A challenge to challenge Calibris in gesprek met regionale stakeholders met de blik op 2020

Transcriptie

1 A challenge to challenge Calibris in gesprek met regionale stakeholders met de blik op 2020 Calibris Kenniscentrum voor leren in de praktijk in zorg, welzijn en sport Postbus CC Bunnik T F I

2 Colofon Copyright 2013 Calibris Auteurs: Conny Taes en Sabine Terheggen, Landelijk Strategisch Adviseurs Calibris Idea Factory is eigendom van Hepta APS, CVR Bunnik, januari 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevensbestanden of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. A challenge to challenge Pagina 2 van 13

3 CALIBRIS CHALLENGE De beste ideeën ontstaan door de horizon te verleggen, dat is de uitdaging van vandaag! A challenge to challenge Pagina 3 van 13

4 Inhoud Inleiding - doelstelling Calibris Challenge... 5 Thema s in relatie tot onze kernactiviteiten... 5 De winnende concepten... 9 Uitkomsten in de regio Wordt vervolgd A challenge to challenge Pagina 4 van 13

5 Samenwerken in de buurt: wonen, werken en leren Inleiding - doelstelling Calibris Challenge Dit jaar heeft Calibris in vier steden met succes een regionale bijeenkomst georganiseerd over arbeidsmarktvraagstukken in zorg en welzijn: Calibris Challenge. Kenmerkend voor deze bijeenkomsten waren de bruisende inspiratie en de vriendschappelijke competitie. Het doel was om de issues in de regio s te inventariseren in relatie tot de fricties die er zijn op de arbeidsmarkt in zorg en welzijn. Welke innovatieve kansen zien onze stakeholders om meer balans op de arbeidsmarkt te brengen? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onderwijs en arbeidsmarkt kwalitatief beter op elkaar aansluiten? Hoe moeten we inspelen op vermeende tekorten en stijgende zorgkosten in de regio? Deze notitie geeft een overzicht van de innovatieve oplossingsrichtingen die tijdens de Challenges naar voren kwamen. Tevens geven we een indruk van de winnende concepten en zetten we de vervolgactiviteiten op een rij. Integraal, sector overschrijdend, klantgericht en maatwerkgericht zorgaanbod (zorg, welzijn en sport) Thema s in relatie tot onze kernactiviteiten Algemeen De inventarisatie van maatschappelijke trends en ontwikkelingen (kader blz 6)geeft duidelijk de sense of urgency tot verandering aan. De analyse van de resultaten van de Calibris Challenges laat als antwoord hierop ook een sense of changing concepts zien. Deze zijn een passend antwoord op de trends en ontwikkelingen. Om in 2020 aan de zorgvraag te kunnen voldoen, moeten we niet alleen meer personeel aannemen. De oplossing zit ook in een andere organisatie van de zorg en in de samenwerking met welzijn en sport (preventieve activiteiten) in de buurt. Efficiency vervult hierbij een belangrijke rol. Dat kunnen we bereiken door meer technologie in te zetten en de regelgeving af te zwakken. Toegankelijke, wijkgerichte en op maat gesneden zorg is het leidende principe. Daarbij is het uitganspunt dat de zorgvragers meer de regie nemen, hun zorg meer zelf kunnen managen. De zorgvraag valt in dit verband te typeren als ondersteuningsbehoefte: een totaalpakket aan voorzieningen in ketenzorg gericht op fysieke en sociaal emotionele gezondheid. Preventie en gezonde levensstijl zijn hierbij belangrijke elementen. Niet zorgen voor maar zorgen dat. Zorgdragen voor voldoende personeel blijft op de lange termijn een issue. De zorg moet mensen binden door het werk leuker te maken en aantrekkelijke opleidingsfaciliteiten te bieden; door verantwoordelijkheid te geven aan zorgvragers en werknemers. Daarnaast is het nodig mensen te boeien door jongeren en werknemers uit andere sectoren te enthousiasmeren voor de zorg, bijvoorbeeld met toepassing van technologie in de zorg. A challenge to challenge Pagina 5 van 13

