Ciencia y technologia. Basisveiligheid

Transcriptie

1 Ciencia y technologia Basisveiligheid 1

2 Inhoud blz. 1.0 Arbeidsomstandighedenwetgeving Ontwikkeling van de arbeidsomstandigheden Huidigestand van zaken Het Arbobesluit De Arboregeling Overige decumentatie De Beleidsregel AI-bladen De Arbowet Doel van de Arbowet Uitgangspunten van de Arbowet Plichten en Rechten Algemene verplichtingen van de werkgever Algemene verplichtingen van de werknemer Het recht van de werkonderbreking Voorkomen van gevaar voor andere personen dan 13 werknemers 3.0 Toezichthoudende en deskandige instanties 3.1 De Arbeidsinspectie Arbodienst Risico, ongeval, veiligheid en preventie 4.1 Het begrip risico Risicofactoren in de werksituatie De aard van het werk Kennis en vakbekwamheid Mentaliteit De werkplek Welzijn Middelen Het begrip ongeval Letsel en ongeval als schakels in een keten Veiligheid Ongevallenpreventie Hoe te handelen bij ongevallen 5.1 Ongevallen met ernstig letsel Ongevallen zonder ernstig letsel Bijna-ongevallen Lering uit ongevallen Melding ongeval Gevaarlijke stoffen Vergiftiging Wijze van opname in het lichaam Opname via de spijsverteringsorganen Opname via de gave huid Opname via een open wond Opname via de ademhalingsorganen 27 2

3 7.2 Factoren die de vergiftiging bevorderen Maatregelen Soorten gevaarlijke stoffen 9.1 Zuren en logen (basen) Organische oplosmiddelen Cyclische verbindingen Metalen Koolmonoxide Verven en laken Asbest Etikettering; bijzondere gevaren en veiligheidsaanbevelingen 10.1 Etikettering Gevaarssymbolen Bijzondere gevaren en veiligheidsaanbevelingen Andere labels en borden Opslag van gevaarlijke stiffen Blootstelling 11.1 Zuurstof De verspreiding van een gas of damp in de ruimte Soorten van vergiftiging (effect) Persoonlijke hygiene Maximaal aanvaarde concentraties op de werkplek De reukwaarneming Meten Het gebruik van chemiekaarten De gevarendiamant Brand en Explosies Het verbrandingsproces Gasbrand Vloeistofbrand Vaste-stofbrand Explosiegrenzen Theorie van het blussen Blusstoffen Water (of stoom) Koolstofdioxide (CO 2 ) Schuim Poeder AFFF Zand Halon (BCF) Kleine blusmiddelen Brand- en explosiegevaar Hoe te handelen bij brand Persoonlijke veiligheid Werkvergunningen Soorten werkvergunning

4 25.0 Steekflenzen Besloten ruimten Risico s bij werkzaamheden in besloten ruimten Brand- en explosiegevaar Verstikking Vergiftigingsgevaar Gevaar voor elektrocutie Organisatorische maatregelen 28.1 Organisatorische maatregelen Toezicht en verblijfduur Werkvergunning besloten ruimte Meten van gevaarlijke stoffen in de werkruimte Maatregelen tijdens de werkzaamheden 30.1 Algemene maatregelen Ventileren Las- en snijwerkzaamheden Aanbrengen van verfproducten Toe te passen apparatuur en materieel Persoonlijke beschermingsmiddelen Het werken met machines Boormachines Koel- en snijolie bij verspanende bewerking Vast opgestelde slijpmachines Houtbewerkingsmachines Cirkelzaagmachines Het werken met handgereedschappen Handwerktuigen Pneumatisch handgereedschap Handslijpmachines, doorslijp- en afbraamschijven Beveiligingen op machines Risico s en beheermaatregelen van electriciteit 35.1 Risico s en ongevalsoorzaken Stroomdoorgang door het menselijk lichaam Verwondingen door vuurverschijnselen Letsel bij een val door een elektrische schok Brand en explosive door elektrische stroom Statische elektriciteit NEN Elektrotechnisch deskundigen Niet elektrotechnisch deskundigen Veiligheidsaarding Beveiligingsmaatregelen Elektrisch lassen Fysieke afscherming Methoden van veilig stellen Functie en beperking van aardschakelaars Tijdelijk elektrotechnisch materiel 90 4

