Restschuldproblematiek Dick Berlijn: Criminelen en digitale hangjongeren vallen banken aan Chris Buijink neemt stokje over van Boele Staal

Transcriptie

1 Nederlandse Vereniging van Banken Kwartaalblad, nummer 2, juni 2013 Restschuldproblematiek Dick Berlijn: Criminelen en digitale hangjongeren vallen banken aan Chris Buijink neemt stokje over van Boele Staal

2 2 Inhoudsopgave 3 Algemene Ledenvergadering Op 19 juni 2013 vond de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) plaats. Kersverse voorzitter Chris Buijink maakte kennis met de achterban en er werd gesproken over de vernieuwing van de Code Banken. Ook werden nieuwe bestuursleden benoemd. De bestuursvoorzitters van ING Bank (Jan Hommen), Rabobank (Piet Moerland) en ABN AMRO (Gerrit Zalm) zijn toegetreden tot het bestuur van de NVB. Daarnaast stelden de leden de jaarstukken vast. Het jaarverslag over 2012 staat in het teken van de dialoog met de stakeholders. Binnen de thema s Toezicht, Veiligheid & Fraude, Betalen, Ondernemen & Financieren, Sparen, Lenen & Beleggen en Wonen kijken bankiers en stakeholders samen terug op 2012 en vooruit op de uitdagingen van de toekomst. Ook is er in het jaarverslag bijzondere aandacht voor Europa en Financiële Educatie. Het jaarverslag 2012 is te vinden op: Hard copy-exemplaren zijn op te vragen bij de NVB. Ledenbijeenkomst productgoedkeuringsproces Tijdens de drukbezochte ledenbijeenkomst van 16 mei jl. werd uitgebreid stil gestaan bij het onlangs wettelijk vastgelegde productontwikkelings- en review-proces. Dit houdt in dat de bank een proces heeft dat borgt dat de producten die actief verkocht worden een uitgebreid parcours binnen de bank hebben doorlopen om te zorgen dat ze in het belang van de klant zijn. Naast presentaties van advocaat en zorgplichtspecialist Frank t Hart en een discussie met de AFM, Nieuwe voorzitter IB FED Financial Crime Working Party Yvonne Willemsen, binnen de Nederlandse Vereniging van Banken verantwoordelijk voor het team Juridische, Fiscale en Veiligheidszaken, is benoemd tot voorzitter van de Financial Crime Working Party van de International Banking Federation (IB FED). In de IB FED zijn grote nationale bankiersverenigingen actief, werd door zowel ABN AMRO als Delta Lloyd uitleg gegeven over de manier waarop zij hun Product Approval and Review Proces (PARP) hebben ingericht. Het gaat om de volgende dilemma s: Hoe zoeken we het evenwicht tussen het bankbelang en het belang van de klant? En hoe vullen we de zorgplicht en onze verantwoordelijkheid in de keten in? De belangrijkste les waarmee de bijeenkomst werd afgesloten is dat binnen de bank zoveel onder meer uit de USA, Canada, Zuid-Afrika, Japan, China, Zuid-Korea, Engeland, Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Zwitserland. De Working Party richt zich op de aanpak van internationale criminaliteit en zoekt met name de samenwerking met internationale partijen mogelijk interdisciplinair binnen het PARP gewerkt moet worden, in plaats van dezelfde exercitie binnen verschillende productgroepen uit te voeren. Tevens kan nog meer vanuit de behoeften en verwachtingen van de klant terug naar producten worden geredeneerd: Wat mag je als klant verwachten? moet meer centraal staan in het proces. Een sector in dialoog Jaarverslag 2012 zoals de Financial Action Task Force (witwassen en terrorismebestrijding) en de UN Office on Drugs and Crime (corruptiebestrijding). Daarnaast worden binnen de Working Party ervaringen uitgewisseld over nieuwe dreigingen op het gebied van cybercrime en andere vormen van financieel-economische criminaliteit. Kort Kort Oogpunt Restschuldproblematiek Mosterd na de maaltijd Dick Berlijn: Criminelen en digitale hangjongeren vallen banken aan Nieuws uit Brussel In gesprek: Boele Staal & Chris Buijink DDoS-aanvallen op internetbankieren Interview met Tweede Kamerlid Aukje de Vries Onze experts aan het woord Bankenbibliotheek is een uitgave van de Nederlandse Vereniging van Banken Colofon Redactieadres: Gustav Mahlerplein 29-35, 1082 MS Amsterdam Postbus 7400, 1007 JK Amsterdam t: e: bankwereld@nvb.nl Eindredactie: Hanan Laghmouchi, Eelco Dubbeling Redactie: Floris Mreijen, Bart van Leeuwen, Sofia van de Ven, Kirsi Rautiainen, Ivo Bolluijt, Dominique d Haens, Willem de Vocht, Gijs Boudewijn, Daan van Seventer, Thomas Olivier Overname van artikelen uit deze uitgave of delen daarvan is toegestaan, mits met bronvermelding. Voor meer informatie over de inhoud van dit nummer kunt u terecht bij de redactie. Vormgeving: Gijs Sierman, Amsterdam Fotografie: Marcel Molle (foto Dick Berlijn), Henk Boom (foto Kirsi Rautiainen), David van Dam (foto Aukje de Vries, Boele Staal & Chris Buijink), Norbert Waalboer (Hubert Schokker). Productie: Yardmen, Amsterdam Toekomstvisie en communicatie sleutels naar vertrouwen Wat een mooi afscheid was dat van een markante man, bestuurder in hart en nieren, het boegbeeld van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) kort voor en tijdens de moeilijkste jaren voor de bankensector sinds de Tweede Wereldoorlog: Boele Staal. Tijdens een drukbezochte receptie in Amsterdam waar mensen uit de politiek, de bankensector, het toezicht en diverse maatschappelijke organisaties hem uitzwaaiden. Treffend waren de woorden van Piet Moerland, voorzitter van de Raad van Bestuur van Rabobank, die zijn volhardendheid prees, evenals de bijdrage van Boele Staal aan de noodzakelijke zelfreflectie van banken na de kredietcrisis én de totstandkoming van de Code Banken. Vanaf deze plaats een hartelijk welkom aan Chris Buijink, onze nieuwe voorzitter, die op 1 juni is begonnen. Hij is voormalig Secretaris- Generaal van het ministerie van Economische Zaken, ook een ervaren bestuurder met een groot netwerk in de Haagse politiek. Er staan de bankensector nog grote uitdagingen te wachten waarvan de belangrijkste is: het slaan van de brug naar de samenleving. Want hoewel er volgens de onafhankelijke Monitoring Commissie Code Banken sinds de crisis veel bij banken is veranderd en verbeterd, is het vertrouwen van het publiek in de sector nog steeds laag. Om die brug te slaan gaan de banken de komende tijd dialooggesprekken voeren met diverse geledingen in de samenleving: ondernemers, consumenten en overheden. Om te luisteren wat er bij hen leeft en met hen van gedachten te wisselen over de visie op de toekomst van de bankensector. Wat dat betreft wordt het VVD-Kamerlid Aukje de Vries op haar wenken bediend. Elders in deze zegt zij: De banken zouden meer de dialoog moeten aangaan met de samenleving én zelf ook met een visie op de toekomst van de financiële sector moeten komen. Dat is precies wat wij gaan doen. Extra belangrijk is het daarom dat de CEO s van de drie grootbanken, tegelijk met de komst van Chris Buijink, zijn toegetreden tot het bestuur van de NVB. Zoals Chris Buijink in dit nummer zegt: Ik zie dat de leden zeer betrokken zijn bij de vereniging. We moeten van die kracht nog sterker gebruik maken in onze communicatie met de samenleving. In dat licht is het goed dat de voorzitters van de raden van bestuur van de grote banken zijn toegetreden tot het NVB-bestuur. Dat draagt bij aan de geloofwaardigheid van de NVB en de sector. Ik wil dat graag onderschrijven. Een heldere toekomstvisie en goede communicatie daarover zijn de sleutels naar herstel van vertrouwen van de samenleving in de bankensector. Wim Mijs directeur Nederlandse Vereniging van Banken mijs@nvb.nl Oogpunt 3

