Look Good...Feel Better Uiterlijke verzorging bij kanker
|
|
- Jacobus Bosman
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Look Good...Feel Better Uiterlijke verzorging bij kanker 1
2 Er was veel aandacht voor persoonlijke begeleiding en individuele vragen.
3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord p. 4 Inleiding p. 6 Hoofdstuk 1 Huidverzorging P. 11 Hoofdstuk 2 Haarverzorging p. 29 Hoofdstuk 3 Hand- en voetverzorging p. 45 Hoofdstuk 4 Mondverzorging p. 61 Hoofdstuk 5 Styling p. 75 Hoofdstuk 6 Borstprotheses p. 85 Colofon p. 99 Lijst participanten p. 100 Verantwoording p
4 Als je er goed uit ziet voel je je beter. Dat is de ervaring van veel gezonde mensen en zeker ook van mensen met kanker. De ziekte en de behandelingen voor kanker gaan vaak gepaard met veranderingen van het uiterlijk. Dat kan, naast de zorgen over de ziekte en de lichamelijke gevolgen, een extra bron van verdriet zijn. Zo ervaren patiënten haarverlies als gevolg van chemotherapie of bestraling op het hoofd als een moeilijk te verwerken bijwerkingen en kunnen veranderingen van de huid en nagels extra zorgen geven. De familie van de patiënt, de vrienden en collega s stellen de patiënt vaak gerust. Zij vinden de veranderingen van het uiterlijk minder belangrijk in het licht van de ziekte. Maar voor de patiënt zelf kan een veranderd uiterlijk, een blik in de spiegel, een opmerking uit de buitenwereld, een voortdurende confrontatie zijn met de ziekte. Als je er goed uit ziet voel je je beter. Dat is de ervaring van veel gezonde mensen en zeker ook van mensen met kanker. Dit boek wil u helpen een zo goed mogelijke oplossing te vinden voor de veranderingen van uw uiterlijk. Het is samengesteld op basis van ervaringen van patiënten, artsen, verpleegkundigen en vele deskundigen op het gebied van uiterlijke verzorging. De ervaring leert dat met de vele tips en adviezen die in het boek staan veel kan worden bereikt. Het biedt u de mogelijkheid op het moment dat u dat belangrijk vindt kennis en ideeën op te doen om zelf mee aan de slag te gaan. Het boek is uitgegeven door de stichting Look Good...Feel Better. Deze stichting besteedt structureel aandacht aan en biedt hulp bij uiterlijke problemen bij mensen met kanker. Zij organiseert onder andere workshops en individuele spreekuren in ziekenhuizen waar patiënten advies en instructies kunnen krijgen voor hun uiterlijke verzorging. 4
5 Deelname aan een workshop of spreekuur wordt als zeer positief ervaren zoals u kunt lezen in de interviews in dit boek. Het feit dat er ook aandacht is voor dit belangrijke onderdeel van de zorg biedt in een intensieve periode een extra steuntje in de rug. Dat is wat de stichting graag wil bereiken: een bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van mensen met kanker. Op de website van de stichting kunt u meer informatie vinden over uiterlijke verzorging en de activiteiten van de stichting. Wij hopen dat dit boek voor u behulpzaam mag zijn. Fenna C.E. Postma-Schuit Voorzitter Stichting Look Good...Feel Better 5
6 6
7 Kanker is een ingrijpende ziekte die niet alleen lichamelijke gevolgen heeft. Ook emotioneel krijgt u nogal wat te verwerken. De ziekte en de verschillende behandelingen die u krijgt kunnen uiterlijke veranderingen tot gevolg hebben. Zo kunt u aan een operatie (chirurgie) littekens overhouden. Door behandeling met medicijnen (chemotherapie) kan uw haar tijdelijk uitvallen of wordt het mogelijk kwetsbaarder. Als u bestraald wordt (radiotherapie) kan het gebeuren dat plaatselijke veranderingen van de huid optreden, zoals het rood worden of uitdrogen van de huid. Ook kan tijdens sommige behandelingen een extra gevoeligheid voor infecties optreden. Welke veranderingen u precies kunt verwachten, is niet altijd voorspelbaar. Dit is onder andere afhankelijk van de aard en intensiteit van de behandeling die u krijgt. Ook per persoon is de reactie op een behandeling verschillend. Uw behandelend specialist kan u vertellen met welke bijwerkingen u op dit gebied rekening moet houden. Het kan zijn dat u met vragen zit hoe u hiermee omgaat en of er oplossingen mogelijk zijn. Wat kunt u bijvoorbeeld doen als uw haar uitvalt of als u een litteken wilt verbergen? Waar moet u op letten als u een borstprothese wilt kopen? Hoe tekent u Verder bevat het boek verschillende interviews waarin mensen aan het woord komen over uiterlijk en kanker en over hun ervaringen met Look Good...Feel Better. Niet alleen (ex-)patiënten maar ook onder andere een arts, een psycholoog en een De bijeenkomst is erg plezierig, niet alleen omdat je bezig bent met je uiterlijk, maar ook omdat je ondertussen ervaringen kunt uitwisselen met anderen. wenkbrauwen? Dit zijn voorbeelden van vragen waar u wellicht mee zit. De antwoorden hierop en nog veel meer vindt u in dit boekje. U krijgt in dit boekje allerlei praktische tips en adviezen, toegespitst op de uiterlijke problemen van mensen met kanker. Zo vindt u een hoofdstuk over hoe u uw huid kunt verzorgen en welke producten u beter niet kunt gebruiken. En u kunt lezen welke mogelijkheden er zijn om uw haarverlies te camoufleren. Ook biedt dit boek tips op het gebied van kleur en styling. schoonheidsspecialist. Hieruit blijkt dat juist in moeilijke periodes extra aandacht voor het uiterlijk kan bijdragen aan extra zelfvertrouwen: goed verzorgd, geeft een beter gevoel! Look Good...Feel Better Look Good...Feel Better is een initiatief van een patiënte, Toos Born. Zij heeft samen met medepatiënten, het Integraal Kankercentrum Amsterdam (IKA) en deskundigen op het gebied van 7
8 uiterlijke verzorging en in nauw overleg met artsen het programma Look Good...Feel Better opgezet. Een initiatief dat in 2001 heeft geresulteerd in de oprichting van de landelijke stichting Look Good...Feel Better. Deze stichting besteedt aandacht aan de uiterlijke gevolgen die kanker en de behandelingen met zich mee kunnen brengen. En aan manieren waarop die gevolgen enigszins te verhelpen of te camoufleren zijn. Wat biedt Look Good...Feel Better? Via de folder Uiterlijke verzorging van mensen met kanker, diverse DVD s en de website ( geeft Look Good...Feel Better praktische tips en adviezen voor de uiterlijke verzorging. Op de website staan ook nuttige adressen en actuele informatie over de diverse activiteiten van de stichting. Workshops Look Good...Feel Better De stichting organiseert workshops in samenwerking met ziekenhuizen. Tijdens een workshop krijgen patiënten in groepsverband in twaalf stappen advies over huidverzorging en hoe ze met behulp van make-up er beter uit kunnen zien. Een speciaal getrainde schoonheidsspecialist begeleidt deze workshop. Ook is een kapper/haarwerker aanwezig om informatie te geven over pruiken en sjaals. Vervolgens gaan de deelnemers zelf aan de slag met cosmeticaproducten die door cosmeticafabrikanten ter beschikking zijn gesteld. Op de website ( kunt u lezen wanneer en in welke ziekenhuizen workshops worden georganiseerd. 8
9 Individuele behandelingen Look Good...Feel Better Een speciaal getrainde schoonheidsspecialist of kapper/haarwerker geeft een persoonlijk advies over hoe uiterlijke veranderingen het beste kunnen worden ondervangen. Deze individuele behandelingen kunnen ín het ziekenhuis plaatsvinden. Zo is er een aantal ziekenhuizen dat deze service voor de eigen patiënten biedt. Maar ook zijn er door het hele land professionals met wie een afspraak gemaakt kan worden in de eigen praktijk of salon. met uiterlijke verzorging. Hierin wordt aandacht besteed aan de verschillende aspecten die een rol kunnen spelen bij de uiterlijke verzorging van mensen met kanker. De trainingen en symposia zijn bedoeld om de kennis en vaardigheden in het omgaan met mensen met kanker te vergroten. Aan bijscholingsprogramma s voor verpleegkundigen en specialisten wordt medewerking verleend. Dit is belangrijk omdat zij degenen zijn die patiënten kunnen attenderen op de werkzaamheden van de stichting. Trainingen en symposia De stichting organiseert speciale trainingen en symposia voor professionals die zich bezighouden De stichting is opgericht door: Organisaties op het gebied van kankerbestrijding: - KWF Kankerbestrijding (KWF) - Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK) - Vereniging van Integrale Kanker Centra (VIKC) De brancheorganisatie van de fabrikanten en importeurs van cosmetica: - Nederlandse Cosmetica Vereniging (NCV) Organisaties op het gebied van uiterlijke verzorging: - Algemene Nederlandse Branche Organisatie Schoonheidsverzorging (ANBOS) - Algemene Nederlandse Kappers Organisatie (ANKO) - Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten (NVH) - Top Haarwerkers Gilde Nederland 9
10 10
11 HUIDverzorging 11