5 35.7 Elektrisch handgereedschap Keuze van aansluitpunt Controle van elektrotechnisch materieel Veilig gebruik van verlengkabels en kabelhaspels Hijsen Hijskranen Hijsgereedschappen Oogbouten Takels Kettingwerk, kabels en touw ect Kettingwerk Kettingen Stroppen en lengen Touw Staalkabels Hijsjukken Hijsbanden Vorkheftruck Tillen Struikelen, uitglijden en verstappen Achtergronden Wegnemen van de risico s bij het lopen Markeren van risico s bij het lopen Beheersen van risico s bij het lopen Behandelen van letsel Werken op hoogte Ladders Soorten ladders Aandachtspunten bij gebruik van ladders Veilig gebruik van een ladder Onderhoud Staande, stalen steigers Veilig werken met steigers Hangsteigers Veiligheidsvoorschriften Algemene veiligheidswenken Rolsteigers Opbouwen van de rolsteiger Veilig werken met de rolsteiger Hoogwerkers Controle en uitgifte Gebruiksvoorschriften Werkbakken, ingericht voor personen Risico s Veilig gebruik 121 5

6 46.0 Veilig werken op hellende en platte daken Hellende daken Platte daken Wand- en vloeropeningen Persoonlijke Beschermingsmiddelen Waarom persoonlijke beschermingsmiddelen? Wat kunnen we van PBM verwachten? Keuze juiste persoonlijke beschermingsmiddelen Soorten persoonlijke beschermingsmiddelen Oogbescherming Normale veiligheidsbrillen Ruimzichtbrillen (overzetbrillen) Gelaatsscherm Lasbrillen en laskappen Adembescherming Stofmaskers ( FFP1, FFP2 ) Halfgelaatsmaskers Volgelaatsmaskers Soorten filters Verseluchtmasker Ademluchtmasker Gehoorbescherming Wanneer dient gehoorbescherming toegepast te worden Welke gehoorbeschermingsmiddelen Hoofdbescherming Handbescherming Voetbescherming Veiligheidschoenen Veiligheidslaarzen Beschermende kleding Valbeveiliging Harnasgordel Valbeveiligingsapparaten Remchute Non-chute PBM s en de Arbowet 138 Bijlagen Pictogrammen 6

7 1.0 Arbeidsomstandighedenwetgeving Daar waar mensen werken, hebben zij te maken met arbeidsomstandigheden. Onder arbeidsomstandigheden verstaan wij: de veiligheid; de gezondheid; het welzijn tijdens het werk. 1.1 Ontwikkeling van de arbeidsomstandighedenwetgeving ln 1919 werd de Arbeidswet van kracht. Deze wet bevatte een verbod op alle kinderarbeid en verderbepalingen over arbeids- en rusttijden. De Arbeidswet is in 1995 vervangen door de Arbeidstijdenwet. De Veiligheidswet, die in 1934 van kracht werd, gold voor fabrieken en werkplaatsen, agrarische bedrijven en de binnenvaart. Bovendien werden bepalingen van kracht voor elektrische leidingen en toestellen en voor het omgaan met gevaarlijke straling. ln 1980 is een deel van de Veiligheidswet vervangen door de Arbowet. ln 1994 is de Arbowet volledig ingevoerd. 1.2 Huidige stand van zaken Wet- en regelgeving over het onderwerp arbeidsomstandigheden bestaat sinds 1 juli 1997 uit drie niveaus. ln volgorde van belangrijkheid: 1 Arbowet Wet 2 Arbobesluit Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB) 3 Arboregeling Ministeriële regeling De regels uit Arbowet, Arbobesluit en Arboregeling hebben een dwingend karakter. Overtreding van deze regels kan leiden tot gerechtelijke stappen. De beleidsregels en de Arbo-lnformatiebladen houden zich veel meer bezig met de invoering van de wet-en regelgeving en kunnen worden gezien als een praktische uitleg. De Arbeidsinspectie gebruikt ze bij de dagelijkse handhaving van arbozorg in de praktijk. We gaan eerst in op het Arbobesluit, de Arboregeling de Beleidsregels en de AI-bladen. De Arbowet zullen we in hoofdstuk 2 uitgebreid behandelen. 7