6 Trends en ontwikkelingen Verschillende maatschappelijke trends en ontwikkelingen hebben invloed op de kwaliteit en de kwantiteit van de veranderende zorgvraag en het zorgaanbod: Demografische ontwikkelingen. Het aantal ouderen in de Nederlandse bevolking neemt toe terwijl het aandeel jongeren afneemt. Dit betekent dat meer ouderen een zorgvraag hebben. Minder jongeren en meer ouderen betekent ook dat de beroepsbevolking afneemt en dus ook het aandeel van de beroepsbevolking voor de zorg. Figuur 1. Ontwikkeling van het percentage personen van 65 jaar en ouder, volgens de vier scenario s, (Bron: CBS Bevolkingsstatistiek; De Jong & Hilderink, 2004, De Jong, 2008) Toestroom vanuit de opleidingen. Het aantal jongeren dat kiest voor een baan in de verzorgende en verpleegkundige beroepen neemt licht toe. Dat lijkt echter niet voldoende te zijn voor het volume van de stijgende zorgvraag op lange termijn. Daar staat tegenover dat de arbeidsmarkt een zelfregulerend vermogen heeft. Door bijvoorbeeld nieuwe zorgconcepten en toepassing van ICT en Technologie zal er ook minder zorg nodig zijn zo is de verwachting. Er zijn verschillende scenario s denkbaar over tekorten en benodigde functies over jaar. Dat komt omdat de snelheid en de omvang van de invoering van de innovaties in de zorg niet voorspelbaar zijn en daarmee ook niet het exacte aantal tekorten. Meer innovaties leidt tot minder tekorten. Doordat de centrale overheid zich terugtrekt wordt meer verantwoordelijkheid bij de gemeente gelegd, die de verantwoordelijkheid vervolgens weer bij de burgers legt. Het beleid vanuit de overheid en partijen in de zorg richt zich op de eigen kracht van de zorgvrager en de hulp uit zijn netwerk. De oudere van de toekomst verandert mee met de maatschappelijke veranderingen. Thema s als mondigheid, zelfstandigheid, ICT en technologie, diversiteit, multi-morbiditeit en tegelijkertijd ook een stijgende levensverwachting hebben invloed op de toekomstige zorgvraag. Deze nieuwe ouderen, de ouderen van de toekomst vragen om een kleinschalige, integrale, toegankelijke zorginfrastructuur in zijn directe leefomgeving en met de toepassing van ICT en technologie. Met deze ingrediënten kan hij zo lang mogelijk fit en zo zelfstandig mogelijk leven waarbij hij zelf sturing geeft bij het samenstellen van maatgerichte zorgarrangementen. De integrale zorgvraag valt in dit verband te typeren als ondersteuningsbehoefte: een totaalpakket aan voorzieningen in de ketenzorg gericht op fysieke en sociaal emotionele gezondheid: samenwerking afstemming tussen eerste lijn en tweede lijn van Zorg en Welzijn. Preventie en een gezonde levensstijl, waaronder sport en bewegen, zijn hierbij belangrijke elementen om zorgkosten te drukken en het welzijn en gezondheid te bevorderen. Ontschotting, deregulering en nieuwe vormen van samenwerking zijn noodzaak in de sector. Dit om het hoofd te bieden aan de economische en inhoudelijke ontwikkelingen. De sterke ontwikkeling van ICT en technologie maken het mogelijk om, op afstand, centraal in de buurt zorg te bieden. Hierdoor is minder personeel nodig en tegelijkertijd worden de personeelskosten lager. De huidige economische crisis die meer is dan alleen een conjunctureel dipje dwingt ons kritisch te kijken naar het duurzaam besteden van onze financiële middelen. A challenge to challenge Pagina 6 van 13