3 4 5 Restschuldproblematiek De Nederlandse woningmarkt verkeert nog steeds in zwaar weer. Ondanks lage huizenprijzen, een relatief lage hypotheekrente en duidelijkheid over de fiscale regelgeving is het vertrouwen van de consument laag. Dit gebrek aan vertrouwen vormt een belemmering voor het in beweging komen van de woningmarkt. Een van de knelpunten waaraan ook aan de zijde van de banken veel aandacht wordt besteed is restschuldproblematiek. Door de dalende huizenprijzen groeit het aantal huishoudens dat na verkoop van de woning een restschuld overhoudt. Kwijtschelding geen oplossing In de zoektocht naar passende oplossingen wordt door enkele partijen geopperd om restschulden (gedeeltelijk) kwijt te schelden. De NVB benadrukt het belang van het bieden van individuele oplossingen voor individuele gevallen. Wij vinden dat van een algemene maatregel tot kwijtschelding geen sprake kan zijn. Nederlanders hebben een hoge betalingsmoraal en daaraan moet niet getornd worden. Daarbij is kwijtschelding eenvoudigweg niet eerlijk tegenover andere klanten. Het kan immers niet zo zijn dat er aan de ene kant klanten zijn die extra aflossen om hun schuld te verkleinen, terwijl aan de andere kant ook schulden van klanten die niet aan hun verplichtingen kunnen voldoen, worden kwijtgescholden. Dossier Omvang van de problematiek Ruim 30% van de Nederlandse hypotheken staat onder water (DNB, februari 2013). Om een scherper beeld te krijgen van deze virtuele restschulden proberen DNB en het CBS meer gespecificeerde informatie beschikbaar te krijgen. Tegenover dit grote aantal huishoudens met zo n virtuele restschuld maakte de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) recentelijk bekend dat in 2012 naar schatting klanten een werkelijke restschuld overhielden. Dit zijn klanten die een restschuld overhouden na verkoop van de woning en deze restschuld niet op een andere wijze kunnen aflossen, bijvoorbeeld met spaargeld, dan wel mee (kunnen) financieren in een nieuwe hypothecaire lening. Huishoudens met een hypothecaire lening die hoger is dan de huidige waarde van de woning kunnen zelf maatregelen nemen om risico s op een potentiële restschuld te verkleinen. Banken nodigen klanten hiertoe uit en faciliteren extra aflossing van de hypotheek wanneer dit mogelijk en verantwoord is. Bijvoorbeeld door de mogelijkheid om maandelijks af te lossen op een aflossingsvrije lening. Banken ervaren ook een sterke toename van klanten die spaargeld gebruiken voor het extra aflossen van de hypotheek. Het vooruitzicht van een restschuld na verkoop van de woning vormt voor veel mensen een reden om (voorlopig) niet te verhuizen. Voor hoeveel mensen dit geldt is echter moeilijk vast te stellen. Ook is op dit moment nog niet goed inzichtelijk hoeveel mensen daadwerkelijk hun woning verkopen waarbij de opbrengst van die woning onvoldoende is voor volledige aflossing van de hypotheek. Wanneer aanvullende middelen worden gebruikt voor de verdere aflossing van de schuld of wanneer de restschuld meegefinancierd kan worden, wordt deze restschuld niet gemarkeerd. Met name ten aanzien van de restschulden die worden meegefinancierd geldt dat er behoefte is aan meer inzicht. Mogelijkheden en maatregelen door de overheid In navolging van de Gedragscode Hypothecaire Financieringen wordt in de tijdelijke regeling hypothecair krediet waarin sinds 1 januari 2013 de Loan-to-income- (LTI) en de Loan-to-value- (LTV) norm zijn opgenomen geregeld dat banken in het geval van een restschuld mogen afwijken van de maximale LTV (105%). Hoe deze uitzonderingsmoge- lijkheid in de praktijk wordt toegepast is uitgewerkt in individueel beleid van banken. Zo bepalen enkele banken een maximale LTVhoogte. Uiteraard geldt dat bij het financieren van restschulden getoetst moet worden of de woonlasten verantwoord zijn. Per klant wordt een risico-inventarisatie gemaakt en bekeken of het meefinancieren verantwoord is. Daarbij geven banken eenduidig aan dat zij met name restschulden van de eigen klanten financieren en eventueel van klanten van verstrekkers die niet meer actief zijn op de Nederlandse hypotheekmarkt. Naast de expliciet verankerde uitzonderingsmogelijkheid voor het meefinancieren van restschulden heeft de overheid een aanvullende maatregel getroffen om restschuldfinancieringen te faciliteren. De rente die over restschulden wordt betaald is daardoor tien jaar lang fiscaal aftrekbaar. Ook wanneer klanten geen nieuwe hypotheek afsluiten en de restschuld op andere wijze door banken wordt gefinancierd, kan van het fiscale voordeel gebruik worden gemaakt. De bereidheid van banken tot het meefinancieren van restschulden wordt met regelmaat in twijfel getrokken. Banken benadrukken op hun beurt dat zij sterk hechten aan het juist toepassen van het beleid. De NVB vindt het belangrijk dat signalen dat restschuldfinanciering in praktijk anders loopt dan op papier kunnen worden opgepakt. Zij vraagt consumentenorganisaties om concrete gevallen waarin de restschuld niet wordt gefinancierd bij de eigen bank aan de NVB te melden. Op die manier kan goed worden beoordeeld of het beleid ten aanzien van restschuldfinanciering toereikend is en op juiste wijze wordt toegepast. Langer fiscaal aftrekbaar? Aanvankelijk was in het regeerakkoord opgenomen dat de rente die wordt betaald over restschulden vijf jaar lang fiscaal aftrekbaar zou worden. Onder andere op aandringen van de NVB is daar tien jaar van gemaakt. De vraag is of deze periode niet nogmaals verlengd zou moeten worden. Door de fiscale aftrekbaarheid van restschulden door te laten lopen op basis van de fiscaliteit van de oorspronkelijke lening kan optimaal voordeel worden geboden aan klanten die een restschuld financieren. Uitbreiding mogelijkheden door aanpassing NHG Waar banken hun klanten ruimte bieden voor het meefinancieren van restschuld, geldt voor hypotheken met een Nationale Hypotheek Garantie (NHG) een ander regime. De huidige normen en voorwaarden van de NHG kennen geen bepaling op basis waarvan een uitzondering op de LTV kan worden gemaakt voor restschulden. De NVB stelt dat het goed zou zijn als voor hypotheken met een NHG dezelfde mogelijkheden worden geboden voor restschuldfinanciering als in de wettelijke regeling. Minister Blok onderzoekt de mogelijkheden hiertoe en kan hopelijk op korte termijn uitsluitsel bieden. Kwijtschelding geen oplossing In de zoektocht naar passende oplossingen wordt door enkele partijen geopperd om restschulden (gedeeltelijk) kwijt te schelden. Wij benadrukken het belang van het bieden van individuele oplossingen voor individuele gevallen. Wij vinden dat van een algemene maatregel tot kwijtschelding geen sprake kan zijn. Nederlanders hebben een hoge betalingsmoraal en daaraan moet niet getornd worden. Daarbij is kwijtschelding eenvoudigweg niet eerlijk tegenover andere klanten. Het kan immers niet zo zijn dat er aan de ene kant klanten zijn die extra aflossen om hun schuld te verkleinen, terwijl aan de andere kant ook schulden van klanten die niet aan hun verplichtingen kunnen voldoen, worden kwijtgescholden. Langer fiscaal aftrekbaar? Aanvankelijk was in het regeerakkoord opgenomen dat de rente die wordt betaald over restschulden vijf jaar lang fiscaal aftrekbaar zou worden. Onder andere op aandringen van de NVB is daar tien jaar van gemaakt. De vraag is of deze periode niet nogmaals verlengd zou moeten worden. Door de fiscale aftrekbaarheid van restschulden door te laten lopen op basis van de fiscaliteit van de oorspronkelijke lening kan optimaal voordeel worden geboden aan klanten die een restschuld financieren. Anneloes van Ulden Consumentenzaken ulden@nvb.nl

