Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest"

Transcriptie

1 OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest Periode: en Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

2

3 OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Dossiers van het Observatorium Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest Periode: en Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

4 Dossiers van het Observatorium Elk dossier belicht op een eigen manier bepaalde aspecten van de welzijns- en gezondheidssituatie in het Brussels Gewest. De dossiers worden verspreid via de website ( en op eenvoudig verzoek. Elk dossier mag worden gekopiëerd, mits vermelding van de bron. Reeds verschenen in de collectie Dossiers van het Observatorium : 2008 Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Thuiswonen na je 65 ste : Atlas van de behoeften en actoren in Brussel Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (Periode: juni 2002 tot december 2005) 2006 Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad 2005 Evaluatie van de participatie van mensen die in armoede leven aan het Brusselse armoederapport 2003 Zelfmoord in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, situatie Uitdagingen voor een armoedebeleid in Brussel Tuberculose in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, situatie 2000 Kansarmoede en achtergestelde buurten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Gelieve op volgende wijze naar deze publicatie te verwijzen: Mazina D., Deguerry M., De Spiegelaere M., Verduyckt P. Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (Periode: en ), Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, 2008

5 Colofon Coördinatie: Observatorium voor Gezondheid en Welzijn: Murielle DEGUERRY Auteurs: Déogratias MAZINA, Murielle DEGUERRY, Myriam DE SPIEGELAERE, Peter VERDUYCKT Truus ROESEMS Informatiebronnen: Jean-Benoît BURRION (Brumammo), Michel CANDEUR (Brumammo), Bégonia MONTILLA (CLPS Brussel), Heidi DU LAING (Logo Brussel), Françoise RENARD (Belgian Cancer Registry), Anne VANDENBROUCKE (Centre Communautaire de Référence de la Communauté française). Lay-out: Centre de Diffusion de la Culture Sanitaire asbl: Nathalie DA COSTA MAYA Voor meer informatie: Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Louizalaan, Brussel Tel.: 02/ Murielle DEGUERRY Tel.: Om dit dossier te bestellen: Observatorium voor Gezondheid en Welzijn Nahima AOUASSAR Tel.: 02/ Fax: 02/ U kan dit dossier downloaden van de website van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn: Vertaling: Brussels Language Services Depotnummer: D/2008/9334/20 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 3

6 Inhoudstafel 1. Samenvatting Inleiding Epidemiologische situatie Evolutie van de sterfte door borstkanker in Brussel tussen 1998 en Incidentie van borstkanker in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Activiteiten van de mammografie-eenheden Aantal uitgevoerde mammotests volgens jaar en woonplaats Aantal uitgevoerde mammotests volgens radiologie-eenheid Activiteiten van het Brusselse programma Uitnodigingen per ronde en volgens leeftijd en woonplaats van de vrouwen Mammotests per ronde en volgens leeftijd en woonplaats van de vrouwen Deelname aan het programma Sensibilisering van de doelgroep voor het programma Wijze van deelname en motivatie van de Brusselse vrouwen Wijze van deelname (uitnodiging of voorschrift) Factoren die de vrouwen deden beslissen om de MMT te laten uitvoeren Termijn tussen de uitvoering van de mammotest en de verzending van het resultaat Termijn tussen de mammotest en de verzending van het resultaat aan de 1 ste lezer Termijn tussen de mammotest en de 2 de lezing Termijn tussen de 2 de lezing en de verzending van het resultaat aan de 1 ste lezer Termijn tussen de 2 de lezing en de 3 de lezing Overzicht van de verschillende termijnen Resultaten van de mammotest Densiteit van het borstweefsel Aanwezigheid van mammografische afwijkingen Concordantie/discordantie en uitvoering van een 3 de lezing Resultaten van de mammotest: eindresultaten van de lezingen en terugroepingsgraad Trouw aan het programma Follow-upgegevens Conclusies Glossarium Methodologie GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST

7 14. Bijlagen 14.1 Bijlage 1: Percentage uitnodigingen van de Brusselse vrouwen volgens leeftijd en woongemeente voor de periode Bijlage 2: Maandelijks aantal uitgevoerde mammotests bij de Brusselse vrouwen volgens woongemeente ( ) Bijlage 3: Percentage vrouwen van 50 tot 69 jaar die een mammotest hebben ondergaan ten opzichte van vrouwen van deze leeftijdsgroep die zijn ingeschreven in het rijksregister, volgens leeftijd en woongemeente, Bijlage 4: Dekkingsgraad van de uitnodiging, mammotest en deelname, per ronde en per woongemeente Bijlage 5: Werking van het programma Bijlage 6: Fiche van de eerste lezing GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 5

8

9 1. Samenvatting Borstkanker is de vaakst voorkomende kanker bij de vrouw in België. In 2004 werden 931 invasieve tumoren gediagnostiseerd in het Brussels Gewest. De ruwe incidentie voor borstkanker bij Brusselse vrouwen bedraagt 179,2 / , de incidentie gestandaardiseerd voor leeftijd bedraagt 164,8 / , wat hoger is dan in de andere twee gewesten van het land. Borstkanker vertegenwoordigt de eerste doodsoorzaak bij de vrouw in het Brussels Gewest: 17,9% van de kankersterfte en 4,0 % van de totale sterfte in de periode Na een daling van het sterftecijfer tussen 1990 en 1997, is er een stabilisatie van 1998 tot 2004 en voor de jaren 2005 en 2006 opnieuw een gevoelige daling, respectievelijk 41,2 en 40,8 per vrouwen. Het betreft dus een belangrijk probleem voor de volksgezondheid waarvoor in het Brussels Gewest sinds juni 2002 een georganiseerd screeningsprogramma voor borstkanker werd opgezet voor de vrouwen van 50 tot 69 jaar. Dit rapport behandelt de analyse van de gegevens die werden verzameld door het referentiecentrum voor het programma (Brumammo) en meer in het bijzonder de gegevens van de tweede ronde (periode ). Het aantal verzonden uitnodigingen of her-uitnodigingen bedroeg in de tweede ronde waar in de eerste ronde uitnodigingen werden verzonden (+ 30 %), volgend op de aanlevering begin 2006 van een geactualiseerd bestand van de doelgroep in het Brussels Gewest door de Kruispuntbank Sociale Zekerheid ( vrouwen van 50 tot 69 jaar). Het aantal uitgevoerde mammotests neemt ook toe van mammotests in de periode tot mammotests in (+ 44 %). In tegenstelling tot de eerste ronde namen meer vrouwen deel aan het programma door een uitnodiging dan door een voorschrift van hun arts. Over het algemeen is de termijn tussen de uitvoering van de mammotest en het versturen van het resultaat aan de eerste lezer-radioloog korter geworden tussen de twee rondes, hoofdzakelijk dankzij een verbetering van de gegevensverwerking door het referentiecentrum. De mediane termijn bedroeg in dagen. Er zijn jammer genoeg geen gegevens over de termijn tussen de mammotest en de ontvangst van de resultaten door de vrouw. De resultaatsindicatoren zijn niet allemaal beschikbaar maar deze die konden worden berekend bevinden zich binnen de Europese normen: in 2006 bedroeg de heroproepingsgraad (mammotest met verdachte anomalie) 4,6 % (zonder de 6,1 % vrouwen mee te tellen waarbij een echografie werd aangevraagd omwille van dens borstweefsel) en de detectiegraad wordt geschat op minstens 8,0 per 1000 (% gescreende kankers bij de vrouwen die een mammotest ondergingen). Wanneer de vrouwen die een mammotest ondergingen worden beschouwd ten opzichte van de uitgenodigde vrouwen bekomt men, volgens de registratiegegevens, een participatiegraad van 10,4 % voor het georganiseerde screeningsprogramma in het Brusselse Gewest in (9,0 % in ), welke varieert naargelang de woongemeente (van 5,9 % in Ukkel tot 17,9 % in Jette). Na de tweede ronde kon de trouw aan het programma worden geschat: 81,6 % van de deelnemende vrouwen waren nieuw gerecruteerden, 13,9 % zijn regelmatig deelnemende vrouwen (vrouwen die minstens 1 mammotest lieten uitvoeren in elke ronde) en 63,3 % van de vrouwen werd verloren (vrouwen die zich in de eerste ronde lieten testen maar niet meer in de tweede ronde). GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 7

10 Tot besluit: Hoewel de resultaten in termen van participatie verbeteren blijven ze evenwel nog onder de verwachtingen. Het programma slaagt er wel in om nieuwe vrouwen aan te trekken maar heeft nog moeite om ze trouw te maken. Er blijft evenwel nog 50 % van de doelgroep in het Brussels Gewest die geen enkele screening onderging, noch via het georganiseerde programma, noch door middel van een individuele screening. Een opgedreven dialoog tussen het programma en de professionele gezondheidswerkers, het opzetten van een coördinatie op Brussels niveau van informatie- en sensibilisatie-acties, het behoud van een routineuze kwaliteitscontrole van de radiologische eenheden en de koppeling van de gegevens in het programma aan de gegevens in het Kankerregister zijn zeker sleutelelementen voor de verbetering van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest. 8 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 1. Samenvatting

11 2. Inleiding Dit rapport is een actualisatie van het in 2006 verschenen rapport: Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (Periode: juni 2002 tot december 2005). Het betreft vooral de analyse van de gegevens die werden verzameld binnen het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker door mammografie, waarbij vrouwen tussen 50 en 69 jaar om de twee jaar een gratis kwaliteitsvolle mammografie wordt aangeboden (de mammotest ). In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd Brumammo vzw Brussels Coördinatie Centrum voor Borstkankeropsporing opgericht als Brussels referentiecentrum, op basis van een protocolakkoord tussen de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de Vlaamse en Franse Gemeenschap. Het centrum heeft een overeenkomst gesloten met de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de relatie met de gemeenschappen is geregeld via ministeriële besluiten. De werking van het programma wordt hier niet beschreven, maar is terug te vinden in het eerste rapport van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad over de georganiseerde borstkankerscreening (zie Een samenvattend schema vindt u in bijlage 5. Dit tweede rapport heeft betrekking op de tweede ronde, zijnde de periode waarin Brumammo voor de tweede keer een volledige [1] uitnodigingscyclus van de doelgroep heeft uitgevoerd. Deze tweede ronde werd vergeleken met de eerste. De periode wordt beschouwd als de eerste ronde (Round 1), de periode als de tweede ronde (Round 2) [2]. Deze definities van eerste en tweede ronde betreffen het programma in zijn geheel, en niet de individuele vrouwen. Zo is het mogelijk dat een vrouw die haar eerste mammotest heeft ondergaan in juli 2002, in 2006 aan haar derde screening toe is terwijl een vrouw die bij de tweede ronde nieuw is in de doelgroep, in 2006 haar eerste mammotest ondergaat. 1 Voor meer uitleg over het aantal werkelijk verzonden uitnodigingen, zie paragraaf Het programma ging in feite van start in juni Op dat ogenblik konden de vrouwen zich enkel voor een mammotest aanbieden met een voorschrift van de arts (= eerste kanaal ); de uitnodigingen werden pas verstuurd vanaf februari 2003 (= tweede kanaal ). Om technische redenen worden in dit rapport de jaren 2003, 2004, 2005 en 2006 beschouwd. Sommige tabellen zijn dus niet vergelijkbaar met die van het eerste rapport waarin enkele werkingsgegevens werden geanalyseerd voor de periode GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 9