7 Calibris Challenge: thema s en concepten In onderstaande opsomming zijn alle ideeën gerangschikt naar vijf gemeenschappelijke thema s. De achtergronden van de fricties zijn buiten beschouwing gelaten. Daarvoor verwijzen we naar de regionale Calibris Challenge-rapporten die u kunt vinden op internet. De vijf thema s laten zien waar de stakeholders behoefte aan hebben als antwoord op de knelpunten van de arbeidsmarkt (kwalitatief en kwantitatief). E-Health, domotica en ICT toepassingen als middel om het zorgaanbod, de nieuwe zorgconcepten vorm te geven. 1. Aantrekkelijk en toegankelijk maken van de sector voor potentiële werknemers: boeien. Maak de personeelsbehoefte inzichtelijk. Bevorder de samenwerking met ketenpartners en roc s. Breng de jeugd vroeg in aanraking met zorg en welzijn. Werf gericht op niveau 1 en 2. Mobiliseer andere doelgroepen: zij-instromers, mensen met afstand tot arbeidsmarkt, vrijwilligers, mantelzorgers. Zet aantrekkelijke, innovatieve, maatwerkgerichte opleidingstrajecten in, met gebruik van e-learning en gericht op het inzetten van ICT en technologie. Zet proactief in op arbeidsmobiliteit samen met ministeries en vakbonden. Leid ook op binnen instellingen en organisaties. Maak gebruik van sociale media zoals apps en Facebook. 2. Werknemers met een hart voor de zaak: binden. - Besteed binnen opleidingen meer aandacht aan patiëntgerichte zorg en aan meer verantwoordelijkheid van cliënten/patiënten en de werknemers zelf. - Stimuleer informele functie- en organisatiestructuren binnen netwerken. Met als doel: een goede match tussen zorgvraag en zorgverleners over instellingsgrenzen heen. - Verbeter het innovatie klimaat binnen instellingen met nieuwe zorgconcepten en andere organisatievormen. - Maak loopbanen binnen zorg en welzijn aantrekkelijk met eigen opleidingsbudgetten in relatie tot de opleidingsbehoefte van de organisaties. 3. Inspelen op een ander type zorgvrager; cliënten die zelf de regie nemen. - Er is behoefte aan meer vraaggerichte geïntegreerde zorg (zorg, welzijn en preventieve lifestyle) in samenwerking met zorgaanbieders in de buurt/wijk: nieuwe zorgconcepten. A challenge to challenge Pagina 7 van 13

8 4. Technologie en ICT-toepassingen inzetten in de zorg en de opleidingen. - Combineer fysieke zorg met moderne technologie en ICT-toepassingen. Longliving concept: zorg voor een goede vertaling naar opleidingen waarbinnen ICT en technologie breder worden toegepast. - Vertaal de personeelsbehoefte in een digitaal systeem. - Breng personele kosten en benodigde fte s omlaag met een gemeenschappelijk systeem: zorgplannen, e-learning, indicaties, informatie en hulp op afstand, digitale centrale wijk servicedesk. 5. Buurtgericht werken, ontschotting en samenwerking. - Geef ruimte aan samenwerkingsverbanden (opleidingen, overheid en verschillende zorginstellingen) om te kunnen voldoen aan de zorgvraag en met de inzet van 1 e lijns zorg en multidisciplinaire deskundigheid. - Centreer zorg in de buurt: toegankelijke zorg om zelfredzaamheid te stimuleren. Bied preventieve activiteiten aan en zet mantelzorgers en vrijwilligers in. De vraag van de markt samengevat geeft het volgende inzicht: er is behoefte aan een buurtgericht, geïntegreerd en toegankelijk zorgaanbod op maat t.b.v. de zelfsturende burger met de inzet van technologie. Dat vraagt om andere aantrekkelijke, flexibele, duurzame opleidingen waardoor voldoende mensen naar de zorg worden geleid, die voldoen aan de (toekomstige) vraag van de markt. Aantrekkelijke, flexibele maatwerk opleidingstrajecten die uitnodigen om in de zorg te gaan en te blijven werken. A challenge to challenge Pagina 8 van 13

