Ouder worden met smaak

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ouder worden met smaak"

Transcriptie

1 Ouder worden met smaak Stefanie Kremer Consumer Science and Intelligent Systems, Wageningen UR

2 De vergrijzing Groter beroep op: gezondheidszorg medische en sociale diensten Gevolg: toenemende behoefte om de veranderingen die later in ons leven plaatsvinden te begrijpen

3 Inleiding Aantal ouderen neemt toe Ouderen klagen vaak over de smaak van hun eten Proeven de ouderen nog wel hetzelfde als de jongeren? Zo niet, wat is dan de invloed hiervan op hun voedselvoorkeuren? Moeten we speciale smakelijke producten voor ouderen maken?

4 Wat is smaak voor de consument? Samenspel van de verschillende zintuigen bij de waarneming van het eten Ook gebruikt door consumenten om aan te geven of het eten wel of niet lekker gevonden wordt

5 Veranderingen in sensorische waarneming Zien meer licht en contrast nodig, zien minder diepte, accomodatie moeilijker Horen slechthorend, uit balance, cocktail party syndrome Voelen Verhoogd risico verbranden Verhoogd risico verslikken Smaak Generieke smaakverlies Kleiner verschil tussen de smaken Reuk Geuren zwakker, identificatie moeilijker discriminatie moeilijker Trigeminaal/Pijn Discriminatie geringer

6 Voorbeeld: Onderzoek Geurgevoeligheid De ouderen konden minder vaak geuren waarnemen & benoemen Identification Detection identity.odour location.odour identity.odour location.odour young elderly Toch is de achteruitgang per persoon heel verschillend! Verschilt ook per zintuig!

7 Intensity rating Waarneming van voedsel (Voorbeeld vla) Vanilla Vla THI CRE** SEF*** VAN** CHE*** SWE PRI De ouderen (grijs) verschillen van de jongeren (wit) in hun waarneming Zij nemen vooral de geuraspecten minder sterk waar

8 Bestaande aannames Het functioneren van de zintuigen neemt af Voedsel wordt anders waargenomen Eten wordt minder lekker gevonden Eetlust en inname nemen af

9 Compensatie studies Methode: 2 leeftijdsgroepen: jongeren (18-35), ouderen (>60) Sensorische gevoeligheid: smaak, reuk, textuur, pijn Echte producten [ soep, wafels, custard vla, tomatensap] Waargenomen intensiteit & appreciatie

10 Productwaardering bij ouderen Ofschoon ouderen de producten minder sterk waarnemen, vinden zij ze over het algemeen niet minder lekker dan jongeren De optimale smaak van een product ligt voor ouderen én jongeren bij dezelfde concentratie smaak en geurstoffen Het compenseren van smaakverlies door smaakversterking leidde alleen bij ouderen die geen smaakverlies hadden tot een toename in appreciatie

11 Hoe is dit mogelijk? Mogelijke verklaringen: Sensorische en hedonische (lekker) informatie worden in verschillende delen van de hersenen verwerkt Ouderen passen zich geleidelijk aan hun veranderde voedselwaarneming aan waardoor zij geen waarneembare afname in waardering ervaren

12 Conclusies De smaakgevoeligheid neemt af met het ouder worden Dit verlies hangt in sterke mate samen met een verminderd reukvermogen Het smaakverlies leidt niet tot een voorkeur voor sterker smakende producten Verlies van sensorische gevoeligheid is hoogstwaarschijnlijk geen reden voor een verminderde voedselinname

13 Aanbevelingen voor industrie en zorg Bekijk de smaak in context! Bouw kennis op over de doelgroep Wat zijn de interessen, zorgen, behoeften, emoties, vaardigheden? Hoe groot is de attentieboog in het algemeen en voor uw producten in het bijzonder? Hoe communiceer je over je product (aandacht) Wat herinnert men zich onbewust van uw producten? Houdt rekening met de emotionele behoeften in verschillende situaties

14 Uitserveermethode Máxima Medisch Centrum Het maaltijdconcept: o o Deskundige voedingsassistenten komen met maaltijdkarren op kamers; Patiënten kiezen ter plekke wat en hoe veel zij willen eten. De effecten: o o Patiënten eten tijdens periode van herstel eerder, meer en gevarieerder; o Patiënttevredenheid t.a.v. maaltijden gestegen (van een 6 o naar een 8); o Sterke afname voedselverspilling (van 40% naar 2.2%); o Mede daardoor besparing op kosten.

15 Dank U voor uw aandacht! Nog vragen? Wageningen UR

16 Heeft u vragen en/of opmerkingen klik hier Wilt u graag meer informatie ontvangen over dit onderwerp? Klik hier

De heer T. Pieper Vice president Koksgilde Nederland

De heer T. Pieper Vice president Koksgilde Nederland De heer T. Pieper Vice president Koksgilde Nederland Ouder worden met smaak Stefanie Kremer Consumer Science and Intelligent Systems, Wageningen UR De vergrijzing Groter beroep op: gezondheidszorg medische

Nadere informatie

Beleef het smakelijk!