12 Tips adviezen Kanker en de daarbij behorende medische behandelingen kunnen uw huid doen veranderen. Dit uit zich bijvoorbeeld in een droge en schilferige huid, of juist omgekeerd, een vettere huid. Daarnaast kunnen vlekken ontstaan door veranderingen in pigmentatie en kan de huid opzetten en rood kleuren. Bovendien bent u tijdelijk ontvankelijker voor infecties en kunnen makkelijker bloedingen ontstaan. Producten die u voorheen gebruikte, veroorzaken nu soms heftige reacties en ook de dagelijkse verzorging versterkt mogelijk huidige klachten. Kortom, tijdens deze periode heeft uw huid extra aandacht en verzorging nodig. In de volgende alinea s leest u wat u kunt doen om uw huid de aandacht te geven die nodig is. Daarin geven wij adviezen over reiniging, verzorging en make-up. Reiniging van de huid Een belangrijk onderdeel van huidverzorging is het reinigen. Was uw huid met lauwwarm water en gebruik bij voorkeur geen zeep als uw huid gevoelig of droog is. Een droge huid betekent dat u een tekort heeft aan vetten en vocht. Uw huid wordt rood, schilferig, gaat jeuken en er kunnen kleine kloofjes ontstaan. Zeep ontvet de huid, waardoor deze extra uitdroogt. Dit geldt ook voor lotions en gels. Goede alternatieven, die de huid tevens soepel houden, zijn doucheolie of een beetje amandelolie in het badwater. Bovendien bestaan er speciale ph-neutrale zeepsoorten die de huid niet ontvetten. Kort douchen heeft de voorkeur boven baden, maar als u toch in bad wilt, doe dit dan liever niet meer dan één of twee keer per week. Overigens kan zeep de talgafscheiding bij een vette huid zodanig stimuleren, dat deze nog vetter wordt. Reinig de vette huid daarom met speciaal ontwikkelde lotions of zachte gels zonder olie. Informeer bij uw drogist, apotheek of schoonheidsspecialist naar de juiste producten. Verwijder oogmake-up en lippenstift met een speciale make-up remover. Maak een wattenschijfje nat en breng daar de remover op aan. Reinig de ogen vanuit de binnenooghoek naar buiten over het ooglid en draai onderlangs terug. Breng vervolgens reinigingsmilk op uw gezicht aan en masseer dit in met opwaartse ronde bewegingen. Verwijder de restjes met een tissue en behandel na met een nat watje. Na het wassen kunt u nog een alcoholvrije tonic of lotion aanbrengen, die de vochtbalans in uw huid herstelt en uw huid opfrist. Gebruik van producten Verzorgingsproducten die u voorheen gebruikte, zoals deodorant, aftershave of make-up, kunnen in de huidige situatie plotseling huidirritaties veroorzaken. In dat geval kunt u beter overstappen op alcoholvrije, ph-neutrale, ongeparfumeerde en hypoallergene producten, die passen bij uw huidtype. Gebruik geen ex-foliërende (schurende) huidverzorgingsproducten, alfa hydroxy zuren (AHA s), en producten die alcohol bevatten. Omdat de behandeling vocht aan uw huid kan onttrekken en uw huid ook erg gevoelig is voor de zon kunt u het beste een vochtherstellende en beschermende crème met SPF/een beschermingsfactor gebruiken. Laat u goed informeren door uw drogist, parfumerie of schoonheidsspecialiste. Vraag eventueel om een proefverpakking, zodat u het product eerst kunt testen. 12
13 TIP: Let op dat uw handen en huid goed schoon zijn voordat u de make-up aanbrengt. 13
14 Verzorging van de huid Om uw huid een extra beschermlaag te geven en soepeler te laten aanvoelen, kunt u een dagcrème aanbrengen. Bovendien biedt dagcrème een goede basis voor make-up. U brengt met schone vingers stipjes vochtherstellende crème aan op uw voorhoofd, wangen, neus, kin en hals. Masseer de crème met opwaartse bewegingen zachtjes in. Voor de tere en gevoelige huid rondom de ogen kunt u het beste een speciaal ontwikkelde oogcrème nemen. Gezichtsmaskers zijn uitstekende producten om uw gezicht wat aanvullende verzorging te geven en ze werken bovendien ontspannend. Informeer vooraf welk masker het beste bij uw huidtype past. In principe geldt dat voor een droge of normale huid een vochtherstellend masker op crèmebasis goed werkt. Kleimaskers zijn juist weer geschikter voor de vette huid. Ten slotte, volg goed de gebruiksaanwijzing en laat het masker niet langer zitten dan is aangegeven. TIP: Dep uw huid na het wassen goed droog met een schone, zachte handdoek. Krijgt u radio- of chemotherapie dan is uw huid kwetsbaar en kunt u beter de schaduw opzoeken. De zon kan een huidreactie opwekken, waardoor vlekken kunnen ontstaan. Het is belangrijk uw huid goed te beschermen met een zonnebrand- 14
15 crème (ongeparfumeerd en op waterbasis) met een hoge beschermingsfactor. Ook harde wind, droge vrieskou, vochtige omgevingen en droge lucht (door een verwarming die hoog staat) zijn van invloed op de conditie van uw huid, met name bij de droge huid. Probeer deze situaties waar mogelijk te ontwijken en houdt de luchtvochtigheidsgraad in huis bijvoorbeeld op peil door vochtverdampers aan de verwarmingsradiatoren de bevestigen. Scheren en ontharen Tijdens de behandeling bent u vaak gevoeliger voor infecties en bloedingen. Daarom raden artsen elektrisch scheren aan in plaats van handmatig scheren. Verwarm uw huid vooraf met warm water of een warme handdoek. Mocht u toch handmatig willen scheren, gebruik dan altijd scherpe mesjes en spoel deze na gebruik goed af. Spoel uw gezicht af met koud water en dep het overtollige water op. Wees voorzichtig met het ontharen van de rest van uw lichaam, raadpleeg daarvoor eerst uw medisch specialist. Hormoontherapie kan extra haargroei veroorzaken. Vooral in het gezicht is dat soms erg hinderlijk. U kunt het proberen te camoufleren met make-up. Borstel de haren met een wenkbrauwborsteltje plat tegen het gezicht en gebruik een camouflagestift. Niet poederen, want door poederen worden de haren juist extra zichtbaar. Radiotherapie Voor de verzorging van de bestraalde huid volgen nog een aantal specifieke adviezen: - Heeft u een wondje, gebruik dan een gaasje in plaats van pleisters of leukoplast. - Probeer niet te krabben als u jeuk heeft.
16 Tips adviezen - Houd de huid in principe zo lang mogelijk droog. Op plekken die vochtig zijn door transpiratie kunt u ongeparfumeerde talkpoeder aanbrengen (oksel en lies). - Als de huid rood en/of droog wordt en gaat trekken, overleg dan met uw radiotherapeut of u een niet medicinale crème mag gebruiken. Gebruik op de huid die bestraald wordt nooit crème of zalf anders dan voorgeschreven door uw radiotherapeut. - Breng geen aftershave en parfum aan op bestraalde plaatsen. - Draag geen schurende of strakke kleding en bedenk dat katoen en wol beter is dan synthetische stoffen. - Bestraalde plekken zijn - ook na de behandeling - erg gevoelig. Vermijd daarom het agressieve chloorwater van zwembaden; dat kan heftige reacties geven. Make-up Make-up camoufleert veranderingen en oneffenheden als gevolg van behandelingen en geeft uw uiterlijk meer glans. Daarmee stimuleert u uw zelfvertrouwen. Weet u niet zoveel van make-up, ga dan eens langs bij een deskundige en vraag naar de juiste kleuren en producten. De basiskleur van uw gezicht is daarbij bepalend. Probeer ook diverse dingen uit, maar houdt wel rekening met uw kwetsbare huid. Test de make-up aanvankelijk op uw hand of pols.
17 Camoufleren Camoufleren is niet moeilijk, maar u moet het wel even onder de knie krijgen. Met behulp van een camouflagestick of -crème kunt u vlekken, kringen onder de ogen, huidverkleuringen en andere oneffenheden wegwerken. Kies een kleur die het dichtst bij uw huidskleur ligt. Voor het camoufleren van schaduwen rondom de ogen kiest u een product in een tint lichter dan uw huidskleur. Breng daaroverheen een foundation of gekleurde dagcrème aan om de gelaatskleur te egaliseren. Vervolgens kunt u met rouge een frisse uitstraling creëren. Neem voor het juiste effect een TIP Littekens blijven soepeler als u ze insmeert met wat vitamine-e olie. Doen uw littekens pijn, dan kan een massage met littekencrème helpen. Kies daarvoor een tint die overeenkomt met uw haarkleur. Zorg dat u in helder licht staat - op deze manier ziet u de haarzakjes, zelfs als het wenkbrauwhaar er niet meer is - plaats lichte stippen op de binnenkant (fig. 1), boog (fig. 2) en eindpunt van uw natuurlijke wenkbrauw (fig. 3). Verbind de stippen en vul uw wenkbrauw op met korte vederlichte streken tegen de haargroeirichting in. Ook kunt u uw wenkbrauwen met behulp van een sjabloontje en wenkbrauwpoeder intekenen. Deze sjabloontjes zijn verkrijgbaar bij drogisterij, parfumeriezaak en schoonheidsspecialist. Het werken met de sjabloontjes vraagt enige oefening. Indien mogelijk is het goed om alvast te oefenen voordat de wenkbrauwen uitvalrouge die donkerder is dan uw eigen foundation. Een bronzing powder geeft een zongebruinde en frisse tint en kan wat royaler dan een rouge aangebracht worden op de wangen, voorhoofd, kin en neus. Wenkbrauwen Om dunne of uitvallende wenkbrauwen meer volume te geven kunt u gebruik maken van een wenkbrauwpotlood of -poeder. Fig 1 Fig 2 len. Het komt voor dat wenkbrauwen na de behandeling niet meer teruggroeien. Hoewel een tatoeage tot de mogelijkheden behoort, is dit door de gevoeligheid van de gezichtshuid alleen in overleg met uw medisch specialist aan te raden. Laat u eventueel naar een ervaren schoonheidsspecialiste doorverwijzen. Ogen en wimpers Met behulp van oogschaduw kunt u uw ogen laten spreken en stralen. Breng als eerste een matte basistint aan over uw gehele ooglid. Met een donkere kleur in de arcadeboog (dit is de vouw van het ooglid) creëert u vervolgens diepte. Lichte kleuren halen uw ogen naar voren, maar vermijd tinten met veel roodpigment (roodbruin, roze en oranje), omdat ze een vermoeid aanzien kunnen geven. Om uw ogen extra aan te zetten kunt u met een eyeliner of oogpotlood een lijn langs de rand van het ooglid aanbrengen. Wimpers worden tijdens behandeling soms 17
18 Tips adviezen broos of vallen uit. Wees daarom voorzichtig met het gebruik van mascara. Vermijd waterproof mascara en vervang de mascara om de drie maanden om ooginfecties te voorkomen. Uw ogen kunnen tijdens uw ziekte gevoeliger zijn voor irritatie en infecties. Als u last heeft van oogirritaties en -ontstekingen gebruik dan even geen mascara, eyeliner of oogschaduw. Lippenstift Als finishing touch kunt u lippenstift aanbrengen, maar ook als u geen andere make-up op heeft kan alleen al wat lippenstift uw uiterlijk opfrissen en u daarmee wat zelfvertrouwen geven. Dat kan met een heel opvallende kleur, maar ook met slechts een simpele lipgloss. Overigens, breng bij droge lippen eerst een balsem aan voordat u de lippenstift op doet. Ik heb veel aan de adviezen gehad. Hopelijk zal dit ook andere patiënten stimuleren. Littekencamouflage Littekenweefsel is taaier en harder dan de normale huid en kan anders van kleur zijn. Vaak is de huid ook onregelmatig en niet meer glad. Bij camouflage gaat het erom de kleurverschillen en oneffenheden van de huid zoveel mogelijk weg te werken. Let wel: u kunt pas beginnen met camoufleren als de wond helemaal genezen is. Het weefsel mag niet meer ontstoken, gezwollen of pijnlijk zijn. Overleg daarom altijd eerst met uw specialist. Zeker als u bestraald bent, duurt het soms een hele tijd voor de huid camouflageproducten goed kan verdragen. Heeft u een gezichtsprothese, bijvoorbeeld oogkas, neus of oor, ga dan zorgvuldig om met het gebruik van camouflageproducten. Ze kunnen de randen van uw prothese namelijk beschadigen. U doet er verstandig aan om eerst even te overleggen met de maker van uw prothese. 18
