BESTRALING BIJ GYNAECOLOGISCHE TUMOREN

Transcriptie

1 BESTRALING BIJ GYNAECOLOGISCHE TUMOREN Van uw arts hebt u vernmen dat een bestraling p het bekken ndzakelijk is in het kader van uw behandeling vr een gynaeclgische tumr (kanker van de baarmeder(hals), vagina f schaamlippen). In deze brchure vindt u een aantal nuttige adviezen die u kunnen helpen m prblemen te vrkmen f bepaalde ngemakken te beperken. Eventueel wrdt deze raditherapie gecmbineerd met chemtherapie m de kankercellen geveliger te maken aan de bestralingen. Meer infrmatie hierver zal u bekmen via de behandelende nclg. Het kan k zijn dat deze uitwendige bestraling wrdt gevlgd dr een inwendige bestraling (zgenaamde brachytherapie) m een hge dsis rechtstreeks p het delvlume te kunnen tedienen. Hierver bestaat een aparte brchure. Wenst u meer uitleg f hebt u specifieke vragen, aarzel dan niet m uw arts f verpleegkundige hierver aan te spreken. Ze zullen u graag helpen. Praktisch Gelieve 1 uur vr de bestralingen leeg te plassen en aansluitend 2 bekers met water te drinken (200 à 400 cc). Nadien niet meer plassen tt de bestralingen. Dit zrgt vr een cnsistente blaasvulling en kmt de nauwkeurigheid van de bestralingen ten gede. U heft vr de bestraling niet nuchter te zijn f een dieet te vlgen, tenzij dit dr uw arts f diëtiste is vrgeschreven. Mgelijke reacties van het lichaam p de bestralingsbehandeling Bestraling werkt alleen in het gebied van uw lichaam dat bestraald wrdt. Afhankelijk van de plaats die bestraald wrdt, kunnen lkaal bijwerkingen ptreden. Smmige mensen hebben veel last van bijwerkingen, anderen merken er weinig van. De ernst van eventuele bijwerkingen heeft niets te maken met het resultaat van de behandeling; als u geen bijwerkingen hebt, betekent dit niet dat de raditherapie geen resultaat heeft. Acute bijwerkingen ntstaan tijdens de bestralingen en genezen nadat de bestralingen afgernd zijn. Dit kan wel enkele weken duren. De vruwelijke vrtplantingsrganen (eierstkken, baarmeder en vagina) liggen tussen endeldarm (rectum) en blaas. Ondanks het gebruik van de meest geavanceerde bestralingstechniek die mmenteel vrhanden is (zgenaamde rtatinele intensiteitsgemduleerde raditherapie) is het nmgelijk m deze beide rganen vlledig te sparen van straling. Ok de huid wrdt nvermijdelijk gedeeltelijk mee bestraald. Uiteraard wrdt de dsis GZA Ziekenhuizen Campus Sint-Augustinus Wilrijk Campus Sint-Vincentius Antwerpen Campus Sint-Jzef Mrtsel AZ Klina Brasschaat AZ Niklaas Sint-Niklaas AZ Mnica Antwerpen Deurne AZ Sint-Jzef Malle UZA Edegem T T T T T T Iridium Kankernetwerk secretariaat@iridiumkankernetwerk.be