4 6 7 Mosterd na de maaltijd Toegelicht Europese richtlijn 1 voor Nederland overbodig De Europese Commissie wil het bankrekeninghouders gemakkelijker maken om betaalrekeningtarieven te vergelijken en over te stappen naar een andere bank, waar dan ook in de Europese Unie (EU). Hiervoor heeft de Commissie in mei jl. een richtlijn voorgesteld. Daarnaast geeft deze richtlijn het recht aan consumenten die in de EU wonen in elke lidstaat een basisbankrekening te openen. Als het voorstel wordt goedgekeurd, moeten de lidstaten de richtlijn omzetten in wetgeving, of bestaande nationale wetgeving aanpassen. De Commissie wil met de richtlijn de financial inclusion van Europese consumenten verhogen en concurrentie in de bankensector stimuleren. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) steunt de doelen die de Commissie hiermee nastreeft, maar is van mening dat bindende Europese wetgeving op dit vlak voor Nederland niet nodig is. In Nederland zijn via goede zelfregulering en bestaande wetgeving die doelen al gerealiseerd. Recht op een basisbankrekening De voorgestelde richtlijn geeft consumenten die legaal in de EU wonen het recht in elke lidstaat een basisbankrekening te openen. Zij mogen hierbij niet worden uitgesloten vanwege nationaliteit, verblijfplaats of inkomen. Per lidstaat dient ten minste één bank basisbankrekeningen aan te bieden. Een basisbankrekening is in feite een normale betaalrekening; alleen roodstaan is niet toegestaan. Uit recente studies blijkt dat 58 miljoen EU-consumenten ouder dan vijftien geen betaalrekening hebben. De NVB onderschrijft de noodzaak om in de huidige maatschappij over een betaalrekening te beschikken. Zonder dreigt het risico van sociale uitsluiting: je kunt bijvoorbeeld geen uitkering ontvangen en geen huur overmaken. In Nederland beschikt 99% van de volwassenen over een betaalrekening. Er is dus geen sprake van financial exclusion. Met het goed werkende Convenant inzake een pakket primaire betaaldiensten 2 garanderen de grote banken in Nederland de toegang tot het betalingsverkeer voor iedereen ouder dan achttien. Daarnaast is er de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Daarin is vastgelegd dat een persoon die bij de gemeente om schuldhulpverlening heeft verzocht, in aanmerking komt voor een basisbankrekening, indien de schuldhulpverlener dit noodzakelijk acht. Volgens de Wereldbank bedraagt het percentage EU-consumenten zonder betaalrekening 14 en varieert dit per lidstaat tussen de 0 en 55 procent. Meer dan de helft van hen wil geen betaalrekening. Aangezien financial exclusion vooral in een beperkt aantal Zuid- en Oost- Europese lidstaten speelt, is de NVB van mening dat dit issue het beste op nationaal niveau kan worden aangepakt. Recent onderzoek in opdracht van de Europese Commissie wijst uit dat consumenten weinig interesse hebben om een betaalrekening in een andere EU-lidstaat te openen; 5% geeft aan hier interesse in te hebben. Slechts 3% beschikt al over een betaalrekening aangehouden in een andere EU-lidstaat. De voorgestelde richtlijn betekent dat een EU-consument 27(!) basisbankrekeningen kan openen; in elke lidstaat één. De NVB vraagt zich af waarom banken worden verplicht om voor iedere willekeurige inwoner van een andere EU-lidstaat een (basis)bankrekening te openen, zonder daarbij een eigen kosten-batenafweging te mogen maken. Dit leidt volgens ons tot hogere betaalrekeningkosten. Daarnaast wordt per februari 2014 SEPA ingevoerd, waarbij het huidige onderscheid tussen nationale en grensoverschrijdende girale eurobetalingen ophoudt te bestaan. Het is dan voor consumenten niet meer nodig om in verschillende lidstaten eurobetaalrekeningen aan te houden. Volgens het richtlijnvoorstel hoeft de consument niet fysiek in een lidstaat te verblijven om er een basisbankrekening aan te vragen. Ook vraagt de NVB zich af hoe over de grens kan worden voldaan aan de identificatieverplichtingen (know your customer) en eisen op grond van andere regelgeving, bijvoorbeeld in het kader van witwassen, terrorismebestrijding of fraude. Het is ons onduidelijk hoe iemand op afstand kan worden geïdentificeerd, waardoor de bankensector vraagtekens plaatst bij de praktische uitvoerbaarheid. Ten slotte vermeldt het richtlijnvoorstel niet dat de aanvraag van een consument voor een normale betaalrekening eerst geweigerd moet zijn, alvorens hij/zij een basisbankrekening mag aanvragen. Dit kan onbedoeld een negatieve invloed op de vrije markt en diversiteit van het betaalrekeningaanbod hebben. Deze voorwaarde zou alsnog in de richtlijn moeten worden opgenomen. Switchingservice, en transparantie en vergelijkbaarheid van betaalrekeningtarieven De voorgestelde richtlijn schrijft voor dat consumenten binnen vijftien dagen gratis of tegen redelijke kosten en zonder veel administratieve rompslomp van betaalrekening kunnen wisselen tussen banken in hetzelfde land. Voor de overstap tussen banken in verschillende EU-landen geldt een maximum van dertig dagen. Daarnaast moet het eenvoudiger worden om een bankrekening te openen in een EU-land waar de consument niet woonachtig is. In Nederland bieden de banken de bekende en zeer goed gewaardeerde Overstapservice 3 aan. Het eerdergenoemde onderzoek, dat in opdracht van de Commissie is uitgevoerd, laat zien dat er onder EUconsumenten weinig vraag is naar cross-border switching. De gemeten interesse hiervoor is 5%. De meerderheid heeft geen behoefte om te switchen en is niet van plan om betaalrekeningtarieven van verschillende banken met elkaar te vergelijken. Vaak omdat zij tevreden zijn met hun huidige bank(rekening). De kleine minderheid die wél is geswitcht, bleek nauwelijks tijd te hebben besteed aan het vergelijken van betaalrekeningkosten van verschillende aanbieders. De NVB is van mening dat cross-border switching banken op hoge kosten jaagt, omdat het complex is om te faciliteren. Deze extra kosten zullen een negatieve impact hebben op de maatschappelijke kosten van het betalingsverkeer. In Nederland zijn de tarieven van consumentenbetaalrekeningen simpel, duidelijk en goed met elkaar vergelijkbaar. Er gelden vaste pakkettarieven en er is voor de meest gangbare betaalvormen (zoals overschrijvingen, incasso s, debetcardbetalingen) doorgaans geen tarifering per transactie. Nederlandse consumenten betalen in Europees opzicht weinig voor hun betaalpakketten. De Commissie constateert dat onze tarieven de laagste binnen de EU zijn en waardeert ze als eenvoudig en transparant. Het verplicht gebruik van een standaardprijslijst en -terminologie, zoals voorgesteld in de richtlijn, levert de banken in Nederland onnodige administratieve lasten op. Een onbedoeld gevolg kan zijn dat het leidt tot een minder divers aanbod van consumentenbetaaldiensten, omdat banken in een keurslijf worden gedwongen om deze diensten op een standaard wijze te presenteren. De volgende fase De voorgestelde richtlijn voor het aanbieden van basisbankrekeningen, het inrichten van een switchingservice, en transparantie en vergelijkbaarheid van betaalrekeningtarieven is voor de Nederlandse consumenten niet nodig en disproportioneel. Met name het verplicht door banken moeten aanbieden van een grensoverschrijdende switchingservice en basisbankrekening voor inwoners van andere EU-lidstaten schiet zijn doel voorbij. Nu het voorstel is gepubliceerd, zullen de Europese Raad en het Europees Parlement het beoordelen. De NVB verwacht dat dit niet zonder slag of stoot zal gaan, omdat het wetsvoorstel een grote impact heeft op lidstaten waar (nog) niet zoveel is geregeld op deze vlakken. Marc van der Maarel Betalingsverkeer maarel@nvb.nl 1 Directive on the comparability of fees related to payment accounts, payment account switching and access to payment accounts with basic features. 2 Met het Convenant inzake pakket primaire betaaldiensten namen de grote banken in Nederland eind 2001 hun maatschappelijke verantwoordelijkheid door de toegang tot het betalingsverkeer voor een ieder te waarborgen. Iedereen heeft het recht op een basisbankrekening als de betreffende consument om wat voor reden dan ook niet kan beschikken over een werkende bankrekening en als consument minimaal 18 jaar is, een vaste woon- of verblijfplaats in Nederland of een postadres bij een erkende hulpverleningsorganisatie of overheidsinstantie heeft en een geldig identiteitsbewijs kan tonen. 3 De Overstapservice bestaat sinds 2004 en is een initiatief van de gezamenlijke banken in Nederland. Deze service maakt veranderen van betaalrekening van de ene naar de andere bank eenvoudiger en zorgt ervoor dat het betalingsverkeer soepel doorloopt. De Overstapservice leidt dertien maanden lang bij- en afschrijvingen van de oude betaalrekening door naar de nieuwe of bestaande betaalrekening bij een andere bank. Ook worden bedrijven die incasso s zenden automatisch geïnformeerd. De Overstapservice is aangepast aan SEPA en leidt ook Europese overschrijvingen en incasso s door. Uit de laatste evaluatie, die begin 2012 aan de Tweede Kamer is gezonden, blijkt dat consumenten zeer tevreden zijn over de service. Jaarlijks maken er ongeveer consumenten en bedrijven gebruik van.