9 De winnende concepten Calibris Challenge Zwolle: De woon-leer-werk boulevard In dit winnende concept geven bewoners, studenten en medewerkers met elkaar invulling aan hun woon- werk- en leeromgeving. Het gaat om een combinatie waarin zorg en onderwijs zodanig met elkaar zijn verbonden dat echt sprake is van een gedeelde verantwoordelijkheid. Studenten wonen in een wijk of buurt waar ook burgers met een zorg- of ondersteuningsvraag wonen. Die burgers zijn niet alleen cliënt of patiënt, maar ook direct betrokken bij het leren en werken. En ze bepalen mede wat studenten leren en hoe ze presteren. Alle partijen zijn betrokken bij het bedenken, organiseren en uitvoeren van onderwerpen op het terrein van wonen, welzijn en zorg. Doordat studenten en werknemers meer zelfsturing ervaren, zijn ze meer betrokken en voelen ze zich verantwoordelijker. Dus is de kans groter dat ze behouden blijven voor de zorg. Belangrijke pijlers zijn: inzet van de kwaliteiten van alle betrokkenen en gezamenlijke regie bij het oplossen van vraagstukken. Begrippen als eigen regie, duurzaamheid en kostenbesparing zijn leidend. Bewoners managen hun eigen zorgbehoefte met een goede zorgstructuur en met ondersteunende systemen. Zodoende kan het werk met minder mensen worden gedaan. Calibris Challenge Amsterdam: De ZOO als Coöperatieve vereniging In 2020 is een trend, c.q. golfbeweging zichtbaar. De overheid trekt zich steeds verder terug. Burgers zijn zoveel mogelijk zelf verantwoordelijk voor het reguleren en bekostigen van de zorg. Uitgangspunt is dat zorg onderdeel is van het leven en zorgen voor elkaar onderdeel van de maatschappij. Om adequate zorg te organiseren is daarom de ZOO opgericht: de Zorg Ondersteunende Organisatie. De ZOO heeft de status van een coöperatieve vereniging waarbij de actieve leden diensten aanbieden aan de zorgvragers. Een zorgconcept waarbij zorgvragers en zorgbieders steeds meer samen bepalen welke zorg er nodig is en hoe zij die samen kunnen realiseren. Solidariteit, samen verantwoordelijkheid nemen en coöperatief denken staan centraal. De ZOO wordt ondersteund door een goed sociaal stelsel. Voor dat deel van het zorgaanbod dat een ZOO niet kan bieden, biedt de overheid nog intramurale en specialistische zorg. Het ledenbestand van de ZOO bestaat uit zorgvragers, mantelzorgers, zelfzorgers en zorgondersteuning waarbij de actieve zorgverleners fiscaal worden gefaciliteerd. ZOO s zijn netwerkorganisaties die de zorgverlening binnen en buiten de ZOO s in kaart brengen en toegankelijk maken. De zorgvrager koopt voornamelijk zorg in van ZZP-ers die werken op basis van output-resultaat. Er zijn diverse variaties op dit thema uitgewerkt: ZOO-connect: mantelzorg, voor elkaar boodschappen doen of koken, buddies; ZOO-care: zorginkoop, wijkverpleegkundige wordt relatiebeheerder, netwerk van verzorgers; ZOO-junior: maatschappelijke stages. (Hiermee meer jongeren toeleiden naar een zorgbaan); ZOO-cure: netwerk van specialisten; ZOO-lifestyle and wellness: aangesloten aanbieders van sport, sauna s en ontspanning. A challenge to challenge Pagina 9 van 13