Beleef het smakelijk! Beleef het smakelijk! Onderzoeksgegevens in relatie tot kwaliteit van leven Marchel Gorselink Centre for Innovative Consumer Studies, Wageningen UR 10 September 2009 Overzicht Wageningen UR - Restaurant

Nadere informatie

L e t s g e t P h y s i c a l

L e t s g e t P h y s i c a l L e t s g e t P h y s i c a l I n h o u d s o p g a v e 2 6-7 4-5 4-5 8-9 10-11 12-13 12-13 3 4 Horen werkw.uitspraak: [hore(n)] Verbuigingen: hoorde (verl.tijd ) Verbuigingen: heeft gehoord (volt.deelw.)

Nadere informatie

SenTo - eten en welbevinden van gezonde 55+ senioren. Stefanie Kremer, Mariska Nijenhuis, Marita Kouwen, Nancy Holthuysen

SenTo - eten en welbevinden van gezonde 55+ senioren. Stefanie Kremer, Mariska Nijenhuis, Marita Kouwen, Nancy Holthuysen SenTo - eten en welbevinden van gezonde 55+ senioren Stefanie Kremer, Mariska Nijenhuis, Marita Kouwen, Nancy Holthuysen SenTo (Senioren van de Toekomst (Dutch); Seniors of the Future; Italian: I feel)

Nadere informatie

Kleur: Zonder kleur geen smaak

Kleur: Zonder kleur geen smaak Kleur: Zonder kleur geen smaak Denise Blom - 1619313 Docent: Dick Swart Specialisatie: Visual Seminar: 2014-B Het is bekend dat je smaakperceptie beïnvloed wordt door factoren als geur, kleur, structuur,

Nadere informatie

Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen vzw

Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen vzw Vollegrondsgroenten Gangbare glasteelten Biologisch beschutte teelten Kenniscentrum Water Smaakonderzoek Menselijke zintuigen als meetinstrument Saskia Buysens Dat smaakt naar meer, Leuven, 20 november

Nadere informatie

Onbewust Genieten. - Restaurant van de Toekomst - Marchel Gorselink Wageningen UR Food & Biobased Research. Contact: T +31 (0)

Onbewust Genieten. - Restaurant van de Toekomst - Marchel Gorselink Wageningen UR Food & Biobased Research. Contact: T +31 (0) Onbewust Genieten - Restaurant van de Toekomst - Marchel Gorselink Wageningen UR Food & Biobased Research Contact: T +31 (0)317 485852 Marchel.Gorselink@wur.nl Programma Overzicht 12.30u 13.30u lunchen

Nadere informatie

Ruiken en proeven vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73611

Ruiken en proeven vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73611 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 20 April 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73611 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

Smaakwaarneming en - waardering

Smaakwaarneming en - waardering Smaakwaarneming en - waardering Jos Mojet Centre for Innovative Consumer Studies - Wageningen University Wat verstaat de consument onder smaak? Samenspel van de verschillende zintuigen bij de waarneming

Nadere informatie

Zoutreductie, verandering van smaak doet eten?

Zoutreductie, verandering van smaak doet eten? Zoutreductie, verandering van smaak doet eten? Dennis Rijnders Business Line Manager Yeast Extracts DSM Food Specialties, Savoury Ingredients Artis, 1 November, 2012 Zoutreductie, verandering van smaak

Nadere informatie

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS 2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming

Nadere informatie

Presentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek - Presentatie - Vers van de boer voor instellingen

Presentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek - Presentatie - Vers van de boer voor instellingen Presentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek -Jelle Ferwerda Achtergrond Sint Maartenskliniek en het eten & drinken concept Aanpak en waardering van eten in de Sint Maartenskliniek

Nadere informatie

Invloed van omgevingsfactoren op gedrag

Invloed van omgevingsfactoren op gedrag Invloed van omgevingsfactoren op gedrag Congres StudieArena maandag 11 januari 2016 gedragsveranderingen in de ouderenzorg Marga van Oort, Wilma Lanke, Linda Willems alle rechten voorbehouden Bronnen:

Nadere informatie

Ruiken en proeven vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62369

Ruiken en proeven vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62369 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 09 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62369 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

Als eten een opgave wordt..

Als eten een opgave wordt.. Als eten een opgave wordt.. Bent u onbedoeld afgevallen of geniet u niet meer van het eten zoals vroeger? Duurt het eten steeds langer en wordt het wegslikken van vlees een hele klus? Ervaart u (samen)

Nadere informatie

Proeven zonder te ruiken. Jory Berkhout 0810865 CMD3D

Proeven zonder te ruiken. Jory Berkhout 0810865 CMD3D Proeven zonder te ruiken Jory Berkhout 0810865 CMD3D Reukvermogen Ondanks dat je zou zeggen dat je ruikt met je neus is slechts een deel hiervan waar. Het orgaan waarmee wij geur waarnemen bevind zich

Nadere informatie

Gezonde voeding bij ouderen. Door Ann Van Hoye, diëtiste

Gezonde voeding bij ouderen. Door Ann Van Hoye, diëtiste Gezonde voeding bij ouderen Door Ann Van Hoye, diëtiste Op het menu Voedingsbehoefte Gezonde voeding Het leven start bij water Smaak Ondervoeding Voedselinfectie Voedingsbehoefte Voedingsbehoefte Basaal