2 p de geznde weefsels maximaal beperkt. Tch is beperkte last tijdens en krt na de bestraling vaak nvermijdelijk. Raditherapie kan ernstige gezndheidsschade tebrengen aan een fetus. Om deze reden mag u beslist niet zwanger zijn f wrden tijdens de bestralingsbehandeling. Bij een mgelijke zwangerschap k als deze ng niet bevestigd is dient u altijd nmiddellijk uw arts te verwittigen. Huidreacties Uitwendige stralen gaan nvermijdelijk eerst dr de huid alvrens het te bestralen delvlume in het lichaam te bereiken. Dr de behandeling kan uw huid drger en geveliger wrden. De bestraalde huid kan gaan jeuken. Tt enige tijd na het beëindigen van de behandeling kan de huid verkleurd blijven en kan ze afschilferen. De mate waarin de huid reageert, hangt af van een aantal factren zals het type straling, de tegediende dsis, het feit f u al dan niet chemtherapie krijgt, en de exacte plaats van de bestraling. Alle reacties van de huid kunnen pijnlijk zijn, bijvrbeeld bij aanraking dr kleding. Huidreacties ntstaan gewnlijk rnd de 3 de week van de behandeling. Daarna kunnen ze geleidelijk tenemen. De huid verkleurt meestal licht- tt sms dnkerrd. Sms kunnen er gevelige plaatsen ntstaan, met eventueel blaasjes en pen wndjes. In het ergste geval kunnen de pen wndjes vervleien tt grte, vchtige plekken. Deze laatste klachten treden vral p in de huidplien (typisch in de liezen, maar k tussen buikplien) en kunnen, zelfs na het beëindigen van de bestralingsbehandeling, ng verergeren. De huid begint zich weer te herstellen 2 à 3 weken na de laatste bestraling. Er maakt een gespecialiseerde wndzrgverpleegkundige deel uit van ns team. De verpleging en/f de arts kunnen u naar haar verwijzen; zij kan dan samen met de arts ver de gepaste (thuis)verzrging beslissen. Deze aanbevelingen gelden enkel vr de plaatsen waar u bestraald wrdt. Het is niet ndzakelijk de rest van uw lichaam p dezelfde manier te verzrgen. Het is aangewezen nderstaande aanbevelingen tijdens de bestraling en k de eerste weken na de behandeling te blijven tepassen tt de huid vlledig hersteld is. Bescherm uw huid tegen bijkmende irritatie, verwndingen en ntstekingen zlang de behandeling duurt en dit tt uw huid vlledig genezen is. Smeer uw huid in met een vchtinbrengende crème (Bepanthl krijgt u mee p simulatie). Ok bij jeuk f een erg drge huid kunt u deze crème gebruiken. Wij raden aan de crème al vanaf de eerste dag van de bestraling tt maximaal tweemaal per dag aan te brengen p de bestraalde huid. De crème is aangenaam in gebruik, absrbeert snel en verrzaakt geen vetvlekken. Geef de vrkeur aan een duche in plaats van een bad. Als de markeringen vervagen, prbeert u deze best niet zelf terug te tekenen. U cntacteert hiervr de dienst raditherapie waar u behandeld wrdt m een afspraak te maken wanneer een verpleegkundige de lijnen kan bijtekenen. Hu er tevens rekening mee dat deze aantekeningen p de huid k kunnen afgaan p kleding. Gebruik liever lauw dan warm water bij het wassen. Warm water maakt de huid namelijk drger. Kies een vchtinbrengende zeep met een neutrale ph. Was u vrzichtig met een zacht washandje, dep zachtjes in plaats van te wrijven. Ok drgen det u best vrzichtig en deppend, hud de huidplien drg. Gebruik geen warmwaterkruik f een elektrisch kussen. Bestraling bij gynaeclgische tumren 2/5

3 Vermijd krabben f wrijven bij een branderig f jeukend gevel. Een kud washandje f een gelkussentje, dat in de kelkast gelegen heeft, kunnen helpen. Wikkel het kude gelkussen in een dek vr u het tegen uw huid plaatst. Vermijd kleding die schuurt f knelt. Draag liefst geen strak zittende panty f brek. Lszittende kledij is aan te raden. Draag liefst katenen kleding als deze rechtstreeks in cntact kmt met de bestraalde huid. Uw arts kan u Kamillsan zitbadjes vrschrijven. Gastr-intestinale last Dr de beperkte dsis p de darmen in het bekken kan er een ntsteking van het darmslijmvlies ntstaan. Hierdr kunnen patiënten klagen van frequentere en lssere stelgang. Eventueel kan er k slijm- en, zelden, bledbijmenging ptreden. Bvendien kan er sprake zijn van darmkrampen en zelfs beperkte misselijkheid indien het veld buiten het bekken kmt. Deze gastr-intestinale last start meestal vanaf de 3 de f 4 de week van de bestraling en kan tt enkele weken na het stppen ervan aanslepen. Tracht in de mate van het mgelijke een vezel-arm dieet te vlgen, waardr de stelgang vaster en minder frequent wrdt. Gebruik bij vrkeur witte pasta en rijst en eet wit brd. Vermijd vlkren pasta/rijst/brd evenals rauwe grenten en fruit. Eén rijpe banaan per dag is aanbevlen. Pikante en vettige veding is alleszins te vermijden. Drink vldende, minstens 1 à 1,5 liter per dag. Drink geen klzuurhudende f cafeïne-hudende dranken f frisdranken. Ok bier is te vermijden. Eén glas wijn per dag is tegestaan. Indien u echt diarree heeft, kan, na dktersadvies, gestart wrden met Imdium f dergelijke. Dep steeds vrzichtig met tiletpapier znder te wrijven. Urgenitale last Dr de beperkte dsis p de blaas en urethra kan er k een ntsteking van het blaasslijmvlies ntstaan, zgn. radicystitis. Hierdr kunnen patiënten klagen van frequenter plassen, pijn bij het plassen, en verminderde cntrle f incntinentie. Dit is een tijdelijk fenmeen, dat meestal begint vanaf de 2 de f 3 de week van de bestraling, maar tt enkele weken na het stppen van de raditherapie kan aanslepen. Seksualiteit wrdt nvermijdelijk beïnvled dr een dergelijke behandeling. Bespreek dit zeker met uw arts indien u hierver meer infrmatie wenst. Dr smmige bestralingen kan het slijmvlies van de vagina ntsteken (zgn. vaginitis). Dit uit zich in irritatie, rdheid, zwelling en sms ntstaan er wndjes. De vchtafscheiding kan k tijdelijk tenemen. Vaginale penetratie kan hierdr pijnlijk zijn. Deze klachten beginnen typisch in de 2 de f 3 de week van de bestralingen en verdwijnen enkele weken na het stppen van de raditherapie. De eierstkken (varia) zijn erg gevelig aan bestralingen. Bij een raditherapie p het bekken zullen deze haast nvermijdelijk hun functie verliezen, zdat patiënten in de menpauze kmen (geen menstruaties meer, typische vergangs -klachten) en niet langer vruchtbaar zijn. Mcht u ng een kinderwens hebben, dan bespreekt u dit best vraf met uw arts. Indien u reeds pstmenpauzaal bent, verandert er uiteraard niets Bestraling bij gynaeclgische tumren 3/5

