Opvolging Legionellabeheersplan. Stedelijk zwembad Parklaan Sint-Niklaas

Transcriptie

1 Opvolging Legionellabeheersplan Stedelijk zwembad Parklaan Sint-Niklaas opgemaakt december 2013

2 Inhoudsopgave 1. ADMINISTRATIEVE GEGEVENS Opdrachtgever De inrichting De exploitant / opdrachtgever Onderhoud installatie Drinkwatervoorziening Opmaak beheersplan Opzet van het beheersplan Analyses legionella TECHNISCHE BESCHRIJVING VAN DE VOORZIENING Algemene beschrijving van de inrichting Gebruik van de inrichting Werkingsprincipe van de watervoorziening Bron van het gebruikte water Werkingsprincipe koudwatervoorziening Werkingsprincipe warmwatervoorziening Werkingsprincipe mengwatervoorziening Gebruikte materialen Aanwezige waterbehandelingssystemen VERSLAG VAN OPVOLGING uitgevoerde structurele maatregelen Logboeken RISICOANALYSE Risicovolle toestellen of installatieonderdelen Isolatie Verbinding drinkwater-regenwater/putwater Waterontharder Niet frequent gebruikte tappunten Koudwatertappunten Warmwatertappunten Sproeikoppen Mengwatertappunten Thermostatische mengkraan Doodlopende aftakkingen Terugstroombeveiligingen Warmwaterbereiders Warmwaterbereiders met circulatiesysteem Brandhaspels Roestvorming Overzicht risicoanalyse Overzicht technische niet-conformiteiten Overzicht aandachtspunten Overzicht tappunten MAATREGELEN Toestellen of installatieonderdelen Isolatie Verbinding drinkwater-regenwater Waterontharder Niet frequent gebruikte tappunten Koudwatertappunten...22 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 2

3 5.1.6 Warmwatertappunten Sproeikoppen Mengwatertappunten Thermostatische mengkraan Doodlopende aftakkingen Terugstroombeveiligingen Warmwaterbereider Warmwaterbereider met circulatiesysteem Brandhaspels Roestvorming Overzicht te nemen maatregelen Structurele maatregelen Beheersmaatregelen: voorkomings- en controlemaatregelen Alternatieve beheersmaatregelen TEMPERATUURSCONTROLE Koudwateraudit Warmwateraudit Warmwaterproductie met circulatie Afzonderlijke warmwaterproductie Beheersmaatregel: temperatuursmetingen voorstel tot opvolging Uit te voeren metingen koudwatertemperaturen Uit te voeren metingen warmwatertemperaturen Register thermometer Correctieve maatregelen bij temperatuursafwijkingen STAALNAMES EN ANALYSES Aanbevolen staalnames Register Legionella-analyses Overzicht acties bij besmetting matigrisico-instellingen Meldingsformulier Correctieve maatregelen bij besmetting Thermische schokdesinfectie Werkinstructie Thermische schokdesinfectie Register thermische schokdesinfectie Chemische schokdesinfectie Wanneer zijn extra staalnames en analyse nodig? BIJLAGEN Bijlage 1: grondplannen Bijlage 2: wetgeving legionellabesluit Bijlage 3: galvanische corrosie Bijlage 4: erkenningsbesluit laboratorium Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 3

4 1. Administratieve gegevens 1.1 OPDRACHTGEVER De inrichting Naam: Stedelijk zwembad Adres: Parklaan Sint-Niklaas Contactpersoon: Tel.: 03/ Aard: Zwembad Type: matigrisico-inrichting volgens het legionellabesluit (zie bijlage 2) De exploitant / opdrachtgever Naam: Stad Sint-Niklaas Contactpersoon: Jan Burm Adres: Grote Markt Sint-Niklaas Tel.: 03/ Onderhoud installatie Het dagelijkse onderhoud en de opvolging van de installatie gebeurt door eigen personeel. 1.2 DRINKWATERVOORZIENING Naam: De Watergroep Adres: Koning Boudewijnstraat Gent Tel.: 09/ (kwaliteitsdienst) Fax: 09/ OPMAAK BEHEERSPLAN Naam: De Watergroep Adres: Koning Boudewijnstraat Gent Tel.: 09/ (kwaliteitsdienst) Fax: 09/ Contact: Rudy.van.nieuwenhove@dewatergroep.be Anja.van.de.walle@dewatergroep.be Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 4

5 1.4 OPZET VAN HET BEHEERSPLAN Het beheersplan wordt opgemaakt overeenkomstig het Besluit van de Vlaamse regering van 9 februari 2007 betreffende het voorkomen van de veteranenziekte of legionellose op voor het publiek toegankelijke plaatsen. Elke wijziging van de installatie die een invloed kan hebben op de kans op ontwikkeling van Legionella moet beschreven worden in de voorziene templates van het beheersplan. Het is verplicht elke 5 jaar het beheersplan te laten evalueren en eventueel bijsturen door een adviesverlener of studiebureau. Dit beheersplan heeft betrekking op de sanitaire koud- en warmwatervoorziening die gevoed wordt met drinkwater. 1.5 ANALYSES LEGIONELLA Naam: Centraal Laboratorium van de Watergroep Adres: Researchpark Haasrode Technologielaan Heverlee - Leuven Tel: Fax: Contact: Anja.van.de.walle@dewatergroep.be Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 5

6 2. Technische beschrijving van de voorziening 2.1 ALGEMENE BESCHRIJVING VAN DE INRICHTING Het stedelijk zwembad dateert van 1956 en bestaat uit drie bouwlagen : een kelder ( -1 ), gelijkvloers ( 0 ), een eerste verdieping ( +1 ) en een tweede verdieping ( + 2 ). In bijlage 1 zijn de grondplannen toegevoegd, met een gedetailleerd overzicht van de watervoorzieningen binnen de locatie. 2.2 GEBRUIK VAN DE INRICHTING De sanitaire installaties worden het hele jaar door gebruikt. 2.3 WERKINGSPRINCIPE VAN DE WATERVOORZIENING Bron van het gebruikte water De sanitaire voorziening wordt volledig gevoed via het openbaar distributienet van De Watergroep. Hiertoe is één aansluiting op het drinkwaternet voorzien, die toekomt in het tellerlokaal. Op deze hoofdaansluiting zijn verschillende watermeters aangesloten : Twee watermeters, grote watermeter D en kleine watermeter , voor het algemeen verbruik, vulling klein en groot zwembad, waterverzachter, Twee watermeters, grote watermeter en kleine watermeter voor het verbruik van de brandleidingen, Watermeter voor het verbruik van de cafetaria. Watermeter voor het verbruik van de conciërge. Het verwacht waterverbruik voor 2013 bedraagt ca m³ voor het algemeen waterverbruik, naast ca. 75 m³ voor de cafetaria en ca. 65 m³ voor de conciërge. Het zwembad is eveneens voorzien van twee regenwaterrecuperatiesystemen RCP WILO. Deze systemen zorgen voor de voeding met regenwater naar de toiletten en urinoirs op alle verdiepingen in normale omstandigheden. Ze staan in verbinding met twee regenwaterputten 1 en 2, van elk l. Het regenwater wordt opgezogen uit deze regenwaterputten en rechtstreeks verdeeld naar de verbruikers. Indien geen regenwater beschikbaar is, kan dit systeem tijdelijk overschakelen op leidingwater, dit gebeurt automatisch Werkingsprincipe koudwatervoorziening Het koud water verdeelt zich naar : - Waterverzachter in het tellerlokaal in de kelder - De buffertanks van beide RCP-systemen WILO, respectievelijk naast het tellerlokaal in de kelder en op het gelijkvloers - Vulling klein en groot zwembad - Mengventielen Thermo 1 en 2 in stookplaats - Watervoorzieningen naar conciërge en cafetaria - Alle wastafels en dienstkranen op alle verdiepingen - De douches in de kleedkamers personeel op het gelijkvloers en de douches naast de turnzaal op verdieping +2 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 6

7 - De boilers in kleedkamer personeel en de vergaderzaal - De brandleiding en brandhaspels op alle verdiepingen - Alle vullingen van de CV De waterontharder levert onthard water aan de indirect gestookte boiler 0.29 in de kelder, de boiler 0.01a en friswaterstation in keuken personeel op het gelijkvloers, de wastafel 1.30 en friswaterstation in EHBO en de spoelbak 1.27 in berging op verdieping Werkingsprincipe afzonderlijke warmwatervoorziening In de stookplaats in de kelder wordt warm water aangemaakt met een elektrische boiler 0.25a, type Vaillant van 5 l, die de spoelbak voedt. Deze boiler is niet voorzien van een goedgekeurde terugstroombeveiliging en was niet in dienst tijdens ons bezoek. In de berging sportmateriaal op het gelijkvloers wordt warm water aangemaakt met een elektrische boiler 0.10, type Daalderop Mono Plus van 120 l, die de wastafels en douches in de kleedkamers heren en dames voedt. Deze was voorzien van een goedgekeurde terugstroombeveiliging. In de refter op het gelijkvloers wordt warm water aangemaakt met een elektrische boiler 0.01a, type Daalderop Close-in 10 van 10 l, die de spoelbak voedt. Deze was voorzien van een goedgekeurde terugstroombeveiliging maar er was geen onderbreking van de afvoer van 2 cm. In de cafetaria op de eerste verdieping wordt warm water aangemaakt met een doorstroomgeiser 1.09a, type Vaillant Ecotec Plus. Deze voorziet de spoelbakken in cafetaria en aanpalende keuken van warm water. Tijdens ons bezoek stond de temperatuur van het warm water ingesteld op 57 C. In de vergaderzaal op de eerste verdieping wordt warm water aangemaakt met een elektrische boiler 1.01a, type Daalderop Close-in 10 van 10 l. Deze levert warm water aan spoelbak. De boiler is voorzien van een goedgekeurde terugstroombeveiliging Werkingsprincipe warmwatervoorziening met circulatie In de stookplaats in de kelder wordt warm water aangemaakt door een indirect gestookte boiler 0.29 Viessman Vitocell 100 V. Het water in deze boiler wordt opgewarmd door het warm water van de CV via een platenwisselaar. Het warm water vanuit de boiler wordt via een heel lange circulatieleiding rondgestuurd via een circulatiepomp Grundfoss, die op de retourleiding dicht tegen de boiler is geplaatst. Op deze circulatieleiding wordt warm water afgetapt naar : twee manueel te bedienen mengventielen Thermo 1 en 2, die de temperatuur van het mengwater naar de douches 1.23 naast het zwembad regelen. Thermo 1 bedient douches 1.23 a tot 1.23 e, Thermo 2 bedient douches 1.23 f tot 1.23 i. De spoelbakken 1.26 ( berging 1.2 ) en 1.27 ( berging 1.1 ) en wastafel 1.30 ( EHBO ) op verdieping + 1 De douches van de doucheruimtes naast de turnzaal op verdieping + 2 Zowel op de heen- als de retourleiding van deze warmwatercirculatieleiding is een thermometer geplaatst. Deze duidden tijdens ons bezoek een waarde aan van respectievelijk 63 C ( heen ) en 58 C ( retour ). Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 7