19 Manon Froonhof: Je kunt er goed uitzien, ook als je hartstikke ziek bent 19
20 Als purser bij Martinair heb je een dynamisch leven. Vanzelfsprekend reis je regelmatig, zie je heel wat van de wereld en maak je dus veel mee. Verder vlieg je op onregelmatige tijden, maar ben je vaak ook een paar dagen vrij. Manon Froonhof is zo iemand, alleen zette de ziekte kanker haar leven volledig op z n kop. Inmiddels heeft ze een chemokuur achter de rug en leeft ze weer een normaal leven. Als mensen die mij lang niet hebben gezien me vragen hoe het met me is, dan zeg ik altijd: Ik ben een goed voorbeeld van hoe het ook kan gaan als je kanker krijgt. Inmiddels weet ik dat je uiterlijk een hele grote rol speelt tijdens het hele proces. Als je er goed uitziet, voél je je ook beter. Eind maart 2006 openbaarde de ziekte kanker zich bij Manon (geboren in 1971). Een knobbeltje in haar borst deed haar direct het ergste vrezen. Niet zo verwonderlijk als je de voorgeschiedenis kent binnen haar familie. Manon s moeder overleed toen ze tien jaar was. Twee jaar later stierf haar tante en beide vrouwen hadden borstkanker. Toen in 2004 bij haar zus borstkanker werd geconstateerd, kwam het allemaal erg dichtbij. Vanaf dat moment wilde ik zo snel mogelijk een erfelijkheidson- Ik was te laat, nu had ik kanker derzoek, aldus Manon. Ik wilde weten hoe groot de kans was dat ook ik kanker zou krijgen. Gezien de familiegeschiedenis was ik er niet gerust op. De uitkomst van het onderzoek was duidelijk. Bij Manon bleek het BRCA1-gen aanwezig. Dat betekende dat ze vijftig tot vijfentachtig procent kans had om ook borstkanker te krijgen. Ik zat toen midden in het begeleidingsproces van mijn zus en zat dus goed in de materie. Dagelijks zag ik wat de impact van de ziekte 20
21 is op een mensenleven en was er vrij gedecideerd over. Ik wilde mijn beide borsten zo snel mogelijk preventief laten weghalen. Maar terwijl ik dacht dat dit ook echt snel mogelijk zou zijn, kwam ik op een wachtlijst. In het ziekenhuis gaven ze direct aan dat dit gemiddeld een jaar zou duren. Nogmaals, ik was er niet gerust op. Het was inmiddels eind Een maand later, in januari 2006, werd Manon manueel onderzocht en er was niets te vinden. Ik geloofde niet in dit soort onderzoek. De ziekte wilde ik voor zijn, want als er uiteindelijk iets wordt gevonden, ben je te laat. De kanker zit dan al in je lichaam. Maar ja, ik moest wachten. Agressief Haar gevoel werd enkele maanden later bevestigd. In maart 2006 ontdekte ik een knobbeltje in mijn borst. Ik was geschokt, want wat ik voelde had zich in een paar weken tijd ontwikkeld. Het was voor mij duidelijk; ik was te laat, nu had ik kanker. Dat bleek ook zo te zijn. Onderzoek wees uit dat zich een tumor van 2,5 centimeter had ontwikkeld. Het bleek dat het een tumor was van de derde graad. De meest agressieve vorm van de erfelijke variant. Opeens bleek de wachtlijst voor Manon toch korter te zijn. Binnen twee weken na de diagnose stond een operatie op de rol. En hoewel er slechts in één borst een knobbeltje zat, wilde ze zelf beide borsten laten weghalen. Het werd een ingreep waarin naast 21
22 de amputatie ook een hersteloperatie plaatsvond. De melkklieren en ander weefsel werden uit haar borsten gehaald en de chirurg plaatste direct zogenoemde tissue-expanders terug. Hierdoor kon al enkele weken na de operatie worden begonnen met de reconstructie. Ik moest letterlijk naar de vulpolie om mijn borsten te laten vullen. Qua vorm zag het er al snel prima uit. Uiteindelijk werd zes maanden later de reconstructie afgerond door middel van siliconen, aldus Manon. Door de kennis die Manon had van de behandelingen en het ziektebeeld dat daarmee is verbonden, zag ze niet zo zeer op tegen de operatie. Met name de chemokuur baarde haar zorgen. Maar voordat die begon, moest er nog wat gebeuren. Manon: Ik was 36 jaar toen de ziekte bij mij werd geconstateerd en ik had een vaste relatie. We sloten niet uit dat we in de toekomst nog kinderen wilden. Maar ik wist ook dat chemo de vruchtbaarheid van een vrouw negatief beïnvloedt. Voordat ik met chemo begon, is er preventief een eierstok operatief verwijderd en ingevroren, voor het geval dat. De sfeer was goed, heel prettig zelfs Primair ben je aan het overleven Haaruitval Drie weken na de borstoperatie startte de chemokuur. Manon verdroeg de behandeling slecht. Je bent ziek, misselijk en je hebt echt nergens zin in. Het laatste wat je dan interesseert is je uiterlijk. Hoewel mijn haar na de eerste behandeling met chemo binnen een week was uitgevallen en de ziekte zich dan heel confronterend op- 22
23 dringt, had ik daar totaal geen oog voor. Achteraf stelt Manon vast dat juist de haaruitval het grootste probleem voor haar was. Ik vond het heel erg vreselijk. Echt, je ziet er direct uit als een kankerpatiënt. Ik had mezelf mijn hele gezonde leven in de spiegel gezien als een vrouw met haar. Nu zag ik eruit zoals ik mijn moeder had gezien en zoals mijn zus er op een gegeven moment ook bij liep. Dat was gewoon heel moeilijk te accepteren. Van een oncologieverpleegkundige had Manon tijdens de chemokuur al eens een folder gekregen van de stichting Look Good...Feel Better. Het kon haar niet interesseren, ze had wel wat anders aan haar hoofd. Totdat ik tijdens de laatste chemo diezelfde folder in een vitrine in het ziekenhuis zag staan. Toen dacht ik: Interessant! De workshop uiterlijke verzorging die ik vervolgens heb gevolgd, was verrassend. Voor het eerst tijdens het hele proces was er aandacht voor mijn uiterlijk, herinnert ze zich. Tijdens het behandelingsproces werd nul aandacht besteed aan uiterlijk. Primair ben je ook aan het overleven. Inmiddels zag ik er voor mijn gevoel ook niet meer uit. Dat moment tijdens die workshop, die aandacht, was heel belangrijk voor me, weet Manon nog goed. Het was belangrijk voor mijn eigenwaarde en die lag op dat moment niet erg hoog. Tijdens die workshop trof ik een hele groep mensen en ze waren allemaal kaal. Toen ik binnenkwam en dat zag, heb ik ook direct zonder gêne mijn pruik afgezet. Ze zaten allemaal aan de chemo en ze zagen er allemaal niet uit. Het klinkt gek, maar ik vond dat wel prettig. Het zelfde doel De workshop van Look Good...Feel Better was voor Manon een openbaring. Opeens ben je wenkbrauwen aan het tekenen en ben je bewust bezig met de behandeling van je huid. Door de chemo ontstaan er namelijk allerlei plekjes en oneffenheden in je huid en met camouflage kun je die eenvoudig wegwerken, merkte ze. Uiteindelijk zit je tijdens de workshop met vreemden, die allemaal het zelfde doel hebben. De sfeer was goed, heel prettig zelfs. Je wilt er allemaal weer goed uitzien. Ik vond het erg bijzonder, voor het eerst deed ik iets gezelligs in het ziekenhuis. De uiterlijke gevolgen voor mensen met kanker worden volgens Manon onderschat. Mensen bedoelen het goed als ze zeggen: Zonde van je mooie haar, maar bedenk maar dat het ook weer terugkomt. Er wordt heel makkelijk over gedaan, maar ik kan je vertellen dat negen maanden heel lang duren als je geen haar meer op je hoofd hebt. Je bent een jaar verder, voordat je weer een fatsoenlijk kapsel hebt. Door de workshop die ze volgde, is Manon betrokken geraakt bij Look Good...Feel Better. Inmiddels staat ze in de informatiefolder van de stichting en is ze te zien op de website. Toen ik die foto s in de folder zag staan, ontroerde mij dat erg. Hier zag ik voor het eerst naast elkaar hoe je eruit ziet voor en na een workshop uiterlijke verzorging. Ik zag mezelf zonder enige behandeling en zonder pruik en vervolgens mooi opgemaakt en mét pruik. Het kan dus echt, je kunt er goed uitzien, ook als je hartstikke ziek bent. Uit ervaring kan ik zeggen: goed verzorgd geeft je een beter gevoel. 23
24 Epie Boven: Zorgverzekeraars moeten workshops en individuele behandelingen uiterlijke verzorging vergoeden 24
25 Ze weet het nog als de dag van gisteren, haar eerste kennismaking met Look Good...Feel Better. Professor medische oncologie Epie Boven is al meer dan vijfentwintig jaar werkzaam in het VU medisch centrum. Ik kwam net terug van een reis naar Laos, waar ik bergvolkeren in afschuwelijke omstandigheden had zien leven, aldus Boven. Op mijn eerste werkdag hield een collega een presentatie over de stichting Look Good...Feel Better. Als ik heel eerlijk ben, was mijn eerste reactie er één van verbazing. Waar maken wij ons hier in Nederland druk om, vroeg ik me af. Uiterlijke verzorging voor zieke mensen; je zou kunnen bedenken dat er belangrijker zaken zijn. Epie Boven, professor in de medische oncologie Artsen, die hun gewone werk doen, moeten zelf eens aan zo n workshop deelnemen Professor Boven heeft een tijdje nodig gehad voordat ze om was. Na de verbazing kwam het besef dat deze uiterlijke verzorging juist heel belangrijk is voor kankerpatiënten. Je moet het plaatsen in de context van de Westerse wereld. Uiterlijke verzorging plaats ik heel nadrukkelijk in het rijtje van onder andere het tegengaan van vermoeidheid bij patiënten, het geven van bewegingstherapie en ook van psychosociale behandelingen. Het is een totaalpakket, dat hoort naast het daadwerkelijk behandelen van kanker. De workshops over uiterlijke verzorging, die het VUmc nu zes keer per jaar organiseert, hebben een belangrijke functie binnen de oncologieafdeling van het Amsterdamse ziekenhuis. De workshops zijn eind 2007 gestart. Een team van schoonheidsspecialis- 25
