Verkenning methoden huiselijk geweld

Transcriptie

1 Verkenning methoden huiselijk geweld Auteur(s) Datum MOVISIE Wilma Schakenraad, Ina van Beek en Marja van Middelaar Utrecht, 2010

2 MOVISIE Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE is het landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema's centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen, leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. We investeren in de kracht en de onderlinge verbinding van burgers. We doen dit door maatschappelijke organisaties, overheden, maatschappelijk betrokken bedrijven en burgerinitiatieven te ondersteunen, te adviseren én met hen samen te werken. Lokaal of landelijk, toegesneden op het vraagstuk en de organisatie. Zo kunnen deze organisaties en hun professionals hun werk voor de samenleving zo goed mogelijk doen. Kijk voor meer informatie op COLOFON Auteur(s): Wilma Schakenraad, Ina van Beek en Marja van Middelaar Projectnummer: P2161 Datum: september 2010 MOVISIE Bestellen:

3 Voorwoord Bij het ministerie van Justitie bestaat de behoefte inzicht te krijgen in de onderbouwing van interventies op het gebied van huiselijk geweld. Welke interventies werken? En is er bewijs voor hun effectiviteit? Het ministerie heeft MOVISIE de opdracht gegeven dit voor tien interventies op het gebied van huiselijk geweld nader te onderzoeken. In overleg met het ministerie van Justitie en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is besloten dit onderzoek aan te laten sluiten bij de databank Effectieve Sociale Interventies, die MOVISIE in opdracht van het ministerie van VWS heeft ontwikkeld. Bundeling van methoden op één plek is gebruiksvriendelijk en voorkomt onnodige overlap. Verkenningen In een verkenning worden methoden op een bepaald terrein verzameld. Aan de hand van de verkenning wordt samen met experts bekeken welke methoden mogelijk in de databank Effectieve Sociale Interventies opgenomen kunnen worden. Om te worden opgenomen in de databank moet de methode voldoen aan de volgende criteria. 1. De methode is beschreven, weldoordacht en onderbouwd. 2. De methode wordt ten minste twee jaar in de praktijk toegepast. 3. De methode wordt op meer dan één plek en door meer dan één instelling ingezet. Voor het begrip methode hanteren we de definitie: Een systematische manier van handelen om een doel te bereiken. Representatief beeld De verkenning resulteert in een werkdocument dat de zoektocht naar methoden weergeeft. Het document bevat een groslijst van methoden die in samenspraak met de experts is opgesteld. Deze lijst wordt voorgelegd aan organisaties en instellingen die actief zijn op het onderzochte terrein. Hierdoor krijgen we een indicatie hoe vaak geselecteerde methoden in de praktijk worden toegepast en of er methoden ontbreken op de groslijst. Methoden die aan alle criteria voldoen, worden nader beschreven en opgenomen in de databank Effectieve Sociale Interventies. Dit gebeurt in overleg met direct betrokkenen, zoals de ontwikkelaars. Kort samengevat is de werkwijze: 1. Deskresearch door MOVISIE die resulteert in concept verkenning met een inventarisatie van methoden. 2. Bespreking van de concept verkenning met een aantal experts. 3. Aanpassing van de verkenning. 4. Enquête bij veldorganisaties. 5. Selectie van methoden die uitgebreid beschreven worden en in de databank geplaatst worden. Graag bedanken we iedereen die heeft meegewerkt aan de totstandkoming van deze verkenning. In het bijzonder alle professionals uit de praktijk die ons ruimhartig van informatie hebben voorzien en de experts die hun kennis en visie met ons willen delen. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 1

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Eerste bevindingen Onderzoeksopzet Doelstelling Afbakening Definities Werkwijze Databank Effectieve Sociale Interventies Methoden Methoden huiselijk geweld Huiselijk geweld algemeen Partnergeweld dating violence Kinderen en jongeren als getuigen Ouderenmishandeling Eergerelateerd geweld Huwelijksdwang Hulpverlening algemeen (niet specifiek huiselijk geweld) Daders / plegers van huiselijk geweld Agressie algemeen Methoden aanpak daders huiselijk geweld Literatuur Bijlage Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 2

5 1 Inleiding Huiselijk geweld is een van de omvangrijkste geweldsvormen in onze samenleving. Het komt voor in alle lagen van de bevolking en binnen alle culturen in de Nederlandse samenleving. Slachtoffers van huiselijk geweld zijn vaak vrouwen en kinderen, maar het treft ook mannen, ouders en ouderen 1. Een effectieve aanpak vraagt om een samenhangend beleid, omdat expertise op diverse beleidsterreinen nodig is. In augustus 2008 verscheen het Plan van Aanpak Huiselijk geweld tot 2011: De volgende fase. In dit plan ontvouwt het ministerie van Justitie haar plannen in 23 actiepunten. Twee actiepunten uit dit plan zijn het voorzien in een landelijke modelaanpak huiselijk geweld en het bevorderen van het werken met evidence based of practice based interventies. In 2009 is de landelijke Modelaanpak huiselijk geweld, elementen voor lokaal beleid ontwikkeld door Research voor Beleid. De modelaanpak geeft gemeenten ondersteuning bij de ontwikkeling, inrichting en uitbouw van het huiselijk geweldbeleid. Het is een brede modelaanpak, die uit acht onderdelen bestaat. De aanpak geeft weer wat minimaal in iedere gemeente beschikbaar of gerealiseerd moet zijn aan afspraken, voorzieningen en ondersteunende voorwaarden om een effectieve aanpak van huiselijk geweld mogelijk te maken. I. Vaststellen van de politieke agenda II. Voorlichten algemeen publiek III. Preventie bij risicogroepen IV. Signaleren huiselijk geweld V. Analyseren, beoordelen en opvolgen VI. Interveniëren VII. Hulpverlenen VIII. Nazorg en voorkomen van herhaling Het ministerie van Justitie wil aan alle onderdelen van de modelaanpak passende interventies toevoegen, zodat gemeenten zo concreet mogelijk ondersteund worden en niet steeds het wiel opnieuw hoeven uit te vinden. Twee recente beleidsmaatregelen zijn van belang in dit verband: de in 2008 ingevoerde Wet Huisverbod en de Wet Meldcode Huiselijk geweld en Kindermishandeling die naar verwachting medio 2011 van kracht gaat. De praktijk, waaronder de Steunpunten Huiselijk Geweld en andere partners in preventie en hulpverlening, is ook gebaat bij werkzame methoden om de maatregelen handen en voeten te geven. Inmiddels zijn veel interventies globaal beschreven en te vinden op Wat nog ontbreekt is een precieze beschrijving van de interventie, waarin alle informatie over zowel de werking als het beschikbare bewijs voor effect is samengebracht. Deze opdracht sluit goed aan bij het project Effectieve sociale interventies dat MOVISIE uitvoert in opdracht van het ministerie van VWS (Beter in Meedoen: ). Het is belangrijk om een kennisfundament te leggen in de sociale sector. Dat geldt ook voor het terrein van huiselijk geweld: vasthouden wat haar waarde heeft bewezen en loslaten wat uiteindelijk toch niet blijkt te werken. De eerste stap die we daarin zetten is het selecteren en beschrijven van goed onderbouwde methoden en deze opnemen in een openbaar toegankelijke databank. De databanken die in dit veld aanwezig zijn (Effectieve jeugdinterventies van het NJi, de databank van het Centrum Gezond Leven e.a.) werken hierbij intensief samen. 1 Zie Factsheet Huiselijk geweld (2009) Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 3