8 2.4 GEBRUIKTE MATERIALEN In de watervoorziening zijn volgende materialen aangewend: - gegalvaniseerd ijzer - koper - kunststof 2.5 AANWEZIGE WATERBEHANDELINGSSYSTEMEN - Aanwezigheid van een filter: ja - Aanwezigheid van een onthardingsinstallatie: ja, naast het tellerlokaal - Aanwezigheid van een anti-corrosiebehandeling: neen - Aanwezigheid van een ontsmettingsinstallatie: neen Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 8

9 3. Verslag van opvolging Tijdens ons bezoek van 11/10/2013 werd vastgesteld in hoeverre uitvoering gegeven werd aan de maatregelen, beschreven in het beheersplan dd. oktober Aan de hand van de informatie, verkregen tijdens onze bezoek en de reeds genomen maatregelen wordt het beheersplan bijgestuurd. 3.1 UITGEVOERDE STRUCTURELE MAATREGELEN Naast het tellerlokaal (-1) werd een waterverzachter geplaatst die de boiler in de kelder en de boiler in de refter personeel voedt met onthard water. Naast het tellerlokaal (-1) en op het gelijkvloers ( 0 ) werden regenwaterrecuperatiesystemen RCP van WILO geplaatst. Via een door een vlotter bediend buffervat worden de toiletten en urinoirs met drinkwater gevoed bij laag peil van de regenwaterputten. In de stookplaats (-1) werden twee spoelbakken en een elektrische boiler geplaatst. De ligbaden en douches op het gelijkvloers ( 0) werden verwijderd. In de plaats werden kleedkamers, sanitair en refter voor het personeel voorzien met toiletten, douches en wastafels. In de refter werd een elektrische keukenboiler geplaatst voor de warmwatervoorziening van de spoelbak. In de berging sportmateriaal (0) werd een nieuwe boiler geplaatst voor de warmwatervoorziening van de wastafels en douches in de kleedkamers personeel. In de cafetaria (+1) werd een gasgeiser Vaillant Ecotec geplaatst die twee spoelbakken van warm water voorziet. Naast de cafetaria (+1) werd sanitair voor dames en heren voorzien. In de vergaderzaal naast de cafetaria (+1) werd een elektrische boiler en spoelbak geplaatst. Naast het zwembad (+1) werden groepsdouches, voetdouches, sanitair en een wastafel geplaatst. 3.2 LOGBOEKEN Door de technieker worden temperatuursmetingen op PC bijgehouden. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 9

10 4. Risicoanalyse 4.1 RISICOVOLLE TOESTELLEN OF INSTALLATIEONDERDELEN Deze risicoanalyse werd gemaakt op basis van de gegevens die tijdens onze bezoeken, in de loop van 2013, werden verzameld. Daarnaast werd voor wat betreft het tracé van de leidingen grotendeels zelf opgetekend,. naast informatie verkregen tijdens ons bezoek. De ontvangen as-built plannen geven niet de werkelijk uitgevoerde situatie weer. Een schematisch overzicht van de risicoanalyse is terug te vinden onder Hoofdstuk 4.2 Overzicht risicoanalyse. De ganse inrichting wordt het hele jaar door frequent gebruikt Isolatie - De koud- en warmwaterleidingen, terugslagkleppen en afsluitkranen in deze installatie zijn niet overal geïsoleerd. In de stookplaats zijn de leidingen naar de spoelbakken en elektrische boiler niet geïsoleerd. In de douches naast de turnzaal zijn de koud- en warmwaterleidingen niet geïsoleerd, niet geventileerde kruipkelders en lopen heel dicht tegen elkaar. Zo bestaat de kans op afkoeling van het warm water, waardoor de omgevingstemperatuur gaat stijgen. Door een verhoogde omgevingstemperatuur of door de nabijheid van ongeïsoleerde warmwaterleidingen kan het koud water opwarmen. Beide situaties kunnen de temperatuur van het water zodanig wijzigen dat deze een optimale waarde bereikt voor de vermenigvuldiging van legionellabacteriën. In de stookplaats bedroeg de omgevingstemperatuur 24.5 C Verbinding drinkwater-regenwater/putwater - Naast het tellerlokaal in de kelder en op het gelijkvloers zijn twee regenwaterrecuperatiesystemen geplaatst, met een vaste verbinding tussen het drinkwatercircuit en het regenwaterleidingensysteem. Het betreft het type WILO RCP AF150-2MC305EM en dit zijn Belgaqua goedgekeurde toestellen Waterontharder - Naast het tellerlokaal is een waterontharder geplaatst, die de boiler 0.29 in de kelder en de boiler 0.01a in de refter personeel, de wastafel 1.30 in het EHBO-lokaal en spoelbak 1.27 voorzien van onthard water. - Bij deze installatie bestaat het gevaar op een terugslag/doorslag van het water dat verontreinigd is met organisch materiaal. Dit laatste vormt een ideale voedingsbodem voor de legionellabacteriën. Daarnaast kan de opstelling van een slecht onderhouden zoutvat bij een verhoogde omgevingstemperatuur, aanleiding geven tot de ontwikkeling van bacteriën. - Onthard water houdt een verhoging van het corrosie-risico in. Bij een te sterke ontharding wordt het water agressief ten opzichte van de gebruikte materialen. Corrosie van gegalvaniseerde leidingen leidt tenslotte tot het creëren van een voedingsbodem voor de groei en ontwikkeling van onder meer Legionella. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 10

11 4.1.4 Niet frequent gebruikte tappunten - Gebruik maken van wastafels, spoeltafels en dienstkranen kan gepaard gaan met een beperkte aërosolvorming. - Wanneer deze tappunten niet frequent gebruikt (dit geldt ook bij afwezigheid van meer dan één week!) worden, blijft het water in de aanvoerleiding naar deze dienstkranen stagneren en neemt het water de omgevingstemperatuur aan wat ideaal is voor de groei en ontwikkeling van Legionella. - De wastafels en douches naast de turnzaal worden minder intensief gebruikt dan de douches Koudwatertappunten - Het Legionellabesluit stelt dat de temperatuur in koudwatervoorzieningen steeds lager moet zijn dan 25 C. Vanaf deze temperatuur ontstaat er immers een reëel gevaar voor de ontwikkeling van Legionella. - Door de warme omgevingstemperaturen en het vaak ontbreken van isolatie werden temperaturen dicht tegen of boven de 25 C gemeten. Zie hoofdstuk 6.1 Koudwateraudit Warmwatertappunten - Het Legionellabesluit stelt dat het warm water moet vertrekken bij een temperatuur van minstens 60 C. In de ruimtes met een afzonderlijke warmwatervoorziening door een elektrische boiler, zoals de wastafels in de kleedkamers personeel, wordt snel een temperatuur bekomen boven de 60 C en zijn de leidingen naar het warmwatertappunt heel kort. In de stookplaats, de cafetaria en de refter personeel staan de elektrische boilers te laag ingesteld. In de douches zwembad en personeel wordt warm water geleverd door thermostatische mengkranen, dat te laag stond ingesteld. - De afstand van de warmwaterleiding naar de douches turnzaal is erg groot. De afstand van het warmwatercircuit tot aan de warmwatertappunten mag niet meer bedragen dan vijf meter. Bij een minder frequent gebruik bestaat het gevaar dat een te grote hoeveelheid warm water stagneert en afkoelt tot een temperatuur die ideaal is voor de ontwikkeling en groei van legionellabacteriën. - De temperatuur aan elk warmwatertappunt van de circulatieleiding dient minstens een waarde van 55 C bereiken. De warmwatertemperatuursmetingen in de douches zwembad en douches turnzaal geven lagere waarden weer. Bij lagere waarden vergroot de kans op de ontwikkeling en groei van Legionella. Indien de ontwikkeling van de bacterie zich reeds in deze fase manifesteert, is een verspreiding ervan doorheen het ganse warmwatersysteem niet uitgesloten. Zie hoofdstuk 6.2 Warmwateraudit Sproeikoppen - Gebruik maken van sproeikoppen gaat steeds gepaard met een verneveling van water waardoor er een gevaar bestaat op een besmetting met Legionella. - Wanneer deze tappunten niet frequent gebruikt worden blijft het water in de aanvoerleiding naar deze dienstkranen stagneren en neemt het water de omgevingstemperatuur aan wat ideaal is voor de groei en ontwikkeling van Legionella. - In de douches turnzaal zijn een aantal sproeikoppen verwijderd, waardoor warm water in de leidingen aanwezig blijft. De sproeikoppen zijn sterk geoxideerd! Mengwatertappunten - Het is van belang dat de warmwatertemperatuur aan het mengventiel voldoende hoog is zodat aan ieder mengwatertappunt een temperatuur van 60 C kan worden behaald om thermisch desinfecteren mogelijk te maken in geval van legionellabesmetting. - In de kelder wordt het warm water via een lange circulatieleiding rondgestuurd. Op deze circulatieleiding zijn de mengventielen naar de douches zwembad aangesloten. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 11