26 ten, visagisten en kappers/haarwerkers verzorgt er de workshops. Na de eerste keer kreeg ik patiënten op mijn spreekuur die razend enthousiast waren. Ze lieten foto s zien en ze waren stuk voor stuk positief. Aangezien wij als ziekenhuis overtuigd zijn van het belang van deze sessies, besteden we geld aan de workshops naast de individuele consulten. De schoonheidsspecialisten die de individuele behandelingen geven, zijn al jaren bij ons in dienst. Dit betalen we als ziekenhuis uit sponsorgelden, maar het is woekeren met de financiën. Ik pleit er voor om de workshops en individuele consulten op te nemen in het vergoedingspakket van de zorgverzekeraars. Patiënten krijgen namelijk meer zelfvertrouwen en we zien dat ze ervan opknappen, aldus Boven. Toch: terwijl bijvoorbeeld littekencamouflage na een operatie aan het gelaat wordt vergoed vanuit het verzekeringspakket, vallen de individuele behandelingen en de workshops uiterlijke verzorging bij kankerbehandelingen hier buiten. Bepaalde antikanker medicijnen hebben als bijwerking dat er pukkeltjes in het gelaat 26
27 ontstaan. Een patiënt probeert dit zoveel mogelijk te camoufleren met crèmes, maar goede adviezen van een schoonheidsspecialist moet hij zelf betalen. Dit soort uiterlijke verzorging valt buiten de verzekering en dat is eigenlijk niet juist. Professor Boven is van mening dat artsen ook het nodige aan voorlichting moeten krijgen over het werk van Look Good...Feel Better. Artsen die hun gewone werk doen, moeten zelf eens aan zo n workshop deelnemen. Vaak denken zij er niet aan als een behandeling niet is opgenomen in het verzekeringspakket. Je wilt patiënten niet belasten met extra kosten. Het zelf meemaken van zo n workshop kan hen ervan overtuigen, hoe belangrijk uiterlijke verzorging is voor het zelfvertrouwen van patiënten. Het geeft hen moed om de strijd tegen kanker aan te gaan en misschien wel te herstellen van de bijwerkingen van een kankerbehandeling. Waar artsen volgens oncoloog Boven moeten worden voorgelicht, moeten ook patiënten juist worden geïnformeerd. Na de diagnose komt Het haar is een aspect apart, daar moet je als patiënt tijd voor maken het leven van patiënten in een stroomversnelling. Vervolgens worden ze geconfronteerd met talloze foldertjes, informatiegesprekken en niet te vergeten emoties. Voor ons als ziekenhuis is het best lastig om patiënten dan ook nog te vertellen over het belang van uiterlijke verzorging en ze bijvoorbeeld te wijzen op de eerstvolgende workshop. Het is al heel moeilijk voor een patiënt om voor de eerste behandeling langs te gaan bij een goede haarwerker voor een pruik, omdat de arts chemotherapie moet geven waarbij het haar gaat uitvallen. Gelukkig wordt de aanschaf van een pruik wel door de zorgverzekering geheel of gedeeltelijk vergoed. Uiterlijke gevolgen De meest in het oog springende uiterlijke verandering bij mensen die een behandeling tegen kanker ondergaan, is het verliezen van haar. Bepaalde vormen van chemotherapie zijn hier debet aan. Haren ontstaan uit snelgroeiende cellen en chemotherapie werkt juist op deze cellen van het menselijk lichaam, legt de professor uit. Als een behandeling met deze antikanker medicijnen start, verliest een patiënt in de regel binnen tien dagen al het haar. Dit komt doordat we de medicatie via een ader direct in de bloedbaan spuiten. Hierdoor circuleert deze door het hele lichaam om alle gebieden met kankercellen te bereiken. Soms kunnen we hoofdhuidkoeling toepassen om haaruitval tegen te gaan, maar die is niet voor iedere patiënt geschikt, aldus Boven. Behandelingen tegen kanker hebben ook gevolgen voor de huid. Sommige antikanker medicijnen veroorzaken huidveranderingen. Er kunnen verkleuringen optreden, waardoor je als patiënt snel tekent. Een vale huidskleur of juist een opvallend bruine kleur is het gevolg. De huid wordt in de regel ook veel droger en schilferig. Een droge huid kan tot huidkloven leiden, aldus Epie Boven. Deze ontstaan vooral aan de toppen van de vingers, de grote tenen en de hakken. Je kunt dit slechts tegengaan door een vette crème te gebruiken. Daarnaast kunnen de kankerbehandelingen leiden tot allerlei pukkeltjes in het gelaat. Het gaat dan om een vorm van acné-achtige huiduitslag. Voor patiënten is het vervelend dat je van te voren niet precies weet welke uiterlijke gevolgen jou treffen. 27
28 Naast de veranderingen van de huid en het verlies van haar kampen kankerpatiënten vaak met een verandering van de nagels. Ook dit is niet te voorspellen, maar nagelverkleuringen of loszittende nagels komen vaak voor, aldus Boven. Je kunt je nagels lakken om het te camoufleren, meer is er eigenlijk niet aan te doen. Bestralen In de volksmond spreekt men over bestralen als radiotherapie wordt bedoeld. Epie Boven: Bij radiotherapie is haaruitval veel minder aan de orde. Deze bestraling heeft alleen gevolgen voor het haar als die is gericht op de schedel of de hersenen. Het haar valt dan snel uit. En als de therapie op het hoofd/halsgebied is gericht, kan de patiënt alleen de onderste rand haar op het achterhoofd verliezen. Schoonheidsspecialist De schoonheidsspecialisten die de individuele consulten geven of de workshops begeleiden, hoeven van professor Boven niet alle informatie van kankerbehandelingen te kennen. In grote lijnen zijn ze op de hoogte. Van te voren bespreken we met de schoonheidsspecialisten hoe ze met bepaalde problemen het beste kunnen omgaan. Als voorbeeld noemt Boven de wenkbrauwen van patiënten. Als je wenkbrauwen gaat epileren, creëer je een port d entrée voor bacteriën. Dat is niet bevorderlijk tijdens een kankerbehandeling, want dan ben je extra vatbaar voor ontstekingen. Dat is informatie waar je als schoonheidsspecialist wel van op de hoogte moet zijn. De schoonheidsspecialisten die zijn betrokken bij de workshops en de individuele consulten, moeten wel een zekere affiniteit met de patiënten hebben. Ze moeten niet schrikken als een patiënt vertelt: Mijn arts heeft geen behandeling meer voor mij. Daar moeten ze mee kunnen omgaan. Overigens willen patiënten vaak graag over heel andere dingen praten dan over hun ziekte. De behandeling bij de schoonheidsspecialist gaat veel meer over het gewone leven in plaats van het ziek zijn, de kankerbehandeling of de nare gevolgen. Boven stelt als doel dat de deelnemers aan de workshops de adviezen op het gebied van huidverzorging en make-up ook echt gebruiken. De patiënt moet de adviezen thuis en buitenshuis in de praktijk brengen. Dan is er echt sprake van resultaat. Immers, het goed verzorgd zijn geeft een beter gevoel en dit helpt beslist bij het behandelproces zelf en bevordert ook het herstel van een kankerbehandeling.
29 Haarverzorging
30 Tips adviezen De behandelingen die u tijdens uw ziekte moet ondergaan kunnen gevolgen hebben voor uw haar. Welke gevolgen dat zijn, hangt af van het type behandeling. Chemotherapie bijvoorbeeld, kan uw haar droog en breekbaar maken. Ook kan het gebeuren dat uw haar gedeeltelijk of helemaal uitvalt. Dat geldt niet alleen voor hoofdhaar, maar ook voor wenkbrauwen, wimpers, borst-, schaam-, snor- en/of okselharen. Maar na afloop van een chemokuur komt uw haar weer terug. Bij bestraling kan uw haar alleen uitvallen op de plaats waar u wordt bestraald. Uw hoofdhaar verdwijnt dus alleen als uw hoofd wordt bestraald. Soms krijgt u kale plekken, soms valt alles uit. De hoeveelheid bestraling die u krijgt bepaalt of en wanneer uw haar weer terugkomt. Wilt u weten welke haarproblemen u precies kunt verwachten, raadpleeg dan uw behandelend specialist of oncologieverpleegkundige. Het is belangrijk dat u tijdig weet of de medicijnen die u krijgt tot haarverlies kunnen leiden. U kunt zich hier dan op voorbereiden en bijvoorbeeld overwegen om een korter model kapsel te nemen. Behandel uw hoofdhuid en haar in ieder geval extra voorzichtig. Hieronder vindt u enkele tips. Wassen en verzorgen Tijdens en na de behandeling is uw haar extra kwetsbaar. Was uw haar daarom niet elke dag, maar bijvoorbeeld om de twee à drie dagen en gebruik daarbij een aangepaste of milde, eiwitrijke iedere-dag-shampoo. Goed uitspoelen is belangrijk zodat er geen shampooresten achterblijven. Gebruik hiervoor lauwwarm water. Overigens, door uw hoofdhuid zachtjes te masseren tijdens het wassen stimuleert u de doorbloeding en dat bevordert de gezondheid van uw hoofdhuid en haar. Naast shampoo kunt u ook een conditioner gebruiken, maar doe dit niet te vaak. Masseer de conditioner goed in het haar en sla vervolgens een lauwwarme handdoek om uw hoofd. Zo kan de conditioner enkele minuten intrekken. Spoel uw haar wederom goed uit met lauwwarm water zodra de handdoek is afgekoeld. Drogen Gebruik bovendien geen föhn, maar laat uw haar op de natuurlijke manier opdrogen. Doe dit voorzichtig met een zachte handdoek en kam het haar uit met een grove kam als het nog vochtig is. Op die manier voorkomt u klitten. Heeft u toch last van klitten, dan kunt u eventueel een anti-klit-crème aanbrengen. Voorkom verdere haar- en huidirritatie door behandelingen zoals permanenten, verven en kleurspoelingen te vermijden. En als u uw haar toch wilt krullen, neem dan zachte rollers in plaats van een krultang. Probeer ten slotte zo min mogelijk haarstylingsproducten (hairspray, haarversteviger of haarmousse) te gebruiken. Blijf uw haar (voorzichtig) borstelen of kammen ook al heeft u last van haaruitval. Slaap op een satijnachtig kussen, zo wordt er minder aan het haar getrokken. Om te voorkomen dat uw kussen onder de haren komt te liggen kunt u s nachts een sjaal of handdoek omknopen. 30