6 2 Eerste bevindingen De resultaten van de verkenning methoden huiselijk geweld brengen een aantal zaken aan het licht. Informatie over veel methoden moeilijk toegankelijk Tijdens ons deskresearch blijkt het regelmatig moeilijk te achterhalen of bepaalde methoden aan de selectiecriteria voldoen. Het vergt veel zoek- een belwerk van onze kennisspecialisten om de benodigde informatie boven water te krijgen. Dit zegt wat over de toegankelijkheid van de desbetreffende methode en onderstreept nut en noodzaak van een toegankelijke databank. Verdeling methoden over doelgroepen en deelonderwerpen Uit het overzicht blijkt dat er in de loop der jaren een groot aantal methoden op het gebied van aanpak en preventie huiselijk geweld is verschenen. Dit geldt echter niet voor alle vormen van huiselijk geweld. Voor sommige onderwerpen is veel ontwikkeld, vaak als lokale variant op een bestaande methode. Voor andere onderwerpen is dat (nog) niet het geval. Eergerelateerd geweld, ouderenmishandeling en huwelijksdwang zijn onderwerpsgebieden waarvoor wel steeds meer maatschappelijke en politieke aandacht is, maar waarvan de activiteiten die plaatsvinden om deze uitingen van geweld tegen te gaan nog vaak de vorm van projecten hebben. Wij hebben geen methoden gevonden die zich specifiek richten op vrouwen als pleger van huiselijk geweld. Wij hebben maar één methode gevonden die expliciet aangeeft ook toegepast te kunnen worden in lesbische relaties, met een relatie met zowel een vrouw als pleger als een vrouw als slachtoffer. We hebben evenmin methoden gevonden die zich expliciet richten op mannen als slachtoffer van huiselijk geweld. Veel methoden richten zich op vrouwelijke slachtoffers, al dan niet met hun kinderen. Veel ontwikkeld, maar niet meer in gebruik Hoewel we hierover pas een definitieve conclusie kunnen trekken op basis van de resultaten van de enquête, ziet het er naar uit dat veel van de gevonden methoden niet meer in gebruik zijn. Vaak is geen contact mogelijk met de ontwikkelaar. Er lijkt veel op projectbasis ontwikkeld te worden, maar weinig methoden beklijven. Dit is voor een deel te verklaren door gebrekkige implementatie of middelen daartoe. En deels door het not-invented-here syndroom dat maakt dat professionals moeite hebben door anderen ontwikkelde methoden te adopteren. Mogelijk speelt ook een rol dat een specifieke problematiek in de belangstelling komt te staan waardoor er veel ontwikkeld wordt, maar waarna de focus en daarmee ook de middelen verschuiven. Werkzaamheid gebruikte methoden Systematisch onderzoek naar de werkzaamheid van de gebruikte methoden ontbreekt en er is meestal weinig bekend over de effectiviteit. Vaak is er wel sprake van evaluatie van cliëntsatisfactie, maar zelden is een interventie wetenschappelijk onderzocht. Relatie met Modelaanpak huiselijk geweld Het ministerie van Justitie heeft ons gevraagd de elementen van de modelaanpak huiselijk geweld te koppelen aan de geïnventariseerde methoden. Het gaat om de volgende elementen: Element I: Vaststellen van de politieke agenda Element II: Voorlichten algemeen publiek Element III: Preventie bij risicogroepen Element IV: Signaleren huiselijk geweld Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 4

7 Element V: Element VI: Element VII: Element VIII: Analyseren, beoordelen en opvolgen Interveniëren Hulpverlenen Nazorg en voorkomen van herhaling. Kijkend naar de gevonden methoden vanuit het perspectief van de modelaanpak valt het volgende op: De meeste methoden hebben betrekking op vier van de acht onderdelen, namelijk Preventie, Interveniëren, Hulpverlenen en Nazorg en voorkomen van herhaling. 1. Element I: Vaststellen van de politieke agenda Het doel van dit element is te komen tot integraal beleid met betrekking tot de aanpak van huiselijk geweld. Beleid dat draagvlak geniet bij alle relevante samenwerkingspartners van de gemeente. De doelgroep van het beleid is de gemeentelijke populatie als geheel. Veel van de methoden gaan uit van een integrale aanpak met ketensamenwerking tussen de betrokken partijen en de gemeenten. Daarmee sluiten zij aan bij dit element van de Modelaanpak. Voor het overige is dit element een beleidsproces en valt het buiten het bestek van deze verkenning. 2. Element II: Voorlichten algemeen publiek Het doel van dit element is het vergroten van het algemeen bewustzijn over de problematiek rond huiselijk geweld door het bieden van publieksinformatie. Daarnaast kan kennis worden verspreid over lokale faciliteiten, zoals het telefoonnummer van een lokaal/regionaal steunpunt. Op deze manier kan een gemeente vorm geven aan de preventie van huiselijk geweld. Voorlichting helpt ook mensen die met huiselijk geweld te maken hebben de weg te wijzen naar de hulpverlening. De doelgroep van dit element is het algemene publiek. Preventie krijgt in dit element dus vooral vorm in voorlichting aan een zo breed mogelijke doelgroep. Hoewel er wel door de overheid georganiseerde publiekscampagnes geweest zijn om een zo breed mogelijke doelgroep te wijzen op huiselijk geweld in al zijn verschijningsvormen, vallen campagnes buiten het bestek van deze verkenning. 3. Element III: Preventie bij risicogroepen Het doel van dit element is het voorkomen van huiselijk geweld bij groepen die een verhoogd risico lopen hiermee in aanraking te komen en het voorlichten van deze groepen over de mogelijkheden die er zijn om een einde te maken aan bestaand huiselijk geweld. De doelgroep van dit element wordt gekenmerkt door bepaalde demografische of geografische kenmerken. Het gaat in dit element niet om individuele gevallen, maar bijvoorbeeld om bepaalde wijken of groepen. Voor deze groepen kan specifieke voorlichting over huiselijk geweld worden ontwikkeld en kunnen preventieactiviteiten worden ontplooid. Veel van de gevonden methoden voldoen aan deze criteria: ze richten zich op een bepaalde doelgroep, een risicogroep, waar de preventie- en voorlichtingsactiviteiten voor worden ontwikkeld: bijvoorbeeld vrouwen of allochtone vrouwen, gezinnen, echtparen, kinderen en jongeren, en daders. 4. Element IV: Signaleren huiselijk geweld Het doel van dit element is het scheppen van de voorwaarden die nodig zijn voor het signaleren van (een risico op) huiselijk geweld. De doelgroep wordt gevormd door alle personen/gezinnen die te maken hebben of dreigen te krijgen met huiselijk geweld. Sommige methoden gaan expliciet in op het signaleren van huiselijk geweld, zoals Handen thuis en Voor het te laat is. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 5

