De rol van de huidige nucleaire technieken

Transcriptie

1 De rol van de huidige nucleaire technieken Nascholingsdag Beeldvorming bij ziekte van Parkinson Silvia Eshuis Medische beeldvorming Radiologie CT MRI Röntgen echo Nucleaire geneeskunde Planair SPECT(-CT) PET(-CT) Rontgen Nucleaire geneeskunde patiënt patient patiënt image image collimator 1

2 Rontgen Nucleaire geneeskunde patiënt patient patiënt image image collimator Tracer principe Radiofarmacon = radionuclide + farmacon Pathofysiologisch proces Detectie Orgaan / weefsel Bijv 123 I-FP- CIT 18 F-FDG Anatomie Fysiologie 2

3 Camera Gamma camera: planair single photon emission computed tomography = SPECT PET camera: positron emission tomography Radiofarmaca-Parkinson Pathofysiologie hersenen Dopaminerge systeem Glucoseconsumptie Serotonerge systeem Cholinerge systeem Noradrenerge systeem 3

4 Pathogenese ziekte van Parkinson Verlies van dopaminerge neuronen in substantia nigra (SN) Projectie vanuit SN naar striatum (nigrostriatale banen) Endogeen dopamine in striatum Striatum Substantia nigra Dopaminerge systeem Presynaptisch 123 I-FP-CIT SPECT = DaT-scan Dopamine transporter 18 F-DOPA PET scan AADC en opslag presynaptische vesicles DA- Transporter 4

5 Voorbereiden 123 I-FP-CIT SPECT/DAT scan Staken medicatie die met dopamine receptor interfereren Cocaïne Amphetaminerge stoffen: methylphenidaat Benzatropine Bupropion Mazindol Phentanyl Sertraline 123 I-FP-CIT SPECT/DAT scans 185 MBq FP-CIT 3 uur wachttijd 40 minuten gammacamera DAT-scan normaal en gestoord 5

6 Dopaminerge systeem Presynaptisch 123 I-FP-CIT = DaT-scan Dopamine transporter 18 F-DOPA PET scan AADC en opslag presynaptische vesicles F-Dopa F-Dopa Voorbereiden 18 F-DOPA PET scan Antiparkinsonmedicatie toegestaan Muv COMT-remmers Geen grote hoeveelheden eiwit van tevoren Nuchter Carbidopa 1h van tevoren 2 mg/ kg (max 150 mg) 6

7 18 F-DOPA PET scans 200 MBq F-Dopa 90 minuten wachttijd 10 minuten in PET-camera 18 F-Dopa PET normaal en gestoord Presynaptische dopaminerge beeldvorming Gezonden: goede opname in striatum bdz Ook goede opname in Medicatie-geïnduceerd parkinsonisme Vasculair parkinsonisme Essentiële tremor Verminderde opname in PD 7

8 Mevr B, 65 jr Schizofrenie sinds 1983: diverse medicamenten EPS, echter laatste tijd progressief en toenemend zorgafhankelijk EPS ikv Medicamenteus bepaald IPD DAT scan 123 I-FP-CIT-SPECT Mevr S-D, 53 jr Jarenlang bekend met psychosen, waarvoor meerdere antipsychotica gebruikt Tevens essentiële tremor (familiair) Sinds enige tijd extrapiramidaal syndroom DD Medicamenteus IPD F-DOPA PET 8

9 18 F-DOPA PET Presynaptische dopaminerge beeldvorming 18 F-Dopa PET Fraaie beelden Korter stil liggen in de camera PET camera 18 F-Dopa beperkt beschikbaar (niet commercieel) DaT-scan Voldoende beeldkwaliteit Langer stil liggen in de camera Gamma camera 123 I-FP-CIT goed beschikbaar (bestellen) Dhr H, 69 jr VG: DM, TIA Sloffen met de benen Verdenking M Parkinson 9

10 Mevr J-H, 73 jr VG: vasculaire pathologie, DM, hypertensie Hypokinesie, rigiditeit 10

11 Mevr D-K, 76 jr Bradykinesie, houdingstremor hoofd en handen Geen rigiditeit DD IPD, essentiële tremor Presynaptische dopaminerge beeldvorming Normale opname striataal bdz in essentiële tremor, medicatie-geïnduceerd parkinsonisme, vasculair parkinsonisme Parkinson: verlaagde opname in striatum Soms asymmetrisch Putamen < caudatus MSA, PSP, CBD: verlaagde opname striataal MSA, PSP: symmetrisch, caudatus ook verlaagd CBD: asymmetrisch 11

12 Presynaptische dopaminerge beeldvorming Nigrostriatale systeem gedegenereerd: Ziekte van Parkinson PSP MSA CBD DLB Nigrostriatale systeem intact bij: Essentiële tremor Vasculair parkinsonisme Medicamenteus geïnduceerd parkinsonisme Gezonden Onderscheid mbv 18 F-Dopa-PET of DAT scan Presynaptische systeem Postsynaptische systeem Dopaminerge systeem Presynaptisch 123 I-FP-CIT SPECT = DaT-scan Dopamine transporter 18 F-DOPA PET scan AADC en opslag presynaptische vesicles Postsynaptisch 123 I-IBZM SPECT 11 C-raclopride PET 12