12 Deze mengventielen stonden te laag ingesteld, waardoor in de douches geen voldoende hoge temperatuur werd gemeten. - Het laten circuleren van water met een temperatuur tussen 25 C en 55 C houdt een verhoogd risico in op de ontwikkeling en groei van Legionella. Immers, het betreft de ideale temperaturen voor de ontwikkeling en groei van legionellabacteriën Thermostatische mengkraan - In deze inrichting zijn diverse thermostatische mengkranen aanwezig. Het is van belang dat deze mengkranen zo kunnen worden ingesteld dat aan het tappunt een temperatuur van 60 C kan worden behaald om thermisch desinfecteren mogelijk te maken in geval van legionellabesmetting. - De thermostatische mengkranen Thermo 1 en Thermo 2, die de douches bevoorraden, stonden te laag ingesteld. - De thermostatische mengkranen in de douches in de kleedkamers personeel stonden te laag ingesteld Doodlopende aftakkingen - In doodlopende aftakkingen stagneert er in de leiding een aanzienlijke hoeveelheid water. Stilstaand water dat bij een hogere omgevingstemperatuur kan stagneren is ideaal voor de ontwikkeling en groei van Legionella. - In de douches turnzaal zijn doodlopende leidingen gevonden, restanten van verwijderde douchekoppen of een stuk van een warmwaterleiding met een stop Terugstroombeveiligingen - Na de watermeters zijn goedgekeurde terugstroombeveiligingen voorzien. - De elektrische keukenboiler Vaillant in de stookplaats bezit geen goedgekeurde terugstroombeveiliging. - De elektrische keukenboilers Daalderop in de refter personeel bezit een goedgekeurde terugstroombeveiliging, maar geen onderbreking van de afvoer van 2 cm Warmwaterbereiders - Het Legionellabesluit stelt dat de productie van warm water zo moet gebeuren dat in het warmwaterproductietoestel de temperatuur ingesteld staat op 60 C. Op elk warmwatertappunt aangesloten aan het warmwaterproductietoestel moet binnen de 60 s een waarde van 60 C mogelijk zijn. Bij lagere waarden vergroot de kans op de ontwikkeling en groei van Legionella. Indien de ontwikkeling van de bacterie zich reeds in deze fase manifesteert, is een verspreiding ervan doorheen het ganse warmwatersysteem niet uitgesloten. - De afzonderlijke warmwaterbereiders in de stookplaats, refter personeel en cafetaria bereiken na 60 s een temperatuur minder dan 60 C. De elektrische boiler in de berging sportmateriaal haalt wel een temperatuur van 60 C na 60 s Warmwaterbereiders met circulatiesysteem - Het Legionellabesluit stelt dat het warm water vanuit de warmwaterbereider moet vertrekken bij een temperatuur van minstens 60 C. Bovendien moet de temperatuur aan elk warmwatertappunt minstens een waarde van 55 C bereiken. Bij lagere waarden vergroot de kans op de ontwikkeling en groei van Legionella. Indien de ontwikkeling van de bacterie zich reeds in deze fase manifesteert, is een verspreiding ervan doorheen het ganse warmwatersysteem niet uitgesloten. - De temperatuur van het vertrekkend warm water vanuit de indirect gestookte boiler stond tijdens ons bezoek ingesteld op 64 C. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 12

13 Brandhaspels - Het gebruik van de brandleiding gaat gepaard met aërosolvorming waardoor er in dat geval ook een risico is op een legionellabesmetting. - De watermeter naar de brandleidingen is voorzien van een goedgekeurde terugstroombeveiliging Roestvorming - In deze installatie bestaat het gevaar voor roestvorming ten gevolge van de aanwezigheid van een galvanisch koppel. Immers diverse onderdelen bestaan uit koper, terwijl andere leidingdelen uit gegalvaniseerd ijzer zijn opgebouwd. Combinatie van beide materialen kan roestvorming veroorzaken. De aanwezigheid van dit ijzer in het water is als voedingsstof bevorderend voor de ontwikkeling en groei van Legionella. - Als bijlage 3 is, ter informatie, een document toegevoegd waarin het gevaar voor roestvorming ten gevolge van de aanwezigheid van een galvanisch koppel staat beschreven. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 13

14 Algemeen Tellerlokaal Stookplaats gelijkvloers Refter personeel Sanitair personeel Douches personeel Berging sportmateriaal Sanitair cafetaria Cafetaria Doucheruimte zwembad Sanitair zwembad Douches turnzaal Sanitair sporthal OVERZICHT RISICOANALYSE Overzicht technische niet-conformiteiten Onderstaand schematisch overzicht toont een samenvatting van de technische niet-conformiteiten in de sanitaire installatie die een risico kunnen vormen voor de groei en ontwikkeling van legionella. Een overzicht van de structurele maatregelen die hieraan gekoppeld moeten worden zijn terug te vinden onder Hoofdstuk Structurele maatregelen. Aanwezigheid van afgestopte / afgesloten waterleiding x x Geen goedgekeurde beveiliging warmwaterbereider x Geen minimale onderbreking van 2 cm met afvoerleiding van warmwaterbereider x Ontbreken van tappunt op de vertrek- en retourleiding van het warmwatercircuit Afstand warmwatertappunt >5meter tot warmwatercircuit x x Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 14

15 Algemeen Tellerlokaal Stookplaats gelijkvloers Refter personeel Sanitair personeel Douches personeel Berging sportmateriaal Sanitair cafetaria Cafetaria Doucheruimte zwembad Sanitair zwembad Douches turnzaal Sanitair sporthal Overzicht aandachtspunten Onderstaand schematisch overzicht toont een samenvatting van de aandachtspunten in de sanitaire installatie die een risico kunnen vormen voor de groei en ontwikkeling van legionella. Een overzicht van de voorkomings en controlemaatregelen die hieraan gekoppeld moeten worden zijn terug te vinden onder Hoofdstuk Beheersmaatregelen: voorkomings- en controlemaatregelen. Leidingen, keerkleppen, afsluitkranen niet/onvoldoende geïsoleerd x x Niet frequent gebruikte tappunten Instelling warmwaterbereider x x x Instelling mengwatertappunten Instelling thermostatische mengkraan x x Waterontharder RCP-systeem x x Circulatiepomp Roestvorming x x x x x x Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 15

16 gelijkvloers kelder Plaats nr. tappunt Tappunt Risico op aërosolvorming Gebruik frequentie D-W- M-Z-N Temperatuur water T water circ C wetgeving Einde circuit Bron water Risico totaal 4.3 OVERZICHT TAPPUNTEN Risico totaal <6 Risico totaal tussen 6 en 10 Risico totaal tussen 10 en 14 Risico totaal groter dan 14 laag risico gemiddeld risico groot risico zeer groot risico C conform NC niet conform, voldoet niet aan de norm (koud water > 25 C en warm water < 55 C) C* koud water binnen de norm maar significante opwarming vastgesteld tov reftemperatuur NG niet gemeten NG* geen meting mogelijk, afgesloten 0.24 Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NC 3 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NC 3 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Warm 2 NG 1 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Onthard water 0.01 Kraan Laag 1 D 0 Warm 2 NC 3 J 4 Onthard water Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Warm 2 C 0 J 4 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 D 0 Meng 3 NC 3 J 4 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 D 0 Meng 3 NC 3 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater 1 7 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 16

17 eerste verdieping gelijkvloers Plaats nr. tappunt Tappunt Risico op aërosolvorming Gebruik frequentie D-W- M-Z-N Temperatuur water T water circ C wetgeving Einde circuit Bron water Risico totaal 0.09 Kraan Laag 1 D 0 Warm 2 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Warm 2 NG 1 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 NG 1 N 0 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Warm 2 NC 3 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Warm 2 NC 3 N 0 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Sproeikop groep Hoog 3 D 0 Meng 3 NC 3 J 4 Onthard water Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater 1 9 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 17

18 tweede verdieping eerste verdieping Plaats nr. tappunt Tappunt Risico op aërosolvorming Gebruik frequentie D-W- M-Z-N Temperatuur water T water circ C wetgeving Einde circuit Bron water Risico totaal 1.26 Kraan Laag 1 W 1 Warm 2 NG 1 J 4 Onthard water 1.27 Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NG 1 J 4 Onthard water 1.27 Kraan Laag 1 W 1 Warm 2 NG 1 J 4 Onthard water 1.30 Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NG 1 J 4 Onthard water 1.30 Kraan Laag 1 W 1 Warm 2 NG 1 J 4 Onthard water Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 D 0 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 J 4 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water 2 11 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 18

19 tweede verdieping Plaats nr. tappunt Tappunt Risico op aërosolvorming Gebruik frequentie D-W- M-Z-N Temperatuur water T water circ C wetgeving Einde circuit Bron water Risico totaal 2.09 Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NG 1 N 0 Drinkwater Kraan Laag 1 W 1 Koud 1 NG 1 J 4 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 J 4 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater 1 6 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 19

20 tweede verdieping Plaats nr. tappunt Tappunt Risico op aërosolvorming Gebruik frequentie D-W- M-Z-N Temperatuur water T water circ C wetgeving Einde circuit Bron water Risico totaal 2.21 Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 N 0 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 N 0 Onthard water Sproeikop Hoog 3 W 1 Koud 1 C 0 J 4 Drinkwater Sproeikop Hoog 3 W 1 Warm 2 NC 3 J 4 Onthard water 2 15 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 20

21 5. Maatregelen Alle maatregelen die hieronder worden geadviseerd om een mogelijke groei en/of besmetting met Legionella te voorkomen, zijn gebaseerd op de uitgevoerde risicoanalyse die tot stand is gekomen met de ter beschikking zijnde gegevens. Een schematisch overzicht van de te nemen maatregelen is terug te vinden onder Hoofdstuk 5.2 Overzicht te nemen maatregelen. Alle maatregelen die genomen worden om de ontwikkeling en de vermeerdering alsook een besmetting met Legionella te voorkomen dienen te worden opgenomen in een register. 5.1 TOESTELLEN OF INSTALLATIEONDERDELEN Isolatie - Alle koud- en warmwaterleidingen, terugslagkleppen en afsluitkranen dienen te worden geïsoleerd. - Bij het aanleggen van nieuwe koud- en warmwaterleidingen moet de minimale afstand tussen de beide 15 cm bedragen Verbinding drinkwater-regenwater - Het geplaatste regenwaterrecuperatiesysteem WILO RCP AF150-2MC305EM is voldoet aan de door Belgaqua opgelegde eisen Waterontharder - De onthardingsinstallatie naast het tellerlokaal dient te worden onderhouden volgens de voorschriften van de leverancier. - Het vullen van het zoutvat dient te gebeuren volgens de voorschriften van de leverancier. Bijzondere aandacht dient hierbij gegeven aan het rein houden van de installatie, inclusief het zuiver houden van het zoutvat Niet frequent gebruikte tappunten - Het is aan te raden om, bij niet-frequent gebruik (alsook bij afwezigheid van meer dan één week!), de aftakking naar de tappunten (zowel van koud als warm water) en na gebruik leeg te laten zodat er geen water kan stagneren in de leiding of zowel de kraan als de leiding te verwijderen tot aan de hoofdleiding. - Indien bovenstaande maatregel niet (direct) mogelijk is geldt dat weinig gebruikte tappunten (zowel van koud als warm water regelmatig moeten gespoeld worden. Hiermee kan worden vermeden dat ter hoogte van de weinig gebruikte tappunten legionellabacteriën zich zouden ontwikkelen en vermenigvuldigen. Werkwijze voor spoeling: o Voor koud water minstens wekelijks de kranen gedurende 2 minuten te laten doorstromen. o Voor warm water minstens wekelijks de kranen gedurende 2 minuten te laten doorstromen op een temperatuur van minimum 60 C. Om de volgende gebruiker te Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 21