Nadere informatie

3. En.. bloemetjes vind ik heerlijk ruiken, juf

3. En.. bloemetjes vind ik heerlijk ruiken, juf 3. En.. bloemetjes vind ik heerlijk ruiken, juf Oefeningen voor de zintuigen in de onderbouw Manuela Gelens-Kilian, Montessorischool Buiten in Almere De ontwikkeling van de zintuigen en zintuigoefeningen

Nadere informatie

Libra R&A locatie Blixembosch. Multiple Sclerose

Libra R&A locatie Blixembosch. Multiple Sclerose Libra R&A locatie Blixembosch MS Multiple Sclerose Deze folder is bedoeld voor mensen met multiple sclerose (MS) die worden behandeld bij Libra Revalidatie & Audiologie locatie Blixembosch. Tijdens uw

Nadere informatie

Sensorische informatieverwerking

Sensorische informatieverwerking Sensorische informatieverwerking Algemeen De zintuigen spelen in de ontwikkeling een grote rol. Ieder mens ontvangt door middel van zijn zintuigen informatie over de buitenwereld en over het eigen lichaam.

Nadere informatie

Sabine Boerjan Regionaal Expertisecentrum Dementie Paradox

Sabine Boerjan Regionaal Expertisecentrum Dementie Paradox Sabine Boerjan Regionaal Expertisecentrum Dementie Paradox ETEN: moeten en willen Opnemen van voedingstoffen Sociaal Cultureel Als eten een ZORG wordt. BeZORGdheid ZORGtaak Voedings- & slikproblemen -

Nadere informatie

Sensoriek: koekjes Het proeven en beoordelen van koekjes

Sensoriek: koekjes Het proeven en beoordelen van koekjes Inleiding Smaak is heel subjectief. Wat de een bijvoorbeeld heel zoet vindt, vindt de ander wel meevallen. Toch heeft elk product wel een aantal sensorische eigenschappen (bijvoorbeeld zoet, bitter, sappig,

Nadere informatie

Mmmmaaltijdzorg H E R L I N D E D E LY LO G O P E D I S T E V S P W, 1 9. 1 0. 2 0 1 5

Mmmmaaltijdzorg H E R L I N D E D E LY LO G O P E D I S T E V S P W, 1 9. 1 0. 2 0 1 5 Mmmmaaltijdzorg HERLINDE DELY LOGOPEDISTE VSPW, 19.10.2015 Overzicht Voorstelling Reflectie op maaltijd + oefening Belang van een goede maaltijd Kader = belangrijk voor Psychisch welbevinden Sociale functie

Nadere informatie

Consumenten, hun keuzes en dierenwelzijn. Machiel Reinders, LEI Wageningen UR

Consumenten, hun keuzes en dierenwelzijn. Machiel Reinders, LEI Wageningen UR Consumenten, hun keuzes en dierenwelzijn Machiel Reinders, LEI Wageningen UR De consument vindt dierenwelzijn belangrijk... ... maar koopt nog steeds plofkip en kiloknaller! Wat is er aan de hand? De meat-paradox

Nadere informatie

Goede zorg proef je! Aanpak van ondervoeding door innovaties in maaltijdvoorziening en menu. 18 maart 2015, Dr. Nicole de Roos

Goede zorg proef je! Aanpak van ondervoeding door innovaties in maaltijdvoorziening en menu. 18 maart 2015, Dr. Nicole de Roos Goede zorg proef je! Aanpak van ondervoeding door innovaties in maaltijdvoorziening en menu 18 maart 2015, Dr. Nicole de Roos Ondervoeding: niet altijd zichtbaar, wel meetbaar Gewichtsverlies Minder eetlust

Nadere informatie

Chapter 9. Dutch Summary

Chapter 9. Dutch Summary Chapter 9 Dutch Summary Samenvatting van het proefschrift GLP-1 en de neuroendocriene regulatie van voedsel inname in obesitas en type 2 diabetes: stof tot nadenken Chapter 9 Obesitas en type 2 diabetes

Nadere informatie

Problemen in de prikkelverwerking op school. Aranka Altena Onderwijskundig Begeleider LWOE

Problemen in de prikkelverwerking op school. Aranka Altena Onderwijskundig Begeleider LWOE Problemen in de prikkelverwerking op school Aranka Altena Onderwijskundig Begeleider LWOE Doel workshop Informatie geven vanuit de fysiotherapie over prikkelverwerking Voorbeelden vanuit de praktijk kort

Nadere informatie

50 tips voor het voorkomen van ondervoeding en uitdroging

50 tips voor het voorkomen van ondervoeding en uitdroging 50 tips voor het voorkomen van ondervoeding en uitdroging Voldoende eten en drinken is belangrijk, zeker voor mensen met dementie. Uitdroging en ondervoeding kunnen leiden tot een snelle verslechtering