12 3. Epidemiologische situatie 3.1 Evolutie van de sterfte door borstkanker in Brussel tussen 1998 en 2006 Deze resultaten zijn gebaseerd op de analyse van de statistische overlijdensformulieren door het Observatorium. Ze betreffen enkel de vrouwen die in het Brussels Gewest wonen. Voor de periode is borstkanker de eerste doodsoorzaak door kanker bij de vrouw (17,9 % van de sterfgevallen door kanker, 4,0 % van alle sterfgevallen) en de eerste oorzaak van vroegtijdige sterfte (overlijdens voor de leeftijd van 65 jaar). Tussen 50 en 69 jaar veroorzaakt borstkanker een vijfde van de sterfgevallen door kanker en 8,9 % van alle sterfgevallen bij vrouwen in het Brussels Gewest. Tabel 1 Aantal door borstkanker overleden Brusselse vrouwen per jaar naar leeftijd Leeftijd Totaal jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar >= 95 jaar Totaal Bron: Statistische overlijdensformulieren Het aantal sterfgevallen per jaar door borstkanker blijft relatief stabiel tussen 1998 en 2004 met gemiddeld 234 sterfgevallen ieder jaar en is merkbaar lager voor de jaren 2005 en GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST

13 Figuur 1 Evolutie van het voor leeftijd gestandaardiseerde borstkankersterftecijfer, Brusselse vrouwen, Sterftecijfer / Bron: Statistische overlijdensformulieren Na standaardisering voor de leeftijd ziet men een daling van het sterftecijfer tussen 1990 en 1997; na 1997 blijven de sterftecijfers relatief stabiel en zijn ze lager in 2005 en 2006, met sterftecijfers van respectievelijk 41,2 en 40,8 per vrouwen. 3.2 Incidentie van borstkanker in het Brussels Gewest In het vorige rapport maakten we, bij gebrek aan betrouwbare gegevens over de incidentie van borstkanker in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, een raming door de incidentiecijfers per leeftijd die in Vlaanderen werden waargenomen voor de jaren toe te passen op de Brusselse bevolking. Begin 2008 werden de voorlopige cijfers betreffende de incidentie van kanker in België voor het jaar 2004 gepubliceerd door het Kankerregister [3]. Voor het Brussels Gewest werden in totaal 931 gevallen van invasieve tumoren in de borst genoteerd. Hierna vindt men de verdeling per leeftijd. 22,8 % van de gevallen van borstkanker doet zich voor vóór de leeftijd van 50 jaar (212/931), 47,6 % tussen 50 en 69 jaar (443/931) en 29,6 % bij vrouwen van 70 jaar en ouder (276/931). 3 Mededeling Françoise Renard: Cancer Incidence in Belgium, 2004, draft report, Belgian Cancer Registry, Brussels, Epidemiologische situatie GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 11

14 Figuur 2 Incidentie van borstkanker naar leeftijd, Brusselse vrouwen,2004 Aantal borstkankers jaar 5-9 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 85 jaar en + Leeftijd van de vrouwen Bron: Kankerregister, 2008 De bruto-incidentiegraad van borstkanker bij vrouwen in het Brussels Gewest bedraagt 179,2 / (tegenover 176,3 in Vlaanderen en 179,3 in Wallonië). De incidentiegraad gestandaardiseerd voor de leeftijd (met als referentie de Europese bevolking) bedraagt 164,8 / : dit cijfer ligt hoger dan in de twee andere Gewesten van het land (144,3 in Vlaanderen en 152,7 in Wallonië). 12 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 3. Epidemiologische situatie

15 4. Activiteiten van de mammografie-eenheden (onafhankelijk van de woonplaats van de vrouw) De gegevens van dit hoofdstuk hebben betrekking op alle vrouwen die een mammotest (MMT) hebben ondergaan in de periode (alleen in figuur 3 wordt ook het aantal in 2002 gerealiseerde mammotests gepresenteerd). De geanalyseerde gegevens zijn afkomstig uit het mammotestregister dat werd samengesteld door Brumammo [4]. 4.1 Aantal uitgevoerde mammotests naar tijdstip en woonplaats In figuur 3 werden de mammotests uitgevoerd tussen juni en december 2002 opgenomen om de echte start van het programma met het verzenden van de uitnodigingen in 2003 te onderstrepen. De periode van 2003 tot 2006 vertoont: Een stijging van het aantal mammotests tussen 2003 en 2004 met 31,3 % Een lichte daling (- 4,8 %) tussen 2004 en 2005 Een duidelijke stijging (+ 46,8 %) tussen 2005 en De stijging van het aantal mammotests in 2006 kan het gevolg zijn van het feit dat meer uitnodigingen werden verstuurd en/of dat het programma beter functioneert. Figuur 3 Aantal uitgevoerde mammotests per jaar in het Brussels Gewest sinds de start van het programma ( ) Aantal MMT Voor elke vrouw die een mammotest ondergaat wordt in de radiologie-eenheid, met het akkoord van de vrouw, een formulier ingevuld bij de eerste lezing (zie fiche in bijlage 6). Dit formulier wordt samen met de foto s doorgestuurd naar Brumammo Bij de tweede en eventueel derde lezing wordt een gelijkaardig blad ingevuld. Alle gegevens worden gecodeerd door Brumammo en de anoniem gemaakte gegevens worden doorgestuurd naar het Observatorium om de evaluatie van het programma mogelijk te maken. Jaar Bron: Brumammo GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 13

16 Figuur 4 Aantal uitgevoerde mammotests in de Brusselse radiologische eenheden per maand tussen januari 2003 en december jan-03 feb-03 maa-03 apr-03 mei-03 jun-03 jul-03 aug-03 sep-03 okt-03 nov-03 dec-03 jan-04 feb-04 maa-04 apr-04 mei-04 jun-04 jul-04 aug-04 sep-04 okt-04 nov-04 dec-04 jan-05 feb-05 maa-05 apr-05 mei-05 jun-05 jul-05 aug-05 sep-05 okt-05 nov-05 dec-05 jan-06 feb-06 maa-06 apr-06 mei-06 jun-06 jul-06 aug-06 sep-06 okt-06 nov-06 dec-06 Bron: Brumammo Het patroon is ieder jaar gelijkaardig met een daling van de activiteit in de zomer en aan het eind van het jaar. Figuur 5 Aantal MMT Aantal uitgevoerde mammotests in de Brusselse radiologische eenheden per semester tussen 2003 en 2006 naargelang het gewest waar de vrouw woonachtig is ste 03 2 de 03 1 ste 04 2 de 04 1 ste 05 2 de 05 1 ste 06 2 de Brussel Hoofdstad Wallonië Vlaanderen Bron: Brumammo Voor de Brusselse vrouwen zien we een stijging met 40,5 % (+ 645 mammotests) tussen het tweede semester van 2005 en het eerste semester van 2006; in dezelfde periode zien we ook een toename van het aantal in Brussel uitgevoerde mammotests bij vrouwen die in een ander gewest wonen. 14 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 4. Activiteiten van de mammografie-eenheden

17 De aanzienlijke stijging tussen het eerste en het tweede semester van 2006 (+ 571 mammotests, + 25,5 %) betreft alleen de vrouwen die in Brussel wonen. Tabel 2 Gewest Aantal uitgevoerde mammotests in de Brusselse radiologische eenheden naargelang het gewest waarin de vrouw woonachtig is per ronde, Round 1 Round 2 Evolutie* n MMT % n MMT % n % Brussel Hoofdstad , , ,1 Wallonië 273 3, , ,9 Vlaanderen , ,0 20 1,3 Totaal , , ,7 * n = n MMT Round 2 n MMT Round 1, % = (n MMT Round 2 n MMT Round 1) / n MMT Round 1*100 De globale stijging (+ 33,7 %) van het aantal mammotests tussen de eerste en de tweede ronde is vooral te danken aan de stijging bij de Brusselse vrouwen (+ 44,1 %); bij de vrouwen uit Vlaanderen is het aantal mammotests gestagneerd en het aantal Waalse vrouwen dat in Brussel een mammotest liet uitvoeren is gedaald (- 9,9 %). 4. Activiteiten van de mammografie-eenheden GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 15

18 4.2 Aantal uitgevoerde mammotests per radiologische eenheid Sinds de start van het programma hebben twee eenheden vrijwillig en definitief hun deelname aan de screening beëindigd. Eind 2006 waren 29 eenheden actief, waarvan 4 voor hun erkenning afhangen van de Franse of Vlaamse Gemeenschap. In 2007 zijn twee andere eenheden tijdelijk uit het programma gestapt (een van de Franse Gemeenschap en een van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie). Van de 24 eenheden die afhangen van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie werd de voorlopige erkenning verlengd tot begin 2007; eind 2007 verwierven 17 eenheden hun definitieve erkenning. De dossiers van de 7 andere zijn in behandeling. Eind 2006 was er geen enkele nieuwe eenheid in het programma opgenomen. Tien eenheden hebben hun erkenning voor digitale mammografie aangevraagd. Het gemiddelde maandelijkse aantal mammotests uitgevoerd per eenheid is licht gestegen, maar blijft ook in de tweede ronde eerder laag: van 9,9 mammotests per maand in de eerste ronde tot 14,1 mammotests per maand in de tweede ronde (tabel 3). Het maandelijkse gemiddelde is bij het UZ-Brussel (het vroegere AZ-VUB) veel hoger dan elders. 3 eenheden zagen hun maandelijkse gemiddelde in de tweede ronde dalen: de Sint- Michielskliniek (tijdelijke stopzetting van de screening bij de overstap naar digitale mammografie), UCL en het Jules Bordet Instituut. In de 27 andere eenheden is het maandelijkse gemiddelde gestegen maar de stijging variëert sterk van de ene eenheid tot de andere (van 15 tot 222 %) maar deze percentages dienen voorzichtig te worden geïnterpreteerd gezien de vaak lage absolute aantallen waarop ze betrekking hebben. Bij de openbare ziekenhuizen (behorend tot het IRIS-netwerk) is geen systematisch patroon in de evolutie te zien. 16 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 4. Activiteiten van de mammografie-eenheden

