Slimme meters voor huishoudens en kleinzakelijke verbruikers

Transcriptie

1 Slimme meters voor huishoudens en kleinzakelijke verbruikers o Real-time monitoring van het dagelijkse energieverbruik o Traceren verbruikspieken en ongewenst verbruik o Inzicht in effect bijsturing en besparende maatregelen

2 Waarom een slimme meter? In 2012 is gestart met een vrijwillige invoering van op afstand uitleesbare meetinrichtingen bij alle Nederlandse huishoudens en kleinzakelijke verbruikers 1, in deze brochure aangeduid als slimme meters. De slimme meter vormt de populaire benaming van een nieuwe generatie digitale elekticiteitsmeters, waarin naast de traditionele meetfunctie voor elektriciteit en gas, ook data-opslag-, regel- en communicatiefuncties zijn toegevoegd. Hierdoor biedt de slimme meter een breed scala aan nieuwe mogelijkheden voor zowel huishoudens, energieleveranciers als netbeheerders. Over deze slimme meter en de mogelijkheden op het gebied van energiediensten en energiebesparing voor huishoudens gaat deze brochure. Verwacht wordt dat de slimme meter een belangrijke bijdrage kan leveren aan een betere marktwerking voor consumenten en tegelijik een verlaging van de administratieve lasten voor marktpartijen. Zo biedt de op afstand uitleesbare slimme meter voor de consument nieuwe mogelijkheden op het gebied van: o jaarlijkse meteropname (geen meteropnemer meer nodig); o energielevering (mogelijkheden voor flexibele leveringscontracten); o overstap naar een andere energieleverancier (beperken switchbelemmeringen); o facturering (snelle en nauwkeurige afrekening bij jaarfactuur en verhuizen). Tevens biedt de slimme meter de consument de mogelijkheid om frequenter geïnformeerd te worden over het eigen energieverbruik dan tot op heden via de jaarafrekening. Zo ontvangen huishoudens met een slimme meter behalve de traditionele jaarfactuur voortaan ook tweemaandelijkse verbruiks- en indicatieve kostenoverzichten van de energieleverancier, verder kortweg het tweemaandelijkse verbruiksoverzicht genoemd. Deze -bij wet geregelde- verbruiksoverzichten van de energieleverancier bieden de consument de gelegenheid om beter inzicht te krijgen in de ontwikkeling van het eigen energieverbruik en zodoende meer bewust te worden van de impact hiervan op de jaarlijkse verbruikskosten. Tot slot biedt de slimme meter de consument ook de mogelijkheid voor zelfstandige monitoring van het actuele energieverbruik. Gefaciliteerd door marktaanbieders van informatie- en sturingsystemen en/of rechtsreeks aan de slimme meter 2 te koppelen (internet) applicaties, kan de consument zelf overgaan tot dagelijkse of zelfs real-time monitoring en eventueel beïnvloeding (aansturing) 1 Samen worden de huishoudens en kleinzakelijke verbruikers de kleinverbruikers genoemd. Daar waar verder in dit document over huishoudens gesproken wordt, worden daar doorgaans ook de kleinzakelijke verbruikers toe gerekend. 2 Voor de communicatie met een in-home display is een poort P1 op de elektriciteitsmeter aanwezig, ook wel aangeduid als de 'consumentenpoort'.

3 van het eigen actuele energieverbruik. Verwacht wordt dan ook dat de slimme meter hierdoor ook een belangrijke impuls kan geven aan de mogelijkheden van de consument om het energieverbruik te controleren en hierop te besparen.