Nadere informatie

Verbeter de kwaliteit van het leven

Verbeter de kwaliteit van het leven Verbeter de kwaliteit van het leven In de zorgsector is voedselverspilling een kans! 7 december 2017, Toine Timmermans, Joost Snels Kwaliteit van leven: 3 grote vraagstukken https://michielhaas.nl/wp-content/uploads/2013/02/ijsbeer-opschots.jpg

Nadere informatie

Reuk- en smaakcentrum KNO

Reuk- en smaakcentrum KNO Reuk- en smaakcentrum KNO U bent door uw huisarts of specialist verwezen naar het Reuken smaakcentrum. Deze folder geeft u informatie over uw bezoek aan het centrum. In Nederland lijden naar schatting

Nadere informatie

Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten

Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te gaan. Waarom deze informatie? 2 Gebruiksaanwijzing 3 Cartoon 1 bereid uw ziekenhuisopname

Nadere informatie

Blijven bewegen in het ziekenhuis

Blijven bewegen in het ziekenhuis Blijven bewegen in het ziekenhuis Inleiding Thuis bent u gewend om s nachts in bed te liggen en overdag uit bed te zijn. Zodra u ziek bent wilt u misschien ook overdag in bed gaan liggen, omdat u zich

Nadere informatie

Sensoriek: kinine Bepaling van de drempelwaarde van kinine

Sensoriek: kinine Bepaling van de drempelwaarde van kinine Inleiding Alle smaak en geurstoffen hebben een drempelwaarde. Dat is de minimale concentratie die nodig is om de stof waar te nemen. In smaakonderzoek is het vaststellen van de drempelwaarde van stoffen

Nadere informatie

Peuters en groente eten: Een moeilijke combinatie?

Peuters en groente eten: Een moeilijke combinatie? Peuters en groente eten: Een moeilijke combinatie? GroenteCongres 26 Maart 2015, Dr. Gerry Jager Disclosure belangen spreker Gerry Jager Geen (potentiële) belangenverstrengeling Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Depressie bij ouderen

Depressie bij ouderen Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is

Nadere informatie

TEMPO 3 studie - Proefpersoneninformatie Februari Proefpersoneninformatie voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek.

TEMPO 3 studie - Proefpersoneninformatie Februari Proefpersoneninformatie voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek. Proefpersoneninformatie voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek studie Welke smaak en textuur proeft u tijdens het eten van verschillende pure chocolades? Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk

Nadere informatie

Rapportage onderzoeksproject Genieten aan tafel Een toegepast onderzoek naar maaltijdbeleving in verpleeghuizen

Rapportage onderzoeksproject Genieten aan tafel Een toegepast onderzoek naar maaltijdbeleving in verpleeghuizen Rapportage onderzoeksproject Genieten aan tafel Een toegepast onderzoek naar maaltijdbeleving in verpleeghuizen De samenvatting van de interventie Genieten aan tafel die in zorginstellingen is uitgevoerd,

Nadere informatie

Proeven zonder te ruiken. Jory Berkhout CMD3D

Proeven zonder te ruiken. Jory Berkhout CMD3D Proeven zonder te ruiken Jory Berkhout 0810865 CMD3D Inhoudsopgave Pagina 2 Reukvermogen Pagina 3 Smaken en Proeven Pagina 4 Voorbeelden Pagina 5 De proefopstelling Pagina 6 De proef in werking Pagina

Nadere informatie

Depressie na een beroerte

Depressie na een beroerte Afdeling: Onderwerp: 6B Neurologie 1 Voor wie is deze folder bedoeld? Deze informatiefolder is bedoeld voor zowel patiënten die in het Ikazia Ziekenhuis zijn opgenomen en/of hun naasten. Door middel van

Nadere informatie

Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid. Monique Mertens Diëtist Orbis-thuis

Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid. Monique Mertens Diëtist Orbis-thuis Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid Monique Mertens Diëtist Orbis-thuis 1 Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid Veel voorkomende problemen Veranderingen in voeding Oorzaken

Nadere informatie

GEZOND ETEN ROND CHEMOTHERAPIE

GEZOND ETEN ROND CHEMOTHERAPIE GEZOND ETEN ROND CHEMOTHERAPIE Een persoonlijk verhaal José van Mil Culinary director Pepper & Salt Food Communication Consultancy Wat ik doe voor de kost Receptuur Food producties Kookboeken Foodstyling

Nadere informatie

Informatieboekje. GRIP- Studie GRoente Inname Peuters

Informatieboekje. GRIP- Studie GRoente Inname Peuters Informatieboekje GRIP- Studie GRoente Inname Peuters Contactgegevens Onderzoeksteam Prof. Dr. Ir. Kees de Graaf (hoofdonderzoeker Humane Voeding) Dr. Gerry Jager (Universitair Docent) Ir. Victoire de Wild

Nadere informatie

Het zorgonderzoek. Eten & Drinken in de zorg

Het zorgonderzoek. Eten & Drinken in de zorg Het zorgonderzoek Eten & Drinken in de zorg Consumatics & Brandvitamins Onbewust gedrag Wetenschap Hospitality Conceptontwikkeling A-merken Inhoud Key Learnings Studies in de zorg Onderzoeksmethode Resultaten