10 Calibris Challenge Rotterdam: Profit-to-Care-Academy - leren-werken-zorgen Het centrale idee achter de Profit-to-Care Academy: combineer leren, werken en zorgen in de eigen leefomgeving van mensen. Extramuralisering van de zorg, centreer zorg in de buurt of wijk waarbij het gaat om contact tussen mensen en een laagdrempelig, klantgericht dienstenaanbod. De inzet van technologie speelt hierbij een belangrijke rol. Laat dit faciliteren door de private sector. Een voorbeeld: een winkelketen richt speciale ruimtes in als ontmoetingsplaats voor ouderen. Daar kan men ontspannen, sociale contacten onderhouden, eten, drinken en verzorgd worden. Wie niet zelfstandig kan komen, wordt gehaald en thuisgebracht. Alle disciplines worden ingevuld door vakkrachten en studenten. Competentiegericht Cruciaal in dit concept: beroepen staan niet langer centraal in de opleiding, maar vaardigheden en competenties. Branches worden met elkaar verbonden en werknemers worden branche-overstijgend opgeleid. Daardoor zijn ze breed inzetbaar en kunnen ze makkelijker wisselen van baan. De afwisseling en het bredere carrièreperspectief maken het werken in de zorg aantrekkelijk en is een stimulans om voor de sector behouden te blijven. Het principe dat de profitsector de zorg ondersteunt, hoeft zich niet te beperken tot de leeromgeving. Ook daarbuiten biedt het gewone dagelijkse leven vele toepassingsmogelijkheden. Calibris Challenge Eindhoven: Living Lab Het Living Lab gaat uit van een samenwerkingsverband tussen roc s, bedrijven en zorgorganisaties. Bedrijven komen met hun klanten naar het roc. Daar worden de innovaties getest met de doelgroep en begeleid door studenten. Gericht op de werkelijke thuissituatie. Feedback vanuit de doelgroep geeft input voor productverbetering. Een win-win situatie voor alle partijen: studenten, docenten, bedrijven en zorgvragers. Het voortdurende aanbod van innovaties heeft een aantrekkingskracht op studenten en zorgt voor hogere instroom in de zorg. De veilige leeromgeving maakt het concept tevens zeer geschikt voor studenten die iets meer tijd nodig hebben voordat ze zelfstandig een externe stage aankunnen (Bijvoorbeeld door een taalbarrière). A challenge to challenge Pagina 10 van 13

11 Uitkomsten in de regio De bijeenkomsten hadden tot doel innovatieve oplossingsrichtingen te inventariseren. Dan is het niet meer dan logisch dat er vervolgactiviteiten in de regio zijn uitgezet met Calibris. Hieronder hebben we per regio een aantal activiteiten gegroepeerd. Deze komen niet alleen voort uit de Challenges. Ze zijn tevens het directe gevolg van langlopende contacten tussen Calibris en organisaties in de regio. Regio Noordoost Het werk-leerconcept heeft bekendheid gekregen in de regio. Als gevolg daarvan worden verschillende WijkLeerbedrijven als concept in de regio Noordoost opgericht. Onderwijs en werkveld hebben na de Challenge zelf nog een verdiepingsslag gemaakt. Bij de voorbereiding van die bijeenkomst - met als onderwerp Focus op vakmanschap waren 2 roc s, de werkgeversvereniging en Calibris betrokken. De uitdaging was om creatieve oplossingen te bedenken in een veranderende omgeving. Er zijn concrete handvatten naar voren gebracht op het leren in de praktijk te intensiveren en om meer kennis van het werkveld in het onderwijs te brengen. Regio Noordwest Na de Challenge is er contact geweest met de bezoekers om de, overwegend zeer positieve, ervaringen nog eens met elkaar te delen. Er is op landelijk niveau contact gelegd met het UWV voor een gezamenlijke aanpak van Calibris met de kenniscentra Kenwerk (horeca, bakkerij, reizen, recreatie en facilitaire dienstverlening) en Savantis (afbouw en onderhoud, presentatie en communicatie). Er is een koppeling gemaakt met het winnende concept (ZOO) en een vergelijkbaar initiatief in Noorderpoort, Meppel. Binnen de samenwerking BSP is een groter draagvlak gecreëerd voor meer wijkgerichte activiteiten in zorg en welzijn. Met betrekking tot het winnende ZOO-concept zijn de volgende stappen gezet: Het concept is intern verder uitgewerkt. Met twee wethouders van de gemeente Hoorn zijn mogelijkheden binnen Hoorn verder verkend. De sociale kaart in de gemeente Hoorn is in beeld gebracht om na te gaan of een zorgverzekeraar bij het project betrokken kan worden. Er is een Startdocument gemaakt waarin onderzoeksliteratuur en ervaringen met Zorgcoöperaties in den lande verwerkt zijn. Dit document is met leden van de initiatiefgroep afgestemd. Het startdocument is verder uitgewerkt op basis waarvan op korte termijn een plan van aanpak wordt voorbereid. Ambtenaren van de gemeente Hoorn zijn daarbij betrokken. Er wordt gedacht over het organiseren van een conferentie om bij inwoners van Hoorn te inventariseren of er draagvlak is voor een of andere vorm van een Zorgcoöperatie en welke rol zij daar in zouden kunnen spelen. A challenge to challenge Pagina 11 van 13