8 1.2.1 Het Arbobesluit Het Arbobesluit is een overzichtelijk besluit, met alle bepalingen over de arbeidsomstandigheden naar onderwerp gerangschikt. Het Arbobesluit heeft een heldere, systematische indeling. De hoofdstukindeling van het Arbobesluit is als volgt: 1. Definities en toepassingsgebied; 2. Arbozorg en organisatie van de arbeid, (voorbeeld: RI&E); 3. Inrichting arbeidsplaatsen, (voorbeelden: ergonomie, werkhoogten en daglicht); 4. Gevaarlijke stoffen en biologische agentia, (voorbeeld: register gevaarlijke stoffen); 5. Fysieke belasting, (voorbeelden: beeldschermwerk, tillen en RSI = Repetitive Strain injury); 6. Fysische factoren, (voorbeelden: klimaat, geluid en verlichting); 7. Arbeidsmiddelen en specifieke werkzaamheden, (voorbeelden: hijsen, noodstop en laden/lossen); 8. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM), veiligheids- en gezondheidssignalering (voorbeeld: pictogrammen); 9. Verplichtingen, strafbare feiten, beboetbare feiten, bestuursrechtelijke bepalingen en overgangs- en slotbepalingen De Arboregeling De Arboregeling bevat nadere voorschriften van bepaalde onderdelen van het Arbobesluit, bijvoorbeeld het werken met gevaarlijke stoffen of de keuring van hijskranen. Qua indeling is de Arboregeling hetzelfde als het Arbobesluit. Dat vergemakkelijkt het opzoeken van bepalingen. Daarnaast wordt de Arboregeling gebruikt voor het opnemen van gedetailleerde voorschriften uit de richtlijnen van de Europese Unie. Zo worden bijvoorbeeld de borden uit de richtlijn veiligheids-en gezondheidssignalering overgenomen. 1.3 Overige documentatie De Beleidsregels Aan het Arbobesluit en de Arboregeling zijn Arbo-Beleidsregels gekoppeld die concreet houvast bieden bij het toepassen van de wettelijke voorschriften. Deze Beleidsregels vervangen de normstellende functie van de Publikatiebladen. De Beleidsregels zijn geen algemeen verbindende voorschriften: werkgevers kunnen eventueel op een andere manier het gestelde beschermingsniveau bereiken. De meeste Beleidsregels zijn compact en verwijzen vaak naar NEN- en andere normen. 8

9 1.3.2 AI-bladen Voor de voorlichting en als achtergrondinformatie zijn er de Arbo lnformatiebladen. Er zijn al meer dan 30 Al-bladen verschenen over onderwerpen waar in de praktijk veel vragen over zijn. Voorbeelden van Al-bladen zijn: AI- 1: Arbo- en verzuimbeleid AI- 4: Lawaai op de arbeidsplaats AI- 7: Hijs- en hefgereedschap en veilig hijsen 2.0 De Arbowet De Arbowet bevat grondbeginselen voor het beleid op het terrein van Veiligheid, Gezondheid en Welzijn (VGW) van werknemers bij hun arbeid. Tevens zijn in de Arbowet bepalingen opgenomen voor de wijze waarop dit beleid moet worden georganiseerd. De Arbowet is een 'raamwet'. Dit betekent dat in de wet globale rechten en plichten zijn opgenomen. Zo staat de plicht tot het houden van een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) in de wet. De inhoud van de wet, en dus ook een wijziging van de wet, is een zaak van de Tweede en Eerste Kamer. 2.1 Doel van de Arbowet De Arbowet heeft als doel de arbeidsomstandigheden van de werknemer te bevorderen. Daartoe bevat de Arbowet regels op de drie belangrijke gebieden: Veiligheid & Gezondheid & Welzijn Daarnaast heeft de Arbo-wet als doel het voorkomen en beperken van ziekte bij werknemers (het voeren van ziekteverzuimbeleid) en de bescherming tegen seksuele intimidatie, tegen agressie en geweld. 9