Nadere informatie

Slikproblemen bij NMA/ALS. Nicole Frielink, logopedist

Slikproblemen bij NMA/ALS. Nicole Frielink, logopedist Slikproblemen bij NMA/ALS Nicole Frielink, logopedist Inhoud Normale slik Slikproblemen en beïnvloedende factoren Specifieke slikproblemen bij NMA/ALS Rol logopedist Slikken: Het geheel van gedrags-, sensorische

Nadere informatie

Ethische reflectie op maaltijdzorg

Ethische reflectie op maaltijdzorg AUTONOMIE & WAARDIGHEID 1 Het maaltijdgebeuren is een alledaagse activiteit met een grote invloed op het welbevinden van de oudere Er zijn veel factoren die een invloed hebben op goede maaltijdzorg Het

Nadere informatie

Samenvatting project natuur zintuigen

Samenvatting project natuur zintuigen Samenvatting project natuur zintuigen Let op: De plaatjes hoef je niet te leren! Samenvatting van de huid Hoe voel je? In je huid zitten drukreceptoren die gestimuleerd worden door jouw vinger. Ze sturen

Nadere informatie

Hersenen, emotie en gedrag beïnvloeden

Hersenen, emotie en gedrag beïnvloeden Breinvoeding voor beïnvloeding Hersenen, emotie en gedrag beïnvloeden Bekijk de onderstaande twee figuren. Bij welke figuur is de lange lijn precies doormidden gedeeld? Tekening: Patrick Maitimo Meet de

Nadere informatie

dr. Bianca Buijck en Martijn van Gemst

dr. Bianca Buijck en Martijn van Gemst dr. Bianca Buijck en Martijn van Gemst Symposium Honger voor Revalidatie dinsdag 19 februari 2019 Evoluon Eindhoven www.zorgboog.nl/symposium-grz Honger voor revalidatie: hoe vanzelfsprekend is eten in

Nadere informatie

Door: Eric van Reenen Hoofd voeding, Chef Gastro-engineering i.o.

Door: Eric van Reenen Hoofd voeding, Chef Gastro-engineering i.o. Door: Eric van Reenen Hoofd voeding, Chef Gastro-engineering i.o. In de praktijk. Steunt op het idee van het drie pilaren model waarbij onderlinge informatie uitwisseling cruciaal is in de verbetering

Nadere informatie

Omgaan met hooggevoelige pubers WELKOM. De Vlaamse vereniging voor Hooggevoelige Personen vzw HSP Vlaanderen Linda T'Kindt - www.gevoeligopvoeden.

Omgaan met hooggevoelige pubers WELKOM. De Vlaamse vereniging voor Hooggevoelige Personen vzw HSP Vlaanderen Linda T'Kindt - www.gevoeligopvoeden. Omgaan met hooggevoelige pubers WELKOM De Vlaamse vereniging voor Hooggevoelige Personen vzw HSP Vlaanderen Linda T'Kindt - 1 Wat is HSP? Highly Sensitive Person of hooggevoelig persoon 15 tot 20 % is

Nadere informatie

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014 Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker

Nadere informatie

Even voorstellen; Cor Reusen; - fysiotherapeut s Heerenloo - consulent SI voor CCE - docent SI bij estasi-training

Even voorstellen; Cor Reusen; - fysiotherapeut s Heerenloo - consulent SI voor CCE - docent SI bij estasi-training Even voorstellen; Cor Reusen; - fysiotherapeut s Heerenloo - consulent SI voor CCE - docent SI bij estasi-training Even voorstellen; Marlèn Lemmens; - Logopedist - Consulent Expertisecentrum Doofblindheid

Nadere informatie

Autisme en de gevolgen Els Ronsse / MDR

Autisme en de gevolgen Els Ronsse /   MDR Autisme en de gevolgen Els Ronsse / www.psysense.be MDR Voorkomen? Voor het hele spectrum komen een aantal studies onafhankelijk van elkaar uit op 60 tot 70 op 10.000 of 1 op ongeveer 150 personen. Af

Nadere informatie

Ruiken en proeven vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Ruiken en proeven vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 21 November 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62434 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet

Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet Deze folder is bedoeld voor patiënten met een natrium en/of vochtbeperkt dieet waarbij ondervoeding

Nadere informatie

Duurzaamheidk. Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014

Duurzaamheidk. Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014 Duurzaamheidk mpas Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014 Inleiding Het Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van milieu-, klimaat-, voedsel- en economische

Nadere informatie

Voeding bij chronische longziekten

Voeding bij chronische longziekten Voeding bij chronische longziekten Voeding bij chronische longziekten Goede lichamelijke conditie Veel mensen met chronische longziekten (ook wel COPD genoemd) hebben voortdurend last van hun aandoening.