5 8 9 Interview Dick Berlijn Criminelen en digitale hangjongeren vallen banken aan Dick Berlijn was tot enkele jaren terug de Commandant Der Strijdkrachten, de hoogste militair in Nederland. Nu is hij adviseur bij Deloitte, gespecialiseerd in cybersecurity. Een gesprek over de cybercrimineel, de digitale hangjongere, de banken als mooie prooi, en maatschappelijke verantwoordelijkheid: Het gaat uiteindelijk ook over onze nationale veiligheid: het kunnen functioneren als samenleving. De ontmoeting Digitale veiligheid Het woord cyber heeft voor veel mensen iets mystieks, merkt Berlijn op aan het begin van het gesprek. Cybersecurity. Cybercrime. Cyberwar. De een ziet dit voor zich, de ander iets heel anders. Men denkt al snel: het is zo complex, ik laat het maar aan mij voorbij gaan. Dat is heel onverstandig, meent Berlijn. Digitale veiligheid is daarvoor te belangrijk. Cyber is overal, de digitale omgeving raakt alles en iedereen: er is geen discipline of sector meer te bedenken die er niet mee te maken heeft. Cybersecurity gaat over de veiligheid van netwerken, veiligheid van data, economische veiligheid. Het gaat uiteindelijk ook over onze nationale veiligheid: het kunnen functioneren als samenleving. Via het internet is er zo n enorme verknooptheid dat het de vraag is of we als samenleving kunnen blijven functioneren als we de digitale omgeving niet stabiel en veilig kunnen houden. Het belang van digitale veiligheid wordt onderschat? Vroeger ging het bij hacken om het plaatsen van een smiley. Die tijd is voorbij, het is een multi-milion dollar industry geworden waarbij er sprake is van spionage, chantage, hacktivism. En we hebben te maken met digitale hangjongeren die het leuk vinden om de zaak te frustreren. We zien het aantal incidenten toenemen. En een grote hack bij een bank is heel vervelend, maar dan zeg je: stom van de bank, dan hadden ze de achterdeur maar beter moeten bewaken. Als Philips is gehackt en een hoop research & development door anderen wordt gebruikt is dat ook vervelend. Maar voor onze maatschappij wordt het echt ernstig, zodra deze zaken over elkaar heen gaan lopen. Stelt u zich eens voor: een week lang kunnen we niet elektronisch betalen. Tegelijkertijd blijkt dat de stoplichten gehackt zijn. De fiscale systemen die zijn gehackt. Er staat een sluis open of de berichtgeving van de overheid is niet te vertrouwen. Als dat tegelijkertijd gebeurt, dan werkt het echt maatschappij-ontwrichtend. U zet het zwaar aan. We hebben van alles opgehangen aan het internet. Het heeft ons prachtige dingen gebracht, maar we zijn daar ook enorm kwetsbaar door geworden. En het internet heeft duidelijk een internationale component: we kunnen de problemen niet binnen de landsgrenzen oplossen. Daarbij komt dat er veel verschillende actoren zijn die iets zouden moeten doen: individuele gebruikers, de overheid, het bedrijfsleven - tachtig procent van de vitale infrastructuur is in handen van het bedrijfsleven. Je hebt regionale instellingen als de EU en de NAVO, mondiale spelers als de VN en de World Trade Organization. Een van de problemen is, dat nog niet duidelijk is wat ieders verantwoordelijkheid is. U adviseert bedrijven hun verantwoordelijkheid te nemen? Ja, het gaat enerzijds om maatschappelijke verantwoordelijkheid, om het functioneren van de samenleving. Maar ik zeg ook: realiseer je dat dit niet enkel just another risk is, het gaat om business continuity. Ik vind het voor leiders van organisaties of dat nou een commandant is of een CEO of een burgemeester een van de allerbelangrijkste verantwoordelijkheden: ken je risico s. Als Deloitte propageren wij het World Economic Forum Partnering for cyber resciliance programma, waaraan wij hebben meegeschreven. Daarbij geven bedrijven aan dat zij zich beseffen dat zij zelf ook een verantwoordelijkheid dragen en bijvoorbeeld niet op de overheid of VN gaan zitten wachten om hun cyber-problemen op te lossen. Als zij het document tekenen geven zij aan alle dingen te gaan doen die redelijkerwijs mogelijk zijn om risico s voor hun organisatie te mitigeren. Een awareness program, regelmatig penetration tests, er voor zorgen alle software op tijd gepatcht wordt, lid zijn van een community waar heel intensief informatie wordt uitgewisseld net als de banken doen en zoals het in het Nationaal Cyber Security Centrum de bedoeling is. Er is met dat soort maatregelen nog een wereld te winnen, merk ik als ik met CIO s, CFO s en CEO s spreek. Wat valt u op bij financiële instellingen? Financiële instellingen zijn mooie prooien: er valt een hoop geld te verdienen. En in Nederland is de internetdichtheid heel hoog, net als het aandeel thuisbankieren. Daarnaast hebben we in Nederland een wetgeving die het voor cybercriminelen nog steeds mogelijk maakt om een hoop schade aan te richten. Dat heeft te maken ook met terechte zorgen om de privacy. Maar er gebeurt heel veel bij de banken, dat zeg ik ook op basis van de contacten die we hebben en de vragen die aan ons worden gesteld door banken om te helpen. Hoe moeilijk is het voor een crimineel om iemands bankgegevens en wachtwoord te achterhalen? Dat blijkt helaas heel vaak niet al te moeilijk te zijn. Een van de dingen waar we tegenaan lopen is ook dat met dit soort gegevens gebruikersnamen en wachtwoorden een hoop geld te verdienen is. Als jij als hacker op een of andere manier achter dit soort informatie bent gekomen kun je die verhandelen. Dat is goed om je te realiseren. Iets anders, dat zowel voor individuen als voor organisaties geldt, is dat je eerder geneigd bent te kijken naar de voordelen van ICT-systemen of van een simpele app, dan naar de kwetsbaarheden die daarbij horen. De klant heeft ook een verantwoordelijkheid. Je ziet die discussie ontstaan. Banken waren in het verleden heel tolerant als je slachtoffer was van internetfraude: dat werd zonder meer vergoed. We zien nu dat banken steeds meer zeggen: Wat heb je er zelf tegen gedaan? Heb je bijvoorbeeld wachtwoorden of andere beveiligingscodes afgestaan? Heb je een goede virusscanner of up to date firewall? Hoe open moet men zijn over incidenten? Internetbankieren is zo n succes mede doordat de technische details van incidenten binnenskamers werden gehouden en zonder ophef schade is gecompenseerd. Het naar buiten brengen van incidenten kan digitale hangjongeren uitlokken het ook te proberen. Een bank die kennelijk zo lek is als een mandje, die gemakkelijk te hacken is, krijgt minder vertrouwen. Dus banken zijn terughoudend in het snel op straat gooien van allerlei incidenten. Maar de samenleving wordt minder tolerant ten opzichte van organisaties die met privacygevoelige gegevens werken en hun zaken niet op orde hebben. Het andere is inderdaad de digitale hangjongere. Als ik een DDoSaanval pleeg op een bank, dan schrijven ze daar morgen over in de Wall Street Journal. Dat vindt zo n hacker leuk.