10 2.2 Uitgangspunten van de Arbowet: De Arbowet regelt naast veiligheid en algemen e gezondheid ook het welzijn. De Arbowet streeft naar een voortdurende verbetering van veiligheid, gezondheid en welzijn. In de Arbowet is de werkgever op de eerste plaats verantwoordelijk Maar 66k de werknemer krijgt verantwoordelijkheden die kunnen leiden tot strafrechtelijke aansprakelijkheid. De werknemer is nu actief betrokken bij het streven naar verbetering van de arbeidsomstandigheden. Deskundige ondersteuning wordt verzorgd door een Arbodienst Samenwerking en overleg staan centraal. De Arbowet houdt een stuk bewustwording in van de werknemer. In vergelijking met de 'oude' Veiligheidswet 1934 is elke werknemer nu ook verantwoordelijk voor zijn eigen situatie en voor die van zijn collega's. De werkgever is verantwoordelijk voor het opstellen, uitvoeren, evalueren en bijstellen van het beleid. De werknemer is echter medeverantwoordelijk! Behalve de rechten en bevoegdheden die werknemers als persoon of via de ondernemingsraad zijn toegekend, hebben werknemers ook wettelijk geregelde verplichtingen. Niet alleen de werkgever, maar ook de werknemers zijn in beginsel strafrechtelijk aansprakelijk wanneer men die verplichtingen niet nakomt. 2.3 Plichten en Rechten Algemene verplichtingen van de werkgever Algemene verplichtingen van de werkgever zijn: voldoende voorlichting en onderricht te geven over de aard van het werk, de daaraan verbonden gevaren en risico's en hoe deze te vermijden; het ondernemingsbeleid mede te richten op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden (veiligheid, gezondheid en welzijn). Dit beleid eventueel bij te stellen of aan te passen aan de technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen; zo goed mogelijke werkmethoden en beschermingsmiddelen toe te passen; voor voldoende noodvoorzieningen te zorgen als er gevaar voor de werknemer kan ontstaan (bijv.: Bedrijfshulpverlening); voor zo veilig mogelijke machines, werktuigen, gereedschappen, stoffen enz. te zorgen; de gevaren voor veiligheid of gezondheid bij de bron te bestrijden; 10

11 werkplekken, werkmethoden enz. aan de werknemer aan te passen; geestdodende, niet afwisselende arbeid vermijden; rekening houden met de persoonlijke eigenschappen van de werknemer bij het toewijzen van taken en/of opdrachten, "de juiste persoon op de juiste plaats"; te zorgen dat het werk bijdraagt aan de zelfontplooiing en de vakbekwaamheid van de werknemer. Dit kan bijvoorbeeld door het vermijden van monotoon werk, zoals werken aan de lopende band; te zorgen dat het werk de mogelijkheid biedt tot contact met andere werknemers; de werknemer is geen nummer!; samen te werken en te overleggen met de werknemers bij de behartiging van en de zorg voor veiligheid, gezondheid en welzijn (denk aan ondernemingsraads- veiligheidsvergaderingen enwerkoverleg); het opstellen van een schriftelijke Risico-Inventarisatie en - Evaluatie (RI&E) binnen het bedrijf, met daarbij een Plan van Aanpak, (wat gaan we doen aan het verbeteren van de arbeidsomstandigheden?); minstens 1 maal per jaar toetsen of het plan van aanpak is uitgevoerd of moet worden bijgesteld; het melden en registreren van ongevallen en beroepsziekten; alle ongevallen, alsmede bijna-ongevallen (incidenten) dienen in een bedrijfsregister te worden vermeld als onderdeel van de RI&E; het melden van ernstige ongevallen aan de Arbeidsinspectie Algemene verplichtingen van de werknemer Algemene verplichtingen van de werknemer zijn: zijn werk zodanig uit te voeren dat hij zichzelf en/of anderen niet in gevaar brengt; beveiligingen en persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken; apparatuur zoals machines, gereedschappen, stoffen enz. op de juiste wijze gebruiken; voorschriften en regels naleven; mee werken aan het georganiseerde onderricht over de aard van het werk met de daaraan verbonden gevaren en risico's. Dit dient ter bevordering van de veiligheid, gezondheid en het welzijn; de opgemerkte gevaren voor de veiligheid of gezondheid direct te melden aan degene die met de leiding is belast het melden van (bijna) ongevallen het samenwerken met de werkgever en eventueel meewerken aan Arbo-onderzoeken. 11