8 Dit element is van groot belang voor alle professionals met direct cliëntencontact. In het kader van de komende Wet Meldcode is er extra noodzaak om professionals goed toe te rusten om huiselijk geweld te signaleren en vermoedens te toetsen en bespreekbaar te maken. 5. Element V: Analyseren, beoordelen en opvolgen Het doel van dit element is het verwerken van en actie nemen op de binnengekomen signalen. De doelgroep wordt gevormd door de mensen/gezinnen waarop de signalen betrekking hebben. Dit is een apart onderdeel in de modelaanpak, maar is niet als zodanig als aparte methode gevonden. Dit zijn competenties die professionals bij AMK, Steunpunten Huiselijk Geweld en vervolghulpverlening inzetten, vaak als onderdeel van andere methoden en interventies. Protocollen en stappenplannen spelen hier een rol. Door de komende Wet Meldcode zal de ontwikkeling hiervan gestimuleerd worden. 6. Element VI: Interveniëren Het doel van dit element is het neerleggen van de basis voor een snelle en effectieve interventie op een signaal van een acute (dreigende) situatie van huiselijk geweld. De doelgroep bij dit element wordt gevormd door de mensen/gezinnen bij wie de ontvangen signalen om acuut ingrijpen vragen. De methoden die inspelen op de behoefte aan snel en acuut ingrijpen in crisissituaties zijn over het algemeen methoden die zich richten op het hele gezin: Families First, Intensieve Ambulante Gezinsbegeleiding en Intieme Oorlog. 7. Element VII: Hulpverlenen Dit element heeft als doel het scheppen van de voorwaarden voor het verlenen van hulp aan slachtoffers, daders en getuigen van huiselijk geweld. Het huiselijk geweld is dan al gediagnosticeerd, gewogen en geanalyseerd. De doelgroep van dit element wordt gevormd door de mensen/gezinnen waarover signalen van huiselijk geweld zijn ontvangen en waarbij onderzoek van die signalen de noodzaak van hulpverlening uitwees. We hebben veel groepsaanbod gevonden voor hulpverlening aan slachtoffers en plegers. We zien hierbij een verschuiving van individuele aanpak naar systeemaanpak. 8. Element VIII: Nazorg en voorkomen van herhaling Het doel van dit element is het scheppen van de voorwaarden voor nazorg en terugvalpreventie. zijn alle personen/gezinnen aan wie hulp verleend is. Dit element vinden we terug in de methoden die zich richten op daderaanpak, en op de methoden die zich richten op het systeem. Ook bijvoorbeeld de methode Begeleide Terugkeer besteedt aandacht aan nazorg in de vorm van hulpverlening en begeleiding nadat de mishandelde partner is teruggegaan naar haar partner. Het stoppen van geweld en het bewust worden van alternatieve manieren om conflicten op te lossen staan hierbij centraal. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 6

9 3 Onderzoeksopzet 3.1 Doelstelling De doelstelling van deze verkenning is te komen tot een inventarisatie van methoden op het gebied van huiselijk geweld en onderliggende thema s. Uit de verkenning worden op basis van een aantal criteria vervolgens methoden geselecteerd die worden opgenomen in de databank Effectieve Sociale Interventies van MOVISIE. 3.2 Afbakening In deze verkenning beperken wij ons tot methoden op het gebied van huiselijk geweld. Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke of familiekring van het slachtoffer wordt gepleegd. Hieronder vallen lichamelijke en seksuele geweldpleging, belaging en bedreiging (al dan niet door middel van, of gepaard gaand met, beschadiging van goederen in en om het huis). Methoden en meer Voor sommige onderwerpen in deze verkenning zijn geen uitgewerkte methoden voorhanden. Ook is niet altijd precies te bepalen of iets een methode is. Vaak zijn er wel al andere instrumenten die de professional kunnen ondersteunen in zijn beroepspraktijk, maar die niet onder de definitie van een methode vallen. We denken hierbij bijvoorbeeld aan protocollen. Waar relevant hebben we deze hier ook kort opgenomen. Daarbij is het belangrijk te benadrukken dat methoden vaak onderdeel van een groter geheel zijn. Bij de aanpak van huiselijk geweld is er vaak sprake van ketensamenwerking. Die context is belangrijk om een methode goed tot zijn recht te laten komen. Daarnaast is het belangrijk te benadrukken dat, ook als er geen kant-en-klare methoden voorhanden zijn, in de sector wel vaak methodisch gewerkt wordt, zoals dat gebeurt door de Steunpunten Huiselijk Geweld en de politie. Bij de beschrijving van de methoden refereren wij zo nu en dan aan het rapport Wat werkt? Een onderzoek naar de praktische bruikbaarheid van methoden in de vrouwenopvang, maatschappelijke opvang en opvang voor zwerfjongeren 2. Hierin is gepeild hoeveel instellingen melden dat ze met een bepaalde methode werken. Deze gegevens hebben wij indien relevant opgenomen bij de beschreven methoden. Huiselijk geweld In de verkenning zijn methoden (en zo niet voorhanden: andere instrumenten of activiteiten) opgenomen op het gebied van huiselijk geweld, waaronder partnergeweld, ouderenmishandeling, kinderen als getuige van geweld, eergerelateerd geweld, huwelijksdwang en daderaanpak. Wij hebben op pragmatische gronden gekozen voor een thematische indeling (doelgroep of onderwerp) en niet voor een indeling in preventie (ook weer onder te verdelen in universele, primaire en secundaire preventie) en hulpverlening. Dit heeft mede te maken met het feit dat op sommige thema s weinig methoden voorhanden zijn. Enkele vormen die ook beschouwd worden als vormen van huiselijk geweld laten wij hier buiten beschouwing. Hieronder geven wij aan wat hiervoor de reden is: 2 Rensen, P., S. van Arum & R. Engbersen (2008) Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 7