22 o beschermen tegen verbranding moet hierna het tappunt worden gespoeld met koud water. Elke spoeling dient vermeld te worden in het Register chronologisch overzicht van de uitgevoerde voorkomingsmaatregelen - Opgelet: ook weinig gebruikte tappunten, zoals dienstkranen, dienen vóór de aansluiting van een tuinslang of een hogedrukreiniger goed worden afgespoeld Koudwatertappunten - Door het meten van het water aan representatieve koudwatertappunten kunnen Hot-spots in het koudwaternet opgezocht worden. Het koud water moet na 60 seconden minder dan 25 C bedragen. Vanaf deze temperatuur ontstaat er immers een reëel gevaar voor de ontwikkeling en groei van Legionella. Zie hoofdstuk Uit te voeren metingen koudwatertemperaturen Warmwatertappunten - Een maandelijkse controle van de circulatiepomp op het warmwatercircuit is noodzakelijk. Een slechte werking van deze circulatiepomp werkt stagnatie van het warm water in de hand. Stagnerend water kan bij bepaalde temperaturen aanleiding geven tot legionellagroei. - Door het meten van de temperatuur van het water aan representatieve warmwatertappunten kan nagegaan worden of het warme water ook effectief alle warmwaterleidingen doorspoelt en de warmwaterproductie-eenheden juist gedimensioneerd en afgesteld staan. Het warm water moet na 60 seconden minimum 55 C bedragen. Bij het vertrek van de warmwaterproductie moet een temperatuur van 60 C gehaald worden. Bij lagere waarden vergroot de kans op de ontwikkeling en groei van Legionella. Indien de ontwikkeling van de bacterie zich reeds in deze fase manifesteert, is een verspreiding ervan doorheen het ganse warmwatersysteem niet uitgesloten. Zie hoofdstuk Uit te voeren metingen warmwatertemperaturen Sproeikoppen - De douchekoppen van alle douches moeten minstens maandelijks worden ontkalkt (bij hard water). - De douchekoppen van alle douches moeten minstens jaarlijks worden gedesinfecteerd. Dit kan door deze douchekoppen gedurende enige tijd in een bad met chloor/dettol te leggen of door thermisch spoelen Mengwatertappunten - Het laten circuleren van water met een temperatuur tussen 25 C en 55 C houdt een verhoogd risico in op de ontwikkeling en groei van Legionella. Immers, het betreft de ideale temperaturen voor de ontwikkeling en groei van legionellabacteriën. - Het is van belang dat de warmwatertemperatuur aan het mengventiel voldoende hoog is zodat aan ieder mengwatertappunt een temperatuur van 60 C kan worden behaald om thermisch desinfecteren mogelijk te maken in geval van legionellabesmetting Thermostatische mengkraan - Het is van belang dat deze mengkranen zo kunnen worden ingesteld dat aan het tappunt een temperatuur van 60 C kan worden behaald om thermisch desinfecteren mogelijk te maken in geval van een legionellabesmetting. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 22

23 Doodlopende aftakkingen - In de installatie dienen alle doodlopende aftakkingen te worden verwijderd. De leidingen dienen te worden afgebroken tot tegen de hoofdleiding. - Indien zich stilstaand water bevindt in deze doodlopende aftakkingen dienen deze zo snel mogelijk te worden leeg gelaten. - Indien bovenstaande maatregelen niet mogelijk zijn, kan ervoor gezorgd worden dat deze aftakkingen een tappunt krijgen, zodat deze wekelijks kunnen doorspoeld worden. Hiermee kan worden vermeden dat ter hoogte van de doodlopende aftakking legionellabacteriën zich zouden ontwikkelen en vermenigvuldigen. Werkwijze voor spoeling: o Voor koud water minstens wekelijks de kranen gedurende 2 minuten te laten o doorstromen. Voor warm water minstens wekelijks de kranen gedurende 2 minuten te laten doorstromen op een temperatuur van minimum 60 C. Om de volgende gebruiker te beschermen tegen verbranding moet hierna het tappunt worden gespoeld met koud water. Elke spoeling dient vermeld te worden in het Register chronologisch overzicht van de uitgevoerde voorkomingsmaatregelen Terugstroombeveiligingen - Elke terugslagklep moet telkens na 10 jaar vervangen worden Warmwaterbereider - De productie van het warm water moet zo gebeuren dat in het warmwaterproductietoestel iedere zone minstens eenmaal per etmaal op 60 C wordt gebracht Warmwaterbereider met circulatiesysteem - De productie van het warm water moet zo gebeuren dat in het warmwaterproductietoestel iedere zone minstens eenmaal per etmaal op 60 C wordt gebracht. - Elk voorraadvat en/of boiler waarin het warm water wordt verzameld in afwachting van de verdeling in het warmwatercircuit, dient minstens jaarlijks te worden nagezien/onderhouden door een erkende installateur/firma. Indien echter tijdens het onderhoud blijkt dat er teveel sediment aanwezig is, moet deze worden leeg gelaten en gereinigd. Deze actie dient te vermijden dat organisch materiaal in de voorraadtanks de ontwikkeling van Legionella in de hand zou werken. - Zowel de vertrek- als de retourleiding van het warmwatercircuit dient ter hoogte van de thermometer van een tappunt te worden voorzien. Zodoende is een controle van de werking van de thermometers mogelijk. Bovendien kan indien nodig aan dit tappunt ook een monstername plaatsvinden. - Elke thermometer, zowel de vast opgestelde, als de gewone gekalibreerde meettoestellen dienen jaarlijks te worden geijkt. - De circulatiepomp moet maandelijks worden gecontroleerd om stagnatie van het warm water te vermijden. Deze bevindingen moeten genoteerd worden in het register technisch onderhoud installatie. - Na een periode van stilstand is het aan te raden de leidingen door te spoelen voor opnieuw in gebruik te nemen. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 23

24 Brandhaspels - De verzegeling van de brandhaspel moet maandelijks worden gecontroleerd Roestvorming - Om roestvorming te vermijden, moeten galvanische koppels in de installatie worden vermeden. Een koperen onderdeel, gevolgd door een galvanische leiding, bevordert galvanische corrosie waardoor ijzerdeeltjes in het water terechtkomen die een voedingsbron voor Legionella vormen en waardoor bovendien ook lekken kunnen ontstaan. - Als bijlage 3 vindt u meer informatie omtrent het gevaar voor roestvorming door de aanwezigheid van een galvanisch koppel. In de laatste alinea vindt u meer specifiek de maatregelen die moeten worden getroffen om roestvorming door galvanische koppels te voorkomen. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 24

25 Algemeen Tellerlokaal Stookplaats gelijkvloers Refter personeel Sanitair personeel Douches personeel Berging sportmateriaal Sanitair cafetaria Cafetaria Doucheruimte zwembad Sanitair zwembad Douches turnzaal Sanitair sporthal OVERZICHT TE NEMEN MAATREGELEN Structurele maatregelen Structurele maatregelen zijn maatregelen om de aërosolproducerende installatie aan te passen zodat de legionellagroei wordt tegengegaan. Onderstaand overzicht toont een samenvatting van de te nemen structurele maatregelen. Het overzicht van de te nemen structurele maatregelen is een actieplan als antwoord op de niet-conformiteiten van hoofdstuk Overzicht technische niet-conformiteiten. De nummers en letters in het overzicht verwijzen naar de exacte locatie van de te nemen maatregel tot aanpassing van de installatie in bijlage 1 (het grondplan). Elke wijziging aan de installatie met bijhorend conformiteitsattest dient vermeld te worden in het Register wijzigingen installatie. Het betreft zowel het toevoegen of wegnemen van installatieonderdelen als het doorvoeren van een wijziging in de bedrijfsvoering. Bij elke wijziging of vernieuwing van de binnenhuisinstallatie wordt aangeraden de studie van de Best Beschikbare Technieken te raadplegen. Deze studie bundelt de structurele en functionele preventiemaatregel voor legionellabeheersing in nieuwe sanitaire installaties en is te downloaden op de site van emis Net zoals de wetgeving kwam die studie tot stand onder impuls van de Vlaamse overheid, in samenwerking met experten en de betrokken sectoren. Afgestopte/afgesloten/onbekende waterleiding tot tegen hoofdleiding verwijderen of spoelbaar maken A Vertrek- en retour leiding warmwatercircuit voorzien van een tappunt Goedgekeurde beveiliging* plaatsen op aanvoerleiding warmwaterbereider B D Minimale onderbreking van 2 cm met afvoerleiding respecteren E * Voor meer informatie zie Repertorium van conforme apparaten en goedgekeurde beveiligingen + Technische voorschriften voor binneninstallaties van de Belgische federatie voor de Watersector VZW (BELGAQUA). Deze publicatie is te downloaden op de site van BELGAQUA Voor verdere vragen rond de nodige aanpassingen in uw binneninstallatie staat De Watergroep u graag bij via projectadvies binneninstallaties. Contact via onze website of info.keuringen@dewatergroep.be Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 25

26 5.2.2 Beheersmaatregelen: voorkomings- en controlemaatregelen Beheersmaatregelen kunnen opgesplitst worden in voorkomings (of preventie-)maatregelen en controlemaatregelen. Voorkomingsmaatregelen zijn maatregelen die vermijden dat bepaalde werkingsvoorwaarden leiden tot een risicosituatie voor de groei van legionellakiemen. Controlemaatregelen zijn maatregelen die het mogelijk maken na te gaan of de werkingsvoorwaarden van de aërosolproducerende installatie van die aard zijn dat er geen omstandigheden optreden die de ontwikkeling van legionellabacteriën bevorderen. Zelfs indien de werkingsvoorwaarden van de watervoorziening correct zijn ingesteld en de nodige controles worden uitgevoerd, kan een veroudering of sleet van de installatie leiden tot onaanvaardbare omstandigheden. Om dit te vermijden is het noodzakelijk om enerzijds op vaste tijdstippen de installatie te onderhouden en anderzijds ook op basis van de werkelijke werkingsvoorwaarden een onderhoud uit te voeren. Onderstaand overzicht toont een samenvatting van de te nemen beheersmaatregelen. Het overzicht van de te nemen beheersmaatregelen is een actieplan als antwoord op de aandachtspunten van hoofdstuk Overzicht aandachtspunten. Elke beheersmaatregel aan de installatie dient vermeld te worden in het Register chronologisch overzicht van de uitgevoerde beheersmaatregelen. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 26