Nadere informatie

Effecten van sport en bewegen op school op schoolpresta,es

Effecten van sport en bewegen op school op schoolpresta,es Effecten van sport en bewegen op school op schoolpresta,es Dorine Collard, Sofie Boutkan, Lisanne Grimberg, Jo Lucassen en Koen Breedveld Mulier Ins,tuut, Utrecht Maart 2015 Aanleiding Effecten van sport

Nadere informatie

Frailty en ondervoeding doet (veel) vallen

Frailty en ondervoeding doet (veel) vallen www.hhzhlier.be 1 h.-hartziekenhuis vzw Frailty en ondervoeding doet (veel) vallen Ann Gryp, Hoofdverpleegkundige geriatrie Frailty Frailty heeft te maken met kwetsbaarheid. Frailty zegt iets over de ernst

Nadere informatie

Leven met een amputatie. Chris Leegwater Vinke Psycholoog

Leven met een amputatie. Chris Leegwater Vinke Psycholoog Leven met een amputatie Chris Leegwater Vinke Psycholoog Amputatie 2 Amputatie is voor de geamputeerde meestal een ernstig trauma, niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Naast het verlies van de

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112 111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa

Nadere informatie

Voedingsmanagement in de Psychiatrie

Voedingsmanagement in de Psychiatrie Voedingsmanagement in de Psychiatrie Anneke van Hellemond, diëtist Anneke Wijtsma, diëtist 1 Inhoud presentatie Voedingsproblemen Overgewicht Metabool syndroom Verwijzen naar gespecialiseerd diëtist Behandelwijze

Nadere informatie

Alleen-Pinnen-Monitor

Alleen-Pinnen-Monitor 1 Alleen-Pinnen-Monitor Perceptie van alleen-pinnen kassa s 2 e meting Erwin Boom & Markus Leineweber, 11 september 2012 Uitgevoerd in opdracht van de Betaalvereniging Nederland en Stichting BEB Vertrouwelijk

Nadere informatie

Beoordelen op smaak en geur

Beoordelen op smaak en geur Beoordelen op smaak en geur De vier basissmaken Met de tong kun je slechts vier basissmaken waarnemen, namelijk: zoet; zuur; bitter; zout. Hoe is het dan mogelijk, dat we toch heel veel andere smaken kennen

Nadere informatie

Wat als een goede maaltijdzorg onvergetelijk wordt? Aline Le Clef Senior Concept Development Manager Seniors Market

Wat als een goede maaltijdzorg onvergetelijk wordt? Aline Le Clef Senior Concept Development Manager Seniors Market Wat als een goede maaltijdzorg onvergetelijk wordt? Aline Le Clef Senior Concept Development Manager Seniors Market AGENDA 1. Prevalentie van ondervoeding 2. Oorzaken van ondervoeding 3. Gevolgen van ondervoeding

Nadere informatie

Kennisclip Goed en gezellig eten bij dementie. Ondine van de Rest, Universitair docent Afdeling Humane Voeding, Wageningen University & Research

Kennisclip Goed en gezellig eten bij dementie. Ondine van de Rest, Universitair docent Afdeling Humane Voeding, Wageningen University & Research Kennisclip Goed en gezellig eten bij dementie Ondine van de Rest, Universitair docent Afdeling Humane Voeding, Wageningen University & Research Ondervoeding bij dementie Komt vaak voor: In Nederland >270.000

Nadere informatie

Een eigen verbouwing. Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal

Een eigen verbouwing. Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal Een eigen verbouwing Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal Educatie- en Competentiestudies (ECS), Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Klachten en Symptomen. Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam

Klachten en Symptomen. Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Klachten en Symptomen Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Voorbeeld 1 Een voorheen gezonde man van 48 jaar krijgt plots een epileptische aanval. Deze

Nadere informatie

tasting Maak kennis met onze nieuwe lentegerechten

tasting Maak kennis met onze nieuwe lentegerechten tasting Maak kennis met onze nieuwe lentegerechten nieuwe lentegerechten Inleiding Een primeur! Onze eerste editie van het online Flavors magazine. We nemen je mee het voorjaar in met volop nieuwe gerechten.

Nadere informatie

Better in, better out, goede voeding voor en na een operatie bij ouderen. zaterdag 15 maart 2014, Marion Theuws

Better in, better out, goede voeding voor en na een operatie bij ouderen. zaterdag 15 maart 2014, Marion Theuws Better in, better out, goede voeding voor en na een operatie bij ouderen zaterdag 15 maart 2014, Marion Theuws Wie werkt er samen met een diëtist? Wie houdt rekening met voeding bij de behandeling? Slaat

Nadere informatie

Mondverzorging bij de oudere patiënt

Mondverzorging bij de oudere patiënt Mondverzorging bij de oudere patiënt Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen in ons ziekenhuis vanwege ziekte, onderzoeken, een ongeval en/of operatie. Om ervoor te

Nadere informatie

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Opdrachtgever Agrarische Jongeren Friesland is een organisatie die zich ten doel stelt de bedrijfsvoering van boerenbedrijven zo efficient mogelijk te maken.