10 Kindermishandeling Methoden op het gebied van kindermishandeling worden opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies van het NJi ( Methoden gericht op kinderen als getuige van huiselijk geweld nemen wij wel op. Vrouwelijke genitale verminking Methoden, projecten en activiteiten met betrekking tot vrouwelijke genitale verminking zijn opgenomen in de Verkenning Seksueel geweld. 3 Daderaanpak seksueel geweld Wij beperken ons wat betreft de daderaanpak in deze verkenning tot methoden op het gebied van aanpak van plegers van huiselijk geweld. De methoden betreffende de hulpverlening aan plegers van seksueel geweld komt aan bod in de Verkenning daderaanpak seksueel geweld, die eind 2010 verschijnt Definities Methode Een systematische manier van handelen om een doel te bereiken (definitie Programma Beter in Meedoen). Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke of familiekring van het slachtoffer wordt gepleegd. Hieronder vallen lichamelijke en seksuele geweldpleging, belaging en bedreiging (al dan niet door middel van, of gepaard gaand met, beschadiging van goederen in en om het huis). Bij huiselijk geweld is er altijd sprake van een machtsverschil tussen de dader en het slachtoffer, bijvoorbeeld tussen man en vrouw of tussen ouders en kind. Vormen van huiselijk geweld zijn: (ex)partnergeweld seksueel geweld kindermishandeling ouderenmishandeling schadelijke traditionele praktijken mishandeling van ouders door hun kind(eren) genitale verminking mishandeling van pubers en adolescenten door hun ouders of vrienden/vriendinnen eergerelateerd geweld kinderen als getuige van huiselijk geweld. Ouderenmishandeling Ouderenmishandeling is het handelen of nalaten van handelen waardoor de oudere persoon lijdt. Dit lijden kan lichamelijk of psychisch zijn maar ook materieel. De pleger heeft een persoonlijke of 3 Schakenraad, W. en I. van Beek (2009). 4 Serkei, B. en L. Brants (2010). Daderaanpak seksueel geweld. Verkenning methoden preventie en aanpak (in ontwikkeling). Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 8

11 professionele relatie met het slachtoffer, bijvoorbeeld een mantelzorger of hulpverlener. (Bron: MOVISIE). Eergerelateerd geweld Eergerelateerd geweld is elke vorm van geestelijk of lichamelijk geweld gepleegd vanuit een collectieve mentaliteit in een reactie op een (dreiging van) schending van de eer van een man of vrouw en daarmee van zijn of haar familie waarvan de buitenwereld op de hoogte is of dreigt te raken. (Bron: Eerwraak of eergerelateerd geweld? Naar een werkdefinitie / Bureau Beke, 2005) Huwelijksdwang Een huwelijk waarbij één of beide huwelijkspartner(s) geen zeggenschap heeft (hebben) over de sluiting van de huwelijksverbintenis en daarmee niet instemmen/instemt. Onder deze situatie wordt mede begrepen het wel meewerken aan de formele (wettelijke) huwelijkshandelingen, doch onder lichamelijke of geestelijke bedreiging (Definitie van de Adviescommissie voor de Vreemdelingenzaken). 3.4 Werkwijze In deze verkenning beginnen we met het in kaart brengen van de methoden en aanpakken (interventies) die in Nederland gebruikt worden om huiselijk geweld tegen te gaan. Deze inventarisatie is gebaseerd op een eerdere inventarisatie van methoden voor de website Deze inventarisatie hebben we geactualiseerd en aangevuld met nieuwe, sindsdien ontwikkelde methoden. Dit werkdocument is het resultaat hiervan. Tijdens een expertmeeting nodigden wij experts uit om onze eerste inventarisatie aan te vullen. Vervolgens legden wij de aangevulde lijst met methoden in een enquête voor aan de betrokken uitvoerende organisaties om zo de veelgebruikte methoden te selecteren. In deze verkenning zijn de resultaten van de expertmeeting en van de enquête verwerkt. De zoektocht naar de interventies is in databases uitgevoerd aan de hand van gerichte zoektermen. Wij hebben gebruik gemaakt van meerdere Nederlandse databanken: catalogus MOVISIE, Projectenbank Zorg en Welzijn, website Vilans, website Trimbos en Picarta. Verder is de beschikbare overzichtsliteratuur geraadpleegd. Wij hanteren de eerste twee criteria bij het samenstellen van de onderstaande lijst met methoden: 1. De methode is beschreven, weldoordacht en onderbouwd. 2. De methode wordt ten minste twee jaar in de praktijk toegepast. 3. De methode wordt niet slechts op één plek en door meer dan één instelling ingezet Op basis van het derde criterium gaan we de lijst beperken tot de in Nederland veelgebruikte methoden. De gegevens voor dit criterium (spreiding) worden verzameld door middel van een enquête onder verschillende uitvoerende organisaties. Zodoende zal deze verkenning uiteindelijk leiden tot een overzichtslijst van methoden die veel worden toegepast door professionals in Nederland. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 9

12 3.5 Databank Effectieve Sociale Interventies Het eindresultaat van deze fase van het onderzoek is een verkenning, aangevuld met de uitkomsten van de expertmeeting en gecheckt in een enquête die uitgezet wordt in het veld. Hoewel we grondig te werk gaan, blijft een verkenning een momentopname. Het veld is immers in beweging, en methodieken worden ontwikkeld of aangepast, ook in naam. In de volgende stap wordt een keuze gemaakt voor methoden die opgenomen kunnen worden in de databank Effectieve Sociale Interventies. Criteria voor opname in de databank zijn het feit dat de methode op verschillende plekken gebruikt moet worden en het bestaan van een handboek waardoor de methode overdraagbaar mogelijk is. Wanneer een methode uitgekozen wordt om opgenomen te worden, wordt deze uitgebreid beschreven in een door MOVISIE ontwikkeld format. De beschrijving vindt plaats in nauw overleg met de ontwikkelaar. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 10