6 10 11 De ontmoeting Nieuws uit Brussel Belangrijke consultaties in Europese wet- en regelgeving Toegelicht Tegelijkertijd realiseren we ons dat die informatie-uitwisseling over cyber-incidenten wel moet gebeuren, willen wij met z n allen die digitale omgeving minder kwetsbaar maken. Die informatie-uitwisseling kan achter de schermen. Ja. In de sfeer van: ik heb een incident meegemaakt, misschien is dat voor een collega-bank interessant. Die kant gaan de banken al lang op. Elly van den Heuvel, de baas van het Nationaal Cyber Security Centrum heeft hiervoor ook een virtuele ronde-tafel gemaakt waar al die partijen bedrijfsleven, overheid, kennisinstellingen worden uitgenodigd om operationele informatie intensief met elkaar uit te wisselen. Het is operationeel, maar het moet nog beter gaan werken. Dan zal duidelijk worden waar de grote obstakels zijn. Op strategisch niveau moet de Cyber Security Raad nog actiever worden, vooral op internationaal gebied. Wat moet er allemaal gebeuren om straks veiliger, minder kwetsbare digitale omgeving te hebben? Denk bijvoorbeeld aan internationale harmonisatie van wetgeving. Doet de overheid genoeg? Als ik zie wat de minister van Veiligheid en Justitie roept. De sense of urgency is er in z n uitingen. Maar de proof of the pudding is in the eating. Het moet zich in de praktijk nog gaan bewijzen. En als je naar incidenten kijkt, zoals bijvoorbeeld het Pobelka-virus vorig jaar. Dan denk je: er is nog behoorlijk wat te doen aan monitoring en incident response. Misschien moet niet alles gekoppeld zijn aan internet, moet je vaker met gesloten netwerken werken. Dat kan de uitkomst zijn van een goede risicoanalyse die je hebt gemaakt. En het past bij weer zo n mooi buzz-woord: security by design. Dan ontwerp je systemen meer vanuit kwetsbaarheden en hoe die moeten worden tegemoet getreden. Er was veel maatschappelijke en politieke ophef over recente DDoS-aanvallen op onder meer banken. We zijn erdoor opgeschrikt. Het blijkt dat er een zeer belangrijk element van het functioneren van ons als samenleving gecompromitteerd kon worden. Stel je voor dat zoiets bij alle banken zou gebeuren? En DDoS-aanvallen zijn lastig: daar ben je niet vanaf door een beveiliging in te voeren, dat vereist een zeer alerte organisatie die heel goed is voorbereid. En ik heb zelf gezien hoe doodsimpel het is om een DDoS-aanval uit te voeren. Je gaat naar Google, typt DDoS in, en je krijgt de site s aangeboden. Wat is het ip-adres van de aan te vallen organisatie? Die type je in. Dat kost dan, zeg eens, vijftig of honderd of duizend dollar. Klaar. Hans Fomer, van de Taskforce Cyber van Defensie, werd onlangs door bankklanten gevraagd of hij niet terug kon hacken. Ik vind dat we daar eerst een hele stevige discussie over moeten hebben. Want als jij terug gaat hacken, weet je niet waar die schade nog meer terecht gaat komen. En moeten we daar internationaal geen zaken over afspreken? De minister is enthousiast, die wil terug-hacken mogelijk maken. Ik zou eerst antwoord willen op een aantal essentiële vragen. Hoe zorg je, dat als een ander land vindt dat er bij mij iets kapot moet of ontregeld moet worden, dat er niet allerlei andere dingen kapot gaan? We willen ook niet in een wereld komen waar tien of veertig landen continu bezig zijn om ergens servers uit de lucht te halen. Gaat dat niet meer schade aanrichten dan we nu ondervinden? Moeten we wachten tot digitale jongeren de samenleving ernstig gaan ontwrichten? Als je wilt, dan kun je vrij eenvoudig een aantal vitale diensten van onze samenleving ontregelen. Dat is volgens mij niet de primaire focus van cybercriminelen en onze digitale hangjongeren. Dan moet je wel heel boos zijn, je erg buitengesloten voelen. Maar als je de banken langere tijd lam kan leggen, dan vinden sommigen dat een leuke score. Michael Samson Informatiebeveiliging samson@nvb.nl Daan van Seventer 2014 wordt een belangrijk jaar voor het Europees Parlement (EP) en de Europese Commissie. Zo zijn er dat jaar Europese verkiezingen waarbij de inwoners van de 27 lidstaten eind mei kunnen stemmen op hun volksvertegenwoordiging in het EP. Daarnaast worden in 2014 de nieuwe eurocommissarissen benoemd door de Europese lidstaten en na een hoorzitting goedgekeurd door het EP. Tegen het einde van deze politieke termijn wordt, als de agenda s in Brussel het toelaten, gestart met de behandeling van de hervorming van de structuur van de Europese bankensector. Ook zijn de EU-instellingen actief op zoek naar input vanuit de financiële sector voor de periode na de installatie van het EP en de Commissie. Deze input kan worden gebruikt voor de wetgevingsagenda voor de korte en middellange termijn in Brussel. Dat blijkt onder andere uit de hoeveelheid consultaties die momenteel lopen, waarvan een deel ook van belang is voor de financiële sector. De Europese Commissie en het EP initiëren een consultatie wanneer zij behoefte hebben aan specifieke kennis en informatie over een bepaald onderwerp. Die kennis en expertise hebben ze niet altijd in huis. Aan de hand van de bevindingen kan de Commissie besluiten om concrete maatregelen voor te stellen aan de Europese Raad en het EP. Een consultatie geeft dus een goede indicatie van de (middel)langetermijnagenda in Brussel. Ook het EP gebruikt steeds vaker een consultatie om antwoorden te vinden op complexe financieel-economische vraagstukken. Enkele belangrijke consultaties voor de financiële sector zijn: Consultatie van het Europees Parlement over de coherentie Europese financiële diensten wetgeving Het EP heeft een consultatie uitgeschreven over de mate van coherentie van financiële diensten wetgeving. Daarin worden vragen gesteld over de mogelijke overlapping of inconsistentie bij de implementatie van Europese wetgeving. Gegeven de transitie naar een single rule book in financiële diensten en de huidige wetgeving wil men te weten komen of wetgeving bij elkaar aansluit. De consultatie dient als reflectie voor het EP. De antwoorden zullen worden meegenomen in de prioriteiten van het inkomende parlement na de Europese verkiezingen in Op de consultatie kan gereageerd worden tot en met 14 juni a.s. Consultatie van de Europese Commissie over Long Term Financing Op 25 maart jl. heeft de Europese Commissie haar groenboek gepresenteerd over de lange termijnfinanciering van de Europese economie. In het groenboek wordt aandacht besteed aan een mogelijk nieuw financieel landschap met directe financiering uit de kapitaalmarkt, meer betrokkenheid van institutionele beleggers en andere financiële markten. Met de consultatie beoogt de Europese Commissie de problematiek en (beleids)oplossingen in kaart te brengen. Op de consultatie kan gereageerd worden tot en met 25 juni a.s. Consultatie van de Europese Commissie Liikanen Naar aanleiding van het Liikanen-rapport, dat in 2012 is verschenen, wil de Europese Commissie in september met een wetgevingsvoorstel komen dat als doel heeft tot een stabiel en efficiënt bancair landschap te komen door middel van het scheiden van risicovolle onderdelen en conventionele onderdelen van een bank. Verschillende varianten van scheiding worden in het voorstel genoemd, waarbij het onderbrengen van handelsactiviteiten in een aparte juridische dochteronderneming het meeste aansluit bij de initiatieven genomen door Duitsland en Frankrijk. Op de consultatie kan gereageerd worden tot en met 7 juli a.s. Gezien de mogelijke impact van een consultatie is het van wezenlijk belang voor de Nederlandse bankensector te reageren op deze consultaties, wat het doet in NVB-verband of via de Europese bankenfederatie. Martijn Vliegenthart Public Affairs Brussel vliegenthart@nvb.nl