13 Postsynaptische systeem 123 I-IBZM SPECT / 11 C-raclopride PET Onderscheid IPD MSA/PSP gezond? IPD: Begin: postsynaptische binding normaal / Progressie: postsynaptische binding normaal / MSA, PSP: postsynaptische binding Veel spreiding Onderscheid lastig IBZM 11 C-Raclopride-PET Kim et al, Movement Disorders

14 Differentiëren IPD van andere vorm van parkinsonisme Nigrostriatale systeem gedegenereerd: Ziekte van Parkinson PSP MSA CBD DLB Nigrostriatale systeem intact bij: Vasculair parkinsonisme Medicamenteus geïnduceerd parkinsonisme Essentiële tremor Patroon van glucoseverbruik Glucose is de belangrijkste energiebron van de hersenen Radiofarmaca-Parkinson Pathofysiologie hersenen Dopaminerge systeem Glucoseconsumptie Serotonerge systeem Cholinerge systeem Noradrenerge systeem 14

15 18 FDG-PET = 18 F fluorodeoxyglucose Glucose-analoog Glucosemetabolisme Plaatsen met hoge FDG-opname geassocieerd met hersenactiviteit Verschillende ziektebeelden: verschillende glucoseverbruikpatronen Patroonherkenning Voorbereiden 18 FDG-PET scan Geen benzodiazepines!!! Normaal glucose 200 MBq FDG 30 min wachttijd in het donker zo stil mogelijk liggend Corticale activatie Acquisitie: 1 positie van 6 min 15

16 18 FDG normaal brein Ziekte van Parkinson DAT-scan / F-DOPA PET: Putamen Soms asymmetrisch FDG-PET: Vroeg IPD: striatum Vergevorderd IPD: striatum Casus mevr V-R, 54 jr A/ sinds ca 9 mnd trillende li-arm, later ook slepend linker been. Kracht linker-arm. HA/ zeker geen M Parkinson Neuroloog elders: waarschijnlijk M Parkinson Second opinion LO/ rust- en houdingstremor linker hand. Geringe rigiditeit linker arm en been. Verminderde armswing links. Verdenking M Parkinson 16

17 18 F-DOPA SOR: Nu caudatus bdz normaal Putamen bdz verlaagd: rechts lager dan links 18 FDG-PET MSA DAT-scan / F-DOPA PET: caudatus en putamen, symmetrisch FDG-PET: Striatum, symmetrisch Cerebellum 17

18 Mevr E-H, 49 jr A/ Sinds 2 jr frozen shoulder rechts Trager, loopproblemen, handschrift Verbetering bij osteopaat bezoek O/ hypokinesie, rigiditeit, houdingstremor re > li B/ ropinirol en later Sinemet: aanvankelijk redelijk, later onduidelijk effect op medicatie 2-3 jr later: dysarthrie, urge-klachten, obstipatie, dysfagie, frequent vallen Twijfel idiopathische M Parkinson of variant B/ FDG- PET scan 18 FDG-PET mevr E-H, 49 jr PSP DAT-scan / F-DOPA PET: striatum, symmetrisch FDG-PET: mediofrontaal, basale ganglia, cerebellum, thalamus Caudale deel gyrus cingularis anterior 18

19 FDG-PET en PSP Mediofrontaal, basale ganglia, cerebellum, thalamus Dhr L, 74 jr A/ < 6 jr trager lopen, strakker gelaat. O/ hypomimiek. Voorovergebogen en zeer langzaam lopen. Geringe rigiditeit extremiteiten bdz en ernstige bradykinesie. IPD? Geen effect antiparkinsonmedicatie, ook niet na ophogen Sterk progressief verloop 18 FDG-PET 19

20 CBD DAT-scan / F-DOPA PET: striatum asymmetrisch FDG-PET: asymmetrisch parietaal frontaal temporaal striatum thalamus Casus Mevr H-M, 73 jr Valneiging Frontaal executieve functiestoornissen Asymmetrisch hypokinetisch rigide syndroom. DD CBD dan wel PSP 18 FDG-PET 20

21 ??? risperidone 1 dd 3mg ibuprofen 3 dd 400mg oxazepam 2dd10mg temazepam 1dd10mg Casuïstiek Dhr W, 72 jr VG/ 2 jr geleden trauma capitis, osteoporose, myocard infarct Alg achteruitgang (ook cognitief), verminderde mobiliteit met vallen eci LO/ maskergelaat, rigiditeit li>re ook axiaal, mgl verticale blikparese DD PSP, IPD, vasculair 21

22 Mevr V-S, 63 jr Sinds val 3 jr geleden slechter lopen en reukverlies Evenwichtsstoornissen zeeziek Vallen en angst om te vallen Obstipatie LO/ hypokinetisch rigide syndroom li>re Iets rusttremor Durft niet te staan 22

23 Conclusie beweginsstoornissen Dopaminerge systeem Presynaptisch dmv DAT-scan of 18 F-DOPA- PET: IPD/MSA/CBD/PSP tov gezonden/vasc/medicamenteus/et Postsynaptisch 23

24 Conclusie beweginsstoornissen Glucoseconsumptie dmv 18 FDG-PET: patroonherkenning voor onderscheid IPD MSA PSP CBD Is dit alles? Rol serotonerge en cholinerge systeem in PD Rol van BBB/PgP ( 11 C-verapamil), microgliale activatie ( 11 C-PK11195) in PD 123 I-MIBG hart: onderscheid MSA IPD Vragen? 24

25 25