13 4 Methoden In dit hoofdstuk beschrijven we alle geïnventariseerde methoden. Achtereenvolgens komen aan bod methoden op het gebied van: huiselijk geweld algemeen partnergeweld dating violence kinderen als getuige van huiselijk geweld ouderenmishandeling eergerelateerd geweld huwelijksdwang hulpverlening algemeen (niet specifiek huiselijk geweld). plegers van huiselijk geweld: agressie algemeen; aanpak plegers huiselijk geweld. 4.1 Methoden huiselijk geweld Huiselijk geweld algemeen Eerste hulp bij een huisverbod 10-daagse crisishulpverlening bij (dreigend) huiselijk geweld Eerste hulp bij een huisverbod is een vorm van crisisinterventie die tien dagen duurt en bestaat uit de volgende drie fasen. De methode wordt uitgevoerd door (crisis)interventieteams van drie of meer professionals die hulp bieden aan de uithuisgeplaatste, de achterblijver en de kinderen als die er zijn. Reclassering is soms betrokken voor het toezicht op en soms ook hulp aan de uithuisgeplaatste. Ook zijn hulpverleners die al betrokken waren bij het gezin actief betrokken. Doel Doelen van Eerste hulp bij een huisverbod zijn om binnen de eerste tien dagen na het opleggen van een huisverbod de dreiging van huiselijk geweld weg te nemen, de eerste crisis te stoppen, alle volwassen betrokkenen te motiveren voor hulp en een goede probleemanalyse te maken voor een effectieve gezinsaanpak in de vervolghulpverlening. De doelgroep van Eerste hulp bij een huisverbod bestaat uit gezinnen die te maken hebben met een tijdelijk huisverbod voor één van de volwassen gezinsleden. De hulpverleningsaanpak die ten grondslag ligt aan de methode, kan ook gebruikt worden wanneer er geen huisverbod wordt opgelegd. Mogelijkheden voor overdracht Er is een handboek beschikbaar (zie hieronder). Materialen Om de methode toe te passen is het volgende handboek beschikbaar: Eerste hulp bij een huisverbod; 10-daagse crisishulpverlening bij (dreigend) huiselijk geweld, geschreven door G. de Groot en L. van Eijkern, uitgegeven door MOVISIE en het ASHG Groningen in Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 11

14 Effectonderzoek Een tweetal evaluatieonderzoeken heeft plaatsgevonden naar Eerste hulp bij een huisverbod en een drietal evaluatieonderzoeken naar andere, vergelijkbare hulpverlening bij huisverbod. Publicaties Groot, G. de & Eijkern, L. van (2008). Eerste hulp bij een huisverbod. 10-daagse crisishulpverlening bij (dreigend) huiselijk geweld. Utrecht: MOVISIE. Biesma, S., Zwieten, M. van & Bieleman, B. (2010). Procesevaluatie Wet Tijdelijk Huisverbod Drenthe: april tot en met september Groningen: Intraval. Ontwikkelaar Advies en Steunpunt Huiselijk Geweld Groningen Geweldloos verzet in gezinnen Een nieuwe benadering van gewelddadig gedrag Opmerking: van deze methode is nog geen volledige beschrijving voorhanden. Deze methodiek leert ouders en andere opvoeders om het escalatieproces van steeds strengere straffen te doorbreken en in plaats daarvan op een rustige, maar volhardende manier aanwezig te zijn in het leven van hun kind en zich vanuit die positie (zonder geweld of dwang) te verzetten tegen de ernstige gedragsproblemen van hun kind. Publicaties Omer, H. (2007). Geweldloos verzet in gezinnen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Omer, H. (2011). Nieuwe autoriteit: samenwerken aan een krachtige opvoedingsstijl thuis, op school en in de samenleving. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers. Ontwikkelaar: Haim Omer, Universiteit Tel Aviv. Voorlichting huiselijk geweld aan Turkse vrouwen Voorlichtings- en discussiebijeenkomsten met emancipatiewerkster Visie/uitgangspunten Door aan te sluiten bij de leefwereld en concrete behoeften van deelnemende vrouwen is het mogelijk een bewustwordingsproces op gang te brengen over wat huiselijk geweld inhoudt. Vrouwen die zelf met huiselijk geweld geconfronteerd worden, stappen hierdoor makkelijker met gerichte hulpvragen naar het reguliere hulpverleningscircuit. Doel Voor de initiatiefnemende organisatie: bewustwordingsproces bij de vrouwen op gang brengen rond huiselijk geweld; Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 12

15 taboe op huiselijk geweld in de Turkse gemeenschap doorbreken en huiselijk geweld bespreekbaar maken onder Turkse vrouwen; vrouwen leren huiselijk geweld te (h)erkennen en zo bijdragen aan emancipatie; vrouwen bekendmaken met de sociale kaart; indien nodig vrouwen doorverwijzen. Voor de deelneemsters: (h)erkennen van huiselijk geweld en de gevolgen voor zichzelf en voor kinderen; aanleren van sociale vaardigheden; empowerment; doorbreken van isolement. Voor samenwerkingspartners: meer instroom van Turkse vrouwen in de reguliere hulpverlening; deskundigheidsbevordering. Turkse vrouwen ouder dan 20 jaar (zowel oud- als nieuwkomers, zowel eerste generatie als tweede of derde generatie migranten). Met enige aanpassingen is de aanpak ook geschikt te maken voor andere groepen allochtone vrouwen. Toepassingsgebied Oss (startdatum 2002). Via pilotprojecten in Brabant ( Eindhoven en Tilburg) en Haarlem worden het programma en het onlangs ontwikkelde draaiboek op hun bruikbaarheid getest. Het programma is geen onderdeel van het reguliere aanbod. De begeleiders verwijzen door naar andere organisaties. Mogelijkheden voor overdracht Er is een draaiboek ontwikkeld dat door andere organisaties gebruikt kan worden: Voorlichting en bewustwording over huiselijk geweld voor Turkse vrouwen: draaiboek gebaseerd op de aanpak van het Internationaal Vrouwencentrum in Oss (Utrecht: Mozaïek, 2003). Dit draaiboek is niet meer te bestellen bij MOVISIE. Een beschrijving van de aanpak is opgenomen in het Handboek Mozaïek uit Materialen Niet bij ons bekend. Effectonderzoek Via pilotprojecten is het programma in 2004 getest. Publicaties Zie onder Mogelijkheden voor overdracht. Ontwikkelaar Naam organisatie: Internationaal Vrouwencentrum Oss (IVC) Samenwerkingspartner: Mozaïek (TransAct nu MOVISIE) Tijdens het samenstellen van dit rapport is geen contact mogelijk geweest met het IVC. Het is daarom niet duidelijk of deze methode nog wordt ingezet en nog opvraagbaar is. Evenmin is bij ons bekend door wie de methode nog meer wordt gebruikt. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 13