12 2.3.3 Het recht van werkonderbreking Volgens de Arbowet heeft een werknemer het recht het werk te onderbreken wanneer aan de volgende drie voorwaarden wordt voldaan: 1. er 'naar zijn redelijk oordeel' ernstig gevaar bestaat voor hemzelf, zijn collega's of bijvoorbeeld personeel van derden en 2. het gevaar onmiddellijk dreigt, waardoor de Arbeidsinspectie niet tijdig kan optreden en 3. de direct leidinggevende onmiddellijk op de hoogte wordt gesteld. Voorbeelden: de directe dreiging van een explosie of uitslaande brand; een werkomgeving waarin giftige stoffen plotseling kunnen vrijkomen; een situatie waarin werknemers te maken hebben met onbeveiligde apparatuur of slechte steigers; een gescheurde ladderboom. De werkonderbreking hoeft niet bij de Arbeidsinspectie te worden gemeld. Dit komt namelijk pas aan de orde als er intern géén overeenstemming wordt bereikt met de werknemer(s) die het werkonderbrak(en). Iedereen kan contact opnemen met de Arbeidsinspectie. Wanneer de Arbeidsinspectie om haar oordeel wordt gevraagd, geeft zij de condities aan waaronder wel/niet mag worden gewerkt. De werknemer die zijn werk onderbreekt, behoudt het recht op doorbetaling van salaris gedurende de periode van werkonderbreking. De werknemer mag door het melden niet worden benadeeld in zijn positie in het bedrijf. De Arbowet maakt het voor de werknemer mogelijk door zijn eigen verantwoordelijkheid en inzicht, ernstig gevaar te voorkomen voor zichzelf en andere personen. Uitgangspunt Arbowet: De zorg voor veiligheid, gezondheid en welzijn is een gezamenlijke taak van werkgevers en werknemers. Gezamenlijke taak: Dit kan alleen door samenwerking. De wet zegt dan ook dat werkgevers en werknemers moeten samenwerken bij het behartigen van die zorg. Samenwerken: Samenwerken kan alleen door overleg. De Arbowet zegt dat werkgevers en werknemers in alle gevallen dienen te overleggen en geeft 12

13 overlegmogelijkheden aan, zoals bijvoorbeeld met de Ondernemingsraad en door middel van werkoverleg Voorkomen van gevaar voor andere personen dan werknemers De werkgever moet niet alleen doeltreffende maatregelen treffen ter voorkoming van gevaar voor de veiligheid en de gezondheid van zijn werknemers, maar ook van andere personen. Bijvoorbeeld: werknemers van andere werkgevers, bezoekers, voorbijgangers, omwonenden en spelende kinderen. De werkgever kan strafrechtelijk en civielrechtelijk worden vervolgd indien genoemde groepen (ook indien zij ter plekke niets te zoeken hebben) letsel overkomt in zijn fabriek, op zijn bouwwerk of in zijn werkplaats. Ter voorkoming van gevaar voor derden dienen dezelfde maatregelen te worden genomen die gelden voor eigen werknemers. 3.0 Toezichthoudende en deskundige instanties Voor toezicht op de naleving van de arbeidsomstandighedenwet zijn, naast de werkgever, verschillende instanties in het leven geroepen. Deze hebben dan ook wettelijke bevoegdheden en taken. 3.1 De Arbeidsinspectie De Arbeidsinspectie is onder andere belast met het toezicht op de naleving van de Arbeidstijdenwet ende Arbowet. Ambtenaren van de Arbeidsinspectie hebben toegang tot alle arbeidsorganisaties en mogen daar onder andere: beproevingen en metingen doen; foto's en tekeningen maken; monsters nemen; voorwerpen (of gedeelten daarvan) meenemen voor onderzoek. Iedereen is verplicht aan de ambtenaren van de Arbeidsinspectie alle gegevens en inlichtingen te verstrekken. Om de naleving van de wet te waarborgen, kan de Arbeidsinspectie de volgende maatregelen neme: het geven van een bestuurlijke boete ( "het lik op stuk beleid" ); een eis stellen; een rapport opstellen; het werk stilleggen. Voorbeelden van feiten waarvoor een bestuurlijke boete kan worden gegeven: het niet of onjuist gebruiken van ter beschikking gestelde noodzakelijke beveiliging of persoonlijke beschermingsmiddelen 13