31 Hoofdhuidkoeling Hoofdhuidkoeling is een methode om haaruitval te voorkomen of te verminderen. Steeds meer ziekenhuizen passen bij bepaalde behandelingen hoofdhuidkoeling toe. Door de temperatuur van de hoofdhuid te verlagen, vermindert de doorbloeding van de haarwortels. Ook verlaagt dit ter plaatse de stofwisseling. Hierdoor nemen de haarwortels minder cytostatica op, wat de haaruitval kan beperken. De resultaten van hoofdhuidkoeling variëren en zijn afhankelijk van de soort cytostatica. Vaak treedt toch haaruitval op. Hoofdhuidkoeling kan niet bij iedereen worden toegepast; vraag uw specialist of oncologieverpleegkundige of u voor hoofdhuidkoeling in aanmerking komt. Camoufleren Er zijn verschillende mogelijkheden om slecht zittend haar, kale plekken of een kaal hoofd te camoufleren. Dat kan bijvoorbeeld met een pet, hoed of sjaal, maar ook met een pruik. Verken de mogelijkheden en kies datgene waar u zich het prettigst bij TIP: Bent u niet in staat om naar de haarwerkspecialist toe te gaan, vraag dan of hij/zij bij u thuis of in het ziekenhuis langskomt. 31
32 TIP: Bescherm uw hoofdhuid goed tegen verbranding en afkoeling door deze te bedekken met een petje of een SJAAL, bijvoorbeeld als u naar buiten gaat. s Nachts kunt u een slaapmuts opdoen om te voorkomen dat u veel lichaamswarmte verliest. 32
33 voelt. Neem daar ook gerust de tijd voor! Natuurlijk kunt u de verschillende mogelijkheden ook afwisselen. Lees de onderstaande tips en adviezen voor meer informatie over diverse mogelijkheden. Sjaals Bijna elke kledingzaak verkoopt sjaals in allerlei kleuren en variaties, maar er zijn ook heel geschikte materialen te koop bij stoffenspeciaalzaken of op de markt. Daar kunnen ze de stof direct op de juiste maat knippen, zodat u alleen de randen hoeft af te werken. Kies bij voorkeur katoenen sjaals, want zijde en polyester zijn glad en glijden gemakkelijk weg als u kaal bent. Overigens kunt u dit voorkomen door een mutsje als ondergrond te gebruiken. Neem bij voorkeur vierkante sjaals van 65 of 70 centimeter. Grotere sjaals zijn moeilijker te strikken en meer geschikt voor het ingewikkelde werk. Goed knopen is niet moeilijk, maar vereist wel enige oefening. Neem daarom rustig de tijd om diverse dingen uit te proberen. Het is het handigst om een spiegel met zijkanten te nemen, zodat u uw hoofd aan alle kanten goed kunt zien. En misschien heeft u een familielid of vriendin die u in het begin kan helpen. Door meerdere en contrasterende kleuren te combineren, kunt u iets maken wat echt bij u past. Band-its Een Band-it is een mutsje van stretchmateriaal, waaraan een haarstukje is bevestigd. Het haarstukje is van kunsthaar, waarbij u kunt kiezen uit verschillende kleuren en lengtes. U kunt de Band-it heel goed gebruiken in combinatie met een hoed of een sjaal. Houd er wel rekening mee dat een Band-it niet goedkoop is. Pruiken Overweegt u om een pruik te nemen? Wacht daar dan liever niet mee tot uw haar is uitgevallen. Het is beter als de haarwerkspecialist uw eigen kapsel en haarkleur nog kan zien. Op die manier is het eenvoudiger om bijpassende pruiken uit te zoeken. Informeer in het ziekenhuis of bij stichting Look Good...Feel Better naar een goede specialist bij u in
34 Tips adviezen de buurt en maak vervolgens een afspraak om langs te gaan. Neem als u dat fijn vindt, iemand mee die u goed kent en die weet wat u belangrijk vindt. Synthetisch of echt haar U kunt kiezen voor een pruik van echt haar of van synthetisch materiaal. Qua duurzaamheid doen ze niet veel onder voor elkaar. TIP: ga liever niet slapen met de pruik op; hij slijt dan sneller. Probeer tijdens uw bezoek zo veel mogelijk pruiken uit en kies een model waar u zich prettig bij voelt. Dat kan best een model zijn dat er heel anders uitziet dan dat u gewend bent. Over het algemeen zijn korte modellen praktischer dan lange; ze zijn lichter in gewicht, minder warm en gemakkelijker in model te houden. Natuurlijk hoeft u niet al bij uw eerste afspraak te beslissen. Denk er rustig over na. En heeft u een keuze gemaakt, vraag dan of u de desbetreffende pruik kunt reserveren zonder aankoopverplichting. Mocht blijken dat u de pruik toch niet nodig heeft, dan zit u daar niet aan vast. Informeer ook bij uw verzekering naar de mogelijkheden tot vergoeding. Bovendien kunnen ze allebei worden afgestemd op gewenste haarkleur en model. Maar pruiken van echt haar zijn kostbaarder en hebben meer (dure) verzorging nodig dan pruiken van synthetisch materiaal. Ze moeten bijvoorbeeld altijd geföhnd en gewatergolfd worden, terwijl een synthetische pruik door uzelf kan worden onderhouden. Dat wil zeggen, u kunt de pruik wassen met een speciale shampoo, op de standaard laten drogen, doorborstelen en daarna weer gebruiken. Een pruik van echt haar voelt wel natuurlijker aan, kan gekleurd worden en is makkelijker in een ander model te brengen dan een synthetische pruik. De binnenkant van pruiken wordt handmatig, halfmachinaal of 34
35 geheel machinaal vervaardigd. Over het algemeen zijn machinale pruiken goedkoper dan handgemaakte. Dit heeft te maken met het verschil in arbeidsintensiviteit. Met de hand gemaakte pruiken zijn lichter dan machinale pruiken. Bovendien oogt de pruik natuurlijker en is het kapsel van vorm te veranderen, bijvoorbeeld door een scheiding aan te brengen. Er was veel aandacht voor persoonlijke begeleiding en individuele vragen. Het haar groeit weer Als uw haar weer aangroeit tijdens of na de behandeling, kunt u de pruik gewoon blijven dragen. Dit heeft geen negatieve gevolgen voor uw eigen haar. Uw hoofdhuid wordt wel warmer, maar de pruik ventileert en dus wordt uw nieuwe haar niet verstikt. In sommige gevallen kan eigen haar zelfs sneller gaan groeien, doordat de warmte de bloedcirculatie stimuleert. Tegenwoordig hoeft u zich weinig zorgen te maken dat een pruik afvalt, zeker bij een pruik op maat. Maar mocht u toch wat meer zekerheid willen, dan zijn er manieren om de pruik te extra goed bevestigen. Met behulp van spelden of kammetjes kunt u de pruik aan uw haar vastmaken. Als u geen haar meer heeft, dan kunt u gebruik maken van dubbelzijdig plakband. Deze kunt u op uw hoofd of aan de binnenkant van de pruik aanbrengen. De haarwerkspecialist doet dit voor, maar leert u ook hoe u het zelf kunt doen. Als de behandeling is afgelopen Voor alle behandelingen geldt dat haar dat terugkomt er meestal anders uitziet dan voorheen. Soms heeft het een andere kleur, is het dikker geworden, of is het krullend in plaats van steil. Gewoonlijk trekken dergelijke veranderingen bij, maar dat is niet helemaal zeker. Wel staat vast dat uw haar en hoofdhuid nog lange tijd kwetsbaar zullen zijn. Houdt daarom rekening met een herstelperiode van gemiddeld driekwart jaar. 35
36 Angelique van Boom: Tegen haarverlies zien de meeste patiënten met kanker vaak nog het meeste op 36
37 Angelique van Boom is sinds 2006 betrokken bij de workshops van Look Good...Feel Better. Vanuit haar functie als haarwerker werkt Van Boom mee aan de workshops in het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam. De stichting Look Good...Feel Better benaderde me als erkende haarwerker voor het begeleiden van workshops. Daar ben ik op ingegaan en ik merk nu dat het heel prettig is om patiënten een fijne ochtend te bezorgen, aldus vrijwilliger Van Boom. Het is een dankbaar beroep, want we kunnen mensen blij maken met een oplossing voor het verlies van haar. Tegen haarverlies zien de meeste patiënten met kanker namelijk vaak nog het meeste op. Het dankbare beroep van haarwerker Angelique van Boom Nadat ze jaren als kapster in een kapsalon had gewerkt maakte ze veertien jaar geleden de overstap naar het haarwerkbedrijf van haar vader in Amsterdam. Vanuit haar praktijk ziet ze veel patiënten die hebben te kampen met haarverlies. Tijdens de workshops van Look Good...Feel Better adviseren wij mensen die een chemobehandeling krijgen, om vóór de eerste kuur langs te gaan bij een erkend haarwerkbedrijf. Wij kunnen dan als haarwerker zien hoe de normale coupe is van de patiënt. Dit is de basis bij het zoeken naar een passend haarwerk. Voor iemand die een pruik gaat uitzoeken is het prettig om bij zo n afspraak ook een familielid of vriend of vriendin mee te nemen. Het dragen van een pruik is de beste manier om kaalheid te camoufleren, volgens Angelique. De haarwerken zijn tegenwoordig zo goed, dat je soms echt niet kunt zien dat het om een pruik gaat. In het dagelijks leven zal het dus erg weinig mensen opvallen dat je een pruik draagt en dat is wat veel patiënten toch wensen. Niet opvallen, want dan heb je zoveel uit te leggen. En: Je hebt wel wat anders aan je hoofd dan voortdurend die vragen te beantwoorden, zo denken patiënten vaak. Als je kaal bent en je doet alleen een sjaal om, dan herkennen mensen toch vaak dat je ziek bent. Ondanks het comfortabel dragen van een sjaal of muts is dit vaak een doorslaggevende reden om toch een haarwerk te gaan dragen. Heb je hier echter geen probleem 37
38 De haarwerken zijn tegenwoordig zo goed, dat je het soms echt niet kunt zien dat het om een pruik gaat 38