7 12 13 In gesprek Buijink: De perceptie is dat de banken zich tegen verandering verzetten. Als sector moeten we laten zien dat onze dienstverlening is verbeterd. Dat we meedenken over belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de hervorming van de huizenmarkt. Dat we naar de mogelijkheden kijken om kleine ondernemingen met goede ideeën van financiering te voorzien. Wat betekent dat voor de communicatie van de sector? Staal: Consumenten moeten ervaren dat de banken zijn veranderd. Dat kan alleen als we aan de ene kant ons verhaal vertellen en aan de andere kant luisteren naar de geluiden uit de samenleving. De NVB gaat daarom de komende tijd de dialoog aan met de stakeholders. We gaan om de tafel zitten met consumenten, ondernemers en de politiek. Buijink: Communicatie gaat tegenwoordig razendsnel. Door de opkomst van sociale media als Twitter en Facebook is er weinig tijd om op gebeurtenissen te reageren. Dat hebben we recent gezien toen cybercriminelen het op de banken hadden gemunt. Staal: We ontkomen er niet aan om ook te communiceren via sociale media. De tijd is voorbij dat je alleen maar in Buitenhof hoefde te gaan zitten om je verhaal te doen. We moeten weer vooruit kijken Banken samen op weg naar vertrouwen Welke rol speelt de politiek bij het herstel van vertrouwen? Staal: Politici verwoorden de onrust die in de samenleving leeft. Ze hebben de verantwoordelijkheid om misstanden aan de kaak te stellen. Tegelijkertijd hebben ze de taak om op een goede manier met die onrust om te gaan. De nadruk lag de laatste tijd teveel op dingen die in de sector niet goed zijn gegaan. Wrijven in een vlek helpt niet heb ik van mijn moeder geleerd. We moeten weer vooruit kijken. Buijink: Het is ook van belang dat de sector zijn standpunten helder en eenduidig overbrengt aan politici, zowel in Den Haag als in Brussel. In reactie op de crisis komt een heleboel regelgeving op de sector af. De branche moet op een open manier verwoorden wat de gevolgen zijn van bepaalde beslissingen, zoals de invoering van Basel III of een bankenbelasting. Na zes jaar als voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) droeg Boele Staal het stokje op 1 juni 2013 over aan Chris Buijink. Een tweegesprek over de crisis, het herstel van vertrouwen en de toekomst van de NVB. Consumenten moeten ervaren dat banken zijn veranderd. Met enige regelmaat keek Boele Staal de afgelopen zes jaar naar het beeldje in zijn werkkamer. Een man in een zuidwester ploegend tegen de storm. Kom op, doorzetten, dacht ik dan, vertelt Staal, die op 1 juni afscheid nam als voorzitter van de vereniging. De financiële sector zat het overgrote deel van die jaren in zwaar weer. Toen ik in 2007 begon, was er in Nederland nog geen spoor van de crisis. Maar dat veranderde snel, blikt Staal terug op de bewogen periode van zijn voorzitterschap. Op het moment dat de ergste storm in de financiële sector is gaan liggen, draagt Staal het stokje over. Er is onvoorstelbaar veel gebeurd sinds 2007, constateert zijn opvolger Chris Buijink. De voormalig secretaris-generaal van het Ministerie van Economische Zaken volgde het verloop van de crisis met grote aandacht. Niemand kon voorzien dat het bankenlandschap zo zou veranderen. ING kreeg overheidssteun en ABN AMRO en SNS Reaal kwamen in handen van de staat. Sinds het uitbreken van de crisis zijn de bakens in de financiële wereld verzet. Nederlandse banken werken hard om het belang van hun klanten centraal te stellen. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) en de Monitoring Commissie Code Banken stelden onlangs vast dat de sector gestaag vooruitgang boekt. Het zijn belangrijk stappen om het vertrouwen van consumenten terug te winnen. De sector is absoluut op de goede weg, zegt Buijink, Maar we zijn er nog niet. Hoe kan de sector het vertrouwen van klanten terugwinnen? Staal: Het publiek gelooft nog niet dat de banken zijn veranderd. Daarvoor moet de sector meer naar buiten treden. We waren de afgelopen jaren teveel in onszelf gekeerd. Dat is ook wel begrijpelijk: voor het uitbreken van de crisis werd de Nederlandse financiële sector naar de buitenwereld altijd sterk vertegenwoordigd door De Nederlandsche Bank en het Ministerie van Financiën. Wat betekent dat voor de rol van de NVB? Staal: De NVB vertegenwoordigt ruim tachtig heel diverse leden: enkele hele grote partijen, een middengroep en een heleboel kleinere spelers. Het is de kunst de eenheid te bewaren en met één geluid naar buiten treden. Dat is in het verleden niet altijd gelukt. Door verschillen van inzicht hebben we bijvoorbeeld een kans gemist om met een goed voorstel voor de hervorming van de woningmarkt neer te leggen voordat de kabinetsformatie was voltooid. Buijink: Ik zie dat de leden zeer betrokken zijn bij de NVB. We moeten van die kracht nog sterker gebruik maken in onze communicatie met de samenleving. In dat licht is het goed dat de voorzitters van de raden van bestuur van de grote banken zijn toegetreden tot het NVB-bestuur. Dat draagt bij aan de geloofwaardigheid van de NVB en de sector. Bart van Leeuwen Communicatie & Public Affairs leeuwen@nvb.nl Thomas Olivier

8 14 15 DDoS-aanvallen op internetbankieren De grote Nederlandse banken zijn begin april getroffen door DDoS-aanvallen (spreek uit: die dos ). Hierdoor werd het internetbankieren tijdelijk ontregeld. DDoS staat voor Distributed Denial of Service attacks. Bij een DDoS-aanval worden buitengewoon veel berichten naar een website gestuurd zodat deze overbelast raakt. Daardoor kan de bankklant die op dat moment de dienst van die website benadert niet meer bij die dienst komen. In februari 2011 is de eerste Nederlandse bank getroffen door een DDoS-aanval. In april 2013 zijn de vier grootbanken, ABN AMRO, ING, Rabobank en SNS, aangevallen. Banken zijn vanaf de eerste aanval in april van dit jaar voorbereid op DDoS-aanvallen. De aanvallen van afgelopen april laten zien dat DDoS-aanvallen voor banken complex zijn en lastig te bestrijden. Banken bleken in april in staat om steeds sneller DDoS-aanvallen af te slaan. Op 5 april duurde het enige uren voordat klanten weer konden internetbankieren. Daarna werd dankzij mitigatie en een goede samenwerking de hersteltijd van banken snel korter. Aanvallen konden vaak binnen vijftien minuten worden afgeslagen. Ook de banken die later voor de eerste keer werden aangevallen hadden minder tijd nodig om de eerste aanval af te slaan. Reportage Bestrijding DDoS-aanvallen Een DDoS-aanval gebeurt meestal met behulp van een botnet. Dit is een netwerk van computers die zijn gekaapt door criminelen die deze computers op afstand kunnen besturen en gebruiken. De eigenaar van die computer heeft daar meestal geen weet van. Een botnet kan bestaan uit tientallen tot honderdduizenden computers. Een dergelijk botnet kan de opdracht krijgen om gelijktijdig berichten naar een website te sturen. Een DDoS-aanval heeft uitsluitend als gevolg dat een dienst niet meer beschikbaar is. De aanvaller komt niet in het systeem van de organisatie. De reden waarom van de DDoS-aanvallen op de Nederlandse banken is vooralsnog onduidelijk. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) en de banken waarschuwen voor mogelijke vervolgacties van criminelen; de phishing- s en/of telefoontjes. Via deze kanalen wordt de klant bijvoorbeeld gevraagd ter controle persoonlijke gegevens, zoals naam, adres, telefoonnummer, rekeningnummers en beveiligingscodes in te voeren op een website. Een bank zal nóóit per , telefoon of via social media vragen om beveiligingscodes. Meer informatie over hoe een klant zich kan beschermen tegen aanvallen staat op Banken zijn voorbereid op DDoS-aanvallen en monitoren hun infrastructuur goed. Hierdoor zien banken direct ongebruikelijke toename van het netwerkverkeer. Nederlandse banken maken gebruik van mitigatiediensten tegen DDoS-aanvallen. Deze diensten werken als een filter die ervoor zorgt dat legitiem verkeer van ongewenst verkeer gescheiden kan worden. Banken moeten ervoor kiezen in mitigatie te gaan. Het internetverkeer wordt dan omgeleid via de mitigatiedienst. Dit is een complex proces en vergt voortdurende aandacht en technische bijstelling binnen de bank. Banken werken met elkaar en met andere organisaties samen op het gebied van informatiebeveiliging. De NVB speelt hierin enerzijds een verbindende rol en anderzijds adviseert zij in de samenwerking over de minimumeisen en standaards. Keteneffect Informatiedeling in de financiële sector is op tactisch niveau georganiseerd in het Financial Institutions - Information Sharing and Analysis Center (FI-ISAC). Het FI-ISAC wordt ondersteund vanuit het NCSC, het Nationale Cyber Security Centrum. In het FI-ISAC participeren naast banken en de NVB ook andere financiële instellingen en overheidspartijen als de politie/de KLPD, de AIVD en het NCSC. Het NCSC ondersteunt meerdere sectorale ISAC s. De wetenschappelijke uitdaging rond DDoS is te bepalen welke mate van regulering de optimale balans vormt tussen enerzijds de betrouwbaarheid van het internet en anderzijds het universele recht van meningsuiting. Feit is dat er op de nutsvoorziening internet nu dingen mogelijk zijn die vertaald naar de gewone wereld gewoon onacceptabel zouden zijn. Eric Verheul hoogleraar Informatiebeveiliging Financiële Sector RUN De verschillende partijen delen binnen de FI-ISAC vertrouwelijke informatie over incidenten en kwetsbaarheden. Het delen van informatie gaat snel en is effectief. De bankensector volgt de ontwikkelingen nauwgezet. Door de betrokkenheid van de verschillende partijen, waaronder ook telecomproviders, bij internetveiligheid bestaat er een ketenverantwoordelijkheid. Zij ziet veel kansen om de samenwerking met deze partijen te intensiveren en gezamenlijk de weerbaarheid tegen DDoS-aanvallen te vergroten. Banken werken al samen met het NCSC, OM en de politie en waar relevant andere partijen. Hierover zegt Wil van Gemert, directeur CyberSecurity bij de Nationale Coördinator Terrorisme en Veiligheid: Banken hebben de afgelopen jaren veel geïnvesteerd om hun dienstverlening in de virtuele wereld