27 Algemeen Tellerlokaal Stookplaats gelijkvloers Refter personeel Sanitair personeel Douches personeel Berging sportmateriaal Sanitair cafetaria Cafetaria Doucheruimte zwembad Sanitair zwembad Douches turnzaal Sanitair sporthal Leidingen, keerkleppen, afsluitkranen isoleren x x x Controleren werking circulatiepomp x Instelling mengventiel wijzigen x Onderhoud ontharder volgens voorschriften leverancier x Instelling thermostatische mengkraan wijzigen RCP-systeem regelmatig controleren x x x Elke 10 jaar vervanging van terugslagklep x x x x x Instelling warmwaterbereider verhogen ( 60 C) x x Jaarlijks nazicht/onderhoud van warmwaterbereider door een erkende installateur/firma x x x x Ontkalken/desinfecteren sproeikoppen/kranen x x Wekelijks spoelen van niet frequent gebruikt tappunt Zegel brandhaspels controleren Roestvorming vermijden x x x x Wekelijks spoelen van mengwatertappunt >5meter van warmwatercircuit x Temperatuursopvolging van de koudwatertappunten (zie hfdst. 5 x x x Temperatuursopvolging van de warmwatertappunten (zie hfdst. 5 x x x x Staalname + analyse door geaccrediteerd labo (zie hfdst. 6) x x x Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 27

28 Register wijzigingen installatie In dit register wordt melding gemaakt van de wijzigingen en / of aanpassingen aan installatie-onderdelen of de bedrijfsvoering die een invloed kan hebben op de kans op ontwikkeling van Legionella binnen deze inrichting. Omschrijving locatie: stedelijk zwembad Sint-Niklaas Datum Uitvoerder Uitgevoerde acties & taken Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 28

29 Register chronologisch overzicht van de uitgevoerde beheersmaatregelen Omschrijving locatie: stedelijk zwembad Sint-Niklaas Datum Uitvoerder Uitgevoerde acties & taken Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 29

30 Register chronologisch overzicht van het technisch onderhoud installatie Omschrijving locatie: stedelijk zwembad Sint-Niklaas Datum Uitvoerder Uitgevoerde acties & taken Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 30

31 5.3 ALTERNATIEVE BEHEERSMAATREGELEN Om de legionellagroei in sanitaire installaties in te tomen, is het wettelijk verplicht om temperatuurbeheersing toe te passen. Andere beheersmaatregelen zijn wettelijk niet toegelaten. Het Legionellabesluit bepaalt wel dat alternatieve beheersmaatregelen kunnen toegepast worden op voorwaarde dat het goedkeuringsprotocol, opgenomen in bijlage 1 van de wetgeving, wordt doorlopen. Na het doorlopen van dat protocol kan de Vlaamse minister van Volksgezondheid beslissen om die alternatieve beheersmaatregel goed te keuren. Hij kan hier tevens randvoorwaarden aan verbinden om ervoor te zorgen dat de beheersmaatregel op een correcte en veilige manier in de sanitaire installatie wordt ingepast. Via onderstaande link vindt u de wettelijk toegelaten alternatieve beheersmaatregelen terug. De alternatieve beheersmaatregel mag worden gebruikt na publicatie van het ministerieel besluit (MB) in het Belgisch Staatsblad. Bij elke beheersmaatregel vindt u het MB, waarin extra randvoorwaarden worden opgelegd. Ecodis -cel: ministerieel besluit van 4 juli 2008 (PDF, 83 kb), publicatie Belgisch Staatsblad op 23 juli Oxiperm Pro: ministerieel besluit van 12 april 2011 (PDF, 35 kb), publicatie Belgisch Staatsblad op 22 april Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 31

32 6. Temperatuurscontrole Het onder controle houden van de koudwatertemperatuur en een goede opvolging is een belangrijke maatregel om de installatie goed te beheren. Onderstaande temperatuuraudits voor zowel koud- als warm water zijn uitgevoerd op representatieve plaatsen van elke deelkring. De metingen in het kader van het opmaken van het beheersplan werden uitgevoerd tijdens onze bezoekdag dd. 11/10/2013. Voor het uitvoeren van de temperatuurmetingen werd een gekalibreerde steekthermometer TESTO 925 gebruikt. De nummering die wordt aangewend in de kolom tappunt verwijst naar de nummering die gebruikt wordt op het grondplan (zie Bijlage 1). 6.1 KOUDWATERAUDIT Door het meten van het water aan representatieve koudwatertappunten kunnen Hot-spots in het koudwaternet opgezocht worden. Het koud water moet na 60 seconden minder dan 25 C bedragen. Vanaf deze temperatuur ontstaat er immers een reëel gevaar voor de ontwikkeling en groei van Legionella. Gebouw Locatie Tappunt Omgevingstemp. C Start - temp. C Maxtemp. C Temp. na 30 C Temp. na 60 C Temp. na 90 C Bovengrens C Gelijkvloers refter 0.01 spoelbak ,0 kleedkamer 0.09 wastafel ,0 heren Kelder stookplaats 0.25 spoelbak ,0 1 e verdieping cafetaria 1.06 wastafel , spoelbak ,0 zwembad 1.25 wastafel e verdieping douches 2.11 douche sanitair 2.14 wastafel De temperatuursmetingen zijn conform de legionellawetgeving, behalve voor de spoelbak 0.25 in de stookplaats. Dit is te wijten aan de relatief hoge omgevingstemperatuur en het ontbreken van isolatie van de waterleidingen, waardoor het koud water kan opwarmen. De temperatuur van het inkomend water, gemeten aan de watermeter in het tellerlokaal bedroeg 16.7 C, bij een omgevingstemperatuur van 19.0 C. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 32

33 6.2 WARMWATERAUDIT Door het meten van het water aan representatieve warmwatertappunten kan nagegaan worden of het warme water ook effectief alle warmwaterleidingen doorspoelt en de warmwaterproductie-eenheden juist gedimensioneerd en afgesteld staan. Het warm water moet na 60 seconden minimum 60 C bedragen bij afzonderlijke warmwaterproductie en 55 C bij warmwaterproductie met circulatie. Bij het vertrek van de warmwaterproductie moet een temperatuur van 60 C gehaald worden. Bij lagere waarden vergroot de kans op de ontwikkeling en groei van Legionella. Indien de ontwikkeling van de bacterie zich reeds in deze fase manifesteert, is een verspreiding ervan doorheen het ganse warmwatersysteem niet uitgesloten Warmwaterproductie met circulatie Gebouw Locatie Tappunt Omgevingstemp. C Start - temp. C Maxtemp. C Temp. na 30 C Temp. na 60 C Temp. na 90 C Onder -grens C zwembad groepsdouches 1.23 douche ,0 turnzaal wastafel 2.14 wastafel douches 2.11 douche ,0 Uit de resultaten kunnen we afleiden dat de gewenste temperaturen van 55 C na 60 s nergens worden behaald, zowel in de douches als aan de wastafels. Dit is voornamelijk te wijten aan de heel lange circulatieleiding en de insteltemperatuur van de mengventielen in de stookplaats. Het warm water naar de wastafel 2.14 is wellicht afgesloten, maar dit kan niet met zekerheid worden bevestigd. Door de lange circulatieleiding werd aan de douche 2.11 een temperatuur behaald van 51.4 C na meer dan vijf minuten doorstroming. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 33

34 6.2.2 Afzonderlijke warmwaterproductie Gebouw Locatie Tappunt Omgevingstemp. C Start - temp. C Maxtemp. C Temp. na 30 C Temp. na 60 C Temp. na 90 C Ondergrens C Gelijkvloers Refter 0.01 spoelbak kleedkamer 0.08 douche wastafel e verdieping cafetaria 1.09 spoelbak spoelbak Na 60 s wordt de gewenste temperatuur van 60 C enkel behaald aan de wastafel 0.09 in de kleedkamer. Douche 0.08 wordt gevoed door dezelfde boiler als wastafel 0.09, maar door de lage insteltemperatuur van de thermostatische mengkraan wordt 60.0 C niet gehaald. Voor de spoelbak 0.01 ligt de lage temperatuur aan de instelling van de boiler, voor de spoelbakken1.09 en 1.10 in de cafetaria ligt de lage temperatuur aan de instelling van de gasgeiser. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 34

35 6.3 BEHEERSMAATREGEL: TEMPERATUURSMETINGEN VOORSTEL TOT OPVOLGING Om een besmetting met Legionella te vermijden, is het in de eerste plaats belangrijk die omstandigheden waarin deze bacteriën zich kunnen ontwikkelen en vermeerderen, zoveel mogelijk te voorkomen. Om er zich van te verzekeren dat een voorziening in veilige omstandigheden blijft werken, is het nodig over een aantal controlemiddelen te beschikken. Zodoende kan elke anomalie zo snel mogelijk worden vastgesteld en verholpen. Aldus moeten maandelijks op de aangegeven plaatsen, temperatuurmetingen worden uitgevoerd. Het resultaat dient in een afzonderlijk register te worden genoteerd en bijgehouden. Deze maandelijkse, eventueel wekelijkse temperatuuraflezing moet toelaten een beeld te krijgen van het temperatuurverloop in de koud- en warmwaterinstallatie gedurende het ganse jaar. De meetresultaten, alsook het verloop doorheen de verschillende seizoenen dienen telkenmale te worden geëvalueerd. De bepalingen op het watercircuit kunnen gebeuren met vast opgestelde, gekalibreerde thermometers. Deze meetinstrumenten kunnen eventueel worden voorzien van een continue registratie. In elk geval is het aangewezen dat de temperatuur van het koud- en warmwatercircuit minstens op representatieve plaatsen nabij kritieke punten, zoals hieronder beschreven, wekelijks afleesbaar zijn. Zelf uit te voeren metingen moeten eveneens gebeuren met een gekalibreerde thermometer. Er dient evenwel te worden opgemerkt dat de hierna opgenomen lijsten van koud- en warmwatertappunten niet limitatief zijn en er aldus punten kunnen aan toegevoegd worden Uit te voeren metingen koudwatertemperaturen De onderstaande temperatuurmetingen moeten maandelijks worden uitgevoerd. Indien uit de resultaten zou blijken dat de temperatuur van het koud water na 60 seconden soms hoger is dan 25 C, moet het aantal metingen worden opgedreven en is een wekelijkse opvolging van dit tappunt noodzakelijk tot de temperatuur opnieuw onder controle blijkt en voldoende is gedaald. Eénmalig moet van elk koudwatertappunt afzonderlijk de temperatuur gemeten en geregistreerd worden binnen een tijdspanne van 3 maanden. Ter hoogte van volgende tappunten is een verdere maandelijkse opvolging van de temperatuur noodzakelijk: Spoelbak 0.25, stookplaats kelder Spoelbak 1.01, vergaderzaal, eerste verdieping Wastafel 2.02, douches turnzaal, tweede verdieping Indien de koud- en warmwaterleidingen worden geïsoleerd, kunnen deze metingen verminderd worden. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 35