19 Tabel 3 Aantal uitgevoerde mammotests per Brusselse radiologische eenheid ( ) PC Naam van de eenheid Round 1 Round 2 Evolutie R1-R2 Maandgemid. R1 Maandgemid. R Totaal Totaal (%)* n n 1090 UZ-Brussel , St-Anna St-Remi Kliniek , Jules Bordet Instituut , Etterbeek-Elsene Ziekenhuis , Centrum voor Radiologie van Dr Trefois , Erasmus Ziekenhuis , Centrum voor Radiologie van Dr Bersou , Bracops Ziekenhuis , Kliniek Sint Jan , Kliniek Sint Michiel , Molière Longchamps Ziekenhuis , Hôpital français , UCL Preventie en screening eenheid , Brussels Senology Center , Kabinet Med. Beeldvorming van de borst Mammo. eenheid van Dr Borremans , Algemeen Mammo. en Echo. Centrum , Centr. voor Med. Beeldvorming Broqueville , Centrum voor Radiologie van Dr Laduron , Kliniek St Elisabeth , Kliniek Edith Cavell , Medisch Centrum van Ukkel UMC St-Pieter , César de Paepe Ziekenhuis , Medisch Centrum Europa Lambermont , Kliniek Park Léopold , Lothier algemene kliniek , Centr. voor Med. Beeldvorming van de borst , St-Joost-ten-Node algemene kliniek , Privaat Centrum voor Radiodiagnose , Kliniek van de Basiliek , Mammo. eenheid van Dr Hubert ,8 1 3 Totaal ,5 9,9 14,1 * Evolutie: (Round 2-Round 1)/Round 1* Activiteiten van de mammografie-eenheden GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 17

20 Tabel 4 Aantal mammotests in het Brussels gewest per radiologische eenheid en gemeente waar de vrouw woont (Brusselse vrouwen, ) PC vrouwen Brussel Schaarbeek Etterbeek Elsene St-Gillis Anderlecht Molenbeek Koekelberg St-A. Berchem Ganshoren Jette Evere St-Pieters-Wol. Oudergem Wat-Bosvoorde Ukkel Vorst St-Lambrechts-W. St-Joost-Ten-Node Totaal PC eenheid Totaal GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 4. Activiteiten van de mammografie-eenheden

21 We voerden een ruimtelijke analyse uit op de gegevens waarbij we geïnteresseerd waren in het geografische bereik van elke eenheid enerzijds en de fysieke verplaatsingen van vrouwen die een mammotest lieten uitvoeren anderzijds. De vaststellingen kunnen het parcours van de vrouwen uiteraard slechts gedeeltelijk verduidelijken. Dat parcours wordt immers beïnvloed door het al dan niet bestaan van een radiologie-eenheid in hun gemeente, de eventuele nabijheid van een radiologie-eenheid in een naburige gemeente, de aanbevelingen of het netwerk van de hun vertrouwde artsen, de houding van de radiologie-eenheid (worden de vrouwen aangemoedigd om een mammotest te ondergaan, kan er gemakkelijk een afspraak worden gemaakt, enz.). Tabel 4 hierboven tracht een beeld te geven van deze analyse. De gevallen waarbij de mammotests werden uitgevoerd in de woongemeente van de vrouw zijn geel gekleurd. De gevallen waarbij de mammotests werden uitgevoerd in een naburige gemeente van de woongemeente staan in het oranje. 84 % van de vrouwen die een mammotest hebben ondergaan in de tweede ronde, beschikte over minstens één eenheid in hun eigen gemeente. 40 % van de mammotests bij de Brusselse vrouwen werd uitgevoerd in de woongemeente van de vrouw (47,6 % als er een eenheid is in de woongemeente), 44 % in een naburige gemeente en 16 % in een andere gemeente. De nabijheid van een eenheid dicht bij huis lijkt dus een rol te spelen. In sommige gemeenten worden er in verhouding meer mammotests uitgevoerd dan er vrouwen wonen die een mammotest hebben ondergaan: de eenheden van Jette en Sint- Lambrechts-Woluwe hebben tweemaal meer mammotests uitgevoerd, de eenheden van Brussel-Stad 1,5 maal meer. De gescreende vrouwen komen er dus ook vanuit andere gemeenten. In andere gemeenten werden in verhouding minder mammotests uitgevoerd: Schaarbeek, Sint-Agatha-Berchem en Sint-Joost-ten-Noode. Als de gemeenten geen eenheid hebben (Sint-Gillis, Koekelberg, Evere, Sint-Pieters-Woluwe en Oudergem), gaat meer dan de helft van de vrouwen naar een naburige gemeente. Het percentage mammotests uitgevoerd in de eigen gemeente is het hoogst in de drie volgende gemeenten: 80 % in Anderlecht (het hoge percentage dankt men eerder aan St Anne-St-Remi en Bracops dan aan Erasmus), 79 % in Sint-Pieters-Woluwe en 63 % in Jette. Wanneer een eenheid gelegen is aan de grens van een gemeente, is het percentage patiënten uit een grensgemeente dikwijls hoog. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de kliniek Sint-Jan in Brussel-Stad (waar 35,1 % van de vrouwen uit Schaarbeek komt), de Sint-Michielskliniek in Etterbeek (waar 30 % van de vrouwen eveneens afkomstig is uit Schaarbeek) en de Kliniek Basiliek in Koekelberg (29,8 % van de vrouwen is er afkomstig uit Jette). 15,0 % van de vrouwen die een mammotest hebben ondergaan in Brussel is afkomstig uit Vlaanderen en 2,4 % uit Wallonië. Deze niet-brusselse vrouwen wenden zich vooral tot het UZ-Brussel (46,8 % van de mammotests die in het kader van het Brusselse programma worden uitgevoerd in het UZ-Brussel gebeurt bij Vlaamse en 1,1 % bij Waalse vrouwen), het UCL (20,7 % bij Vlaamse en 16,9 % bij Waalse vrouwen) en Bordet (3,0 % bij Vlaamse en 7,9 % bij Waalse vrouwen). Vrouwen die in Vlaanderen wonen (en zich in het Brussels gewest laten screenen) laten hun mammotest vooral uitvoeren in het UZ-Brussel en het UCL, vrouwen die in Wallonië wonen vooral in het UCL en in Bordet. Het UZ-Brussel in Jette voert de meeste mammotests uit, namelijk 26,7 % van alle mammotests die worden uitgevoerd in het Brussels Gewest. Als we enkel kijken naar vrouwen die in Brussel wonen, voert deze eenheid nog altijd de meeste mammotests uit (16,9 %). 4. Activiteiten van de mammografie-eenheden georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest 19

22 De kliniek Sint-Jan staat op de tweede plaats wat het aantal uitgevoerde mammotests betreft. Deze eenheid rekruteert relatief weinig in Vlaanderen en Wallonië, maar trekt heel wat vrouwen uit het noordoosten van het Brusselse Gewest aan: Sint-Joost-ten-Noode (51,0 % van de mammotests bij vrouwen die in Sint-Joost wonen worden uitgevoerd in Sint- Jan), Schaarbeek (37,7 % van de mammotests bij vrouwen die in Schaarbeek wonen) en Evere (20,8 % van de mammotests bij vrouwen die in Evere wonen). 20 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 4. Activiteiten van de mammografie-eenheden