16 Marietje Kesselsproject Preventie van machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag ten opzichte van kinderen Hoewel deze training niet specifiek gericht is op de preventie van huiselijk geweld, nemen we hem hier toch op omdat het een van de weinige preventieve methoden is. Het Marietje Kesselsproject is een preventieproject dat zich richt op preventie van machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag ten opzichte van kinderen, zowel door leeftijdsgenoten als door volwassenen. Het aanbod bestaat uit een lessencyclus van tien tot twaalf lessen. De lessen worden onder schooltijd gegeven door speciaal getrainde preventiemedewerkers in aanwezigheid van de betrokken leerkracht. De leerlingen leren voor zichzelf opkomen en te vertrouwen op hun eigen kracht, inventiviteit, gevoelens en intuïtie. Er wordt gewerkt aan een positief zelfbeeld, wilskracht en doorzettingsvermogen (mentale weerbaarheid). Visie/uitgangspunten Het Marietje Kesselsproject is seksespecifiek van opzet: leerlingen krijgen gescheiden les. Meisjes krijgen les van een vrouwelijke preventiewerker, jongens van een mannelijke preventiewerker. Dit biedt leerlingen de kans zich positief te identificeren. Daaraan ligt het uitgangspunt ten grondslag dat weerbaarheid verschillende kanten kent, waarvan de ene kant meer voorkomt bij jongens en de andere meer bij meisjes. Zo zijn jongens over het algemeen meer vaardig in fysiek weerbaar gedrag, maar zich minder bewust van hun eigen gevoelens en minder vaardig zich in een ander in te leven, lichaamstaal te herkennen en te praten over eigen en andermans gevoelens. Meisjes zijn over het algemeen juist in deze laatste vaardigheden beter, maar hebben weinig of zelfs geen vertrouwen in hun eigen (lichaams)kracht. De ervaring leert dat jongens en meisjes zich vrijer voelen in gescheiden groepen. Doel Het vergroten van de weerbaarheid van kinderen, om te voorkomen dat zij slachtoffer worden van machtsmisbruik en/of zichzelf schuldig (gaan) maken aan (seksueel) intimiderend of grensoverschrijdend gedrag. Het Marietje Kesselsproject is bestemd voor leerlingen van groep 7 en/of 8 van de basisschool; het richt zich dus op jongens en meisjes in de leeftijd van ongeveer 10 tot 13 jaar. Toepassingsgebied Gestart in 1990 als project zelfverdediging voor meisjes van groep 7 en 8 van de basisschool in Tilburg. Wordt nu op verschillende scholen in Nederland ingezet onder verschillende namen. Het Marietje Kesselsproject is (anno 2004) uitgegroeid tot veertig projecten met 1123 groepen (Ince e.a., 2004). Materialen K. van Helvoort & Y. Clarijs, Handboek Marietje Kesselsproject. Weerbaarheidsvergroting bij kinderen van 10 tot 13 jaar. Utrecht: NIZW, Een video over de methode is niet meer te bestellen, wel te leen bij een aantal GGD en, regionale projectbureaus, etc. Voor adressen kijk op zoek op Marietje Kessels project. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 14

17 Effectonderzoek Ja. Zie voor een beschrijving van werking en effectiviteit. Publicaties C. Bun, Evaluatie 'Kom op voor jezelf'. Rapportage van een effectonderzoek en een evaluatie onder leerkrachten van de scholen. Rotterdam: GGD Rotterdam en omstreken, sector Preventief Jeugdbeleid, D. Ince e.a., Veelbelovend en effectief. Overzicht van preventieprojecten en -programma's in de domeinen Gezin, School, Kinderen en jongeren, Wijk. Tweede volledig herziene editie CtC-gids. Utrecht: NIZW, A.L. van der Vegt e.a., Je verweren kun je leren. Evaluatie van de Marietje Kesselsprojecten. Regioplan Onderwijs en Arbeidsmarkt, Ontwikkelaar Een samenwerkingsverband tussen Kompaan, het NIZW (nu MOVISIE en het Nederlands Jeugdinstituut) en het Landelijk Steunpunt Zelfverdediging van BRES (nu NISB). Opleidingen voor docenten worden verzorgd door MOVISIE. Sinds 2005 is het Instituut voor Maatschappelijk Werk Tilburg e.o. eigenaar van het Marietje Kessels Project. Website: Break Through Train-de-trainerscursus rondom huiselijk geweld Visie/uitgangspunten Train-de-trainerscursus rondom huiselijk geweld, bestaand uit 7 modules gericht op vrouwen en vrouwenorganisaties. Het trainingstraject omvat een theoretisch en een praktijk gedeelte. Vrouwen die de training hebben gevolgd, worden ingezet in het kader van het project Veilig Thuis als begeleidsters van workshops, themadagen en/of bij het opzetten en begeleiden van steungroepen. Doel Het voorkomen en bespreekbaar maken van huiselijk geweld, in eerste instantie binnen gezinnen en/of binnen het informeel netwerk van zmv-vrouwen. In eerste instantie zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen en hun gezinnen; eventueel kunnen die slachtoffers zijn van huiselijk geweld. Vervolgens andere vrouwen en hun organisaties in al hun diversiteit. Toepassingsgebied Diverse plaatsen, nationaal en internationaal. Gestart Dit nationale en internationale project is in principe doorlopend. In 2004 is het project door de Europese Commissie gekozen tot één van de 15 good practices in het kader van het Daphne I programma. Onder het Daphne II programma draait het project tot april 2006 in Barcelona, Spanje. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 15

