Gedragsproblemen. Perspectieven op gedragsproblemen. van theorie naar werken in het wild. Heel veel theorie,

Transcriptie

1 Gedragsproblemen. Perspectieven op gedragsproblemen van theorie naar werken in het wild Schoolpsychologencongres, 15 maart 2013 Heel veel theorie, maar niet zonder meer bruikbaar in de klas en in de school 1

2 Evidence-beest Rationele dwangbuis Objectieve, reële werkelijkheid die voorspelbaar, maakbaar, planbaar,beheersbaar en controleerbaar is. Onderwijssysteem gericht op maximale efficiëntie door formalisering en standaardisering. Albert Einstein Niet alles wat meetbaar is, is van belang niet alles wat van belang is, is meetbaar Tips Trucs Technisch dossier? Sociale gereedschapskist 2

3 Voortdurende aanpassingen onmiddellijkheid en directe actie gelijktijdigheid en complexiteit aanpassing aan steeds veranderende omstandigheden persoonlijke betrokkenheid Denkprocessen Ratio Intuïtie Reflectie Lesgeven is: Intelligence is knowing what to do, when you don t know what to do weten wat je moet doen onder zich niet herhalende omstandigheden Jean Piaget 3

4 Donald Schon Kennislagen knowing in action Landscape of action reflection in action reflection on action Landscape of consciousness Pedagogische tact Apollo en Dionysos Alerte, bewuste, weloverwogen omgang met leerlingen De kennis zit in het handelen 4

5 Zorgethos Dilemma Zorgleerlingen Risicoleerlingen Kwetsbare leerlingen Hoe ver kan ik gaan met zorg verlenen? Overbelaste leerlingen Attributies van leerkrachten Oorzaak van probleemgedrag 81% Ouders 14 % Leerling 4% School 1% Leerkracht Ysseldyke, Algozzine & Thurlow, 2000 Het belang van de leerkracht Veel onderzoek laat zien, dat de leerkracht binnen de school de grootste invloed heeft op de leerlingresultaten Bijdragen tot de variantie [Hattie*] Leerling 50% Thuis 5-10% School 5-10% Leeftijdgenoten 5-10% Leerkracht 30% Hattie, J. (2003). Teachers Make a Difference: What is the Research Evidence?, 5

6 Theoretische uitgangspunten Niet uitdagend onderwijs Wenn alles schläft und einer spricht nennt man dieses Unterricht.... Het handelen van de leraar centraal Tot rust komen in de studiezaal Situatief Relationeel Relatief Fluctuerend Druktemaker: Ik heb een beetje drukke klas Ik word dan ook druk. Voor mij is het wel fijn dat ik dan soms weggestuurd word, want dan mag je werken in de mediatheek, dat is prettig, want daar is het stil Functioneel amboon

7 Gedragsproblemen Dispositioneel en situatief Fluctueren It is the situation in which people find themselves, rather than their dispositions which lead them to act the way they do (Kurt Lewin, 1943) Psycho-medisch model De medische en gedragswetenschappen zijn zo ver gevorderd dat er geen normaal mens meer over is... P. Geelman, drogist en R.v. Nieuwenhoven, cliënt: "Een shampoo voor Normaal Haar zegt u? Nee, die worden niet meer gemaakt." 7

8 Laatste-wagon-systeem Stress bij leraren De confrontatie met moeilijke leerlingen doet een sterk appel op de emotionele en fysieke make-up van de leraar Stress 8

9 'Wie tot over zijn oren in de soep zit, ziet de ballen niet drijven (Lucebert) artistiek handelen contextgevoeligheid pedagogische tact humor inhoudelijke kennis didactische vaardigheden klassenmanagement Gedragsproblemen: kwaliteiten van leraren 1. Vertoont pro-actief en preventief gedrag 2. Is zich bewust van eigen opvattingen over probleemgedrag, heeft inzicht in eigen intuïtieve reacties 3. Analyseert probleemgedrag incl. eigen rol 4. Heeft inzicht in beleving leerling 5. Heeft oog voor positieve aspecten leerling en ouders 6. Organiseert feedback op zijn interacties met gedragsproblematische leerlingen (en hun ouders), reflecteert op eigen denken en handelen. 7. Doet aan studie en bijscholing 9