14 door een werknemer waardoor direct ernstig gevaar bestaat voor de werknemer zelt of voor andere personen dan de werknemer; het werken op hoogten van meer dan 2,50 meter waarbij geen voorzieningen zijn getroffen tegen vallen; het blootstellen van werknemers aan concentraties van asbest in de inademlucht boven de wettelijke grenswaarde; het ontbreken van een noodstopvoorziening op arbeidsmiddelen waarbij dit noodzakelijk is; het werken op onstabiel opgestelde ladders en trappen of waarbij een stevige steun voor handen en voeten ontbreekt. 3.2 Arbodienst Een Arbodienst is een dienst waarin deskundigheid ten aanzien van veiligheid, gezondheid en welzijn gezamenlijk aanwezig is. Vanaf 1 januari 1998 dient elk bedrijf bij een gecertificeerde Arbodienst te zijn aangesloten. Een Arbodienst is een adviserende dienst voor werkgevers en de werknemers die deskundige bijstand verleent op het gebied van preventie en bescherming. De taken van een Arbodienst bestaan o.a. uit het: houden van een arbeidsomstandighedenspreekuur; begeleiden van zieke werknemers; verlenen van bijstand bijvoorlichting en onderricht; uitvoeren van periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO); verdere taken in het kader van de bedrijfsgezondheidszorg; verlenen van medewerking aan het opstellen van de risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E); verlenen van bijstand bij het opstellen van het Plan van Aanpak en veiligheidsrapporten; melden van beroepsziekten door de arts aan het Nederlands Meldpunt van Beroepsziekten. 4.0 Risico, ongeval, veiligheid en preventie 4.1 Het begrip 'risico' Onder risico wordt verstaan: De mate van waarschijnlijkheid dat een ongewenste gebeurtenis plaatsvindt. Bij het vaststellen van de ernst van een risico spelen dus twee factoren een belangrijke rol, te weten: Kans, Hoe groot is de mogelijkheid dat er een ongewenste gebeurtenis plaatsvindt 14

15 De ongewenste gebeuftenis, Hiermee wordt bedoeld het effect van de gevolgen als een Ongewenste gebeurtenis plaatsvindt. Dit effect kan direct letsel en/of schade opleveren, maar kan ook op langere termijn pas tot uiting komen. Ofwel wat gaat er fout en wat zijn de gevolgen. Kortweg gezegd: Risico = Kans x Effect lndien er letsel of schade optreedt is er mogelijk sprake van een onaanvaardbaar risico. 4.2 Risicofactoren in de werksituatie Factoren die het risico in de werksituatie bepalen zijn: De aard van het werk Het soort werk bepaalt of de werknemer aan kleine of grote risico's blootstaat. Wat voor gevaarlijke gereedschappen of machines heeft iemand nodig en met wat voor gevaarlijke stoffen moet hij omgaan? Maar ook het werken met beeldschermen brengt risico's met zich mee. Voorbeelden: Lassers: laswerkzaamheden; Kantoorpersoneel: werken met een PC; Schilders: werken met oplosmiddelen; Stellingbouwers: steigers bouwen, werken op hoogte; Monteurs: sleutelen aan een machine; Operators: werken in een besloten ruimte Kennis en vakbekwaamheid Om veilig te kunnen werken is o.a. noodzakelijk: juiste voorlichting en opleiding voldoende informatie over het werk voldoende praktische vakbekwaamheid praktijkervaring Onvoldoende kennis/vakbekwaamheid leidt tot grotere risico's Mentaliteit Onveilig handelen kan ook worden bepaald door een 'stoere houding', iets als een 'uitdaging' zien of ongeïnteresseerdheid. Dit kan ook leiden tot risico's voor anderen. Er zijn ook mensen die het als een uitdaging zien een bepaald karwei sneller uit te voeren dan in de tijd die ervoor is gepland. HAAST! Voor het'gemak'worden dan wel één of meerdere 15