4 Het tweemaandelijkse verbruiksoverzicht Huishoudens met een slimme meter krijgen vanaf 2012 van hun energieleverancier elke twee maanden een verbruiksoverzicht aangeboden. 3 De veronderstelling hierbij is dat de consument met deze aanvulling op de jaarfactuur beter in staat zal zijn diens energieverbruik efficiënt te regelen. Deze tweemaandelijkse verbruiksoverzichten zijn overigens geen facturen. Het huidige systeem van voorschotrekeningen, bestaande uit maandelijkse vooruitbetalingen op de jaarafrekening van de leverancier, blijft bestaan. In lagere regelgeving 4 is een aantal inhoudelijke eisen vastgelegd waaraan het wettelijke verbruiksoverzicht van de energieleveranciers dient te voldoen. Voor dit monitoringprogramma belangrijke eisen zijn: 1. de vermelding van het werkelijke verbruik en de actuele energieprijzen ; 2. een vergelijking met het verbruik in een vorige verbruiksperiode en met andere vergelijkbare eindafnemers; 3. vermelding van contactinformatie van consumentenorganisaties voor maatregelen op het gebied van energiebesparing, vergelijkbare eindafnemersprofielen of technische specificaties voor energieverbruikende apparatuur. Het tweemaandelijks versturen van deze verbruiksoverzichten is dus een wettelijke verplichting voor leveranciers naar alle klanten met een door de netbeheerder uit te lezen slimme meter. Met betrekking tot de onder punt 2 benoemde vergelijking met vorige verbruiksperiodes, geldt overigens dat deze gegevens pas vanaf het tweede jaar (dus op zijn vroegst in 2013) op de verbruiksoverzichten zal verschijnen. Het eerste jaar van verstrekking zullen de verbruiksoverzichten nog niet volledig zijn en de historische verbruiks- en kosteninformatie bevatten. 3 Indien een consument het niet op prijs stelt om zesmaal per jaar een verbruiks- en indicatief kostenoverzicht te ontvangen, kan deze dat aangeven bij de energieleverancier (active optout). Als een consument het verbruiksopverzicht nog wel ontvangt, maar er geen aandacht meer aan schenkt, wordt dit passive opt-out genoemd. 4 Besluit kostenoverzicht Energie: dit besluit regelt op AMvB-niveau de informatieverstrekking van energieleveranciers aan eindafnemers gebaseerd op het daadwerkelijke verbruik en indicatieve kosten.

5 Andere vormen van informatieterugkoppeling De veronderstelling is dat de slimme meter in combinatie met andere vormen van informatieterugkoppeling (feedback) naast of in plaats van de tweemaandelijkse verbruiksoverzichten, tot verdere verhoging van de besparingseffecten kan leiden. Het aanbod van voor de slimme meter geschikte additionele informatiesystemen verkeert in nederland (en daarbuiten) echter nog in een pril stadium. Het aantal aanbieders van dergelijke systemen is nog beperkt en bestaat grotendeels uit kleine nieuwe ondernemingen met beperkte resources op het gebied van productontwikkeling, marketing en communicatie. De door deze partijen aangeboden informatiesystemen kunnen onderscheiden worden in enerzijds verbruiksmonitoren en anderzijds enenergiemanagementsystemen. Verbruiksmonitoren De verbruiksmonitor is een direct op de traditionele of slimme meter aan te sluiten systeem voor het op afstand visualiseren van actuele meetdata op een door de consument zelf gekozen plek in huis. Het belangrijkste kenmerk van een verbruiksmonitor is dat de meetdata uit de meterkast onbewerkt naar een draadloos in-home display wordt verzonden, zonder dat daarvoor een internetverbinding nodig is. Alle verbruiksgegevens blijven in huis en er worden geen persoonlijke gegevens aan een derde partij verstrekt, waardoor de privacy gewaarborgd blijft. Voor een optimale werking van deze basisvoorziening hoeft bovendien geen (meerjarige) contract- of abonnementrelatie met een commerciële partij aangegaan te worden, waardoor de onafhankelijke positie van de eindverbruiker intact blijft. Een verbruiksmonitor is dus feitelijk niet meer dan een losse component of accessoire van de (slimme) energiemeter, vooral bedoeld om met aansprekende visualisatie van real-time verbruiksverschillen de consument meer bewust te maken van de actuele energieconsumptie in termen van energie (kwh, m 3 ), indicatieve kosten of eventueel CO 2, al dan niet uitgezet tegen een vooraf zelfgesteld bespaardoel. De bewustwording heeft daarbij met name betrekking op het routinematig gebruiksgedrag (en aankoopgedrag) van niet continue in gebruik zijnde apparaten, zoals waterkokers en televisies. Verbruiksmonitoren worden op dit moment veelal alleen nog in combinatie met optische sensoren voor traditionele meters geleverd, maar zijn naar verwachting binnenkort ook beschikbaar voor de consumentenpoort van de slimme meters. In beide gevallen kunnen verbruiksmonitoren doorgaans door de eindverbruiker zelf geïnstalleerd worden. Een voorbeeld van binnenkort met slimme meters werkende verbruiksmonitoren in Nederland is de Wattcher.