36 Werkinstructie Temperatuurmeting koud water 1. Metingen best uitvoeren s morgens voor de eerste verbruiken 2. Noteren omschrijving tappunt in register 3. Datum en naam uitvoerder noteren 4. Altijd een gekalibreerde thermometer gebruiken 5. De kraan opendraaien tot een straal van potlooddikte (= ongeveer 2 liter per minuut - bij voorkeur monsters tappen voordat het tappunt die dag gebruikt is) 6. Direct starten met de temperatuurmeting en noteren van de starttemperatuur 7. Noteren van de temperatuur na 30 seconden, 60 seconden en 90 seconden Alle registers dienen steeds ter plaatse beschikbaar te zijn en ter inzage te liggen. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 36

37 Tappunt locatie: Register temperatuurmeting koud water Omschrijving locatie: stedelijk zwembad Sint-Niklaas Koudwatertemperatuur ( C) Datum Naam controleur Starttemp Max Temp Temp na 30 sec Temp na 60 sec Temp na 90 sec Bovengrens Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 37

38 6.3.2 Uit te voeren metingen warmwatertemperaturen De onderstaande temperatuurmetingen moeten maandelijks worden uitgevoerd. Temperatuursmetingen aan vertrek en retour bij boilers/warmwaterproductie-eenheden moeten wekelijks worden uitgevoerd. Indien uit de resultaten zou blijken dat de temperatuur van het warm water soms lager is dan de wettelijk voorgeschreven norm moet het aantal metingen worden opgedreven en is een wekelijkse opvolging van de temperatuur noodzakelijk tot deze opnieuw onder controle blijkt en aan de wettelijke voorschriften voldoet. Eénmalig moet van elk warmwatertappunt afzonderlijk de temperatuur gemeten en geregistreerd worden binnen een tijdspanne van 3 maanden. Ter hoogte van volgende tappunten is een verdere maandelijkse opvolging van de temperatuur noodzakelijk: Douche 0.08, kleedkamer personeel, gelijkvloers Spoelbak 1.09, cafetaria, eerste verdieping Sproeikopgroep 1.23, douches zwembad Douche 2.06, douches turnzaal, tweede verdieping Bestaat de mogelijkheid om de thermostatische mengkranen Thermo 1 en Thermo 2 naar de douches zwembad en de thermostatische mengkranen in de douches personeel naar 60 C te brengen indien thermische spoelingen nodig zijn, dan dienen geen metingen te worden uitgevoerd aan de douche 0.08 en de groepsdouches Ter hoogte van volgende tappunten is een verdere wekelijkse opvolging van de temperatuur noodzakelijk: - Vertrek warmwatercircuit, stookplaats, kelder - Retour warmwatercircuit, stookplaats, kelder Om de controle van de temperatuur op de vertrekleiding en de retourleiding van de sanitaire warmwaterbereidingsinstallatie te vereenvoudigen, kan deze worden afgelezen van vast opgestelde thermometers. De thermometers moeten gekalibreerd zijn. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 38

39 Werkinstructie Temperatuurmeting warm water 1. Metingen best uitvoeren s morgens voor de eerste verbruiken 2. Noteren omschrijving tappunt in register 3. Datum en naam uitvoerder noteren 4. Altijd een gekalibreerde thermometer gebruiken 5. De kraan opendraaien voor normaal gebruik 6. Noteren van de temperatuur na 30 seconden, 60 seconden en 90 seconden OPMERKING 1 Tijdens de meting wordt geen koud water bijgemengd, er is dus kans op verbranding! Hou daar rekening mee. Kies in het geval van een douche bij voorkeur een nabijgelegen wastafel. OPMERKING 2 Het is in het kader van deze werkinstructie niet toegestaan een eventueel ingestelde temperatuurbegrenzing op te heffen bij het meten op tappunten die daarvan voorzien zijn (o.a. thermostaatkranen). Alle registers dienen steeds ter plaatse beschikbaar te zijn en ter inzage te liggen. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 39

40 Register temperatuurmeting warm water Omschrijving locatie: stedelijk zwembad Sint-Niklaas Tappunt locatie: Warmwatertemperatuur ( C) Datum Naam controleur Temp na 30 sec Temp na 60 sec Temp na 90 sec Ondergrens Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 40

41 6.3.3 Register thermometer Elke gebruikte thermometer, ook de vast opgestelde, dient gekalibreerd te zijn. OMSCHRIJVING THERMOMETER - Merk: - Type: - Nummer: - Beheerder: KALIBRATIES Datum kalibratie OK? (zie gedetailleerde gegevens in de bijlagen) Geldig tot ONDERHOUD - REPARATIES Datum uitvoering Reden Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 41

42 6.4 CORRECTIEVE MAATREGELEN BIJ TEMPERATUURSAFWIJKINGEN Correctieve maatregelen zijn maatregelen die moeten genomen worden om het gevaar te reduceren tot een aanvaardbaar niveau als inzake legionellagroei een ongewenste toestand vastgesteld wordt. Indien blijkt dat na meting niet aan de huidige temperatuursnormen voldaan wordt moeten onderstaande procedures gevolgd worden De temperatuur van het water in de koudwatervoorziening is hoger dan 25 C (meting na 60 sec) 1. Starten met het onmiddellijk spoelen van alle tappunten (starten met het verste tappunt) op het circuit van de koudwatervoorziening waar de overschrijding is vastgesteld. 2. De kranen moeten doorstroomd worden tot een minimale stabiele temperatuur wordt bereikt. Deze waarde moet minstens 2 minuten worden aangehouden. 3. De frequentie van de temperatuursmeting moet verhoogd worden naar wekelijks tot 2x een conforme temperatuur gemeten wordt. 4. Indien tot 2x geen conforme temperatuur bereikt wordt moet dit koudwatercircuit wekelijks worden doorspoeld zoals hierboven beschreven. 5. De spoelingen moeten genoteerd worden in het register correctieve maatregelen bij temperatuursafwijkingen en de extra temperatuurscontroles moeten genoteerd worden in het register temperatuursmeting koud water. 6. Bij aanhoudende problemen wordt best geopteerd voor een extra staalname en analyse ter controle De temperatuur van het water bij het vertrek van de verdeelleiding aan het warmwaterproductiebereider is lager dan 60 C (meting na 60 sec) 1. Controle van de instelling van het warmwaterproductietoestel en aanpassen indien nodig. 2. Indien na controle de temperatuursinstellingen juist zijn wordt in eerste instantie het buffervat van de warmwaterbereider best doorspoeld via het mangat. Bij deze actie moet opgelet worden voor brandwonden. 3. Indien sprake van een warmwatercircuit moet de circulatiepomp worden nagekeken. 4. Als na de controles en spoeling nog steeds geen temperatuur van 60 C wordt bereikt is een reiniging /onderhoud van de warmwaterbereider door een erkende firma noodzakelijk. 5. De frequentie van de temperatuursmeting moet verhoogd worden naar wekelijks tot 2x een conforme temperatuur gemeten wordt. 6. De spoelingen moeten genoteerd worden in het register correctieve maatregelen bij temperatuursafwijkingen en de extra temperatuurscontroles moeten genoteerd worden in het register temperatuursmeting warm water. 7. Bij aanhoudende problemen wordt best geopteerd voor een extra staalname en analyse ter controle. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 42

43 De temperatuur van het water in de warmwatervoorziening is lager dan 55 C (meting na 60 sec) 1. Controle van de temperatuur aan het vertrek van het warmwatercircuit/warmwaterproductieeenheid worden bepaald en eventueel worden aangepast. Eventueel is een aanpassing van de temperatuurinstallatie noodzakelijk. Anderzijds kan ook een reiniging van de boiler noodzakelijk zijn. Indien van toepassing kan het nodig zijn de aanwezige mengkranen te overbruggen zodoende de betrokken tappunten thermisch te kunnen desinfecteren. 2. Indien sprake is van een warmwatercircuit moet de circulatiepomp worden nagekeken. 3. Indien het water aan een voldoende hoge temperatuur vertrekt van het warmwatercircuit/warmwaterproductie-eenheid, moet het betreffende tappunt onmiddellijk worden doorstroomd. temperatuur: 60 C (gemeten aan tappunt) en spoeltijd: 2 minuten. temperatuur: 65 C (gemeten aan tappunt) en spoeltijd: 1 minuten. temperatuur: 70 C (gemeten aan tappunt) en spoeltijd: 30 seconden. De spoeltijden beginnen pas te tellen wanneer de respectievelijke temperatuur bereikt wordt aan het tappunt. 4. Om de volgende gebruiker te beschermen tegen verbranding moet hierna het tappunt worden gespoeld met koud water. 5. De frequentie van de temperatuursmeting moet verhoogd worden naar wekelijks tot 2x een conforme temperatuur gemeten wordt. 6. De spoelingen moeten genoteerd worden in het register correctieve maatregelen bij temperatuursafwijkingen en de extra temperatuurscontroles moeten genoteerd worden in het register temperatuursmeting warm water. 7. Bij aanhoudende problemen wordt best geopteerd voor een extra staalname en analyse ter controle. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 43

44 Register correctieve maatregelen bij temperatuursafwijkingen Omschrijving locatie: stedelijk zwembad Sint-Niklaas Tappunt locatie Datum spoeling Naam controleur Spoeltijd Behaalde temperatuur Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 44

45 7. Staalnames en analyses De staalname en analyse op Legionella pneumophila is een controlemaatregel en moet uitgevoerd worden volgens een erkende methode en de stalen moeten onderzocht worden door een geaccrediteerd of erkend laboratorium (voor de analyse van drinkwater). De door Toezicht Volksgezondheid erkende methoden voor staalname en analyse staan omschreven op pagina 76 van de studie "BBT voor Legionella-beheersing in nieuwe sanitaire systemen" en zijn gebaseerd op internationale normen (NEN, ISO, Afnor). De Watergroep beschikt over wettelijk erkende staalnemers die verbonden zijn aan een Beltest geaccrediteerde laboratorium te Haasrode. Als bijlage 4 is een kopie toegevoegd van het erkenningsbesluit voor het laboratorium. 7.1 AANBEVOLEN STAALNAMES De monsternames moeten minimum jaarlijks herhaald worden aan volgende representatieve tappunten: Douche 0.08, kleedkamer personeel, gelijkvloers, koud en mengwater Spoelbak 1.01, vergaderzaal, eerste verdieping, koud en warm water Sproeikopgroep 1.23, groepsdouches zwembad, eerste verdieping, mengwater Douche 2.06, douches turnzaal, tweede verdieping, koud en mengwater De resultaten van de legionellabepalingen moeten telkens worden bijgehouden in een register waarin onder meer ook de frequentie en de plaats van de staalname in terug te vinden is. Alle registers dienen steeds ter plaatse beschikbaar te zijn en ter inzage te liggen. Indien de stalen genomen en geanalyseerd zijn door de Watergroep worden deze lijsten automatisch gegenereerd en opgestuurd. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 45