robuust te maken. Tegelijkertijd is het natuurlijk onderdeel van een nieuw businessconcept en zijn banken de trekkers. Tijdens de DDoS-aanvallen was het de taak van de directie, en daarbinnen het NCSC, om de keten goed op elkaar te laten aansluiten. Opsporing kan pas effectief zijn als tijdens een aanval de juiste informatie wordt vastgelegd en het spoor terug gevolgd kan worden. Dit vraagt niet alleen om een focus op het herstellen van de dienstverlening, maar ook om het monitoren van het aanvalsverkeer. Daarbij spelen niet alleen de banken een rol, maar ook degene waar het verkeer vandaan komt: de zogenaamde upstreamproviders. Afstemming is nodig en bij wijze van spreken moeten alle vinkjes de goede kant op staan. Door de recente DDoS-aanvallen kunnen we concluderen dat we hier nog verbetering in aan kunnen brengen. En, ondanks dat individuele banken hun mitigatieproces hadden voorbereid, de onderlinge afhankelijkheid toch nog onvoldoende in beeld was. De aanval op ideal zorgde dan ook voor een keteneffect. Over het algemeen is de interconnectiviteit in veel processen een kwetsbaar gegeven, maar zeker ook in de financiële keten. Een resultaat van het overleg van de banken met overige betrokken partijen is dat in de komende tijd die onderlinge afhankelijkheid in de keten beter in beeld wordt gebracht, zodat we in dit proces ook de goede maatregelen kunnen nemen. De plaatsing van een liaison bij het NCSC zal daar zeker aan bijdragen en ik ben dan ook blij met de samenwerking op dit terrein. De banken hebben extra investeringen gedaan die ook andere partijen, inclusief de overheid, in cyber security zullen moeten doen. Michael Samson Informatiebeveiliging samson@nvb.nl DDoS-aanvallen komen steeds vaker voor. Voorbeelden daarvan zijn de banken in Amerika, die al langer onder vuur liggen. In Nederland zijn naast banken nu ook andere instellingen ge-ddos t. Voorbeelden daarvan zijn de KLM, de Telegraaf, DigiD en de Belastingdienst. Een andere beroemde DDoS-aanval is die op Spamhaus. Inmiddels is voor deze aanval een Nederlandse verdachte gearresteerd. De aanhoudendheid van de DDoSaanvallen heeft duidelijk gemaakt dat de gehele responsketen niet optimaal is ingericht om het probleem bij de bron aan te kunnen pakken. Menno van der Marel CEO/founder Fox IT

9 16 17 Interview met Tweede Kamerlid Aukje de Vries Interview Ik mis de banken in het publieke debat Wat is uw affiniteit met de financiële sector? In mijn eerste baan, als bedrijfscontactfunctionaris bij de gemeente Leeuwarden, was ik accountmanager voor het bank- en verzekeringswezen. Velen zullen daarbij wellicht hun wenkbrauwen fronsen, want Fryslân en de financiële sector? Ja, wel degelijk. Met Achmea, ontstaan vanuit de in 1811 in Achlum opgerichte Onderlinge Waarborg Maatschappij, FBTO (Friese Boeren en Tuinders Onderlinge), Aegon en het inmiddels helaas verdwenen boegbeeld Friesland Bank. In de politiek heb ik verder altijd de portefeuille Financiën gehad en me ingezet voor het bedrijfsleven, en ik vind het dan ook fantastisch om me daar nu weer mee bezig te houden. Wat zijn uw speerpunten als financieel woordvoerder? De financiële sector moet weer een normale economische sector worden. Dat betekent voor mij een paar dingen. Een sector die ten dienste staat van de reële economie: de klant centraal, betrouwbaar, open en stabiel, zodat er vertrouwen is. Er moet voldoende krediet zijn om de economische groei mogelijk te maken. De sector moet gezond zijn, met robuuste solvabiliteit en liquiditeit, rendement en los van de achtervang en steun van de overheid. En een sector waarin geïnnoveerd wordt en de concurrentie vrij spel heeft. Daar ga ik voor. Financiële beslissingen zijn vaak bepalend voor je leven, bijvoorbeeld een hypotheek of je pensioen. Te vaak wordt ervan uitgegaan dat het in Nederland allemaal wel goed geregeld is en leunt men achterover. Mensen moeten in de eerste plaats natuurlijk zelf aan het roer staan. Maar je moet dan wel in staat zijn om die verantwoordelijkheid ook te nemen. Daarom zet ik me in voor goede en begrijpelijke informatie, transparantie en eerlijk advies. En dus geen belangrijke informatie verstopt in de kleine lettertjes of gewoon slechte producten verkopen. Momenteel komt er vanuit Europa veel nieuwe regelgeving op de bancaire sector af. Welke van die regels spreekt u het meeste aan en welke het minste? In de politiek heb ik me altijd ingezet voor minder regels en minder administratieve lasten, vooral voor het bedrijfsleven. En als ik kijk naar de financiële sector, dan zie ik een sector die wordt overstelpt met wet- en regelgeving. Het ergert me mateloos dat het noodzakelijk is. Dat de sector niet zijn eigen verantwoordelijkheid heeft kunnen of durven nemen, en zich roekeloos en risicovol heeft gedragen waardoor er veel regels nodig waren. Ik vind vooral de Europese regels voor het vergroten van de financiële stabiliteit belangrijk. De belastingbetaler moet niet weer opdraaien voor falende banken. Voor een gelijk speelveld moet je dat als het even kan internationaal regelen. Hoe blijft u op de hoogte van de nieuwe ontwikkelingen en regelgeving die zich afspelen in Brussel? Op heel veel verschillende manieren, bijvoorbeeld door werkbezoeken, rondetafelgesprekken of briefings, gesprekken met brancheorganisaties, maar ook contacten in Brussel. Ik vind dat je als Tweede Kamerlid niet afhankelijk moet zijn van één informatiebron. Waar denkt u dat banken staan wat betreft cultuurverandering en welke stappen moeten eventueel nog worden genomen? Door het debacle met SNS is de bankensector feitelijk weer terug bij af. De bankensector moet heel hard werken aan het herstel van het vertrouwen. De gang van zaken bij de Deutsche Bank doet het ook allemaal geen goed. Ik vind het onbegrijpelijk dat men gewoon eenzijdig voorwaarden verandert waardoor ondernemers, die niet eens zelf gekozen hebben voor de Deutsche Bank, in financiële problemen komen. En dat men dan niet direct het besef heeft dat men ook een verantwoordelijkheid heeft, een zorgplicht, om mee te denken over en te werken aan goede oplossingen. De communicatie van de banken en de bankensector moet beter. De communicatie van de Deutsche Bank was een slecht voorbeeld. Klanten schreeuwden om duidelijkheid en informatie, maar lang, té lang, bleef het stil aan de kant van de Deutsche Bank. Men was vooral intern bezig. Een ander voorbeeld: de hoge hypotheekrente in Nederland. Het lukt de bankensector niet om dat goed te verklaren aan mensen in het land. Dat vind ik een slechte zaak. Leg uit wat je doet, waarom je het doet, wees duidelijk. Ik mis de banken nog te vaak in het publieke debat. De banken zouden meer de dialoog moeten aangaan met de samenleving én zelf ook met een visie op de toekomst van de financiële sector moeten komen. Verschillende banken zijn gesteund of gered met Nederlands belastinggeld; dat schept een zeer bijzondere verplichting. Er is geld nodig om de buffers van banken te versterken, maar dat moet zo min mogelijk ten koste gaan van de maatschappelijke taak die banken hebben, zoals de kredietverlening. Curriculum vitae Aukje de Vries Gymnasium Leeuwarden Studie Sociale/Economische Geografie Groningen Diverse functies gemeente Senior projectmanager/projectontwikkelaar Teamleider Beleidsontwikkeling gemeente Afdelingsmanager Beleidsontwikkeling en Projecten gemeente Raadslid/fractievoorzitter VVD gemeenteraad Leeuwarden Statenlid/fractievoorzitter VVD Provinciale Staten Fryslân Tweede Kamerlid VVD heden De bankensector moet ook in eigen vlees durven snijden, en dus gaan voor loonmatiging en beperking van de eigen kosten. Hoe ziet de bank van de toekomst er volgens u uit? Banken moeten weer doen waar ze goed in zijn: het verantwoord beheren van ons spaargeld en zorgen voor behoorlijke kredietverlening aan burgers en bedrijven. Bankieren is een vak, en dat betekent als bank ook maatwerk leveren. En dus kijken naar de ondernemer achter het plan. Je niet verschuilen achter regeltjes of instanties als de Autoriteit Financiële Markten. Banken moeten niet alleen maar werken met afvinklijstjes, zoals in het filmpje The computer says no. De bank van de toekomst stelt het klantbelang echt centraal. In de toekomst is de bank niet meer verweven met of afhankelijk van de overheid. De (financiële) band tussen de overheid en de financiële sector moet worden afgebouwd en uiteindelijk doorgesneden. De financiële sector moet weer een gewone bedrijfstak worden. Dat houdt in dat banken uiteindelijk ook failliet zouden moeten kunnen gaan. Welke boodschap en welk advies heeft u voor de bancaire sector? Vertrouwen gaat te paard en komt te voet. Het vertrouwen in de financiële sector is nog ver te zoeken. De sector heeft wel dingen gedaan, maar moet ook nog veel doen. De klant voelt en merkt het nog steeds onvoldoende. Banken lijken zelfs in hun schulp te kruipen, uit angst voor de publieke opinie. Ik wil dan ook een beroep doen op de banken om veel meer naar buiten te treden. Wees transparant: zeg wat je doet en doe wat je zegt! Dominique D haens Communicatie & Public Affairs haens@nvb.nl