18 Aansluiting bij interne activiteiten: de begeleidsterpool is onderdeel van het reguliere aanbod van Tiye International en past goed in de doelstelling van Tiye International: het bevorderen van effectieve maatschappelijke participatie en gelijkheid vanuit een gender en etniciteitsperspectief. Tevens is er een follow-up project getiteld Violence alert op het Break Through project. Het eindresultaat van Violence Alert is een handleiding en een training ter voorkoming van huiselijk geweld. Tiye International biedt ook andere organisaties kunnen bovendien ondersteuning krijgen bij het aanvragen van subsidie om een bijeenkomst te organiseren of een steungroep op te zetten in het project Veilig thuis. De trainers uit deze pool hebben de training gevolgd Break Through. Mogelijkheden voor overdracht De methode staat beschreven in Ann Mannen & Helmut Swart, Break Through, Reader and Manual for Trainers, breaking the chain of family violence (PROJOB, 2001), en in Ann Mannen & Helmut Swart, Break Through, Reader en Handleiding voor Trainers (Nederlandse bewerking, uitgave Tiye International, 2003). Deze reader/handleiding is uitsluitend bedoeld voor degenen die de training volgen of gevolgd hebben, en is niet los verkrijgbaar. Tevens staat de methode beschreven in Ben Serkei: Praten doet geen pijn: handboek bespreekbaar maken huiselijk geweld in allochtone kring, TransAct: Utrecht 2005 Materialen Newsletter Tiye International, Special Violence Alert, uitgave Tiye International, 2002 Verslag Conferentie Voorkomen van Huiselijk Geweld, 26 november 2002, uitgave Tiye International 2002 Folder Veiligheid begint Thuis (Tiye International, 2003); Brochure Train-de-Trainers (Tiye International, 2003). Publicaties Ben Serkei: Praten doet geen pijn: handboek bespreekbaar maken huiselijk geweld in allochtone kring, TransAct: Utrecht 2005 Ann Mannen & Helmut Swart, Break Through, Reader and Manual for Trainers, breaking the chain of family violence, PROJOB 2001 Ontwikkelaar Tiye International Videovoorlichting: Als ik háár was... Een docudrama, in het Turks en in het Arabisch. Een gedeeltelijk in Marokko of Turkije opgenomen film waarin een jonge vrouw wordt gevolgd die naar haar nieuwe echtgenoot in Nederland afreist. Al na korte tijd wordt duidelijk dat het huwelijk en de relatie met haar schoonfamilie niet harmonieus verlopen en zij zich in een zeer geïsoleerde positie bevindt. Door de verhaallijn heen vertellen Marokkaanse of Turkse vrouwen hoe zij zelf het slachtoffer werden van huiselijk geweld. Het docudrama maakt op een laagdrempelige manier duidelijk dat huiselijk geweld vaker voorkomt dan veel mensen denken. De voorlichtingsmethode bestaat uit een voorbespreking, vertoning en nabespreking van het docudrama. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 16

19 Visie/uitgangspunten Herkenning en bewustwording. Marokkaanse en Turkse vrouwen kunnen zich herkennen in deze films. Mannen en andere familieleden kunnen bewuster worden van de problematiek rond huiselijk geweld. Hulpverleners krijgen met deze films een beter inzicht in de belevingswereld van hun cliënten en kunnen hiermee makkelijker het gesprek aangaan. Doel Het doorbreken van het taboe op huiselijk geweld door het erkennen en herkennen van geweld. Aanzet geven tot discussie, standpuntbepaling en gedragsverandering rond het onderwerp huiselijk geweld. Bieden van informatie, ondersteuning en hulp aan slachtoffers van huiselijk geweld. De voorlichtingsfilm is allereerst gemaakt voor allochtone vrouwen en mannen, vooral nieuwkomers van Turkse en Marokkaanse afkomst. Het gaat om allochtonen die onvoldoende bereikt worden door Nederlandstalige voorlichting. Uit pilotbijeenkomsten die gehouden zijn, blijkt dat de film ook goed te gebruiken is voor oudkomers en voor mensen met een andere etnisch-culturele achtergrond. Een tweede doelgroep is: hulpverleners, beroepskrachten van de maatschappelijke en publieke sector, sleutelfiguren, begeleiders en intermediairs (o.m. imams) Toepassingsgebied Diverse plaatsen. De film wordt onder meer gebruikt bij inburgeringtrajecten, in buurthuizen en bij migrantenvrouwenorganisaties. Het voorlichtingsproject is gestart in februari 2005 en beëindigd in december De methode (dvd en handboek) blijft echter wel opvraagbaar bij Stichting Kezban. Deze voorlichtingsmethode kan gemakkelijk worden ingebed en gecombineerd met andere voorlichtingsmethoden. Mogelijkheden voor overdracht Stichting Kezban is in februari 2005 een voorlichtingsproject gestart om huiselijk geweld in allochtone kring bespreekbaar te maken, aan de hand van de film Als ik haar was. Het voorlichtingsproject Als ik haar was is in december 2006 geëindigd. Organisaties kunnen echter nog steeds zelf aan de slag gaan met de voorlichtingsbijeenkomsten. Bij de dvd wordt een handleiding geleverd in het Nederlands. Hierin worden werkvormen beschreven waarmee deze aan uiteenlopende groepen gepresenteerd en op een verantwoorde manier ingeleid en besproken kannen worden. Materialen dvd: "Als ik háár was". Er zijn vier verschillende versies: Turks, met Turkstalige acteurs; Nederlands, de Turkse film, ingesproken in het Nederlands; Arabisch, met Arabisch sprekende Marokkaanse acteurs en Berbers, de Arabische film ingesproken in het Berbers. Alle films zijn Nederlands ondertiteld. Effectonderzoek In het Eindverslag van het voorlichtingsproject Als ik haar was, februari 2005 t/m december 2006 zijn de resultaten van de evaluatie van de methode te vinden. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 17

20 Publicaties Op de site zijn de volgende publicaties te vinden: eindverslag van het voorlichtingsproject aanvulling op het eindverslag van het voorlichtingsproject verslag slotconferentie Ontwikkelaar Stichting Kezban Samenwerkingspartners: Tot 1 januari 2007 TransAct, na 1 januari 2007 MOVISIE. Sleutels voor verandering Methodes voor bewustwording en gedragsverandering bij geweld in allochtone gezinnen Doel Dit handboek is gemaakt voor professionals en vrijwilligers die zich in willen zetten om geweld in de privé sfeer bespreekbaar te maken en daarmee het taboe rond relationeel geweld binnen de verschillende migrantengroepen willen doorbreken. In het handboek worden twee methoden beschreven: Fempowerment: grenzen herkennen en grenzen aangeven Razjel Dayeb: een eerzame, goede man Fempowerment: grenzen herkennen en grenzen aangeven Fempowerment is speciaal ontwikkeld voor vrouwen met een niet-westerse achtergrond. Doel van deze methode is bij de deelneemsters een bewustwordingsproces op gang te brengen: mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig en geweld binnen het gezin is niet acceptabel. Door grensoverschrijdende situaties in de privésfeer met elkaar te bespreken, wordt de schaamte doorbroken en kan er met elkaar gezocht worden naar oplossingen. Razjel Dayeb: een eerzame, goede man De andere methode is vooral ontwikkeld om mannen met elkaar in gesprek te laten gaan over man/vrouw verhoudingen: de verdeling van arbeid en zorg, verschillen in opvoeding tussen jongens en meiden en relatievorming. Materiaal Sleutels voor verandering. Methodes voor bewustwording en gedragsverandering bij geweld in allochtone gezinnen. Handboek, te downloaden van Internet. Ontwikkelaar: Variya Maatschappelijke ontwikkeling en integratie Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 18