23 5. Activiteiten van het Brusselse programma (alleen Brusselse vrouwen) [5] In dit hoofdstuk beschouwen we enkel de vrouwen die in het Brussels Gewest wonen. In het georganiseerde screeningsprogramma wordt eenmaal om de 2 kalenderjaren een gratis mammotest uitgevoerd, vanaf 1 januari van het jaar waarin de vrouwen 50 jaar worden tot 31 december van het jaar van hun 69 ste verjaardag. Gedurende deze periode stuurt Brunammo om de twee jaar een persoonlijke uitnodigingsbrief op basis van de geboortedatum van de vrouw. De verzending gebeurt in de loop van de geboortemaand van de vrouw en in het even of oneven verzendingsjaar naargelang de geboortedatum even of oneven is (geboren op 19 maart: uitnodiging verstuurd in maart 2003, geboren op 20 maart: uitnodiging verstuurd in maart 2004). Als de vrouwen een mammotest hebben ondergaan, wordt de volgende uitnodiging normaal gezien echter twee jaar na de datum van hun mammotest verstuurd. De vrouwen van wie de geboortedatum onvolledig is worden allemaal uitgenodigd in het begin van de cyclus (ongeveer 7000 vrouwen in het bestand 2006). Vrouwen die na de verzending van een uitnodiging geen mammotest laten uitvoeren, ontvangen geen herinneringsbrief. 5 Zie bijlage 4 voor een overzichtstabel van de verschillende dekkingsgraden per gemeente. 6 Meer details over de databank van de KSZ vindt u in bijlage 12 van het eerste rapport van het Observatorium over het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker ( be/nl/sante/borstkanker_prot.pdf) 7 Uitnodigingen verstuurd aan vrouwen die al eens hebben deelgenomen aan het programma. In dat geval worden de uitnodigingen niet verstuurd volgens de geboortedatum, maar normaal gezien twee jaar na de vorige mammotest. 8 Uitnodiging van de vrouwen die niet voor de eerste ronde werden uitgenodigd omdat ze niet in het bestand waren opgenomen. 9 Sommige uitnodigingen werden manueel verzonden op telefonische aanvraag van de vrouwen of na mutaties toegevoegd door de KSZ. In het Brussels Gewest ging de verzending van persoonlijke uitnodigingen van start in februari De uitnodigingsbrieven worden gegenereerd door een computerprogramma op basis van het bestand dat wordt aangeleverd door de Kruispuntbank Sociale Zekerheid (KSZ). In het bestand 2003 kwam het aantal vrouwen van wie de gegevens bruikbaar waren overeen met 67 % van de doelgroep. Door problemen bij de KSZ werden voor de jaren 2004 en 2005 geen nieuwe bestanden ontvangen. De uitnodigingen werden dus verstuurd op basis van het bestand Bijkomende vrouwen die in het programma moesten worden opgenomen omdat ze 50 jaar waren geworden konden dus niet worden uitgenodigd en ook adreswijzigingen werden niet geïntegreerd. Uit het oorspronkelijke bestand werden enkel de overleden vrouwen verwijderd. Het bestand dat als basis diende voor de uitnodigingen was dus hoe langer hoe minder volledig. Begin 2006 werd eindelijk een nieuw bestand beschikbaar met de gegevens van alle vrouwen uit de doelgroep [6]. Vanaf 2004 ontvingen de vrouwen samen met de uitnodiging een lijst van de erkende mammografie-eenheden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en een tweetalige informatiebrochure. Vrouwen uit de doelgroep kunnen eveneens een mammotest laten uitvoeren op voorschrift van een behandelende arts. 5.1 Uitnodigingen per ronde en naar leeftijd en woonplaats van de vrouwen In de eerste ronde werden uitnodigingen verstuurd. In de tweede , waarvan heruitnodigingen [7]. Brumammo ontving het nieuwe bestand van de KSZ (met onder meer de 30 % vrouwen die bij de eerste ronde ontbraken) in februari 2006; een deel van de achterstand werd ingehaald [8] in 2006, maar het grootste deel zal worden ingehaald in 2007 bij de derde ronde. Dat verklaart waarom slechts 81,5 % van de vrouwen uit de databank van de KSZ werd uitgenodigd in de tweede ronde ( ). De databank die Brunammo ons toestuurde en op basis waarvan de analyses van dit rapport werden gemaakt, bevatte niet alle uitnodigingen die werkelijk werden verstuurd in 2005 en 2006 [9] ; het kan dus gebeuren dat in de verdere tabellen de gebruikte noemers GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 21

24 niet helemaal dezelfde zijn als de cijfers in onderstaande tabel, waardoor de verhoudingen worden over- of onderschat. Tabel 5 Uitgenodigde en niet uitgenodigde vrouwen in het nieuwe bestand van de KSZ (februari 2006) Totaal aantal vrouwen in KSZ-bestand (februari 2006) Totaal aantal uitgenodigde vrouwen (%*): (81,5 %) Aantal uitgenodigde vrouwen in Aantal uitgenodigde vrouwen in Aantal heruitgenodigde vrouwen Aantal niet uitgenodigde vrouwen omwille van: overlijden 334 onbruikbaar adres in KSZ-bestand onvolledig bestand bij aanvang van de ronde (-30 %) en geboortejaren 1955, 1956 niet uitgenodigd * % van de vrouwen die uitgenodigd hadden moeten worden (= totaalksz overlijdens onbruikbare adressen) Figuur 6 Aantal verzonden uitnodigingen aan Brusselse vrouwen per jaar ( ) heruitnodigingen uitnodigingen Bron: Brumammo Zoals men kan zien in figuur 6, werd er in 2004 al een inhaalbeweging uitgevoerd: vrouwen die in 2003 niet waren uitgenodigd werden uitgenodigd in Deze inhaalbeweging lijkt echter niet veel invloed te hebben gehad op het aantal uitgevoerde mammotests, in tegenstelling tot de inhaalbeweging in 2006 (Zie figuur 7). Uiteraard zijn er nog andere factoren die de deelname van de vrouwen zal beïnvloeden (zie paragraaf 5.4). 22 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 5. Activiteiten van het Brusselse programma

25 Figuur 7 Aantal uitgevoerde mammotests bij Brusselse vrouwen per jaar ( ) Bron: Brumammo In de tweede ronde van het screeningsprogramma werd 79 % van de Brusselse vrouwen van jaar die zijn ingeschreven in het rijksregister uitgenodigd. Tabel 6 % uitgenodigde vrouwen van 50 tot 69 jaar ten opzichte van het aantal in het rijksregister ingeschreven vrouwen van dezelfde leeftijd, naar leeftijdscategorie, Brussel, Rijksregister Uitnodigingen % uitgenodigd jaar , jaar , jaar , jaar ,5 Totaal ,0 Vrouwen die een mammotest ondergingen voor de leeftijd van 50 of na 70 jaar werden niet opgenomen. 10 We weten niet of deze gradiënt bij de eerste ronde ook aanwezig was aangezien we voor de 1ste ronde niet beschikken over het uitnodigingenbestand per leeftijd. 11 De uitnodigingen worden verstuurd op basis van het doelgroepbestand dat werd verstuurd door de KSZ. De kwaliteit van deze verzending hangt dus af van dit bestand en van de werking van Brumammo. Ter herinnering: het volledige bestand werd pas ontvangen in februari 2006 en in 2006 konden nog niet alle nieuwe vrouwen uit de databank worden uitgenodigd. Men ziet dat het aandeel van de uitgenodigde vrouwen toeneemt met de leeftijd. Deze gradiënt kan worden waargenomen in alle gemeenten (zie tabel in bijlage 1). Het lagere percentage in de leeftijdsgroep jaar kan deels worden uitgelegd door het feit dat de vrouwen van 50 en 51 jaar in de tweede ronde niet werden uitgenodigd (dat zal gebeuren in 2007). De verdere toename met de leeftijd kan echter moeilijk worden verklaard [10]. Deze vaststelling wordt best nog eens geverifiëerd bij de analyse van de derde ronde, waarbij a priori alle vrouwen zullen worden uitgenodigd die zijn opgenomen in de nieuwe databank [11]. 5. Activiteiten van het Brusselse programma GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 23

26 Figuur 8 Percentage uitgenodigde vrouwen van 50 tot 69 jaar ten opzichte van de in het rijksregister ingeschreven vrouwen van dezelfde leeftijd, naar ronde en woongemeente, Brussel, Gemeenten Sint-Pieters-Woluwe Sint-Lambrechts-Woluwe Watermaal-Bosvoorde Ukkel 75,2 71,1 74,7 69,5 76,9 67,5 80,0 71,8 Schaarbeek Sint-Joost-ten-Noode 62,3 65,6 81,2 82,2 Sint-Gillis 54,6 78,4 Sint-Jans-Molenbeek Koekelberg 58,5 62,6 79,3 83,0 Jette Elsene Ganshoren Vorst Evere Etterbeek Brussel-stad Sint-Agatha-Berchem Oudergem 65,3 62,1 66,3 59,8 60,8 63,2 60,8 67,8 68,5 80,3 77,4 79,8 80,5 77,5 77,3 77,1 78,9 77,6 Anderlecht 54,6 78, % Round 1 Round 2 Bron: Brumammo 24 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 5. Activiteiten van het Brusselse programma

27 In alle gemeenten zien we een stijging van het percentage uitgenodigde vrouwen tussen de eerste en de tweede ronde. Deze stijging is groter in Anderlecht en Molenbeek. In de tweede ronde zien we een lichte homogenisering van het percentage uitnodigingen tussen de gemeenten (tussen 75 en 83 %) [12]. 5.2 Mammotests per ronde naar leeftijd en naar woonplaats van de vrouwen In de eerste ronde werden bij de Brusselse vrouwen mammotests uitgevoerd. In de tweede ronde waren er dit Tabel 7 Leeftijd Aantal bij Brusselse vrouwen uitgevoerde mammotests per ronde en leefijdscategorie ( ) Round 1 Round 2 n % n % jaar , , jaar , , jaar , , jaar , ,6 Totaal , ,0 Vrouwen die een mammotest ondergingen voor de leeftijd van 50 of na 70 jaar werden niet opgenomen. De verdeling van de mammotests naar leeftijd (tabel 7) weerspiegelt de verdeling van de bevolking volgens de leeftijd. De dekkingsgraad van de mammotest geeft het percentage weer van vrouwen van 50 tot 69 jaar die een mammotest hebben ondergaan ten opzichte van de vrouwen van dezelfde leeftijdsgroep die zijn ingeschreven in het Rijksregister. Deze dekkingsgraad is kleiner voor de vrouwen van jaar, wat kan worden verklaard door het feit dat in deze leeftijdsgroep minder vrouwen werden uitgenodigd (zie tabel 6). De dekkingsgraad van de mammotest is het hoogst in de leeftijdsgroep jaar. 12 De woonplaats van de vrouwen die ontbraken in de databank 2003 is niet bekend; hun spreiding naar gemeente beïnvloedt mogelijk de evolutie van de deelnamecijfers per gemeente. Tabel 8 Dekkingsgraad van de mammotest bij de Brusselse vrouwen per ronde naar leeftijdscategorie ( ) Round 1 Round 2 Rijksregister MMT Dekking Rijksregister MMT Dekking jaar , , jaar , , jaar , , jaar , ,3 Totaal , ,2 Vrouwen die een mammotest ondergingen voor de leeftijd van 50 of na 70 jaar werden niet opgenomen. 5. Activiteiten van het Brusselse programma GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 25

28 Het aantal mammotests is tussen de twee rondes in alle gemeenten gestegen, behalve in Oudergem (tabel 9). De stijgingen variëren van 24 tot 83 %. In 6 gemeenten is het aantal mammotests met meer dan 50 % gestegen. Tabel 9 Jaarlijks in Brussel uitgevoerd aantal mammotests bij Brusselse vrouwen naar woongemeente ( ) Woongemeente Round 1 Round 2 Evolutie R1-R2* Totaal Totaal n % Anderlecht ,1 Oudergem ,2 Sint-Agatha-Berchem ,3 Brussel ,3 Etterbeek ,2 Evere ,5 Vorst ,4 Ganshoren ,3 Elsene ,9 Jette ,7 Koekelberg ,2 Sint-Jans-Molenbeek ,5 Sint-Gillis ,0 Sint-Joost-Ten-Node ,4 Schaarbeek ,5 Ukkel ,6 Watermaal-Bosvoorde ,2 Sint-Lambrechts-Woluwe ,6 Sint-Pieters-Woluwe ,1 Totaal Brussel RC* ,1 * n = MMT round 2 - MMT round 1 ; % = (MMT round 2 - MMT round 1)/ MMT round 1*100 Bijlage 2 presenteert de maandelijkse evolutie van de mammotests voor elke gemeente. De dekkingsgraad van de mammotest neemt voor alle gemeenten toe, behalve voor de gemeente Oudergem. Berchem, Evere, Jette en Molenbeek zijn de gemeenten waar het verschil tussen de twee rondes het grootst is (figuur 9). 26 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 5. Activiteiten van het Brusselse programma