10 Strategieën bij hardnekkig probleemgedrag Een positieve preventieve insteek is niet bij alle leerlingen afdoende Soms is er meer nodig, vooral als de gedragsproblemen hardnekkig zijn Welke strategieën (interventies) van de leerkracht (de school) zijn dan adequaat? Jere Brophy Analyseerde de aanpak van leraren (vooral de aanpak van goede en effectieve leraren) en vergeleek die met wetenschappelijke kennis over de aanpak van gedragsproblemen Werkte met vignetten (kritische incidenten) om de aanpak in kaart te brengen Jere Brophy Leerkrachten die succesvol zijn in de omgang met probleemleerlingen : - luisteren echt naar kinderen - tonen respect voor hen en hun achtergrond - proberen het standpunt van het kind te begrijpen - zijn empatisch - gaan geen machtstrijd aan 10

11 Voorbeeld vignet Elienne Ik sta bij de deur van het lokaal om de leerlingen te verwelkomen. Ze komen een voor een binnen. Eentje blijft buiten staan. Ik hoor van de andere leerlingen dat zij een nieuwe leerling is. Dan komt ze toch binnen. Ik strek mijn hand uit om haar een hand te geven, maar zij loopt mij voorbij. Beantwoord elk drie vragen 1. Ingreep: hoe zou u reageren op dit kritische incident? Wat zegt u of doet u (niet)? 2. Verklaring: wat is mogelijk de achtergrond van het probleem? Welke factoren zijn mogelijk van invloed? 3. Preventie: was dit incident te voorkomen geweest? Hoe dan? Opdracht: maak een vignet Vignet: goed of bijstellen? Maak individueel een vignet n.a.v. een kritisch incident in de eigen beroepspraktijk: nu of in het verleden Het incident moet betrekking hebben op gedragsproblematiek Beschrijf het incident in 5 tot 8 regels Geef geen oordeel en interpretatie Vermeld niet hoe u hebt gereageerd Bespreek het vignet in 2-tallen Voldoet het aan de criteria van een goed vignet? Nee? Stel het vignet bij Ja! Vorm een groep van vier personen (twee 2-tallen) 11

12 Voorbereiding vignetbespreking Placemat-methode 1. Lees de vignetten één voor één op en maak met elkaar een keuze: welk vignet leent zich het beste voor een goede discussie? 2. Degene van wie het vignet afkomstig is, verlaat het groepje en sluit zich aan bij een ander groepje 3. Elk groepje gaat aan het werk met de placemat-methode Beantwoord elk drie vragen 1. Ingreep: hoe zou u reageren op dit kritische incident? Wat zegt u of doet u (niet)? 2. Verklaring: wat is mogelijk de achtergrond van het probleem? Welke factoren zijn mogelijk van invloed? 3. Preventie: was dit incident te voorkomen geweest? Hoe dan? Placemat-methode: aan het werk 1. Uitdelen van flaps en stiften 2. Incident wordt geïntroduceerd aan de nieuwkomer(s) in de groep 3. Ieder noteert zijn/haar antwoorden op de drie vragen in het eigen vak van de placemat (niet overleggen!) 4. De placemat wordt gedraaid tot ieder de oplossing van alle groepsleden heeft gelezen (gebeurt zwijgend) 12

13 5. Groepsdiscussie over de antwoorden op de drie vragen: consensus vinden 6. Consensus noteren in middenvak flap 7. Plenair bespreken van de vignetten 8. Vignetinbrenger reageert 9. Trainer reflecteert plenair op opdracht en brengt theorie in aan de hand van een PowerPoint 13