21 Migratie en relatie Laagdrempelige voorlichting voor zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen De sectie Seksespecifieke Zorg van Enova (nu STAMM) coördineerde een pool van allochtone begeleidsters die steungroepen, laagdrempelige koffieochtenden en voorlichtingsbijeenkomsten voor zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen begeleidden. Dit project is na een succesvol verloop uiteindelijk beëindigd. In de bijeenkomsten kunnen vrouwen informatie ontvangen en ervaringen uitwisselen over de gevolgen die de migratie of cultuurverschillen hebben op de gezinssituatie. De opvoeding van de kinderen, de relatie met de partner maar ook huiselijk en seksueel geweld en de hulpverleningsmogelijkheden die daarvoor zijn, zijn vaak de belangrijke thema s in deze bijeenkomsten. Visie/uitgangspunten Om seksueel en huiselijk geweld bespreekbaar te maken, dienen deze kwesties ingebed te worden in een breder spectrum aan onderwerpen, zoals de invloed van migratie op de relatie of de positie van allochtone vrouwen. De steungroepen en voorlichtingsbijeenkomsten zijn gebaseerd op de uitgangspunten van de vrouwenhulpverlening (bewustwording van het verband tussen problemen en maatschappelijke rollen en positie) en die van de empowermentbenadering (nadruk op eigen mogelijkheden en kwaliteiten cliënten). Doel Het doel van de methode is het taboe op huiselijk en seksueel geweld te doorbreken en vrouwen te stimuleren om indien nodig (professionele) hulp te zoeken. Ondersteunende doelen zijn het opheffen van het sociale isolement van de vrouwen, het stimuleren van onderlinge steun en hulp en het versterken van hun copinggedrag. De directe doelgroep bestaat uit zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen en meisjes (waaronder ook asielzoeksters). Instellingen en belangenorganisaties als welzijnswerk, maatschappelijk werk, allochtonenorganisaties, vluchtelingenwerk, asielzoekersopvang e.d. vormen de intermediaire doelgroep. Toepassingsgebied Drenthe (gestart 2000). De opzet van het opleidingshuis is dat vrouwen trainingen verzorgen en hun verworven kennis overdragen op andere vrouwen. Het opleidingshuis richt zich nadrukkelijk op vrouwen met diverse achtergronden. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende methoden om verschillende vrouwen te bereiken. Mogelijkheden voor overdracht De methode is beschreven in Handboek Mozaïek (september 2004) Preventie en opvang huiselijk en seksueel geweld allochtone vrouwen, Deel 3 Steungroepen. Ook is de werkwijze beschreven in N. van Alten et al., De grenzen overschreden: migratie, relatie en geweld: handleiding voor het organiseren van steungroepen voor zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen (Assen: IVOM, 2001). Overigens is het ons niet duidelijk geworden of deze methode nog wordt ingezet. Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 19

22 Effectonderzoek De steungroepen worden na afloop geëvalueerd met de deelneemsters en met de organisatie(s). Publicaties Zie onder Mogelijkheden voor overdracht. Ontwikkelaar Enova (STAMM, Het Opleidingshuis Drenthe is per 1 juli 2009 opgeheven. Contextuele gezinsbehandeling bij huiselijk geweld (oude naam CLAS-H: Contextuele behandeling en Leergroepen voor Alle Betrokkenen bij Seksueel en Huiselijk geweld) Contextuele gezinsbehandeling bij huiselijk geweld is een vorm van hulpverlening voor iedereen die binnen een gezin of in andere afhankelijkheidsrelaties te maken heeft met deze problematiek. Uitgangspunt van de contextuele gezinsbehandeling bij huiselijk geweld is dat er rekening wordt gehouden met de familiale context van degenen die bij seksueel en/of huiselijk geweld betrokken zijn. Hoe zij het geweld ervaren en ermee omgaan, hangt onder meer samen met hun familiegeschiedenis, opvoeding, persoonlijke geschiedenis, relaties en omgeving. CLAS-H is bedoeld voor mensen van alle leeftijden, zowel voor slachtoffers als voor plegers, maar ook voor degenen die bij hen betrokken zijn, bijvoorbeeld niet- mishandelende/misbruikende ouders, partners van slachtoffers, broers en zussen, nieuwe partners van ouders, grootouders en andere familieleden. Visie/uitgangspunten Contextueel werken betekent dat rekening wordt gehouden met de familiebanden die tussen verschillende generaties bestaan en de loyaliteiten die daarvan deel uitmaken. Dit is de context waarvan iemand deel uitmaakt. Ook al zijn familiebanden beschadigd als gevolg van het geweld, ze blijven hoe dan ook in het leven van de betrokkenen een belangrijke rol spelen. Binnen CLAS-H wordt daarom belang gehecht aan het werken met de hele context. In het streven naar het doorbreken van relatiepatronen die tot het geweld hebben geleid, staat het belang van de jongste generatie centraal. CLAS-H biedt verschillende vormen van behandeling en daarmee kan de hulpverlening afgestemd worden op de individuele behoeften van de betrokkenen. Er kan gekozen worden tussen individuele gesprekken en contextgesprekken enerzijds. Anders dan bij CLAS wordt er in deze variant geen groepsaanbod aangeboden, omdat er niet genoeg cliënten in de regio zijn. De behandelaars werken in duo s van man en vrouw. Zodat zowel het mannelijk als het vrouwelijk perspectief binnen de behandeling aanwezig is. Toepassingsgebied Zandbergen in t Gooi is in september 2008 via een pilot begonnen met het werken met de CLAS-H methode. Vanaf 1 januari 2009 is de samenwerking tussen Zandbergen en UJL/OCG (Utrechtse Jeugdhulpverlening Leger des Heils / Orthopedagogisch Centrum t Gooi) definitief geworden. De behandelaars werken regio-overstijgend, zowel in de provincie Utrecht als in Noord-Holland. Dit is Utrecht, september 2010 * Verkenning methoden huiselijk geweld 20