16 veiligheidsmaatregelen genegeerd. "Desinteresse, dollen of spelen tijdens het werk zijn ook bronnen van mogelijke ongevallen De werkplek Vele factoren kunnen in en om de werkplek het risico bepalen, zoals: brand- en explosiegevaar, stralingsgevaar, elektriciteit: onder spanning staande apparatuur, te hard geluid en/of te weinig verlichting, een rommelige werkplek met als gevolg struikelen, uitglijden, vallen, zich stoten, lassen, hijsen, slijpen etc., vervuildeomgevingslucht, te hoge of te lage temperatuur, weersomstandigheden gevaarlijke werkzaamheden in de omgeving Welzijn Een wat minder bekende risicofactor is het welzijn van de mens: te weinig contact met collega's, niet weten waarom en voor wie men bepaalde taken verricht, eentonig en inhoudsloos werk, ruzie met chef of collega's persoonlijke problemen kunnen leiden tot fouten, sleur, ongeïnteresseerdheid en vormen dus een risico Middelen Hieronder kunnen alle gereedschappen en apparatuur, maar ook gevaarlijke stoffen vallen. Deze worden verderop nog behandeld. 4.3 Hetbegrip'ongeval' Een ongeval is een ongewilde gebeurtenis, veroorzaakt door een onveilige handeling en/of een onveilige situatie, met schade en/of letsel tot gevolg. voorbeeld 1 Bij steigerbouwwerkzaamheden valt een steigerpijp naar beneden en treft een collega op het hoofd. De veiligheidshelm heeft wel het leven van de man gered, maar desondanks moet hij worden afgevoerd naar het ziekenhuis. 16

17 Een bijna-ongeval is een ongewilde gebeurtenis, die nauwelijks of geen gevolgen heeft, maar onder iets gewijzigde, toevallige omstandigheden wel tot letsel of schade kan leiden. voorbeeld 2 Bij steigerbouwwerkzaamheden valt een steigerpijp naar beneden en landt vlak naast een collega op de begane grond, dus net mis. De steigerbouwer neemt een andere steigerpijp en vervolgt zijn werkzaamheden. In deze voorbeelden zien we dat in beide situaties de ongewenste gebeurtenis gelijk is, namelijk het per ongeluk vallen van de steigerpijp. In voorbeeld 1 is sprake van een ongeval. In voorbeeld 2 is er nauwelijks of geen schade of letsel. Dit soort situaties noemen wij bijna-ongevallen Letsel en ongeval als schakels in een keten In Amerika is door de psycholoog Heinrich en de veiligheidskundige Lateiner een theorie opgezet, gericht op het voorkomen van ongevallen. Het programma had tot doel de oorzaken van ongevallen weg te nemen. In deze theorie, het 'Lateinersysteem', is de mens een actieve factor bij het veroorzaken van een ongeval. Men kwam namelijk tot de conclusie dat bij ongevallen altijd mensen betrokken waren. Dit wordt uitgebeeld als een keten van vijf schakels die kunnen worden voorgesteld in de vorm van vijf dominostenen. Als we de 5 dominostenen langs gaan, zien we van achteren naar voren het volgende: letsel/schade - verzuim en/of kosten - ongewenste gevolgen ongeval - veroorzaker van letsel/schade - vraag: waardoor veroorzaakt? onveiligehandeling/situatie Voorbeelden van enkele onveilige situaties: Losliggende bestrating. Een afstap naar een 40 cm lager gelegen vloer. 17