29 Figuur 9 Dekkingsgraad van de mammotest bij de Brusselse vrouwen per ronde en woongemeente ( ) Gemeenten Sint-Pieters-Woluwe Sint-Lambrechts-Woluwe 5,7 6,6 7,2 8,2 Watermaal-Bosvoorde Ukkel 3,0 4,4 4,7 6,0 Schaarbeek Sint-Joost-ten-Node 5,5 6,7 8,2 9,0 Sint-Gillis Sint-Jans-Molenbeek Koekelberg Jette 4,9 6,1 6,6 6,9 8,9 10,0 10,9 14,4 Elsene Ganshoren Vorst Evere Etterbeek 5,5 4,2 5,6 4,7 5,6 7,0 8,5 8,6 8,7 11,7 Brussel-stad Sint-Agatha-Berchem Oudergem Anderlecht 5,2 6,1 7,0 7,2 8,0 8,2 9,0 11, % Round 1 Round 2 Bron: Brumammo Bijlage 3 geeft de dekkingsgraad per mammotest volgens de leeftijd en de gemeente. 5. Activiteiten van het Brusselse programma GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 27

30 5.3 Deelname aan het programma De participatiegraad meet het aantal vrouwen die een mammotest hebben ondergaan ten opzichte van het aantal uitgenodigde vrouwen. Deze participatiegraad neemt van de eerste naar de tweede ronde lichtjes toe in het Brussels Gewest: van 9,1 % in de eerste ronde tot 10,4 % in de tweede ronde [13]. 13 De participatiegraad is voor de tweede ronde slechts 10,0 % als we rekening houden met het werkelijke aantal verzonden uitnodigingen (zie toelichting paragraaf 5.1). Wat de participatiegraad per woongemeente van de vrouw betreft (tabel 10), zien we voor de twee rondes een zeer lage participatiegraad voor drie gemeenten: Ukkel (4,2 en 5,9 %), Watermaal-Bosvoorde (6,5 en 7,7 %) en Elsene (6,8 en 7,1 %). Voor alle gemeenten is de participatiegraad gestegen, behalve voor Oudergem en Sint- Gillis. Het grootste verschil tussen de twee rondes wordt vastgesteld in Evere (7,8 en 11,2 %). Vier gemeenten hebben zowel voor de 1 ste als voor de 2 de ronde een relatief hogere participatiegraad: Jette (15,3 en 17,9 %), Ganshoren (12,8 en 14,7 %), Sint-Agatha-Berchem (12,1 en 14,6 %) en Sint-Jans-Molenbeek (11,7 en 13,2 %). Het Vlaamse programma heeft waarschijnlijk een invloed op de eenheden, voorschrijvers en/of Nederlandstalige vrouwen die meer aanwezig zijn in het noordwesten van het Gewest. Tabel 10 Participatiegraad van Brusselse vrouwen per ronde en per woongemeente ( ) Gemeente Uitnodigingen Round 1 Round 2 MMT Uitnodigingen MMT Participatiegraad Participatiegraad Anderlecht , ,6 Oudergem , ,0 Sint-Agatha-Berchem , ,6 Brussel-Stad , ,4 Etterbeek , ,0 Evere , ,2 Vorst , ,6 Ganshoren , ,7 Elsene , ,1 Jette , ,9 Koekelberg , ,2 Sint-Jans-Molenbeek , ,2 Sint-Gillis , ,4 Sint-Joost-Ten-Node , ,0 Schaarbeek , ,1 Ukkel , ,9 Watermaal-Bosvoorde , ,7 Sint-Lambrechts-Woluwe , ,9 Sint-Pieters-Woluwe , ,6 Totaal Brussel HG , ,4 Buiten woonplaats onbekend 28 GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 5. Activiteiten van het Brusselse programma

Vierde evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (2009-2013)

Vierde evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (2009-2013) OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Dossiers van het Observatorium Vierde evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker

Nadere informatie

Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad

Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad 2006 Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad 2006 Elk dossier belicht op een eigen manier bepaalde aspecten van de welzijns- en gezondheidssituatie

Nadere informatie

Sociale Groene Lening 12 oktober 2010

Sociale Groene Lening 12 oktober 2010 Persconferentie Sociale Groene Lening 12 oktober 2010 Bijlage 1. Geografische spreiding van de aanvragen Sinds het begin van de activiteit (september 2008) zijn er 160 leningen toegekend die als volgt

Nadere informatie

Huisartsen in het Brussels Gewest: wie zijn ze, waar houden ze praktijk, en waar zijn er mogelijke tekorten?

Huisartsen in het Brussels Gewest: wie zijn ze, waar houden ze praktijk, en waar zijn er mogelijke tekorten? OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Huisartsen in het Brussels Gewest: wie zijn ze, waar houden ze praktijk, en waar zijn er mogelijke tekorten? Sarah Missinne & Sarah Luyten Gegevensbronnen

Nadere informatie

Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker

Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest Periode

Nadere informatie

Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad

Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad Hieronder vindt u een lijst van onze meest recente publicaties. Indien u deze publicaties wil verkrijgen: kan u ze downloaden van onze website:

Nadere informatie

Deel I: Algemene context

Deel I: Algemene context Deel I: Algemene context 1. Demografische context 1.1 Evolutie van de Brusselse bevolking Op 1 januari 28 telde het Brussels Gewest officieel 1 48 491 inwoners (en 17 18 inwoners in het Wachtregister).

Nadere informatie

Inleiding. Doelstelling van het akkoord

Inleiding. Doelstelling van het akkoord Samenwerkingsakkoord tussen het Brussels Coördinatiecentrum voor Borstkankeropsporing (BRUMAMMO) en de mammografische eenheden die deelnemen aan het programma voor systematische opsporing van borstkanker.

Nadere informatie

OVERDRACHT WERKLOOSHEID OCMW: MONITORING 1 STE SEMESTER 2015

OVERDRACHT WERKLOOSHEID OCMW: MONITORING 1 STE SEMESTER 2015 Association de la Ville et des Communes de la Région de Bruxelles-Capitale Section CPAS Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Afdeling OCMW C O N F E R E N C E D

Nadere informatie

De Brusselse arbeidsmarkt: statistische gegevens - Zelfstandige arbeid. Zelfstandige arbeid

De Brusselse arbeidsmarkt: statistische gegevens - Zelfstandige arbeid. Zelfstandige arbeid De Brusselse arbeidsmarkt: statistische gegevens - Zelfstandige arbeid Zelfstandige arbeid Deze gegevens zijn afkomstig van het Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigen (RSVZ), meer

Nadere informatie

Derde evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (2003-2010)

Derde evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (2003-2010) OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Derde evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest

Nadere informatie

Accroissement démographique, multiculturalité, dualisation sociale: les enjeux bruxellois

Accroissement démographique, multiculturalité, dualisation sociale: les enjeux bruxellois OBSERVATOIRE DE LA SANTÉET DU SOCIAL BRUXELLES OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL www.observatbru.be Accroissement démographique, multiculturalité, dualisation sociale: les enjeux bruxellois

Nadere informatie

Opvolging van positieve mammotesten - Jaren Dr. JB Burrion, mei 2011

Opvolging van positieve mammotesten - Jaren Dr. JB Burrion, mei 2011 Opvolging van positieve mammotesten - Jaren 2008-2009 Dr. JB Burrion, mei 2011 Context Sinds 2002 organiseert Brumammo vzw het opsporingsprogramma voor borstkanker voor vrouwen van 50 tot 69 jaar in het

Nadere informatie

21. OPHALING VAN HUISHOUDELIJK CHEMISCH AFVAL

21. OPHALING VAN HUISHOUDELIJK CHEMISCH AFVAL 21. OPHALING VAN HUISHOUDELIJK CHEMISCH AFVAL 1.Definitie Onder huishoudelijk chemisch afval verstaan we al het afval afkomstig van de normale activiteiten van gezinnen dat, door zijn aard en zijn samenstelling,

Nadere informatie

GEMEENTEFINANCIËN: WAAR GAAN DE OCMW S NAARTOE?

GEMEENTEFINANCIËN: WAAR GAAN DE OCMW S NAARTOE? Association de la Ville et des Communes de la Région de Bruxelles-Capitale ASBL Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest VZW GEMEENTEFINANCIËN: WAAR GAAN DE OCMW S

Nadere informatie

Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1998-2004

Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1998-2004 OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1998-2004 Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

Nadere informatie

Thuiswonen na je 65 ste

Thuiswonen na je 65 ste OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES CENTRUM VOOR MAATSCHAPPELIJKE DOCUMENTATIE EN COÖRDINATIE vzw CENTRE DE DOCUMENTATION ET DE COORDINATION

Nadere informatie

INLEIDING 1 september tot en met 31 december 2013 A.Z. St.-Dimpna (nr )

INLEIDING 1 september tot en met 31 december 2013 A.Z. St.-Dimpna (nr ) INLEIDING Na aanbevelingen van Europa loopt sinds juni 2001 een Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker op basis van Europese wetenschappelijke richtlijnen. Concreet wil dat zeggen dat in Vlaanderen

Nadere informatie

Kankerscreening. Jean Tafforeau

Kankerscreening. Jean Tafforeau Kankerscreening Jean Tafforeau Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 71 E-mail : jean.tafforeau@iph.fgov.be

Nadere informatie

Geslacht, leeftijdsklasse en dichtheid 2014 Nationaliteit 2013

Geslacht, leeftijdsklasse en dichtheid 2014 Nationaliteit 2013 De Brusselse arbeidsmarkt: statistische gegevens - Kenmerken van de gemeenten van het Brussels Gewest December 2015 F. Kenmerken van de gemeenten van het Brussels Gewest Dit bestand verstrekt verschillende