46 7.1.1 Register Legionella-analyses Datum Labo Nr. rapport Monsternameplaats Temperatuur ter plaatse C Legionella pneumophila serotype 1 KVE/l Legionella pneumophila serotype 2-14 KVE/l Legionella species KVE/l HPC22 KVE/m l Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 46

47 7.2 OVERZICHT ACTIES BIJ BESMETTING MATIGRISICO-INSTELLINGEN Onderstaande tabel biedt een overzicht van de te nemen actieniveaus voor matigrisico-instellingen in functie van de vastgestelde legionellawaarden na analyses in koud- en warmwatersystemen. Deze acties zijn een samenvatting uit het Besluit van de Vlaamse Regering van februari 2007 betreffende de preventie van de veteranenziekte op publiek toegankelijke plaatsen. Concentrati Verdere Beoordeling Maatregelen Type nazorg e (KVE/l) < detectielimiet > detectielimiet geen legionellakolonies lage contaminatie geen maatregelen nazorgsysteem checken 30% of Niveau van - behandeling volgens beheersplan meer van waakzaamheid bijv.: de stalen > thermische shockdesinfectie en/of een andere aangepaste methode - nieuwe staalname ter verificatie onderzoeken geen verdere onderzoeken - als systeem niet onder controle is => 3-maandelijkse staalname; - driemaandelijkse negatieve analyses => controle om het jaar. - maandelijkse staalname - indien maandelijkse controle < KVE/l => controle om de 3 maanden - driemaandelijkse negatieve analyses => controle om het jaar. idem idem - 60 C bij vertrek boiler; - in terugvoerleidingen 55 C - koud water < 25 C - leidingen > 25 C en < 55 C: max. 5 m - risicoanalyse en beheersplan 30% of Niveau van - dringende behandeling volgens meer van verhoogde beheersplan bijv. : de stalen > waakzaamheid thermische shockdesinfectie en/of een andere aangepaste methode - nieuwe staalname ter verificatie én inrichting voorlopig openstellen - maandelijkse staalname - indien maandelijkse controle < KVE/l => controle om de 3 maanden - driemaandelijkse negatieve analyses => controle om het jaar. - Verder blijven desinfecteren, tot niet aantoonbaar; - 60 C bij vertrek boiler; - in terugvoerleidingen 55 C - koud water < 25 C - leidingen > 25 C en < 55 C: max. 5 m - risicoanalyse en beheersplan - meldingsplicht als - Onmiddellijke melding aan VAZG + => 30% of meer stalen > KVE/l overleg - Gebruikers op de hoogte stellen - Stopzetten gebruik aërosolproducerende installaties na maand > KVE/l Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 47

48 7.2.1 Meldingsformulier Dit formulier is een toepassing van artikel 9 en 16 van Besluit van de Vlaamse Regering van februari 2007 betreffende de preventie van de veteranenziekte op publiek toegankelijke plaatsen. Met dit formulier geeft een persoon aan dat hij een installatie, verder inrichting genoemd, exploiteert waarbij een besmetting is vastgesteld waarvan 30% of meer van de onderzochte stalen meer dan KVE/l legionellabacteriën bevatten die via aërosol een verdere verspreiding op een publiek toegankelijke plaats kan veroorzaken. DE HUIDIGE EXPLOITANT 1 Ga naar vraag 2 als u de melding doet als natuurlijk persoon. Ga naar vraag 3 als u de melding doet als rechtspersoon. DE AANVRAGER IS EEN NATUURLIJK PERSOON 2 Vul de onderstaande gegevens in. Voornaam en naam... Geboorteplaats... Geboortedatum dag maand jaar Straat en huisnummer... Postnummer en gemeente... Telefoonnummer werkzetel... Privé-telefoonnummer... DE AANVRAGER IS EEN RECHTSPERSOON 3 Vul de onderstaande gegevens in. Voornaam en naam van de ondertekenaar van dit formulier... Functie binnen de rechtspersoon... Naam van de rechtspersoon... Maatschappelijke zetel... Straat en huisnummer... postnummer en gemeente... Telefoonnummer... Rechtsvorm... Datum oprichtingsakte dag maand jaar Publicatie in Belgisch Staatsblad dag maand jaar Datum wijzigingen oprichtingsakte dag maand jaar Publicatie in Belgisch Staatsblad dag maand jaar Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 48

49 JURIDISCHE GRONDSLAG BENT U EIGENAAR VAN DE INRICHTING? O Ja O Nee. Voeg bij dit formulier de akte of overeenkomst waaruit blijkt in welke vorm u beschikking hebt over de inrichting. BENT U EIGENAAR VAN DE PERCELEN WAAROP DE EXPLOITATIE PLAATSVINDT? O Ja O Nee. Voeg bij dit formulier de akte of overeenkomst waaruit blijkt in welke vorm u beschikking hebt over de percelen. DE INRICHTING 8 Vul hieronder de gegevens over de ligging van de inrichting in. Straat en huisnummer... Postnummer en gemeente... Kadastrale ligging Provincie... Gemeente... Afdeling... Sectie... Perceelsnummer... Oppervlakte... 9 Kruis aan om welk soort meldingsplichtige activiteit het gaat. O Watervoorziening: een distributiesysteem voor water vanaf het punt van de levering tot en met het tappunt, met inbegrip van alle onderdelen die ermee in verbinding staan, met uitzondering van systemen waarop als mogelijke aërosolvrijmakende entiteit alleen toiletten of wastafels zijn aangesloten. O Koeltoren: een toestel waarin water gekoeld wordt door rechtstreeks contact met de omgevingslucht, waarbij een gedeelte van het water wordt verdampt. O Klimaatregelingssysteem met luchtvochtigheidsbehandeling: een systeem dat de vochtigheidsgraad van de lucht, bestemd voor verdeling binnen het gebouw, regelt door rechtstreeks contact met water. O Expositieruimte: een plaats waar toestellen, apparaten of installaties, al dan niet voor commerciële doeleinden, al dan niet permanent tentoongesteld worden. O Een andere inrichting welke aërosolverspreiding naar een publiek toegankelijke plaats kan veroorzaken. Geef een duidelijke omschrijving van de inrichting (eventueel als bijlage). 10 Kruis aan van welke inrichting u melding maakt met dit formulier. O Een bestaande inrichting O Een nieuwe inrichting O Een inrichting die na wijziging of aanvulling meldingsplichtig wordt O Een overgenomen inrichting waarvan al melding is gemaakt 11 Op welke plaats bewaart u het register en, indien gevraagd, het beheersplan? Register: Straat en huisnummer... Postnummer en gemeente... Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 49

50 Beheersplan (niet voor exposities): Straat en huisnummer... Postnummer en gemeente Vul hieronder aan als u een expositieruimte exploiteert. O De expositieperiode... AAN WIE BEZORGT U DIT FORMULIER? 13 Als u een inrichting exploiteert in een gemeente van het Vlaams Gewest, dan bezorgt u dit formulier aan Toezicht Volksgezondheid Oost-Vlaanderen Elf Julistraat Gent Tel Fax toezichtvolksgezondheid.oostvlaanderen@vlaanderen.be ONDERTEKENING Ik bevestig dat alle gegevens in dit formulier naar waarheid zijn ingevuld en dat ik mij zal houden aan de verplichtingen die mij worden opgelegd door de wetgever of door de bevoegde diensten. Plaats: Datum: dag maand jaar Handtekening: Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 50

51 7.3 CORRECTIEVE MAATREGELEN BIJ BESMETTING Thermische schokdesinfectie Wanneer uit de legionella-analyses blijkt dat er een positief staal is, met andere woorden dat er sprake is van een legionellabesmetting in de installatie, is het aangewezen te starten met een thermische schokdesinfectie. Dit is een thermische spoeling waarbij men zeer heet water door de installatie stuurt en zo de Legionella doodt. Deze keuze van de thermische schokdesinfectie voldoet aan het feit dat de fysische, chemische en microbiële eigenschappen van het water alsook de voorgestelde preventiemaatregelen geen onevenredige neveneffecten voor de volksgezondheid en het milieu veroorzaken. Bij het uitvoeren van een thermische desinfectie moet de uitvoerder er zich van vergewissen dat elk tappunt onbereikbaar blijft voor elk onbevoegd persoon. Verbranding omwille van de hoge temperaturen moet worden uitgesloten. Het uitvoeren van een thermische desinfectie in deze instelling, gebeurt dan ook bij voorkeur s nachts. Het is van bijzonder belang om bij het uitvoeren van een ontsmetting van de installatie de nodige aandacht te besteden aan de veiligheid van de personen die deze actie uitvoeren. In functie van de wijze van desinfectie dient de uitvoerder bijzondere maatregelen te treffen om zichzelf te beschermen tegen de hoge temperaturen. Indien bij een eventuele desinfectie gekozen wordt voor een thermische ontsmetting, moet de temperatuur van het water hoger zijn dan 60 C en bij voorkeur 70 C bereiken. Dit teneinde de duur van de ontsmetting te beperken. Immers hoe hoger de temperatuur, hoe korter de spoeltijd. Bijzondere aandacht dient besteed te worden aan het feit dat deze temperaturen moeten worden bereikt aan elk tappunt en niet alleen bij het vertrek vanuit de voorraadtanks. Dit houdt onder meer in dat elke mengkraan moet instelbaar zijn op > 60 C. Bij het uitvoeren van een thermische desinfectie, moet deze temperatuur voldoende lang kunnen worden aangehouden. Desgevallend zal de capaciteit van de warmwaterbereidingsinstallatie moeten worden verhoogd. In elk geval zal dergelijke ontsmetting gefaseerd moeten gebeuren. Elke thermische spoeling moet worden genoteerd in het register thermische schokdesinfectie. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 51