6 Energiemanagementsystemen Energiemanagement gaat veel verder dan alleen het op afstand visualiseren van actuele meetdata. Aanbieders van energiemanagementsystemen helpen de consument ook om inzicht te krijgen in het eigen energieverbruik, dit te beheersen (controleren, beïnvloeden) en eventueel zelfs aan te sturen. Bij energiemanagementsystemen is dan ook eerder sprake van een omgekeerde situatie: hier is de (slimme) energiemeter te beschouwen als een component van een integraler informatiesysteem waarin de begrippen toegevoegde waarde en tussenkomst van een derde partij centraal staan. Kenmerkend voor in-home energiemanagement is een informatiesysteem waarbij de eindverbruiker behalve de visualisatie van (actuele) consumptiedata, ook de beschikking heeft over additionele functionaliteiten variërend van verbruiksanalyses en -vergelijkingen (historisch eigen verbruik, benchmarking met buurt of landelijk gemiddelden) en individuele verbruiksadvisering tot en met koppelingmet andere energiesystemen zoals de programmeerbare CV-thermostaat en/of smart plugs voor aansturing van individuele huishoudelijke apparaten. Tot slot is ook verdere systeemintegratie mogelijk met minder of niet-energiegerelateerde internetdiensten zoals verkeersinformatie, Buienradar en gemaksdiensten (domotica) op het gebied van bijvoorbeeld smart homes en huisbeveiliging. Voor optimale werking van energiemanagementsystemen is meestal databewerking door een commerciële partij noodzakelijk. Hiervoor dienen doorgaans ook individuele gegevens over de eigen woonsituatie en energiehuishouding via internet ter beschikking gesteld te worden. Hiervoor wordt een contract met de aanbieder afgesloten 5. In de meeste gevallen is een monteur nodig voor de installatie (en afstelling) van dergelijke energiemanagement systemen. De interface voor energiemanagementsystemen kan een in-home display zijn, maar de multifunctionaliteit en de afhankelijkheid van internet vereist doorgaans (ook) het gebruik van PC, tablet of multi-purpose interface zoals een smart phone. Voorbeelden van tot op heden bekende energiemanagementsystemen in Nederland zijn Plugwise (Smile P1), MijnOxxio, Toon (Eneco), E- Manager (Nuon), i-care en Current. 5 Hierbij kan gedacht worden aan aanschaf in combinatie met een abonnement waarbij de klant regelmatig individuele besparingstips, software updates etc ontvangt. Sommige systemen worden door energieleveranciers ook aangeboden in combinatie met een meerjarig leveringscontract. Daarnaast kunnen ook overige diensten aanbieders (ODA s) systemen aanbieden aan consumenten.

7 Demand response In deze brochure wordt vooral aandacht besteed aan de mogelijkheden die de slimme meter kan bieden om door energiebesparing te komen tot een structurele verlaging van het energieverbruik (elektriciteit en gas) bij huishoudens. De achterliggende motivatie hiervoor heeft betrekking op het beperken van enerzijds de stijgende energiekosten en anderzijds de toenemende milieu-effecten als gevolg van het toenemende energieverbruik. In de (internationale) onderzoeksliteratuur wordt de reductie van het energieverbruik ook vaak in verband gebracht met de term demand response ofwel vraagrespons. Anders dan bij energiebesparing, wordt demand response echter niet gemotiveerd vanuit het streven naar duurzaamheid en kostenbeperking voor de consument, maar vanuit de behoefte aan leveringszekerheid en betaalbaarheid van de energievoorziening in perioden van (dreigende) schaarste. Dat betekent dat bij demand response vooral het voorkomen van piek- of overbelasting van het elektriciteitsnetwerk danwel maximaal efficiënte benutting (voorkomen extra investeringen) van het productiepark centraal staat. Demand response gaat dus niet over besparing op, maar over spreiding van het verbruik. Actieve demand response: variabele tarieven: tijdelijke verschuiving t.b.v. netwerk efficiency (voorkomen pieken) Bij demand response gaat het dus dus niet om structurele beperking, maar om tijdelijke beperking of verschuiving van de (elektriciteits)vraag ter voorkoming van piekbelastingen. De efficiciëntie van het distributiesysteem is namelijk optimaal als tijdelijke fluctuaties (en zeker pieken) in de vraag zo zo klein mogelijk gehouden kunnen worden. Die fluctuaties doen zich het meest voor in landen en regio s met grote klimatologische verschillen en hoge penetraties van grote elektrische apparaten voor koeling (zoals airco s in bv. Australië, Californië) en ruimteverwarming (bv. Finland). Om dit na te streven hanteren sommige energiebedrijven hier leveringscontracten met variabele leveringstarieven. Hierdoor kunnen consumenten besluiten niet-continue draaiende apparaten zoals (af- )wasmachines, wasdrogers etc tijdelijk niet te gebruiken. Dit kan op basis van dagelijks verwachte piekuren (ook wel Time-of-Use genoemd), incidentele piekdagen (ook wel critical peak pricing genoemd) of door middel van tariefberekening achteraf op basis van werkelijke kosten (ook wel real time pricing genoemd). Voorwaarde voor toepassing van dynamische tariefsystemen is wel dat er sprake dien te zijn van gelibireliseerde elektriciteitsmarkten (dus geen tariefregeling van overheidswege). Passieve demand response: direct lead control: tijdelijke automatische aansturing t.b.v. netwerkzekerheid (voorkomen black-out) Een andere vorm van demand response bestaat uit leveringscontracten waarbij energieleverenciers ter voorkoming van dreingende piek- of overbelasting van het elektriciteitsnet, afspraken maken met klanten over eventuele momenten met tijdelijke vermogensbegrenzing of op afstand afschakeling van continue draaiende huishoudelijke apparaten (bv. airco s, vriezers, electrische verwarming, zwembadpompen). In deze gevallen wordt gesproken over direct load control.