Nadere informatie

Gezondheidsindicatoren 2004-2005 Vlaams Gewest. Kanker en andere nieuwvormingen

Gezondheidsindicatoren 2004-2005 Vlaams Gewest. Kanker en andere nieuwvormingen Vlaams Gewest Gepubliceerd op: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers/ziekten/cijfers-over-kanker/ - december 2008 Door: Cloots Heidi, De Kind Herwin, Kongs Anne, Smets Hilde Afdeling Informatie & Ondersteuning

Nadere informatie

GEZONDHEIDSENQUETE 2013

GEZONDHEIDSENQUETE 2013 GEZONDHEIDSENQUETE 2013 RAPPORT 5: PREVENTIE Stefaan Demarest, Rana Charafeddine (ed.) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat

Nadere informatie

Vraag nr. 351 van 26 februari 2013 van PAUL DELVA

Vraag nr. 351 van 26 februari 2013 van PAUL DELVA VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN PASCAL SMET VLAAMS MINISTER VAN ONDERWIJS, JEUGD, GELIJKE KANSEN EN BRUSSEL Vraag nr. 351 van 26 februari 2013 van PAUL DELVA Nederlandstalig onderwijs Brussel Capaciteit

Nadere informatie

Wisselwerking Vlaams-Brabant en Brussel. Steunpunt Sociale Planning

Wisselwerking Vlaams-Brabant en Brussel. Steunpunt Sociale Planning Wisselwerking Vlaams-Brabant en Brussel Profiel (deel)gemeenten Pendel Inhoud Verhuisbewegingen: richting Vlaams-Brabant I. II. Het profiel van de verhuizers III. Verschillen tussen (deel)gemeenten Pendel:

Nadere informatie

Technische fiche: indicatoren Relatieve vijfjaarsoverleving

Technische fiche: indicatoren Relatieve vijfjaarsoverleving Technische fiche: indicatoren Relatieve vijfjaarsoverleving Overzicht van de indicatoren Relatieve vijfjaarsoverleving voor alle patiënten Relatieve vijfjaarsoverleving voor patiënten die radicale resectie

Nadere informatie

Brumammo vzw. Activiteitenverslag 2013

Brumammo vzw. Activiteitenverslag 2013 Brumammo vzw Activiteitenverslag 2013 April 2014 Inhoud 1 Algemeen kader... 4 2 Politiek en juridisch kader... 4 3 Regeling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest... 5 3.1 De uitnodigingen... 5 3.2 De deelname

Nadere informatie

Brusselse bevolking per nationaliteitsgroep - alle leeftijden (2014)

Brusselse bevolking per nationaliteitsgroep - alle leeftijden (2014) Dat onze samenleving steeds diverser wordt is een open deur intrappen. Opeenvolgende migratiestromen brachten mensen uit alle hoeken van de wereld naar Brussel: werknemers uit Italië, Spanje, Marokko,

Nadere informatie

INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL... 1 LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN... 2

INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL... 1 LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN... 2 INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL... 1 LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN... 2 LUIK 1: ENTEROBACTER AEROGENES... 3 1- DEELNAME... 3 2- ENTEROBACTER AEROGENES (E. A.)... 4 3- MULTIRESISTENTE ENTEROBACTER AEROGENES (MREA)...

Nadere informatie

nr. 437 van WILLY SEGERS datum: 1 maart 2017 aan LIESBETH HOMANS Huis van het Nederlands Brussel - Werking

nr. 437 van WILLY SEGERS datum: 1 maart 2017 aan LIESBETH HOMANS Huis van het Nederlands Brussel - Werking SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 437 van WILLY SEGERS datum: 1 maart 2017 aan LIESBETH HOMANS VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN BINNENLANDS BESTUUR, INBURGERING, WONEN, GELIJKE

Nadere informatie

Vastgoedprijzen blijven stijgen

Vastgoedprijzen blijven stijgen ALGEMENE DIRECTIE STATISTIEK EN ECONOMISCHE INFORMATIE PERSBERICHT 25 augustus 28 Vastgoedprijzen blijven stijgen - voorlopige cijfers 28 - De prijzen van woningen zijn tijdens de eerste helft van 28 iets

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Onderwijs

Arbeidsmarkt Onderwijs Nieuwsbrief MAART 2010 Arbeidsmarkt Onderwijs Inleiding In dit nummer 1 Inleiding 1 Vlaanderen - Vraag 3 Vlaanderen - Aanbod 5 Brussel - Vraag 6 Brussel - Aanbod Elke maand schetsen we u aan de hand van

Nadere informatie

Gezondheidsindicatoren 2005 Vlaams Gewest. Algemene sterftecijfers

Gezondheidsindicatoren 2005 Vlaams Gewest. Algemene sterftecijfers Vlaams Gewest Gepubliceerd op: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers.aspx - oktober 2007 Door: Cloots Heidi, De Kind Herwin, Kongs Anne, Smets Hilde Afdeling Informatie & Ondersteuning Inhoudsopgave...

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Onderwijs

Arbeidsmarkt Onderwijs Nieuwsbrief FEBRUARI 2010 Arbeidsmarkt Onderwijs Nieuwsbrief nieuwe stijl In dit nummer 1 Inleiding 1 Vlaanderen - Vraag 3 Vlaanderen - Aanbod 5 Brussel - Vraag 6 Brussel - Aanbod De maandelijkse nieuwsbrief

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Onderwijs

Arbeidsmarkt Onderwijs Nieuwsbrief OKTOBER 2010 Arbeidsmarkt Onderwijs Inleiding In dit nummer 1 Inleiding 1 Vlaanderen - Vraag 3 Vlaanderen - Aanbod 5 Brussel - Vraag 6 Brussel - Aanbod Elke maand schetsen we u aan de hand

Nadere informatie

Borstkankerscreening

Borstkankerscreening Borstkankerscreening uit KCE reports vol.11a Voordelen en nadelen van de systematische screening Voordelen De ontwikkeling van borstkankerscreeningsprogramma s steunt op twee argumenten: o de behandeling

Nadere informatie

Technische fiche: indicatoren Geobserveerde vijfjaarsoverleving

Technische fiche: indicatoren Geobserveerde vijfjaarsoverleving Technische fiche: indicatoren Geobserveerde vijfjaarsoverleving Overzicht van de indicatoren Geobserveerde vijfjaarsoverleving voor alle patiënten Geobserveerde vijfjaarsoverleving voor patiënten die radicale

Nadere informatie

SPECIFIEKE OMGEVINGSANALYSE VOOR GEZIN

SPECIFIEKE OMGEVINGSANALYSE VOOR GEZIN SPECIFIEKE OMGEVINGSANALYSE VOOR GEZIN TASK FORCE BRUSSEL, 2011 Deze omgevingsanalyse wil in eerste instantie de sociale voorzieningen op het gebied van welzijn, gezondheid en gezin in het Brusselse Hoofdstedelijke

Nadere informatie

BRUSSELS ARMOEDERAPPORT 2015 Welzijnsbarometer: samenvatting

BRUSSELS ARMOEDERAPPORT 2015 Welzijnsbarometer: samenvatting BRUSSELS ARMOEDERAPPORT 2015 Welzijnsbarometer: samenvatting De Welzijnsbarometer verzamelt jaarlijks een reeks indicatoren die verschillende aspecten van armoede in het Brussels Gewest belichten. De sociaaleconomische

Nadere informatie

Geestelijke gezondheid van de Brusselaars: cijfers in context

Geestelijke gezondheid van de Brusselaars: cijfers in context OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Geestelijke gezondheid van de Brusselaars: cijfers in context 05/04/2019 Elise Mendes da Costa & Olivier

Nadere informatie

Jaarrapport bevolkingsonderzoeken. Dr. Patrick Martens, Directeur CvKO Isabel De Brabander, Belgian Cancer Register

Jaarrapport bevolkingsonderzoeken. Dr. Patrick Martens, Directeur CvKO Isabel De Brabander, Belgian Cancer Register Jaarrapport bevolkingsonderzoeken Dr. Patrick Martens, Directeur CvKO Isabel De Brabander, Belgian Cancer Register Bevolkingsonderzoek Borstkanker Algemeen BVO Borstkanker Vrouwen 50-69 jaar Screeningsmammografie

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Onderwijs

Arbeidsmarkt Onderwijs Nieuwsbrief AUGUSTUS 2010 Arbeidsmarkt Onderwijs Inleiding In dit nummer 1 Inleiding 1 Vlaanderen - Vraag 3 Vlaanderen - Aanbod 5 Brussel - Vraag 6 Brussel - Aanbod Elke maand schetsen we u aan de hand

Nadere informatie

De mammotest. Project voor opsporing van borstkanker in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

De mammotest. Project voor opsporing van borstkanker in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest De mammotest Project voor opsporing van borstkanker in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Wat is een mammotest? Hoe verloopt de mammotest? Wat moet u doen? Hoe krijgt u de resultaten? En tussen 2 mammotests?