52 7.3.2 Werkinstructie Thermische schokdesinfectie - Voor het spoelen moeten de nodige maatregelen getroffen worden zodat de gebruikers zich niet kunnen verbranden. - Thermische spoelingen uitvoeren wanneer de installatie het minst gebruikt wordt (bv. s nachts) of wanneer ze tijdelijk buiten gebruik gesteld kan worden. - Nagaan of de gebruikte leidingen en afvoerleidingen tegen die hoge temperaturen bestand zijn (barsten en verbuigen)!!! - Controle van de temperatuur aan het vertrek van het warmwatercircuit/warmwaterproductieeenheid worden bepaald en eventueel worden aangepast. Eventueel is een aanpassing van de temperatuurinstallatie noodzakelijk. Anderzijds kan ook een reiniging van de boiler noodzakelijk zijn. Indien van toepassing kan het nodig zijn de aanwezige mengkranen te overbruggen zodoende de betrokken tappunten thermisch te kunnen desinfecteren. - Bij koudwaterinstallaties moet een bypass met een warmwaterproductie-eenheid gemaakt worden naar het desbetreffende besmette deel van de installatie. - Indien het water aan een voldoende hoge temperatuur vertrekt van het warmwatercircuit/warmwaterproductie-eenheid, moet het betreffende tappunt onmiddellijk worden doorstroomd. De kraan wordt hierbij opengedraaid voor normaal gebruik. temperatuur: 60 C (gemeten aan tappunt) en spoeltijd: 20 minuten. temperatuur: 65 C (gemeten aan tappunt) en spoeltijd: 10 minuten. temperatuur: 70 C (gemeten aan tappunt) en spoeltijd: 5 minuten. De spoeltijden beginnen pas te tellen wanneer de respectievelijke temperatuur bereikt wordt aan het tappunt. - Om de volgende gebruiker te beschermen tegen verbranding moet hierna het tappunt worden gespoeld met koud water. - De frequentie van de temperatuursmeting moet verhoogd worden naar wekelijks tot 2x een conforme temperatuur gemeten wordt. - De spoelingen moeten genoteerd worden in het register thermische schokdesinfectie. - Na de thermische schokdesinfectie kan een staalname en analyse uitsluitsel geven over de goede werking en het afwezig zijn van de legionellabacteriën. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 52

53 7.3.3 Register thermische schokdesinfectie - week nummer: - datum kalibratie meetapparatuur: - naam controleur: Datum Omschrijving tappunt locatie Aanvangstijd spoelen Eindtijd spoelen Starttemp. ( C) Eindtemp. ( C) Circuit (Koud / Warm) Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 53

54 7.3.4 Chemische schokdesinfectie Wanneer uit de legionella-analyses blijkt dat er een positief staal is, met andere woorden dat er sprake is van een legionellabesmetting in de installatie, is het aangewezen te starten met een thermische schokdesinfectie. Wanneer dit echter niet mogelijk is kan overgegaan worden naar een chemische schokdesinfectie (met waterstofperoxide, chloor, ). Het is ten sterkste aangeraden deze manier van desinfecteren te laten uitvoeren door een erkende firma. Het is van bijzonder belang om bij het uitvoeren van een ontsmetting van de installatie de nodige aandacht te besteden aan de veiligheid van de personen die deze actie uitvoeren. In functie van de wijze van desinfectie dient de uitvoerder bijzondere maatregelen te treffen om zichzelf te beschermen tegen de gebruikte chemicaliën. Bij het uitvoeren van een eventuele chemische desinfectie moet de uitvoerder er zich van vergewissen dat elk tappunt onbereikbaar blijft voor elk onbevoegd persoon. Indien het gevaar voor het vrijkomen van schadelijke dampen bestaat, moet bovendien voldoende aandacht worden geschonken aan de ventilatie van de lokalen. Er moet worden rekening gehouden met mogelijke toxische effecten. 7.4 WANNEER ZIJN EXTRA STAALNAMES EN ANALYSE NODIG? Bij een herhaaldelijke jaarlijkse staalname is het aangewezen ook de risico-tappunten waar afwijkende temperaturen worden waargenomen, in de lijst op te nemen. Het volgende frequentieschema geeft een overzicht aanbevelingen van waar en wanneer een extra watermonsters kunnen genomen worden. Uiteraard is het ook de bedoeling extra staalnames in te plannen bij vastgestelde besmettingen, zie hoofdstuk 7.2 Overzicht acties bij besmetting matigrisico-inrichtingen. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 54

55 Frequentieschema voor monstername te bepalen door de waterdeskundige op basis van de risicoanalyse Component Specifiek gebruik of omstandigheid Aanbeveling monstername Koudwaterinstallatie Gedurende meer dan 1 maand niet gebruikt. Wateranalyse vóór ingebruikname Uit de risicoanalyse of periodieke temperatuurmetingen blijkt dat de temperatuur aan de tappunten gedurende meer dan 3 dagen na elkaar kan stijgen tot meer dan 25 C (meting na 60 seconden) Viermaal per jaar wateranalyse. Dit kan vervallen in de kwartalen waarin die overschrijding niet optreedt, bijvoorbeeld ten gevolge van de seizoenen. Warmwaterbereiding Warmwaterbereider permanent ingesteld onder 50 C. Viermaal per jaar wateranalyse van de boiler en representatieve tappunten. Warmwaterleiding Tapleidingen die meer dan een maand niet gebruikt zijn. Wateranalyse vóór ingebruikname, tenzij wekelijks gespoeld op 60 C op alle tappunten volgens de procedure. Circulatiesysteem waarbij een (wisselend) deel van de uittapleidingen gedurende meer dan een maand niet gebruikt is. Viermaal per jaar wateranalyse aan tappunten van niet-gebruikte delen, tenzij wekelijks gespoeld op 60 C op alle tappunten volgens de procedure. Mengwaterinstallatie, circulerend of met uittapleidingen > 5 meter. Viermaal per jaar wateranalyse aan representatieve tappunten tenzij wekelijks gespoeld op 60 C op alle tappunten volgens de procedure. Drinkwater/Waterreservoir De watertemperatuur is één of meermalen meer dan 3 dagen na elkaar > 25 C (meting na 60 seconden) Viermaal per jaar wateranalyse Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 55

56 8. Bijlagen Bijlage 1: Grondplannen Bijlage 2: Legionellabesluit Bijlage 3: Galvanische corrosie Bijlage 4: Erkenningsbesluit Laboratorium De Watergroep Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 56

57 BIJLAGE 1: GRONDPLANNEN Als bijlage 1 zijn volgende grondplannen toegevoegd: Bijlage 1 A : /21 - Grondplan van de kelderverdieping Bijlage 1 B : /21 - Grondplan van het gelijkvloers Bijlage 1 C : /21 - Grondplan van de eerste verdieping Bijlage 1 D : /21 - Grondplan van de tweede verdieping Op de grondplannen zijn zowel de koudwater- als de warmwatervoorziening aangeduid. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 57

58 BIJLAGE 2 : WETGEVING, LEGIONELLABESLUIT Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 58

59 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 59

60 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 60

61 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 61

62 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 62

63 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 63

64 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 64

65 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 65

66 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 66

67 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 67

68 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 68

69 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 69

70 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 70

71 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 71

72 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 72

73 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 73

74 BIJLAGE 3: GALVANISCHE CORROSIE U heeft zich waarschijnlijk reeds de vraag gesteld hoe het komt dat een Fe-leiding, geplaatst nà een stuk Cu-leiding, aangetast wordt en doorroest, terwijl dit niet het geval is voor een Fe-leiding geplaatst vóór een stuk Cu-leiding. Dit fenomeen wordt galvanische corrosie genoemd en treedt op wanneer twee verschillende metalen geleidend met elkaar verbonden worden door een elektrolyt bv. water, waarbij stroomafwaarts gezien, het metaal met de meest positieve potentiaal het eerst voorkomt. Men noemt elektropositieve elementen deze elementen waarvan de elektrodepotentiaal negatief is t.o.v. die van waterstof (H 2 ). Ze hebben een grote neiging om positieve ionen te vormen (= in oplossing gaan). Elektronegatief zijn die elementen met een positievere potentiaal dan waterstof. Hun ionen hebben grotere neiging elektronen op te nemen met vorming van metaal. Spanningsreeks der elementen: Al/Al 3+ -1,67 Aluminium Zn/Zn 2+ -0,76 Zink Fe/Fe 2+ -0,44 IJzer Cd/Cd 2+ -0,40 Cadmium Pb/Pb 2+ -0,13 Lood Fe/Fe 3+ -0,04 IJzer H 2 /2H + 0 Waterstof Cu/Cu 2+ +0,34 Koper Cu/Cu + +0,51 Koper Ag/Ag + +0,80 Zilver Hg/Hg 2+ +0,85 Kwik Au/Au + +1,68 Goud meer edel metaal Elke elektrode waar zich aan het oppervlak een elektrochemische reactie afspeelt, is een halve cel. Twee dergelijke halve cellen, dus twee elektroden, elk gedompeld in een elektrolyt oplossing, die we geleidend met elkaar verbinden, vormen een galvanische cel of een galvanisch element. Bij stroomdoorgang speelt zich in de cel een totale elektrochemische reactie af die de som is van de deelreacties die zich aan elke elektrode afspelen. Nemen we nu terug het voorbeeld koper en ijzer: Koper gaat in oplossing (als Cu 2+ ) en reageert met het weinig edele ijzer. Cu 2+ + Fe Fe 2+ + Cu O 2 O 2- Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 74

75 water Fe 2+ Putcorrosie Cu Kathode e - Elektronenstroo Fe Anode Deelreactie aan de anode (Fe) Fe Fe e - ijzer gaat in oplossing Deelreacties aan de kathode (Cu) O e - 2 O 2- Koper gaat niet verder in oplossing Cu e - Cu Door de deelreacties aan de anode, wordt deze niet met een oxidelaag bedekt en wordt de corrosie nog versneld. Totale reactie van de cel 2 Cu + 2 Fe + O H 2 O 2 Cu + 2 Fe OH - Het ijzer blijft altijd maar verder in oplossing gaan tot er een breuk ontstaat. Bij gebruik van verschillende metalen zal dus altijd het metaal met kleinere elektrodepotentiaal oplossen ( zie spanningsreeks). De plaats waar zich de anodereactie afspeelt is de plaats waar de corrosie zich voordoet. Hoe kan hieraan verholpen worden? - De koperen tussenstukken vervangen door Fe-stukken. - Het verbreken van het contact van de Fe-leiding met deze koperen stukken door het ertussen plaatsen van isolatiestukken. Hierdoor kunnen de elektronen zich niet langer verplaatsen van het ijzer naar het koper en valt de reactie stil. - Gebruik slechts één metaal. Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 75

76 BIJLAGE 4 : ERKENNINGSBESLUIT LABORATORIUM Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 76

77 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 77

78 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 78

79 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 79

80 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 80

81 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 81

82 Legionellabeheersplan stedelijk zwembad Sint-Niklaas 82