Nadere informatie

Genieten. van lekker eten

Genieten. van lekker eten Genieten van lekker eten Food Connect Passie voor eten Een maaltijd die met liefde is gekookt, dat is elke dag weer een cadeautje. Aan onze maaltijden proef je dat ze met aandacht zijn bereid. We kiezen

Nadere informatie

sensorisch onderzoek Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen

sensorisch onderzoek Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen SENSORISCH sensorisch ONDERZOEK onderzoek voor elk sensorisch onderzoek Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen Wat biedt het PCG? Onze ploeg gekwalificeerd en goed opgeleid personeel

Nadere informatie

mindfulness workshop

mindfulness workshop mindfulness workshop 1 mindfulness workshop Deze workshop wordt gegeven om een indruk te krijgen wat mindfulness inhoudt. Ook kan worden gekeken in welke training de workshop als onderdeel kan worden ingezet,

Nadere informatie

Klanttevredenheid. Maaltijdvoorziening

Klanttevredenheid. Maaltijdvoorziening 2013 Klanttevredenheid Maaltijdvoorziening Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189265 In augustus 2013 is aan 208 gebruikers van de

Nadere informatie

Les 21 Zintuig 1. Medische interpretatie. Codering Psychologische interpretatie

Les 21 Zintuig 1. Medische interpretatie. Codering Psychologische interpretatie Les 21 Zintuig 1 Sensorisch systeem, fantoompijn,oor, lawaaidoofheid, adaptatie van zintuigen, organisatie waarnemen ANZN 1e leerjaar - Les 21 - Matthieu Berenbroek, 2000-2011 1 Medische interpretatie

Nadere informatie

Triggers voor gedrags- en fysiologische reactie op Voedsel

Triggers voor gedrags- en fysiologische reactie op Voedsel Informatiebrochure voor deelnemers aan de TriVostudie: Triggers voor gedrags- en fysiologische reactie op Voedsel Het onderzoek wordt uitgevoerd door de afdeling Humane Voeding in samenwerking met Consumer

Nadere informatie

Ruiken en proeven vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Ruiken en proeven vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 23 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/63357 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

ANATOMIE VAN DE SMAAK. Eten met je neus?! Programma. De tong Papillae. Sanne Boesveldt, asst prof Sensoriek en Eetgedrag

ANATOMIE VAN DE SMAAK. Eten met je neus?! Programma. De tong Papillae. Sanne Boesveldt, asst prof Sensoriek en Eetgedrag 22-11- 16 Eten met je neus?! Programma Sanne Boesveldt, asst prof Sensoriek en Eetgedrag Landelijk Congres Moderne Dementiezorg, Nov 216 Ruiken en proeven (anatomie) Onderzoek geur en eetgedrag Reuk/smaakverlies

Nadere informatie

Workshop slikproblemen opsporen en interventies

Workshop slikproblemen opsporen en interventies GOUD symposium Workshop slikproblemen opsporen en interventies Welkom Inleiding Voorstellen workshopleiders Doel en opzet workshop Inventarisatie aanwezige disciplines Resultaten GOUD Hoe vaak komen slikstoornissen

Nadere informatie

Vitale organisaties staan sterker en presteren beter! Health is a new business strategy

Vitale organisaties staan sterker en presteren beter! Health is a new business strategy Vitale organisaties staan sterker en presteren beter! Health is a new business strategy Zo staan uw medewerkers er voor (2014) 100 medewerkers: 10 met stressklachten 4 verhoogde kans burn-out 2 depressief

Nadere informatie

Aangepaste Vanderbilt Hoofd-halstumoren klachtenlijst-50v.2.0 Modified Vanderbilt Head and Neck Cancer Symptom Survey-50v.2.0)

Aangepaste Vanderbilt Hoofd-halstumoren klachtenlijst-50v.2.0 Modified Vanderbilt Head and Neck Cancer Symptom Survey-50v.2.0) Aangepaste Vanderbilt Hoofd-halstumoren klachtenlijst-50v.2.0 Modified Vanderbilt Head and Neck Cancer Symptom Survey-50v.2.0) Modified VHNSS-50v.2.0 (NL versie 1.0+) Wij stellen u achtereenvolgens vragen

Nadere informatie

Zonder zintuigen weet je niet wat er om je heen gebeurt. Daarom gebruik je oren, je ogen, je neus, je huid en je tong.

Zonder zintuigen weet je niet wat er om je heen gebeurt. Daarom gebruik je oren, je ogen, je neus, je huid en je tong. Naam: DE ZINTUIGEN OOG, NEUS EN MOND Zintuigen. Doe je ogen eens dicht. Doe eens oordopjes in je oren. Weet je nu nog wel waar je bent? Ben je binnen of buiten? Schijnt de zon? Of regent het? Dat kun je

Nadere informatie

De psychologische aspecten van pijn. Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel

De psychologische aspecten van pijn. Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel De psychologische aspecten van pijn Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel Wat is pijn? Definitie: pijnis eenonplezierige, zintuiglijkeen emotioneleervaring

Nadere informatie

Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010

Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010 Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te

Nadere informatie

Ondervoeding in ziekenhuizen; de stand van zaken

Ondervoeding in ziekenhuizen; de stand van zaken Ondervoeding in ziekenhuizen; de stand van zaken 24 mei 2016 dr. Barbara van der Meij Onderzoek in Europese ziekenhuizen ( NutritionDay ) Enquête bij 102.580 ziekenhuispatiënten Hoeveel van de hoofdmaaltijd