Nadere informatie

Weerslag van de demografische ontwikkeling op de schoolbevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Weerslag van de demografische ontwikkeling op de schoolbevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest De cahiers van het BISA Nr 2 Juni 2010 Weerslag van de demografische ontwikkeling op de schoolbevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Deze publicatie werd gerealiseerd door Xavier Dehaibe. De auteur

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Onderwijs

Arbeidsmarkt Onderwijs Nieuwsbrief SEPTEMBER 2010 Arbeidsmarkt Onderwijs Inleiding In dit nummer 1 Inleiding 1 Vlaanderen - Vraag 3 Vlaanderen - Aanbod 5 Brussel - Vraag 6 Brussel - Aanbod Elke maand schetsen we u aan de hand

Nadere informatie

Juni 2018: van de jonge Brusselaars zijn nu minder dan werkzoekende

Juni 2018: van de jonge Brusselaars zijn nu minder dan werkzoekende Brusselse werkloosheid blijft dalen Juni 2018: van de 102 000 jonge Brusselaars zijn nu minder dan 8 000 werkzoekende Er wonen 102.460 jongeren (18-24 jaar) in Brussel. Van hen zijn er vandaag minder dan

Nadere informatie

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid Deze gegevens zijn afkomstig van de Federale Overheidsdienst Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI), meer bepaald

Nadere informatie

Projectoproep 2015 Federaal Grootstedenbeleid "Familie in armoede in de stad" *** Reglement

Projectoproep 2015 Federaal Grootstedenbeleid Familie in armoede in de stad *** Reglement Projectoproep 2015 Federaal Grootstedenbeleid "Familie in armoede in de stad" *** Reglement Hoofdstuk 1: Doel van het reglement Artikel 1 Dit reglement bepaalt de doelstelling, de deelnemingsvoorwaarden,

Nadere informatie

PERSBERICHT Brussel, 18 april 2014

PERSBERICHT Brussel, 18 april 2014 PERSBERICHT Brussel, 18 april 2014 Stijgende vastgoedprijzen in 2013 De vastgoedcijfers voor het volledige jaar 2013 zijn bekend. Daaruit blijkt dat de prijzen van gewone woonhuizen en appartementen dezelfde

Nadere informatie

34,0 31,9 % 32,0 30,0 28,0 26,7 % 26,0 26,5 % 24,0 22,0. Jaarlijkse evolutie. Jeugdwerkloosheid -992 eenheden

34,0 31,9 % 32,0 30,0 28,0 26,7 % 26,0 26,5 % 24,0 22,0. Jaarlijkse evolutie. Jeugdwerkloosheid -992 eenheden 20 000 Brusselse werkzoekenden minder op 4 jaar tijd Brussel telt 91.877 werkzoekenden, voor een werkloosheidsgraad van 16,5%. Daarmee daalt de werkloosheid voor de 39 e maand op rij: in vergelijking met

Nadere informatie

De jongerenwerkloosheid blijft verder dalen in Brussel: -9,3% in één jaar tijd

De jongerenwerkloosheid blijft verder dalen in Brussel: -9,3% in één jaar tijd De jongerenwerkloosheid blijft verder dalen in Brussel: -9,3% in één jaar tijd Brussel, 1 oktober Eind september bedraagt de jongerenwerkloosheidsgraad, na een 64 e daling op rij, 24,7%. Brussel telt 9.477

Nadere informatie

AANGIFTE IN DE BELASTING OP DE SPELEN EN WEDDENSCHAPPEN

AANGIFTE IN DE BELASTING OP DE SPELEN EN WEDDENSCHAPPEN FEDERALE OVERHEIDSDIENST FINANCIEN Dienststempel AANGIFTE IN DE BELASTING OP DE SPELEN EN WEDDENSCHAPPEN Gemeente van aanslag: Volgnummer:. Aanslagjaar: Naam, voornamen en adres van de aangever Aard der

Nadere informatie

Borstkankeropsporing in de beleids- en beheerscyclus van gemeenten en OCMW s (BBC)

Borstkankeropsporing in de beleids- en beheerscyclus van gemeenten en OCMW s (BBC) Borstkankeropsporing in de beleids- en beheerscyclus van gemeenten en OCMW s (BBC) Borstkankeropsporing in de BBC Situering Het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker is een initiatief van de Vlaamse

Nadere informatie

1. Algemene meteorologische situatie

1. Algemene meteorologische situatie Koninklijk Meteorologisch Instituut Wetenschappelijke Dienst meteorologische en klimatologische Inlichtingen Ringlaan, 3 B-1180 Brussel Tél.: +32 (0)2 373 0520 Fax : +32 (0)2 373 0528 Vlaamse Overheid

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Onderwijs

Arbeidsmarkt Onderwijs Nieuwsbrief JULI 2010 Arbeidsmarkt Onderwijs Inleiding In dit nummer 1 Inleiding 1 Vlaanderen - Vraag 3 Vlaanderen - Aanbod 5 Brussel - Vraag 6 Brussel - Aanbod Elke maand schetsen we u aan de hand van

Nadere informatie

MIGRATIE Open Office. Gemeentebestuur van ANDERLECHT. Alain Van Laer Hamien Attouoman

MIGRATIE Open Office. Gemeentebestuur van ANDERLECHT. Alain Van Laer Hamien Attouoman MIGRATIE Open Office Gemeentebestuur van ANDERLECHT Alain Van Laer Hamien Attouoman Agenda Inleiding Balans van het project Welke lessen kunnen wij trekken uit dit project? Toekomstige acties en aanbevelingen

Nadere informatie

IMPULSEO I. Gert Merckx Kennisdomeinverantwoordelijke huisartsenkringen Leuven - 8 november 2016

IMPULSEO I. Gert Merckx Kennisdomeinverantwoordelijke huisartsenkringen Leuven - 8 november 2016 IMPULSEO Als steunpunt voor Impulseo helpt Domus Medica u met uw aanvraag. Voor meer informatie: mail naar annemie.verwilt@domusmedica.be of surf naar http://www.domusmedica.be/impulseo IMPULSEO I Gert

Nadere informatie

INHOUDSTAFEL LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN

INHOUDSTAFEL LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN INHOUDSTAFEL 1. Deelname 2 2. Enterobacter aerogenes 3 3. Multiresistente Enterobacter aerogenes (MREA) 4 3.1. Definitie van MREA 4 3.2. Aantal MREA-stammen per ziekenhuis 4 3.3. Resistentiecijfer 4 3.4.

Nadere informatie

11/10/2010. Observatorium voor Gezondheid en Welzijn OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES

11/10/2010. Observatorium voor Gezondheid en Welzijn  OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES 11/10/2010 OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL Armoede in Brussel Armoederapport 2010 Welzijnsbarometer Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

Nadere informatie

EVALUATIE DOELSTELLING ZELFDODING: -20% IN 2020

EVALUATIE DOELSTELLING ZELFDODING: -20% IN 2020 / Archief cijfers EVALUATIE DOELSTELLING ZELFDODING: -20% IN 2020 Vlaams Gewest 2013 / 1.12.2015 1.12.2015 Evaluatie doelstelling zelfdoding: -20% in 2020 1/14 Gepubliceerd op: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers

Nadere informatie

Informatie op te nemen in communicatie-instrumenten over borstkankeropsporing. bij vrouwen van 50 tot 59 jaar

Informatie op te nemen in communicatie-instrumenten over borstkankeropsporing. bij vrouwen van 50 tot 59 jaar Informatie op te nemen in communicatie-instrumenten over opsporing bij vrouwen van 50 tot 59 jaar Algemene informatie over opsporing Wat is opsporing? Hoe gebeurt het onderzoek bij opsporing? Borstkankeropsporing

Nadere informatie

PERSBERICHT Brussel, 20 december 2013

PERSBERICHT Brussel, 20 december 2013 PERSBERICHT Brussel, 20 december 2013 Werkgelegenheid stabiel, werkloosheid opnieuw in stijgende lijn Arbeidsmarktcijfers derde kwartaal 2013 Na het licht herstel van de arbeidsmarkt in het tweede kwartaal

Nadere informatie

VERSLAG OVER DE WERKING VAN HET JAAR Samenstelling van de algemene vergadering. Samenstelling van de raad van bestuur

VERSLAG OVER DE WERKING VAN HET JAAR Samenstelling van de algemene vergadering. Samenstelling van de raad van bestuur VERSLAG OVER DE WERKING VAN HET JAAR 2008 VVF-Brussel vzw is de Brusselse afdeling van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde. De vereniging werd erkend door de Vlaamse Gemeenschapscommissie en is lid

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Maandelijkse statistieken voor het 2018 Dienst Vreemdelingenzaken : maandelijkse statistieken asiel 2018 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag en per maand

Nadere informatie

Onderzoeksvraag zoals geformuleerd door SZW

Onderzoeksvraag zoals geformuleerd door SZW aan SZW van Peter-Paul de Wolf en Sander Scholtus (Senior) methodoloog onderwerp Aandeel 0-jarigen onder aanvragen toeslag kinderdagopvang datum 5 september 2018 Inleiding Naar aanleiding van een voorgestelde

Nadere informatie

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid Deze gegevens zijn afkomstig van de Federale Overheidsdienst Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI), meer bepaald

Nadere informatie

Surveillance van meticilline- resistente Staphylococcus aureus (MRSA) in chronische ziekenhuizen in België:

Surveillance van meticilline- resistente Staphylococcus aureus (MRSA) in chronische ziekenhuizen in België: Surveillance van meticilline- resistente Staphylococcus aureus (MRSA) in chronische ziekenhuizen in België: Jaar 2009 B. Jans, Dr. O. Denis & BICS IPH/EPI REPORTS Nr. 2010 065 Depotnummer: D/2010/2505/70

Nadere informatie

Augustus 2018: aantal jonge werkzoekenden op laagste niveau sinds 1990

Augustus 2018: aantal jonge werkzoekenden op laagste niveau sinds 1990 Augustus : aantal jonge werkzoekenden op laagste niveau sinds 1990 Eind augustus telt het Brussels Gewest 8.605 jonge werkzoekenden. Voor de maand augustus is dat het laagste aantal in 28 jaar. Er zijn

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Maandelijkse statistieken voor het 2018 Dienst Vreemdelingenzaken : maandelijkse statistieken asiel 2018 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag en per maand

Nadere informatie

April 2018: Brusselse werkloosheidsgraad op laagste niveau in 25 jaar

April 2018: Brusselse werkloosheidsgraad op laagste niveau in 25 jaar April 2018: Brusselse werkloosheidsgraad op laagste niveau in 25 jaar Brussel, 3 mei 2018 Eind april telt het Brussels Gewest 89.367 werkzoekenden, wat overeenkomt met een werkloosheidsgraad van 15,9%.

