbeidsongeval worden gerekend). Tot slot levert de CBS statistiek Niet-natuurlijk dood het aantal van 82 dodelijke arbeidsongevallen in 2006 waarvan 12 in het verkeer. Kijken we nu naar een typisch jaar in onze ongevalsdata (2002) dan zien we dat er door ons ongevallen zijn onderzocht met in totaal slachtoffers, daarvan zijn er opgenomen in het ziekenhuis en uiteindelijk bleken 76 slachtoffers overleden. De Monitor Arbeidsongevallen in Nederland 2002 kwam in dat jaar op ziekenhuisopnames waarvan 200 verkeersgerelateerd en 91 doden waarvan 18 verkeersgerelateerd (dus 73 doden). Een vergelijking leert het volgende. Het aantal ongevallen met dodelijke afloop volgens het CBS is min of meer gelijk aan het aantal dodelijke ongevallen in de ongevalsanalyse; en het verschil kan verklaard worden door het jaar van overlijden en het jaar van het ongeval of de plaats van overlijden in een ziekenhuis in Duitsland of België bijvoorbeeld. Het aantal ziekenhuisopnames in onze analyse van de AI gegevens ligt tussen de 55% en 60% van het aantal geschatte opnames, waarmee we waarschijnlijk precies de onderrapportage aan de AI in beeld hebben. Wat het ook leert is dat, als we het vergelijken met de ongevallen met letsel en verzuim geschat voor 2006, de ernstige ongevallen maar 1% uitmaken van het totaal aantal ongevallen (en 2% als er geen onderrapportage zou zijn). In de cijfers die we hier presenteren in deze publicatie, geven we alleen de voorspelling van ernstige ongevallen, we beschikken namelijk niet over de verdeling van de overige 99% van de ongevallen met letsel en verzuim over de 61 gevaren. 16

20 2. De berekeningen De jaarlijkse verwachting van het aantal ongevallen per type letsel per beroepsgroep of sector is met de volgende formule bepaald: N ( B i * Rd i= 1 i ) Waarbij i loopt van de eerste tot het laatste (N) gevaar, B i de blootstelling in uren is voor de betreffende sector of beroepsgroep aan gevaar i en Rd i het basisrisico is (in dit voorbeeld voor dodelijk letstel) voor gevaar i. Per sector en beroepsgroep is ook weergegeven hoeveel elk gevaar bijdraagt aan het verwachte aantal ongevallen (georganiseerd in top 10 per sector of beroepsgroep) De blootstelling aan contact met bewegende delen van vaste machines De blootstelling aan de gevaren bedienen, onderhouden, vrijmaken en schoonmaken van vaste machines met bewegende onderdelen zoals gebruikt in deze publicatie wijkt licht af van de blootstelling zoals die is gebruikt om de basisrisico s voor deze gevaren af te leiden. De reden hiervoor is de wijze waarop de passieve blootstelling (het in de gevarenzone verkeren zonder dat men met de machine bezig is) aan een machine met bewegende onderdelen is verdeeld over de actieve blootstellingen. Voor deze verdeling is gekozen omdat geen model is gemaakt voor passieve blootstelling. Voor de berekening van de basisrisico s is dat als volgt gedaan. De totale passieve blootstelling voor heel Nederland is naar rato verdeeld over de totale blootstelling voor heel Nederland voor elk van de vier gevaren van werken met machines. Echter, om te werken met de blootstellingen per sector en beroep is een verdeling nodig van de passieve blootstelling op respondentniveau want enkel op respondentniveau is sector en beroep beschikbaar. Omdat niet iedere respondent bloot heeft gestaan aan ieder van de vier gevaren pakt de verdeling van passieve blootstelling op respondentniveau iets anders uit. Zeker omdat er ook respondenten zijn die alleen maar passief hebben blootgestaan en die blootstelling is niet naar rato te verdelen over de vier gevaren want de bloostelling daaraan is 0 uur. Het alternatief is evenredig (elk een vierde) of niet verdelen. Voor dat laatste is in dit geval gekozen met als gevolg iets verwachte ongevallen dan geregistreerde. 17