8 Kansen demand response in Nederland In gematigder klimaten en in samenlevingen met geringere penetratie van grote elektriciteitsverbruikers (zwembadpompen en -verwarming, etc) en water- en ruimteverwarming op gas zoals in Nederland, is demand response (nog) van relatief weinig betekenis. Hier wordt dan ook niet verwacht dat energieleveranciers al op korte termijn dynamische tariefsystemen zullen gaan aanbieden. Alleen het onderscheid in dag-/ nacht tarief met een dubbeltariefmeter is een bekende doch simpele vorm van demand response. Direct lead control in Nederland: tijdelijke aansturing t.b.v. netwerk flexibiliteit (inpassing zon/wind) Op termijn kan er wel in Nederland meer aandacht komen voor demand response in Nederland als de inpassing van fluctuerende decentrale opwek van duurzame energie substantie gaat krijgen. Dynamischer tarieven zullen dan mogelijk worden als leveranciers beter in staat zijn op de (groothandels-)markt voordeliger energie in te kopen dat afkomstig van duurzame bronnen. Een slimme meter kan van zichzelf al werken met verschillende tariefvensters Direct load control zal in belang toenemen als huishoudelijke apparaten geprogrammeerd kunnen worden (d.w.z. automatisch kunnen inspelen op reageren op bepaalde aanbodsituaties in combinatie met prijsprikkels (tarieven) of herkennen van herkomst: smart appliances) voor lokaal opgewekte duurzame energie van zon en wind in het electriciteitsnet (micro generation). In deze situaties van lokale flexibele inpassing van vraag en duurzaam aanbod passen ook de smart grid ontwikkelingen.

9 Over Smartregions SmartRegions is een mede door de Europese Commissie gefinancierd internationaal samenwerkingsverband van energie-agentschappen en marktpartijen dat zich inzet voor een snelle introductie van aan slimme meters te koppelen innovatieve energiemanagementsystemen gericht op: kostenbesparing door actief energiebeheer en -besparing; reductie van piekbelastingen door verschuiving van verbruik naar daluren en verduurzaming van de energiemix door facilitering van decentrale duurzame energieopwekking. SmartRegions wil Europese overheden en netbeheerders, energieleveranciers en andere marktpartijen in Europa aanmoedigen om de ontwikkeling van innovatieve smart metering services te stimuleren. De belangrijkste producten van de projectpartners daartoe zijn: Publicatie European Smart Metering landschape Reports Door continue monitoring van de voortgang van nationale uitrolprogramma s en op de markt verkrijgbare smart meteringservices, wordt belangrijk referentiemateriaal verzameld en gepubliceerd in zogeheten European Smart Metering Landscape Reports. De eerste editie van dit rapport (verschenen februari 2011) is gratis te downloaden van de projectwebsite. Ontwikkeling rekentool voor kosten-batenanalyses Voor overheden en marktpartijen is een gebruiksvriendelijke rekentool ontwikkeld waarmee de kosten en baten van invoering van de slimme meter en bijbehorende services geschat kan worden. Deze rekentool is eveneens gratis te downloaden van de project website. Promotie van succesvolle slimme meterdiensten Om de marktontwikkeling van innovatieve smart meteringservices in Europa te bevorderen, worden succesvolle productontwikkelingen of regionale toepassingen geïdentificeerd en als best practices of SmartRegions gepresenteerd via de projectwebsite, brochures en tijdens bijeenkomsten. Voor meer informatie over Smartregions, neemt contact op met Henk van Elburg van Agentschap NL (Henk.vanelburg@agentschapnl.nl) of bezoek de projectwebsite: The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsible for any use that may be made of the information contained therein