Nadere informatie

Geboren worden als Brusselaar

Geboren worden als Brusselaar OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES Geboren worden als Brusselaar Perinatale gezondheidsindicatoren van de Brusselaars 2000-2012 Gemeenschappelijke

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang 71 2015 13

Statistisch Bulletin. Jaargang 71 2015 13 Statistisch Bulletin Jaargang 71 2015 13 26 maart 2015 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 CBS: Werkloosheid gedaald door afname beroepsbevolking 3 Werkloze beroepsbevolking 1) 5 2. Inkomen en bestedingen

Nadere informatie

34,0 32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0. Jaarlijkse evolutie. Jeugdwerkloosheid -534 eenheden

34,0 32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0. Jaarlijkse evolutie. Jeugdwerkloosheid -534 eenheden Mei 2018: De jeugdwerkloosheid daalt 5 jaar ononderbroken De daling van de werkloosheid zet zich verder in Brussel. Eind mei telt het Brussels Gewest 87.912 werkzoekenden, wat overeenkomt met een werkloosheidsgraad

Nadere informatie

34,0 32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0. Jaarlijkse evolutie. Jeugdwerkloosheid -291 eenheden

34,0 32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0. Jaarlijkse evolutie. Jeugdwerkloosheid -291 eenheden Juli 2018: opnieuw daling van Brusselse werkloosheid Eind juli telt het Brussels Gewest 90.673 werkzoekenden, wat overeenkomt met een werkloosheidsgraad van 16,2%. Het is geleden van het jaar 2000 dat

Nadere informatie

ANALYSE VAN DE SCHULD VAN DE 19 GEMEENTEN OP 31/12/2012 Werkgroep schuld - Definitieve versie - 24/09/2014 -

ANALYSE VAN DE SCHULD VAN DE 19 GEMEENTEN OP 31/12/2012 Werkgroep schuld - Definitieve versie - 24/09/2014 - ANALYSE VAN DE SCHULD VAN DE 19 GEMEENTEN OP 31/12/2012 Werkgroep schuld - Definitieve versie - 24/09/2014-1 1. INLEIDING... 3 2. METHODOLOGIE... 4 3. ANALYSE... 6 3.1. TOTAAL SCHULDBEDRAG... 6 3.2. GLOBALE

Nadere informatie

Demografische evoluties in het BHG Uitdagingen voor de basisvoorzieningen voor gezinnen met jonge kinderen

Demografische evoluties in het BHG Uitdagingen voor de basisvoorzieningen voor gezinnen met jonge kinderen Demografische evoluties in het BHG Uitdagingen voor de basisvoorzieningen voor gezinnen met jonge kinderen Commissie voor Brussel en de Vlaamse Rand, 18 maart 2015 Prof. Michel Vandenbroeck Vakgroep Sociale

Nadere informatie

Studies. De Plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen. Beschrijvende analyse

Studies. De Plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen. Beschrijvende analyse Studies De Plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen Beschrijvende analyse van 1995 tot 1999 Inleiding Deze analyse heeft tot doel na 5 jaar een balans op te maken van het stelsel van de Plaatselijke

Nadere informatie

Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Februari 2012

Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Februari 2012 Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Februari 2012 De grondwaterstandindicator geeft een beeld van de huidige stijghoogte van het grondwater ten opzichte van het verleden. De analyse van de stijghoogtegegevens

Nadere informatie

PERSBERICHT Brussel, 25 maart 2014

PERSBERICHT Brussel, 25 maart 2014 PERSBERICHT Brussel, 25 maart 2014 Geen heropleving van de arbeidsmarkt in 2013 Nieuwe cijfers Enquête naar de Arbeidskrachten 4.530.000 in België wonende personen zijn aan het werk in 2013. Hun aantal

Nadere informatie

16 november 2011 - Persconferentie. Controle van 450 bestaande gsm-antennes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Technische bijlage

16 november 2011 - Persconferentie. Controle van 450 bestaande gsm-antennes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Technische bijlage 16 november 2011 - Persconferentie Controle van 450 bestaande gsm-antennes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Technische bijlage 1) Context Ordonnantie van 1 maart 2007: o Doelstelling: legt op dat

Nadere informatie

EVALUATIE DOELSTELLING ZELFDODING: -20% IN 2020

EVALUATIE DOELSTELLING ZELFDODING: -20% IN 2020 / cijfers EVALUATIE DOELSTELLING ZELFDODING: -% IN Vlaams Gewest 1 / 1.9.1 1.9.1 Evaluatie doelstelling zelfdoding: -% in 1/1 Gepubliceerd op: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers op 1.9.1 door: Heidi

Nadere informatie

Leefstijl en preventie

Leefstijl en preventie Leefstijl en preventie Wetenschap ten dienste van Volksgezondheid, Voedselveiligheid en Leefmilieu. . Inhoudstafel Inhoudstafel... 59 Bestudeerde indicatoren... 61 1. Voedingsgewoonten.... 61 3. Gebruik

Nadere informatie

STERFTECIJFERS 2015 Cijfers Zorg en Gezondheid 15 December 2017

STERFTECIJFERS 2015 Cijfers Zorg en Gezondheid 15 December 2017 Sterftecijfers 25 15.12.27 STERFTECIJFERS 25 Cijfers Zorg en Gezondheid 15 December 27 > Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid verwerkt zelf de sterftecertificaten van het Vlaams Gewest. Sinds 20 (registratiejaar

Nadere informatie

Epidemiologie van Clostridium difficile infecties in België. Rapport 2016 Samenvatting

Epidemiologie van Clostridium difficile infecties in België. Rapport 2016 Samenvatting Epidemiologie van Clostridium difficile infecties in België Rapport 2016 Samenvatting AUTEURS C. VALENCIA, M.-L. LAMBERT Voor het Nationale Referentielaboratorium: M. DELMÉE, J. VAN BROECK Epidemiologie

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang 71 2015 17

Statistisch Bulletin. Jaargang 71 2015 17 Statistisch Bulletin Jaargang 71 2015 17 23 april 2015 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 CBS: Meer mensen aan het werk, vooral jongeren 3 Werkloze beroepsbevolking 4 2. Inkomen en bestedingen 5 Vertrouwen

Nadere informatie

Epidemiologie van Clostridium difficile infecties in België. Rapport 2016 Samenvatting

Epidemiologie van Clostridium difficile infecties in België. Rapport 2016 Samenvatting Epidemiologie van Clostridium difficile infecties in België Rapport 2016 Samenvatting AUTEURS C. VALENCIA, M.-L. LAMBERT Voor het Nationale Referentielaboratorium: M. DELMÉE, J. VAN BROECK Epidemiologie

Nadere informatie

Alles voor jou en je kindje Ons ruime aanbod aan gratis diensten

Alles voor jou en je kindje Ons ruime aanbod aan gratis diensten Alles voor jou en je kindje Ons ruime aanbod aan gratis diensten GRATIS Tijdens je zwangerschap en de eerste belangrijke levensjaren van je kind heb je waarschijnlijk veel vragen. En dan kan je rekenen

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Maandelijkse statistieken voor het 2017 Dienst Vreemdelingenzaken : maandelijkse statistieken asiel 2017 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag en per maand

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang

Statistisch Bulletin. Jaargang Statistisch Bulletin Jaargang 72 2016 51 22 december 2016 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 Iets minder dan een half miljoen werklozen 3 Werkloze beroepsbevolking 1) (21) 4 Verklaring van tekens

Nadere informatie

Informatie op te nemen in communicatie-instrumenten over borstkankeropsporing. bij vrouwen van 70 tot 79 jaar

Informatie op te nemen in communicatie-instrumenten over borstkankeropsporing. bij vrouwen van 70 tot 79 jaar Informatie op te nemen in communicatie-instrumenten over opsporing bij vrouwen van 70 tot 79 jaar Algemene informatie over opsporing Wat is opsporing? Hoe gebeurt het onderzoek bij opsporing? Borstkankeropsporing

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Maandelijkse statistieken voor het 2017 Dienst Vreemdelingenzaken : maandelijkse statistieken asiel 2017 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag en per maand

Nadere informatie

PERSBERICHT Brussel, 19 augustus 2014

PERSBERICHT Brussel, 19 augustus 2014 PERSBERICHT Brussel, 19 augustus Huizenprijs stagneert, appartementen blijven stijgen In werd de huizenmarkt gekenmerkt door een lichte stijging van de. In het eerste semester van is hier geen sprake meer

Nadere informatie

Weerslag van de bevolkingsaangroei op de schoolpopulatie in Brussel. Kleuterscholen, lager en secundair onderwijs

Weerslag van de bevolkingsaangroei op de schoolpopulatie in Brussel. Kleuterscholen, lager en secundair onderwijs Weerslag van de bevolkingsaangroei op de schoolpopulatie in Brussel Kleuterscholen, lager en secundair onderwijs Methode De cijfers slaan op alle netten (officieel, vrij) en alle inrichtende machten (Vlaamse

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Maandelijkse statistieken voor het 2017 Dienst Vreemdelingenzaken : maandelijkse statistieken asiel 2017 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag en per maand

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Maandelijkse statistieken voor het 2017 Dienst Vreemdelingenzaken : maandelijkse statistieken asiel 2017 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag en per maand

Nadere informatie

Welzijnsbarometer 2015

Welzijnsbarometer 2015 OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL "Cultuur aan de macht" de sociale rol van cultuur en kunst 26 november 2015 Welzijnsbarometer 2015 Marion

Nadere informatie

Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald

Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald PERSMEDEDELING VAN JO VANDEURZEN, VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN 4 oktober 2012 Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald De kans dat Vlamingen

Nadere informatie

BELGIE KILOMETERHEFFING

BELGIE KILOMETERHEFFING Koninklijke Federatie van Belgische Transporteurs en Logistieke Dienstverleners Fédération Royale Belge des Transporteurs et des Prestataires de Services Logistiques Königlicher belgischer Verband der

Nadere informatie

Dr. Bart Garmyn Voorzitter van de werkgroep BVO naar borstkanker ter voorbereiding van de Gezondheidsconferentie Domus Medica

Dr. Bart Garmyn Voorzitter van de werkgroep BVO naar borstkanker ter voorbereiding van de Gezondheidsconferentie Domus Medica Dr. Bart Garmyn Voorzitter van de werkgroep BVO naar borstkanker ter voorbereiding van de Gezondheidsconferentie Domus Medica Epidemiologie Bron: Stichting Kankerregister, http://www.kankerregister.org/.

Nadere informatie

Vennootschappen onderworpen aan de vennootschapsbijdrage

Vennootschappen onderworpen aan de vennootschapsbijdrage Vennootschappen onderworpen aan de vennootschapsbijdrage Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (2001), Statistiek van de aangesloten vennootschappen jaar 2000, 68 p. Begin juni

Nadere informatie

OPLEIDING TOT COMPOSTMEESTER IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

OPLEIDING TOT COMPOSTMEESTER IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST OPLEIDING TOT COMPOSTMEESTER IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST maart - oktober 2012 Leefmilieu Brussel - BIM De overheidsdienst voor milieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest HET AFVALBELEID IN

Nadere informatie