39 mee, dan is een sjaal hartstikke leuk. Het biedt bovendien talloze combinatiemogelijkheden, aldus Van Boom. Vragen Tijdens de workshops uiterlijke verzorging merkt Van Boom dat patiënten vaak al wel redelijk zijn geïnformeerd over pruiken, maar iedere keer zijn er toch weer vragen. Een veel gestelde vraag is die over de vergoeding door verzekeraars. In bijna alle gevallen worden de kosten van een pruik, of een deel daarvan, vergoed bij iemand bij wie kanker is geconstateerd en een behandeling met chemo volgt, weet Van Boom. Ze moet het enthousiasme van menig patiënt ook af en toe temperen. Een haarwerk is toch een alternatief. Het is immers niet je eigen haar wat vastzit aan je hoofd. Voor velen is dat wennen. Het is soms erg confronterend, maar het is ook weer heel mooi om mensen op deze wijze bij te staan 39
40 Angelique maakte van dichtbij mee welke invloed kanker heeft op het persoonlijk leven van patiënten en hun omgeving. Mijn schoonmoeder lag op een gegeven moment in het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, terwijl ik een paar verdiepingen lager een workshop begeleidde. Dat was best een moeilijke tijd, maar mijn schoonmoeder vond het fijn dat ik met dit werk mensen echt kon helpen. Zelf voel ik dat ook zo. Het bloemetje dat ik na afloop van de workshop als bedankje kreeg, ben ik toen maar naar boven gaan brengen om haar ook op te fleuren. Levenservaring De 42-jarige Van Boom is van mening dat je als begeleider van workshops op z n minst enige levenservaring moet hebben. Je bent je er meestal nog niet aan toe dit werk te doen, als je twintig bent. Het is soms erg confronterend, maar het is ook weer heel mooi om mensen op deze wijze bij te staan. Ik merk ook aan de deelnemers aan de workshops in het Antoni van Leeuwenhoek, dat ze erg blij zijn dat omgaan met haarverlies op deze wijze wordt besproken. Kanker is aan de orde van de dag en het is geen taboe meer, merkt Angelique. Iedereen kan het krijgen en daarom is het goed om in die moeilijke periode mensen toch een goed gevoel te geven en ze er zo mooi mogelijk te laten uitzien. Op de vraag wat Angelique zou gaan dragen als zij zelf werd geconfronteerd met haaruitval, antwoordt ze vrij resoluut. Ik zou kiezen voor een half haarwerk, gecombineerd met een sjaal of een muts. In zo n combinatie is met name aan de achterzijde van het hoofd nog wel wat haar zichtbaar en kun je volop variëren met sjaals en mutsjes die in alle kleuren te koop zijn. 40
Haarverzorging en haaruitval
Haarverzorging en haaruitval Inhoudsopgave 1. Haarverzorging 1.1 Kapsel 1.2 Haar wassen 1.3 Kammen en verzorgen 2. Gedeeltelijke of volledige haaruitval 2.1 Hoofd bedekken 2.2 Losse haren 2.3 Kaalheid
Nadere informatieoncologie informatiebrochure Goed verzorgd = beter gevoel
oncologie informatiebrochure Goed verzorgd = beter gevoel Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Hoofdhuidverzorging bij haaruitval 4 3. Haaruitval verbergen 5 4. Make-up en gelaatsverzorging 5 5. Nagelverzorging
Nadere informatieHaarverzorging en haaruitval
Haarverzorging en haaruitval Inhoudsopgave 1. Haarverzorging 1.1 Kapsel 1.2 Haar wassen 1.3 Kammen en verzorgen 2. Gedeeltelijke of volledige haaruitval 2.1 Hoofd bedekken 2.2 Losse haren 2.3 Kaalheid
Nadere informatieMake-up workshop. Stobbenven EN Roden Tel
Make-up workshop Stobbenven 29 9302 EN Roden Tel. 050-5010406 www.beautysalonfenniekoops.nl www.facebook.com/beautysalonfenniekoops De reiniging van de huid De reiniging van de huid is bedoeld om de eventuele
Nadere informatiePatiënteninformatie. Haaruitval ten gevolge van chemotherapie
Patiënteninformatie Haaruitval ten gevolge van chemotherapie Inhoud Inleiding... 3 Informatie over haartuitval ten gevolge van chemotherapie... 3 Behandeling van haaruitval ten gevolge van chemotherapie...
Nadere informatieHoofdhuidkoeling. Bij chemotherapie
Hoofdhuidkoeling Bij chemotherapie 2 U krijgt chemotherapie. Een bijwerking van chemotherapie is soms haaruitval. Deze haaruitval wordt veroorzaakt doordat de haarvormende cellen door de chemotherapie
Nadere informatieHoofdhuidkoeling bij chemotherapie. Oncologie
Hoofdhuidkoeling bij chemotherapie Oncologie . Hoofdhuidkoeling bij chemotherapie Inleiding Kanker is een ziekte met ingrijpende gevolgen. Naast lichamelijk en emotionele problemen die de ziekte met zich
Nadere informatieHoofdhuidkoeling. Bij chemotherapie
Hoofdhuidkoeling Bij chemotherapie 2 U krijgt chemotherapie. Een bijwerking van chemotherapie is soms haaruitval. Deze haaruitval wordt veroorzaakt doordat de haarvormende cellen door de chemotherapie
Nadere informatieLook Good Feel Better
Look Good Feel Better Tips & adviezen over uiterlijke verzorging bij kanker Make-up: hoe teken je wenkbrauwen Handige sjaalknooptechnieken! Kies een pruik die bij je past 50Een workshop kost gemiddeld
Nadere informatieHoofdhuidkoeling bij chemotherapie
Hoofdhuidkoeling bij chemotherapie Inhoudsopgave 1. Inleiding 2 2. Reserveren van een haarwerk als een patiënt hoofdhuidkoeling krijgt 3 3. Hoe werkt de hoofdhuidkoeler? 3 4. Bijwerkingen 4 5. Adviezen
Nadere informatieBijwerkingen van chemotherapie. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Bijwerkingen van chemotherapie Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Mondverzorging 3 Huidverzorging 4 Voeding 5 Vermoeidheid 6 Haarverzorging 7 Diarree
Nadere informatieAandacht voor de oncologische patiënt
Aandacht voor de oncologische patiënt Naast de lichamelijke en emotionele problemen die kanker met zich mee kan brengen, kan ook uw uiterlijk behoorlijk veranderen. Soms door de ziekte zelf, soms door
Nadere informatieWorkshop Look Good, Feel Better. Ziekenhuislocatie Scheper
Workshop Look Good, Feel Better Ziekenhuislocatie Scheper 1 Waarom deze workshops? Naast de lichamelijke en emotionele problemen die kanker met zich mee kan brengen, kan ook uw uiterlijk behoorlijk veranderen.
Nadere informatieHoofdhuidkoeling. Supplement informatiewijzer oncologie
Supplement informatiewijzer oncologie Hoofdhuidkoeling Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Reserveren van een haarwerk wanneer een patiënt hoofdhuidkoeling krijgt 3. Hoe werkt de hoofdhuidkoeler? 4. Bijwerkingen
Nadere informatieHAARVERLIES. na radiotherapie
HAARVERLIES na radiotherapie HAARVERLIES na radiotherapie De cellen die zorgen voor de haargroei zijn gevoelig voor straling. U kunt alleen uw haar verliezen op de bestraalde plaatsen. U zult dus nergens
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: is erg belangrijk. We weten dat als je in de puberteit komt er allerlei dingen aan je lijf gaan veranderen. We hebben in een eerdere bijeenkomst al een aantal van
Nadere informatieWorkshop. Tips en adviezen voor uiterlijke verzorging van mensen met kanker
Workshop Tips en adviezen voor uiterlijke verzorging van mensen met kanker Deze folder geeft u informatie over de workshops Look Good Feel Better in Inloophuis Het Getij. Waarom deze workshops? Naast
Nadere informatieWorkshop 'Look Good Feel Better' Patiënteninformatie
Workshop 'Look Good Feel Better' Patiënteninformatie 2 Tips en adviezen uiterlijke verzorging voor mensen met kanker In deze brochure vindt u informatie over de workshops Look Good Feel Better in het Rode
Nadere informatieHUIDREACTIES. bij radiotherapie
HUIDREACTIES bij radiotherapie HUIDREACTIES bij radiotherapie Het is heel normaal dat uw huid reageert op bestraling. De mate waarin uw huid reageert, hangt af van een aantal factoren: het soort stralen,
Nadere informatieRadiotherapie bij borstkanker
Radiotherapie bij borstkanker In deze folder leest u meer over bestraling bij de behandeling van borstkanker. Deze informatie ontvangt u als aanvulling op de algemene informatie over radiotherapie. Uw
Nadere informatieHoofdhuidkoeling. Dagbehandeling Oncologie
00 Hoofdhuidkoeling Dagbehandeling Oncologie 1 Deze folder geeft u informatie over hoofdhuidkoeling tijdens chemotherapie. Door de hoofdhuid te koelen tijdens de therapie kan bij bepaalde chemokuren de
Nadere informatieCAMOUFLAGE. Nieuwsbrief 5 17 maart
CAMOUFLAGE Nieuwsbrief 5 17 maart Make-up tips Tip! Veel mensen met een schisis schamen zich voor hun litteken of neus. De bovenlip kan erg naar een kant trekken, veel te dun zijn of strakker staan dan
Nadere informatieCursusinhoud Algemene informatie HAIR
HAIRDESIGN Blokker Cursusinhoud Het doel van de make-up cursus is dat de cursist leert wat voor make-up het beste bij haar past. Welke kleuren moet ze gebruiken om het optimale resultaat te krijgen? Welke
Nadere informatieWorkshop uiterlijke verzorging. voor mensen met kanker
Workshop uiterlijke verzorging voor mensen met kanker Workshop uiterlijke verzorging Look Good...Feel Better. Dat is het motto van een workshop over uiterlijke verzorging, bestemd voor patiënten met kanker.
Nadere informatieLook Good Feel Better. Workshop uiterlijke verzorging voor mensen met kanker
Look Good Feel Better Workshop uiterlijke verzorging voor mensen met kanker Inleiding Het Albert Schweitzer ziekenhuis geeft kankerpatiënten de mogelijkheid de workshop Look Good Feel Better te volgen.
Nadere informatieTheoretische Toets WerkPortfolio Beauty
Je naam... Cijfer Je klas... De datum... Vraag 1 verwijderen toepast: Noem drie momenten wanneer je de techniek nagellak......... Vraag 2 Waarom breng je basislak aan op je nagels voordat je kleurlak aanbrengt?
Nadere informatieHaarwerk. een mooie oplossing voor tijdelijk haarverlies. Haarwerkproducten van Mienis kapsalon. Samen met u naar een prachtig resultaat.
Haarwerk een mooie oplossing voor tijdelijk haarverlies Haarwerkproducten van Mienis kapsalon. Samen met u naar een prachtig resultaat. Een mooie oplossing voor tijdelijk haarverlies Er komt veel op u
Nadere informatieWorkshop uiterlijke verzorging voor mensen met kanker
Workshop uiterlijke verzorging voor mensen met kanker Workshop uiterlijke verzorging Look Good...Feel Better. Dat is het motto van een workshop over uiterlijke verzorging, bestemd voor patiënten met kanker.