4 dr de bestralingen. Drink vldende, minstens 1 à 1.5 liter per dag. Vr smmige patiënten heeft veenbessensap een preventief effect. Tracht s avnds enkele uren vr het slapen gaan niet meer te drinken, zdat u s nachts niet f minder met pstaan m te plassen. Indien u regelmatig pijn hebt bij het plassen en frequent met plassen kan een ntstekingsremmer aangewezen zijn. In verleg met de arts kan gestart wrden met meer specifieke medicatie m de plasklachten te beperken. Indien uw urine slecht ruikt f er trebel uitziet, kan de urine besmet zijn dr micrben en kunt u de urine best laten nderzeken dr de huisarts. Indien ndig zal gestart wrden met antibitica. Betrekkingen tijdens de bestralingen zijn tegelaten, maar kunnen dr de vaginale irritatie naangenaam zijn. Bespreek dit met uw partner f breng uw partner mee p cnsultatie. Vermeidheid Het aantal patiënten met klachten van vermeidheid, alsk de ernst ervan, varieert en hangt af van de duur en de srt behandeling. Meestal spreekt men van een algemene vermeidheid die in het begin van behandeling af en te aanwezig kan zijn en teneemt naar het einde van de behandeling. De vermeidheid kan ng tt enkele weken na de laatste bestraling aanslepen. Het belangrijkste is dat u naar uw lichaam luistert en z ndig bijvrbeeld een middagpauze inlast. Prbeer echter indien mgelijk een nrmaal dagritme aan te huden. Late effecten Buiten deze bijwerkingen die tijdens en krt na de bestraling ptreden, hebben stralen k bijwerkingen die pas maanden tt jaren later duidelijk wrden. Deze hebben veel minder de neiging m ver te gaan. U kunt dit zien als een srt van littekenvrming. Blaas: smmige mensen meten wat vaker plassen. Meldt dit wel aan uw behandelende arts mdat uitgezcht met wrden f het een gevlg is van de bestraling f dat het een andere rzaak heeft. Darmen: sms is de ntlasting niet meer zals vreger, maar wat lsser en/f frequenter. Tevens zal er vral in het begin wat slijm bijzijn en later af en te wat bled. Dit laatste met u wel altijd melden bij uw behandelende arts. Huid: de huid kan wat dnkerder van kleur wrden en het vetweefsel kan wat vaster aanvelen. Seksualiteit: bij veel mensen met kanker is de zin in geslachtsgemeenschap (tijdelijk) verminderd. Bvendien kmt u vervregd in de vergang, wanneer de eierstkken in het bestraalde gebied liggen. Op langere termijn kan er vaginale drgte ptreden, waarvr evt. een gepast glijmiddel vrgeschreven kan wrden. Eveneens kan de vagina krter en nauwer wrden dr vergreiingen, afhankelijk van allerlei factren (bestralingstechniek, dsis, delvlume, eerdere heelkunde, gebruik chemtherapie, leeftijd, ). Hiervr kan een behandeling met vaginale dilatatren gestart wrden wanneer uw arts dit ndig acht. Bestraling bij gynaeclgische tumren 4/5

5 Lymfedeem: indien u bestraald bent p de lymfeklieren in de liezen is er een kleine kans p edeem (vchtphping) van de benen. Vaak is er al fysitherapie vrgeschreven m de kans hierp zveel mgelijk te beperken. Elke bestraling brengt een beperkt risic p secundaire tumren in het bestraalde gebied met zich mee. Dit uit zich pas na meerdere jaren en is vral van belang bij jngere persnen. Swies weegt dit theretische risic niet p tegen de ndzaak van behandeling van uw huidige ziekte. Hebt u ng vragen? Neem dan cntact p met de afdeling Raditherapie van het Iridium Kankernetwerk: - campus Sint-Augustinus 03/ campus AZ Niklaas 03/ campus AZ Klina 03/ Deze brchure/flder werd met zrg samengesteld en is zuiver infrmatief van aard. Aangezien de medische wetenschap zeer snel evlueert, kunnen geen garanties wrden gebden m.b.t. de vlledigheid van de inhud van deze brchure/flder. De infrmatie in deze brchure/flder is algemeen van aard en dient te wrden begrepen als aanvulling p de specifieke (mndelinge) infrmatie van de behandelend arts. De medische praktijk is geen exacte wetenschap, zdat een psmming van mgelijke cmplicaties in deze brchure/flder nit vlledig kan zijn. Dr de arts kan geen verbintenis wrden aangegaan ver het uiteindelijke resultaat van de beschreven behandeling. Bestraling bij gynaeclgische tumren 5/5