10 18 19 Onze experts aan het woord Ram- en plofkraken Reporting De experts Tip 1 Economie van goed en kwaad In De economie van goed en kwaad bekijkt Sedlácek zijn vakgebied door een volstrekt nieuwe bril en daagt hij ons uit tot een volstrekt nieuwe kijk op de wereld. De economie is een wetenschap, een waardevrij wiskundig onderzoek, wordt vaak beweerd. Maar voor Sedlácek is de economie iets van onze cultuur, een product van onze beschaving. Zelfs het meest doorwrochte wiskundige model, zegt hij, is op de keper beschouwd een verhaal, een parabel, onze poging om de wereld waarin wij leven op een rationele manier te doorgronden. Tomáš Sedlácek heeft als geen ander de ramen open gezet in de economie. Deze jonge adviseur van Václav Havel werd door de Yale Economic Review uitgeroepen tot een van de vijf spannendste denkers in de economie. Economie van goed en kwaad - Tomáš Sedlácek ISBN ,50 Tip 2 Masters of Money De boeiende en verhelderende BBC-serie Masters of Money onderzoekt het leven en de theorieën van drie van de invloedrijkste economen uit de geschiedenis: Keynes, Hayek en Marx. In de eerste aflevering komen de principes van het keynesianisme uitgebreid aan bod. Het vrijemarktkapitalisme van Hayek vormt het onderwerp in de tweede aflevering. In de laatste aflevering wordt het marxisme nader onder de loep genomen Masters of Money documentaire Engels gesproken, Nederlands ondertiteld verteller Stephanie Flanders minuten NRC Lux cultuurwebwinkel - 17,95 De laatste jaren proberen criminelen door middel van (gas)explosies toegang te krijgen tot de waarden in de geldautomaten. In het eerste kwartaal van 2013 vonden 32 van deze 'plofkraken' plaats. In twintig gevallen was dat in combinatie met een ram van bijvoorbeeld een auto. In vergelijking met 2012 is dit een gemiddeld kwartaalcijfer, maar een groot deel van de plofkraken (twintig) vond plaats in maart Zorgwekkend is dat het aantal kraken sindsdien nog niet is afgenomen. Bij plofkraken is sprake van heftige explosies. Na menig plofkraak moeten panden vanwege instortingsgevaar of brand worden ontruimd. Banken maken zich ook ernstige zorgen over de risico s voor slachtoffers (omwonenden en voorbijgangers). Door de enorme explosie zit de schrik er bij omwonenden vaak goed in. Ook is het vervelend dat de geldautomaat enige tijd onbruikbaar is. Door de criminelen wordt daarentegen zelden buit gemaakt. Voor een groot deel gaat het om zware en georganiseerde dadergroepen, die systematisch te werk gaan. Steeds vaker wordt geconstateerd dat zij vuurwapens en explosieven voorhanden hebben (en gebruiken). Maar het gaat ook om criminelen die kopieergedrag vertonen. De schommeling in het aantal plofkraken is afhankelijk van gelegenheden; criminelen lijken het te blijven proberen totdat ze een meer profijtelijke criminaliteitsvorm vinden, gepakt worden of de pakkans te groot achten. Banken treffen daarom preventieve maatregelen die zich richten op het laten mislukken van de gasaanval en het onbruikbaar maken van geld. Ook werken de banken nauw samen met de politie. De politie pakt plofkraken tegenwoordig met dezelfde prioriteit aan als zware overvallen. Goed nieuws: tijdens een politieactie zijn op 10 juni jl. 23 verdachten van ram- en plofkraken aangehouden. Hopelijk volgen de komende tijd nog meer arrestaties. Kirsi Rautiainen Veiligheidszaken rautiainen@nvb.nl Het is vanzelfsprekend van groot belang dat banken goede en betrouwbare financiële informatie verschaffen over hun activiteiten. Hierbij speelt de wijze van publicatie van de financiële gegevens een belangrijke rol (reporting). In Europees verband wordt al een aantal jaren geprobeerd om deze rapportagestandaarden verder te harmoniseren. Het is de bedoeling dat de bancaire cijfers binnen de landen uit de EU hierdoor nog beter onderling vergelijkbaar worden. Dit gebeurt bijvoorbeeld door middel van prudentiële toezichtraamwerken opgesteld door de European Banking Authority (EBA), zoals Common Reporting (COREP, behandelt de rapportages over kapitaalvereisten) en Financial Reporting (FINREP, behandelt de boekhoudkundige rapportages). Er wordt in dit verband al het nodige gerapporteerd. Zo geven de banken al sinds 2010 een overzicht van hun twintig grootste leningen aan klanten. De komende tijd wordt een aantal vervolgstappen gezet voor wat betreft de rapportages van financiële gegevens. De in het kader van Basel III genomen besluiten om het toezichtraamwerk van banken te versterken moeten nu worden geïmplementeerd. Dit gebeurt door de invoering van de Capital Requirements Directive (CRDIV) en de Capital Requirements Regulation (CRR). Een belangrijk onderdeel van deze regelgeving is dat de banken aan bepaalde eisen moeten voldoen. Dit zijn onder meer eisen waar het gaat om liquiditeit, leverage en de Net Stable Funding Ratio (NSFR). De implementatie van CRDIV en CRR in de Wet op het financieel toezicht (Wft) vindt naar verwachting al plaats per 1 januari De rapportages hierover moeten dus ook al de komende tijd worden vastgesteld. Bij dit proces spelen de toezichthouders EBA en DNB een belangrijke rol. Zo biedt de EBA de gelegenheid om te reageren op de voorstellen van de EBA via consultaties. De Nederlandse Vereniging van Banken onderhoudt nauw contact met deze toezichthouders om dit consultatietraject te begeleiden. Daarnaast ziet zij erop toe dat de inspanningen van banken bij de implementatie niet te groot worden. Bankenbibliotheek De bankenbibliotheek bevat diverse tips voor een boek, film, app, website of blog over de financiële sector, nationaal en internationaal. Door en voor onze lezers komt deze banken bibliotheek tot stand. Heeft u een tip? Laat het de redactie weten via bankwereld@nvb.nl. Tip 3 The Executive App NIBE-SVV lanceert 20 juni as. The Executive App voor de ipad. De app houdt bestuurders, interne toezichthouders en (mede)beleidsbepalers in de financiële dienstverlening up-to-date over de voor hen relevante thema s. The Executive App ondersteunt gebruikers bij de door de Code Banken en de Corporate Governance Code voorgeschreven verplichting om een structureel programma voor permanente educatie in te richten. De gebruiker kan de app naar behoefte personaliseren door thema s toe te voegen aan zijn of haar eigen profiel. Voor de content werkt NIBE-SVV samen met diverse topspecialisten uit de financiële wereld. Ontwikkelaar Nibe SVV Executive Academy meer informatie op Tip 4 Currency Converter Plus App Een handige omrekentool voor ruim 191 valuta-eenheden. De app heeft een overzichtelijk invoerscherm en het maakt het omrekenen nog makkelijker. Geen zorgen meer of je het juiste bedrag betaald hebt en/of het juiste bedrag ontvangen hebt. Ontwikkelaar TapTapSoft - geschikt voor iphone - gratis Hubert Schokker Toezicht schokker@nvb.nl

11 Vrolijk kan ik ook worden hoor: van de voorlichter die me binnen de gestelde tijd antwoord geeft, de voorlichter die begrijpt dat ik bij complexe onderwerpen een achtergrondgesprekje nodig heb en de voorlichter die snel doorverwijst naar ter zake kundige mensen in zijn organisatie. André de Vos (journalist Het Financieele Dagblad) in Vakblad Communicatie, mei 2013 De verwachting van klanten wordt door drie dingen bepaald. De nabijheid van en het gevoel dat een bankkantoor uitstraalt. Voel ik me er thuis? De professionaliteit van de mensen en de kwaliteit van de diensten. Karl Guha, bestuursvoorzitter Van Lanschot, 15 mei 2013 De financiële sector van vandaag is misschien wel te vergelijken met een dinosaurussensoort die na aanvankelijk alsmaar groter te worden in zijn huidige vorm zal uitsterven. Arnout Boot, hoogleraar, Het Financieele Dagblad, 19 april 2013 In Duitsland koopt men zijn eerste huis rond de 40 jaar. Daar sparen die brave Duitsers eerst. In Nederland doen we dat niet en kochten we ons eerste huis zonder eigen geld in 2008 op ons dertigste; inmiddels is dit al opgeklommen naar 33 jaar. Michel Kant, NIBC, Het Financieele Dagblad, 22 mei 2013 Wat zo leuk is aan Handelsbanken: je hebt er veel eigen verantwoordelijkheid. De bank is lang niet zo hiërarchisch als de banken waar ik hiervoor werkte. Mikael Sørensen, Zweedse Handelsbanken, Elsevier, 11 mei 2013 Ook de samenleving bewijs je met spaarzaamheid een dienst, omdat je jezelf kunt redden. Werk dus aan die appel voor de dorst, wat anderen ook zeggen. Want met geld koop je vrijheid, keuzemogelijkheden en meer. Erica Verdegaal, econome, Geldgids, juni 2013 'We hebben miljard aan pensioenreserves en honderden miljarden op spaarrekeningen. Het moet mogelijk zijn een brug te slaan om zo de kredietverlening aan bedrijven weer op gang te brengen. Hans Biesheuvel, voorzitter MKB Nederland, Telegraaf, 23 mei 2013