Nadere informatieOnco-move. Instructies voor bewegen tijdens behandeling van kanker. Waarom bewegen tijdens chemotherapie?
Onco-move Instructies voor bewegen tijdens behandeling van kanker De behandeling van kanker, in het bijzonder de chemotherapie en/of radiotherapie, kan aanleiding zijn tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieOnco-Move. Bewegen tijdens chemotherapie
Onco-Move Bewegen tijdens chemotherapie Introductie De behandeling van kanker, in het bijzonder de chemotherapie en/of radiotherapie, kan aanleiding zijn tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatie3. Alopecia areata. Dermatologie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
3. Alopecia areata Dermatologie Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Wat is alopecia areata? Bij alopecia areata ontstaan plotseling kale plekken in huidgebieden waar haren groeien.
Nadere informatieLook Good... Feel Better Workshops en individuele consulten
Look Good... Feel Better Workshops en individuele consulten Deze brochure geeft u informatie over de workshops en consulten van Look Good...Feel Better in het Radboudumc. Workshops Kanker kan lichamelijke
Nadere informatieAfdeling Heelkunde, locatie AZU. Voorstadium van borstkanker (Carcinoma in situ)
Afdeling Heelkunde, locatie AZU Voorstadium van borstkanker (Carcinoma in situ) Inleiding Na een aantal onderzoeken blijkt dat u een voorstadium van borstkanker heeft. Het medische woord hiervoor is carcinoma
Nadere informatieHOOFDHUIDKOELING FRANCISCUS GASTHUIS
HOOFDHUIDKOELING FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Wanneer u wordt behandeld met chemotherapie is haaruitval een veelvoorkomende bijwerking. Naast het hoofdhaar kan er ook haaruitval optreden bij andere lichaamsdelen
Nadere informatieEbook Mooi met. Eigendom van Nancy s BeautySalon Niets mag gekopieerd worden zonder toestemming.
1 Ebook Mooi met Permanente Make-Up 2 Inhoud 1. Mooi met Permanente make-up 2. Wie ben ik? 3. Wat is Permanente make-up? 4. Hoe wordt Permanente make-up aangebracht? 5. Hoe zit het met de hygiëne? 6. Hoe
Nadere informatieOncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker
Supplement informatiewijzer oncologie OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Bewegen tijdens de behandeling van kanker 2.1 Instructie 2.2 Doel 2.3 Bespreking
Nadere informatieHoofdhuidkoeling tijdens chemotherapie
Hoofdhuidkoeling tijdens chemotherapie Inleiding Een chemotherapie kan haarverlies tot gevolg hebben. Veel patiënten ervaren dit als belastend. Door hoofdhuidkoeling kan het haarverlies als gevolg van
Nadere informatieBorstamputatie. Het kan ook zijn dat een borstsparende operatie wel mogelijk is, maar dat u zelf voorkeur hebt voor een borstamputatie.
Borstamputatie U krijgt voor de behandeling van borstkanker een borstamputatie. U hebt van uw chirurg uitleg gehad over de ingreep. Een borstamputatie kan in principe gecombineerd worden met een borstreconstructie.
Nadere informatieBORSTKANKER NIKS OM JE VOOR TE SCHAMEN!
BORSTKANKER NIKS OM JE VOOR TE SCHAMEN! Een folder over keuze vrijheid. Voor patient, professionals en andere betrokkenen. Over hoe ik werd benaderd. Hoe ik denk dat het anders kan. En hoe ik tot de beslissing
Nadere informatieHuidverzorging bij een behandeling voor kanker.
Huidverzorging bij een behandeling voor kanker www.nwz.nl Inhoud Verzorging van de huid 3 Met welke producten kunt u vette crème combineren? 4 Tips om uw huid in goede conditie te houden 5 Tips om een
Nadere informatieSF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS. Therapie: Erbitux
SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Therapie: Erbitux Inhoud Wat is Erbitux Hoe wordt Erbitux toegediend? Wat is belangrijk om te weten als u Erbitux krijgt toegediend? Huid reacties Enkele raadgevingen Duur
Nadere informatieGemaakt door: Gerdy Castelein en Anne Griet Adema Klas: 4A
Gemaakt door: Gerdy Castelein en Anne Griet Adema Klas: 4A 1 -Voorkant -inhoudsopgave - Uitwerking deelvragen: - Wat is borstkanker? - Hoe ontdek je borstkanker? - Als je erachter komt, wat gebeurt er
Nadere informatieVerslag bij Make-Over, Make-Under of Make-Up
Verslag bij Make-Over, Make-Under of Make-Up Voorbereiding Er wordt te allen tijde gestart met een inspectie en palpatie om de huid te leren kennen. Een goede voorbereiding is belangrijk om de make-up
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieHOOFDROOS WAT IS HOOFDROOS
HOOFDROOS Schilfers op je donkere pak. Jeuk op je hoofd. Het is vervelend om roos te hebben. Veel mensen vinden het vies en sommigen zijn bang dat je er kaal van wordt. Roos kan hardnekkig zijn, maar met
Nadere informatieRivierenland Move BEWEGEN TIJDENS DE BEHANDELING VAN KANKER
Rivierenland Move BEWEGEN TIJDENS DE BEHANDELING VAN KANKER Als gevolg van de medische behandeling van kanker (operatie, chemotherapie of/en radiotherapie) kunt u last krijgen van vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieBewegen tijdens de behandeling van kanker
Bewegen tijdens de behandeling van kanker Bij de behandeling van kanker kunt u last krijgen van vermoeidheid en conditieverlies. Dit wordt vaak erger tijdens de behandelperiode. Ook na de behandeling kunt
Nadere informatieInleiding Wat is jeuk? Waar jeukt het? Wat zijn de oorzaken van jeuk?
OMGAAN MET JEUK 883 Inleiding Leven met jeuk, elke dag opnieuw, is geen gemakkelijke opgave. Deze folder is bedoeld voor mensen die jeuk hebben. In de folder vindt u informatie over de gevolgen van jeuk
Nadere informatieSoms vindt de patholoog, die het weefsel onderzoekt, dat niet al het tumorweefsel is verwijderd. Er volgt dan een tweede operatie.
Borstsparende operatie In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten om een borstsparende operatie te ondergaan ter behandeling van een tumor in uw borst. Het doel van de operatie is om het tumorweefsel
Nadere informatieMedische tatoeage en permanente make-up)
Medische tatoeage en permanente make-up) Dermatografie is het medisch tatoeëren van de huid. Met kleine naaldjes brengen we kleurpigmenten in de opperhuid aan voor een levensecht resultaat. Er zijn heel
Nadere informatieAdviesbundel tijdens en (tijdelijk) na kanker HAAR
Adviesbundel tijdens en (tijdelijk) na kanker HAAR INHOUD 1 Wanneer verlies je je haar?... 3 2 Welke medicatie heeft welke invloed?... 3 2.1 BORSTKANKER... 3 2.1.1 Bij chemotherapie... 3 2.1.2 Bij radiotherapie...
Nadere informatieUiterlijke verzorging
Supplement informatiewijzer oncologie Uiterlijke verzorging Inhoudsopgave 1. Huidverzorging algemeen 1.1 Algemene tips 1.2 Scheren en ontharen 1.3 Verwijderen extra haargroei 2. Gezichtsverzorging 2.1
Nadere informatieAfdeling Radiotherapie, locatie AZU. Radiotherapie bij borstkanker
Afdeling Radiotherapie, locatie AZU Deze folder bevat specifieke informatie over de bijwerkingen van bestraling van patiënten met borstkanker. Deze informatie is een aanvulling op de algemene informatie
Nadere informatieHoofdhuidkoeling. Interne geneeskunde
Hoofdhuidkoeling Interne geneeskunde Inhoudsopgave Hoofdhuidkoeling 4 Waarom de hoofdhuidkoeler? 4 Wat is een hoofdhuidkoeler? 4 Hoe werkt de hoofdhuidkoeler? 4 Hoe gebeurt de koeling? 6 Dag voor behandeling
Nadere informatieEnkele zaken die de verpleegkundige met u doorneemt zijn:
Algemeen Bij een ablatio wordt de gehele borst verwijderd, dus het borstweefsel inclusief de tepel. Door deze operatie ontstaat een groot litteken. De borstwond is niet altijd glad, maar kan iets verdikt
Nadere informatieVoorbereiding op de operatie Wij vragen u om uw oksel niet meer te ontharen vanaf het moment van bericht van opname tot aan de operatie.
BORSTAMPUTATIE Inleiding Uw chirurg heeft met u gesproken over een borstamputatie. Bij een dergelijke operatie verwijdert de chirurg de gehele borst met tepel. In deze folder vindt u meer informatie over
Nadere informatieOMGAAN MET JEUK Inleiding Wat is jeuk? Waar jeukt het? Wat zijn de oorzaken van jeuk? Wat zijn de gevolgen van jeuk?
OMGAAN MET JEUK Inleiding Leven met jeuk, elke dag opnieuw, is geen gemakkelijke opgave. Deze folder is bedoeld voor mensen die jeuk hebben ten gevolge van een chronische huidaandoening. In de folder vindt
Nadere informatiePatiënteninformatie. Adviezen bij borstbestraling. Centrum voor oncologie Radiotherapie
Patiënteninformatie Adviezen bij borstbestraling Centrum voor oncologie Radiotherapie Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 3 Adviezen bij borstbestraling... 3 Huidreacties... 3 Sliklast... 5 Vochtopstapeling
Nadere informatieOoglidoperatie: hangende bovenoogleden
Ooglidoperatie: hangende bovenoogleden In overleg met uw u behandelend oogarts heeft u besloten tot een ooglidoperatie onder plaatselijke verdoving in verband met hangende bovenoogleden.. In deze folder
Nadere informatieTrastuzumab (Herceptin )
Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve
Nadere informatieZorg bij hoofdluis en hoofdroos
Zorg bij hoofdluis en hoofdroos Inhoud Hoofdluis 3 Klachten en symptomen 3 Oorzaken 3 Wanneer moet je een arts raadplegen 4 Voorkomen van hoofdluis 4 Wat kun je er zelf aan doen 4 Geneesmiddelen 6 Hoofdroos
Nadere informatieAfdeling Dermatologie, locatie AZU. Omgaan met jeuk
Afdeling Dermatologie, locatie AZU Omgaan met jeuk Leven met jeuk, elke dag opnieuw, is geen gemakkelijke opgave. Deze folder is bedoeld voor mensen die jeuk hebben als gevolg van een chronische huidaandoening.