18 Een losliggend putdeksel. Een niet geïsoleerde stoomleiding. Een gat in een werkvloer. Een onveilige situatie is een situatie die tot een ongeval kan leiden of schade aan de gezondheid kan toebrengen. Voorbeelden van enkele onveilige handelingen: Het niet gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM). Om gemakkelijker te kunnen werken even een stuk van een steiger weghalen. Met een takel hijsen terwijl die aan een reling hangt. Werken vanaf een ladder waarbij je een boormachine met beide handen vasthoudt. Stoeien tijdens het werk. Een onveilige handeling is een handeling die tot een ongeval kan leiden menselijk falen er zijn blijkbaar veel redenen waarom iemand onveilig werkt, of dikwijls onveilige situaties schept, bijvoorbeeld : hij weet niet dat slijpen zonder beschermingskap gevaarlijk is; hij weet niet dat er specifieke regels zijn voor het werken in een besloten ruimte; hij kan niet met een kettingzaag werken; hij wil geen veiligheidsgordeldragen; hij wil zich niet aan de veiligheidsvoorschriften houden; hij ziet dat anderen (chefs, collega's) het ook op deze (onveilige) manier doen. We zien dat er nogal wat redenen kunnen zijn, die als volgt samengevat kunnen worden: 1. Hij weet het niet. 2. Hij kan het niet. 3. Hij wil het niet. Deze drie redenen noemen we 'menselijk falen'. achtergrond menselijk falen vindt vaak zijn oorsprong in verschillende factoren buiten het werk, zoals: a) Huiselijke omstandigheden of privé moeilijkheden Wanneer de gedachten afdwalen naar zieke familieleden, kinderen, problemen op school, relatieproblemen enz., is iemand minder met zijn gedachten bij het werk dan gewenst. b) Persoonlijke gewoonten, karakter Iemand die gemakzuchtig van aard is, zal in het algemeen de weg van de minste weerstand kiezen.'waarom moeilijk doen als het makkelijk kan". 18

19 c) Ervaring uit vroegere werkkring Iemand die uit een werkkring komt waar men het met de veiligheid niet zo nauw neemt, is gewend geraakt aan onveilig werken. d) Opleiding Als de opleiding en instructie niet in overeenstemming is met het werk, is er gevaar dat er ondeskundig, dus ook onveilig, wordt gewerkt. e) Omstandigheden binnen het bedrijf Bepalend zijn bijvoorbeeld: de werksfeer, teamgeest, collegialiteit, orde en netheid, ergonomische aspecten, maar ook de benadering door de directe chef. De keten is nu compleet en we zien dat letsel aan het eind van een reeks factoren komt. De eerste drie factoren: achtergrond, menselijk falen en onveilige handelingen en situaties, kunnen leiden tot een ongeval en hebben eventueel letsel tot gevolg. Op onveilige handelingen en situaties kun je de meeste invloed uitoefenen. Handelingen en situaties kun je bovendien zien. Conclusie: Om ongevallen te voorkomen, moeten we vooral onveilige handelingen en onveilige situaties aanpakken. 19

20 4.4 Veiligheid Veiligheid is een relatief begrip. Wat voor de één veilig is, kan de ander wel onveilig vinden. Absolute veiligheid bestaat niet! Er zijn altijd risico's. Nu hebt u in deze les al gezien dat u de risico's die er zijn moet onderkennen. Pas als de risico's onderkend zijn, kunt u er wat aan doen en de mogelijkheden van een ongeval verkleinen; zo mogelijk helemaal wegnemen. Wat is veiligheid? Veiligheid is het bewust nemen van aanvaardbare risico,s (binnen wettelijke regels). Voor wie geldt dit? Iedereen! Want iedereen is volgens de Arbowet medeverantwoordelijk. Iedereen heeft het recht, maar ook de plicht, om op te treden als er onveilige situaties zijn. Onveilige situaties kunnen worden opgeheven door: 1 Wegnemen van de oorzaak. 2 Afschermen/beveiligen. 3 Waarschuwen: eigen chef, collega's, onderhoudsdienst, andere bevoegde afdeling, Arbo-dienst. 4 Nagaan of er daadwerkelijk iets aan wordt gedaan, het zo nodig hogerop zoeken. Het eigen veiligheidsbeleid en de Arbowet helpen ons een handje. Uit onderzoek is gebleken dat 20% van alle letsel is toe te schrijven aan onveilige situaties, terwijl ongeveer 80% wordt veroorzaakt door onveilige handelingen. Iemand die onveilige handelingen constateert, moet als eerste: A. Deze handelingen laten stoppen! Het kan zijn dat bekend is dat het zo niet mag. Het is echter ook mogelijk dat men de voorschriften niet kent of geen instructie heeft gehad. B. Ondenoeken waarom men onveilig handelt? In ieder geval blijkt of het geven van instructie (opnieuw) nodig is. C. Instructie geven! 20