12 Regio Zuidoost Er is interesse vanuit de Zorgacademie Parkstad om het winnende idee (Living lab) ook in Heerlen uit te voeren. Het onderwerp de Innovatieve Werkplaats staat hier tevens op de agenda. Dit is een centrum waar studenten en werknemers in de praktijk leren om technologie in de zorg toe te passen. Er zijn concrete leads voor de volgende Calibris concepten: Sterk Leerklimaat, WijkLeerbedrijf en Ontwikkelafdeling. Er vinden oriënterende gesprekken plaats met directeuren en bestuurders om wijkleerteams door te ontwikkelen naar een WijkLeerbedrijf. Calibris is beter betrokken bij de ontwikkeling en verdere uitwerking van de Human Capital Agenda Life Health&Sciences. Vanuit de aanpak Strategisch Leren & Opleiden is een netwerk ontstaan van HRM-managers. Dit netwerk is mede ontstaan vanuit de adviestrajecten in het verlengde van deze aanpak en het bestuurlijk netwerk Strategisch Leren & Opleiden dat in wording is. Vanuit het winnende Living Lab/WijkLeerbedrijf wordt verder samengewerkt met de directeur Zorg en Welzijn van ROC Eindhoven. Er zijn diverse contacten met de provincie Noord-Brabant over Living lab, WijkLeerbedrijf en de Innovatieve Werkplaats. Regio Zuidwest Calibris Challenge heeft een bijdrage geleverd aan de start van vier WijkLeerbedrijven in Rotterdam. De gemeente Rotterdam is enthousiast over het concept en investeert mede in de opzet van de vier WijkLeerbedrijven. De gemeente heeft Calibris tevens gevraagd om binnen het concept van de WijkLeerbedrijven een taalmethodiek te (laten) ontwikkelen, waardoor de taal geen belemmerende factor voor mensen is om in de zorg te werken. In navolging van het winnende idee zijn er gesprekken met commerciële organisaties om hen een actieve rol te geven in de WijkLeerbedrijven. In één van de vier WijkLeerbedrijven zal ook het winnende idee van de regio Zuidoost worden uitgevoerd. Dit wordt een WijkLeerbedrijf waar studenten, ouderen en jongeren, mantelzorgers en zorginstellingen uit de omgeving kunnen kennismaken met technologische toepassingen in de zorg. De gemeente Dordrecht financiert nu structureel het WijkLeerbedrijf in Dordrecht en zij wil het aantal WijkLeerbedrijven uitbreiden. De buurtbewoners van de wijk Sterrenburg in Dordrecht stellen inmiddels 5000 vragen per jaar aan het WijkLeerbedrijf Helpende Handen. Er zijn diverse gesprekken gevoerd met aanbieders in de geestelijke gezondheidszorg en grote zorgorganisaties over de concepten WijkLeerbedrijf, Strategisch Opleiden en Ontwikkelafdelingen. Het Calibris concept WelSlagen is al enkele jaren bekend in Brabant en Zeeland en gaat nu ook in Drechtsteden voor de tweede keer van start. Dit project leidt mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt toe naar een baan in de zorg. De variant WelSlagen Diversiteit in West- Brabant heeft onlangs de alfabetiseringsprijs in de categorie Durven gewonnen van de Stichting Lezen en Schrijven. A challenge to challenge Pagina 12 van 13

13 Wordt vervolgd Sommige van de hiervoor genoemde interventies zijn al concreet uitgewerkt en vormgegeven. Andere initiatieven bevinden zich nog in de oriënterende fase of startfase. De Calibris Challenges hebben, zo blijkt, een duidelijke impuls geleverd om binnen de regio te werken aan een toekomstgerichte vorm van zorg en ondersteuning. Toekomstgericht opleiden is hierbij een belangrijke factor! Wilt u graag op de hoogte blijven van de regionale ontwikkelingen n.a.v. de Calibris Challenges? Raadpleeg dan regelmatig onze site: A challenge to challenge Pagina 13 van 13