Nadere informatieChemotherapie. Inhoud
Chemotherapie Inhoud 1. Wat is chemotherapie? 2 2. Behandeling en tussentijdse controle 2 3. Opname in het ziekenhuis 3 4. Bijwerkingen 4 5. Psychosociale gevolgen 7 6. Vervolgcontroles 7 7. Vragen 8 8.
Nadere informatieBEWEGEN BIJ PROSTAATKANKER
BEWEGEN BIJ PROSTAATKANKER 1014 Inleiding De ziekte prostaatkanker, maar ook de behandeling, zoals een operatie, bestraling, hormonale therapie en chemotherapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige
Nadere informatieWorkshop Look Good, Feel Better
Catharina Kanker Instituut Workshop Look Good, Feel Better www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl CKI008 / Workshop Look Good, Feel Better / 01-12-2015
Nadere informatieBEWEGEN BIJ KANKER 17041
BEWEGEN BIJ KANKER 17041 Inleiding De ziekte kanker, maar ook de behandeling, zoals chemotherapie, operatie, bestraling en hormonale therapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieWET WRAP BEHANDELING BIJ KINDEREN MET CONSTITUTIONEEL ECZEEM
WET WRAP BEHANDELING BIJ KINDEREN MET CONSTITUTIONEEL ECZEEM 591 Inleiding De dermatoloog heeft u verwezen naar het Dermatologisch Dagbehandelingscentrum voor een wet wrap behandeling. In deze folder
Nadere informatieBorstverwijdering Ablatio mamma
Borstverwijdering Ablatio mamma Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven De arts heeft met u besproken dat u voor een borstverwijdering in aanmerking komt. Wanneer wordt voor een borstverwijdering
Nadere informatieALOPECIA AREATA FRANCISCUS VLIETLAND
ALOPECIA AREATA FRANCISCUS VLIETLAND Wat is alopecia areata? Bij alopecia areata ontstaan plotseling kale plekken in huidgebieden waar haren groeien. Deze kale plekken hebben meestal een ronde of ovale
Nadere informatieMaag-, Darm- en Leverziekten Chirurgie. Ontharingsmethodes na orgaantransplantatie voor volwassenen
Maag-, Darm- en Leverziekten Chirurgie Ontharingsmethodes na orgaantransplantatie voor volwassenen Maag-, Darm- en Leverziekten Chirurgie Inleiding Na een orgaantransplantatie gebruikt u medicijnen tegen
Nadere informatieOntstoken zweetklier (Hidradenitis)
Ontstoken zweetklier (Hidradenitis) Uw behandelend arts heeft een ontsteking van een zweetklier (hidradenitis) bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden
Nadere informatieBehandeling van borstkanker
Behandeling van borstkanker De behandeling van borstkanker Deze folder geeft u algemene informatie over de behandeling van borstkanker. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders
Nadere informatieHOOFDHUIDKOELING BIJ CHEMOTHERAPIE
HOOFDHUIDKOELING BIJ CHEMOTHERAPIE FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Kanker is een ziekte met ingrijpende gevolgen. Naast lichamelijke en emotionele problemen die de ziekte met zich meebrengt, kan ook uw
Nadere informatieOntslag na een borstoperatie
Ontslag na een borstoperatie U bent opgenomen voor een borstoperatie. Met deze folder willen wij u voorbereiden op het ontslag vanuit het ziekenhuis. Na het ontslag uit het ziekenhuis kunt u uw dagelijkse
Nadere informatieOrthopedie. Instructies voor patiënten met een kunstheup
Orthopedie Instructies voor patiënten met een kunstheup Geachte mevrouw/mijnheer, In deze folder vindt u een aantal richtlijnen/instructies, die u goed kunt gebruiken nadat u een heupprothese heeft gekregen.
Nadere informatieTennisarm / Golfersarm
Tennisarm / Golfersarm Algemeen In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten dat bij u een kleine operatie aan de arm wordt verricht. In deze folder leest u hoe de operatie in Bernhoven wordt uitgevoerd.
Nadere informatieOmgaan met jeuk. Dermatologie. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Omgaan met jeuk Dermatologie Locatie Hoorn/Enkhuizen Omgaan met jeuk Inleiding Leven met jeuk, elke dag opnieuw, is geen gemakkelijke opgave. Deze folder is bedoeld voor mensen die jeuk hebben als gevolg
Nadere informatieDuur van de operatie De operatie duurt ongeveer een tot twee uur. Informatie over de operatie heeft u van de chirurg gekregen.
Opname borstoperatie Operatie aan de borst Binnenkort wordt u opgenomen op de chirurgische afdeling van VU medisch centrum (VUmc) om een operatie aan uw borst te ondergaan. In deze folder vindt u informatie
Nadere informatieKeuzehulp Uitgezaaide Borstkanker
Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker START Gemaakt door: In samenwerking met: Financieel mogelijk gemaakt door: 2015 De ArgumentenFabriek en borstkankervereniging nederland FAS799.014.011/exp. juli 2017 Hoe
Nadere informatieWaarom dit boekje? Overal. Kiezen. Uiterlijke verzorging. Afwisselend. Voor iedereen. Toekomst
Waarom dit boekje? Tijdens je opleiding ga je op stage. Je kunt op veel plekken stage lopen. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor een stage in de keuken of in een magazijn. Of in de uiterlijke verzorging.
Nadere informatieJeugdpuistjes en steenpuisten. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Jeugdpuistjes en steenpuisten Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Jeugdpuistjes (acne) 3 Klachten en symptomen 3 Oorzaken 3 Wanneer arts raadplegen
Nadere informatieInknippen van je tongriempje
Wilhelmina Kinderziekenhuis Inknippen van je tongriempje Wat staat er in deze folder Inleiding voor ouders 2 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar 4 Inknippen van het tongriempje 6 Tips 9 Wil je meer
Nadere informatieBIJSLUITER. TRETINOÏNE 0,1% crème
BIJSLUITER TRETINOÏNE 0,1% crème Lees de hele bijsluiter goed voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later
Nadere informatieOperatie bij borstkanker. Behandeling. Borstsparende operatie
Operatie bij borstkanker Er is bij u borstkanker vastgesteld. De diagnose borstkanker brengt veel emoties en onzekerheden met zich mee. Deze informatie is bedoeld als algemene voorlichting. Mogelijk hebt
Nadere informatiesecundaire borstreconstructie met prothese of Tissue Expander
patiënteninformatie secundaire borstreconstructie met prothese of Tissue Expander Als uw borst vanwege borstkanker geamputeerd moet worden is het mogelijk de borst te reconstrueren. Er zijn verschillende
Nadere informatieRadiotherapie. Radiotherapie bij borstkanker
Radiotherapie Radiotherapie bij borstkanker Radiotherapie Inleiding Na verschillende onderzoeken is bij u borstkanker vastgesteld. U bent voor de bestralingsbehandeling verwezen naar de afdeling Radiotherapie
Nadere informatieOmgaan met jeuk. Dermatologie
Omgaan met jeuk Dermatologie Inhoudsopgave Inleiding...5 Wat is jeuk?...5 Waar jeukt het?...5 Wat zijn de oorzaken van jeuk?...6 Hoe wordt jeuk ervaren?...6 Wat zijn de gevolgen van jeuk?...6 Tips voor
Nadere informatieVerzorging van Foxy Star Hair Extensions
Verzorging van Foxy Star Hair Extensions Verzorging extensions Algemene verzorging Kam het haar 2x per dag met een Hairextension borstel vanaf de aanzet. Vlecht het haar voor het slapen gaan. Gebruik eventueel
Nadere informatieDermatologie. Patiënteninformatie. Alopecia areata. Slingeland Ziekenhuis
Dermatologie Alopecia areata i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Wat is alopecia areata? Bij alopecia areata ontstaan plotseling kale plekken in huidgebieden waar haren groeien. Deze kale plekken
Nadere informatiePlastische chirurgie. Informatie borstreconstructie
Plastische chirurgie Informatie borstreconstructie Algemeen In het verleden kwam een borstkankerpatiënte pas voor een borst-reconstructie in aanmerking als zij als genezen werd beschouwd. Dat was meestal
Nadere informatieWerkstuk Biologie Hersenkanker/tumor
Werkstuk Biologie Hersenkanker/tumor Werkstuk door een scholier 1349 woorden 19 oktober 2003 6 70 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding: Mijn werkstuk gaat over hersentumoren. Ik heb het gekozen omdat
Nadere informatieInformatie over borstreconstructie vindt u in het hoofdstuk Borstreconstructie.
Borstamputatie Bij een tumor in de borst zijn verschillende operatieve behandelingen mogelijk: een borstsparende operatie of een borstamputatie. Beide ingrepen kunnen ook direct gecombineerd worden met
Nadere informatieMedische tatoeage/ dermatopigmentatie
Medische tatoeage/ dermatopigmentatie U staat op de wachtlijst of u heeft een afspraak voor een tepel- en/of tepelhoftatoeage. De tatoeage is vaak de laatste stap, de finishing touch van de borstreconstructie.
Nadere informatieRADIOTHERAPIE bij borstkanker
RADIOTHERAPIE bij borstkanker 2 RADIOTHERAPIE bij borstkanker Geconfronteerd worden met borstkanker brengt veel vragen en onzekerheden met zich mee. Via deze brochure proberen we u alvast een zo goed mogelijk
Nadere informatieOndersteuning van mensen met kanker en hun naasten
Ondersteuning van mensen met kanker en hun naasten Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Algemene informatie 2 Artsen en verpleegkundigen 3 Psychosociale hulpverlening 4 Aanvullende zorg 5 Meer informatie
Nadere informatieLumbaalpunctie (ruggenprik)
Sophia Kinderziekenhuis Uw kind moet een lumbaalpunctie (ruggenprik) ondergaan. In deze folder geven wij u graag antwoord op de 10 meest gestelde vragen over de puntie. Achter in de folder vindt u ook
Nadere informatiePrijslijst 2015. Specialisaties. Wellness Permanente make-up Voor, tijdens, en na ziekte Hairstyling
Prijslijst 2015 Specialisaties. Wellness Permanente make-up Voor, tijdens, en na ziekte Hairstyling Prinsbernardplein 13, 5391AR Nuland Tel: 073-6892293 E-mail: info@hetgoedegevoel.eu, web: www.hetgoedegevoel.eu
Nadere informatieMeander Move: bewegen tijdens de behandeling van kanker
Meander Move: bewegen tijdens de behandeling van kanker Inhoudsopgave Inleiding 1 Bewegen tijdens de behandeling van kanker 2 o Instructie o el o Bespreking o Bewegen en chemotherapie Welke vorm van lichamelijke
Nadere informatie