Nadere informatie

Duurzaamheidk. Consument wil gezond kiezen tijdens dagje uit: aanbod blijft achter. Duurzaamheidkompas meting #14 mei 2015

Duurzaamheidk. Consument wil gezond kiezen tijdens dagje uit: aanbod blijft achter. Duurzaamheidkompas meting #14 mei 2015 Duurzaamheidk mpas Consument wil gezond kiezen tijdens dagje uit: aanbod blijft achter. Duurzaamheidkompas meting #14 mei 2015 Er is markt voor verkoop van gezonde producten bij attracties Gezond eten

Nadere informatie

(Onder- )Voeding, vitaliteit en bewegen

(Onder- )Voeding, vitaliteit en bewegen (Onder- )Voeding, vitaliteit en bewegen Voor Studie Arena Voeding en demen4e 21 november 2016 Olga Commandeur, Olga Commandeur Promo4ons BV Sandra van Loenen, Dië4sten Geriatrie en Ouderen (DGO) www.die4stgo.nl

Nadere informatie

Dubbele identiteit. Anja Bekink! Samenwerking: het CJG van ons allen of ieder voor zich? Door:

Dubbele identiteit. Anja Bekink! Samenwerking: het CJG van ons allen of ieder voor zich? Door: Dubbele identiteit Samenwerking: het CJG van ons allen of ieder voor zich? Door: Programma Welke dubbele identiteit? Wil niet of kan niet? De casus & de cirkel The Matrix & de Verrassingen De professional

Nadere informatie

Overprikkeling bij NAH en het ASITT-protocol

Overprikkeling bij NAH en het ASITT-protocol Overprikkeling bij NAH en het ASITT-protocol Marinka Jansen, ergotherapeut Ergotherapie Gouda Hoofddocent post hbo cursus sensorische integratie bij volwassen (ASITT) Inhoud van de presentatie Definitie

Nadere informatie

voorwaarden inherent aan de leerling voorwaarden inherent aan techniek

voorwaarden inherent aan de leerling voorwaarden inherent aan techniek 1.10 Probleemoplossend Denken en Handelen Denken is de productieve kant van de intelligentie en is steeds gericht op het ontwerpen en hanteren van oplossings- en ordeningsmiddelen om een bepaald doel te

Nadere informatie

Met goede voeding op weg naar beterschap

Met goede voeding op weg naar beterschap Met goede voeding op weg naar beterschap Ondervoeding bij ziekte Tijdens ziekte kan de behoefte aan voedingsstoffen verhoogd zijn. Door het ziek zijn is de eetlust echter vaak verminderd, bent u misselijk

Nadere informatie

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Zintuigen

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Zintuigen GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3 Zintuigen 1 INLEIDING Zintuigcellen Reuk-, smaak- en PH-sensoren Smaakzintuig Warmte- en koudesensoren Tast-, druk- en pijnsensoren Fotosensoren 2 ZINTUIGEN VORMEN DE VERBINDING

Nadere informatie

NOOD AAN ONTWIKKELING VAN MENU'S MET STREEK- EN HOEVEPRODUCTEN IN RUST EN VERZORGINGSCENTRA

NOOD AAN ONTWIKKELING VAN MENU'S MET STREEK- EN HOEVEPRODUCTEN IN RUST EN VERZORGINGSCENTRA Prof. Dr. Xavier Gellynck & Ir. Sara De Pelsmaeker Universiteit Gent, Vakgroep Landbouweconomie, Afd. Agri-Food Marketing & Ketenmanagement NOOD AAN ONTWIKKELING VAN MENU'S MET STREEK- EN HOEVEPRODUCTEN

Nadere informatie

Richtlijn Voeding en eetgedrag (2013, aanpassing 2017)

Richtlijn Voeding en eetgedrag (2013, aanpassing 2017) Richtlijn Voeding en eetgedrag (2013, aanpassing 2017) Bijlage Factoren die een rol spelen bij de ontwikkeling van voedingspatronen en eetgedrag Biologische factoren: Erfelijke factoren Erfelijke factoren

Nadere informatie

De waarde van zorgboerderijen/ zorgmaneges voor de gezondheid van deelnemers. Simone de Bruin 24 november 2012

De waarde van zorgboerderijen/ zorgmaneges voor de gezondheid van deelnemers. Simone de Bruin 24 november 2012 De waarde van zorgboerderijen/ zorgmaneges voor de gezondheid van deelnemers Simone de Bruin 24 november 2012 1 24 november 2012 Inhoud 1. Zorgboerderijen in Nederland 2. Kenmerken van dagopvang/dagbesteding

Nadere informatie

Rijksuniversiteit Groningen

Rijksuniversiteit Groningen De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit

Nadere informatie

Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013. S. Lonterman; Klinisch Geriater

Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013. S. Lonterman; Klinisch Geriater Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013 Inhoud Presentatie Definitie Ondervoeding Verschillende schalen Ouderen Centrum & Ondervoeding HagaZiekenhuis & Ondervoeding Eigen Onderzoek Voedingsgebied Supplementen

Nadere informatie