Adviesrapport accreditatie. hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing 1 e graad. deeltijd. Fontys Hogescholen

Transcriptie

1 Adviesrapport accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing 1 e graad deeltijd Fontys Hogescholen

2

3 Lange Voorhout ED Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing 1 e graad deeltijd Fontys Hogescholen CROHO nr Hobéon Certificering BV Datum 15 juli 2011 Auditteam drs. R.B. van der Herberg dr. A.J.M. van der Helm drs. C. J. van Eerten C.P. van Keulen Secretaris drs. R.F.H.M. Stapert

4

5 INHOUDSOPGAVE DEEL I 1. MANAGEMENT SAMENVATTING INTEGRAAL ADVIES ALGEMENE GEGEVENS BEOORDELINGSKADER SAMENSTELLING AUDITTEAM SAMENVATTENDE BEOORDELING 3 2. INLEIDING FUNCTIE VAN HET RAPPORT AUDIT 5 3. KARAKTERISTIEK VAN DE OPLEIDING 7 4. VISITATIE DEEL 2 5. NVAO - BEOORDELINGSKADER Doelstellingen opleiding 10 Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen 10 Facet 1.2. Niveau: master 13 Facet 1.3. Oriëntatie hbo Programma 15 Facet 2.1. Eisen hbo 16 Facet 2.2. Relatie tussen doelstellingen en inhoud programma 18 Facet 2.3. Samenhang programma 19 Facet 2.4. Studielast 20 Facet 2.5. Instroom 22 Facet 2.6. Duur 24 Facet 2.7. Afstemming tussen vormgeving en inhoud 25 Facet 2.8. Beoordeling en toetsing Inzet van personeel 27 Facet 3.1. Eisen hbo 27 Facet 3.2. Kwantiteit personeel 28 Facet 3.3. Kwaliteit personeel Voorzieningen 30 Facet 4.1. Materiële voorzieningen 30 Facet 4.2. Studiebegeleiding Interne kwaliteitszorg 33 Facet 5.1. Evaluatie resultaten 33 Facet 5.2. Maatregelen tot verbetering 34 Facet 5.3. Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld Resultaten 36 Facet 6.1. Gerealiseerd niveau 36 Facet 6.2. Onderwijsrendement OORDEELSCHEMA BIJLAGEN 42 BIJLAGE I VISITATIEPROGRAMMA 42 BIJLAGE II CURRICULA VITAE & ONAFHANKELIJKHEIDSVERKLARINGEN 44 BIJLAGE III WERKWIJZE, BEOORDELINGSPROCEDURE,BESLISREGELS 51 BIJLAGE IV GERAADPLEEGDE DOCUMENTEN 53

6 Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

7 DEEL 1 1. MANAGEMENT SAMENVATTING 1.1. Integraal advies Hobéon Certificering adviseert de NVAO de hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing 1 e graad (deeltijd), verzorgd door Fontys Hogescholen te accrediteren Algemene gegevens Naam van de instelling Fontys Hogescholen Naam Uitvoerende Organisatie Tot 1 januari 20011: Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing FHTL Vanaf 1 januari 2011: - locatie Tilburg: Fontys Lerarenopleiding Tilburg FLOT - locatie Utrecht: FHTL Naam van de opleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing 1e graad Croho nummer Variant(en) deeltijd Duur 3 jaar 90 ec s Aantal studenten 62 Locatie Tilburg en Utrecht Naam VBI: Hobéon Certificering b.v. Datum visitatie: Tilburg: 09 december 2010 Utrecht: 16 februari 2011 Datum adviesrapport: 15 juli Beoordelingskader In zijn onderzoek naar de basiskwaliteit van de hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing 1 e graad heeft Hobéon Certificering het Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs Nederland (14 februari 2003) als beoordelingskader gehanteerd Samenstelling auditteam Voorzitter Deskundigen Student Secretaris drs. R.B. van der Herberg drs. C.J. van Eerten dr. A.J.M. van der Helm C.P. van Keulen drs. R.F.H.M. Stapert Zie voor de CV s van de leden van het auditteam: Bijlage II. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

8 1.5. Samenvattende beoordeling Algemeen beeld De kracht van de Fontys masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing ligt in (i) de hechte banden met de beroepspraktijk, (ii) het sterke accent op onderzoek, gericht op de ontwikkeling van de beroepspraktijk en het hoge niveau van de theoretische scholing. Deze drie kenmerken zijn zichtbaar in (i) de samenstelling van het docententeam, (ii) de doelstelling, inhoud en werkvormen van het programma en (iii) de relevantie en kwaliteit van het onderzoek van de afstudeerders. Op deze wijze maar ook dankzij de deskundigheid en sterke betrokkenheid van het docentencorps, slaagt de opleiding erin professionals (in casu masters) op te leiden die hun eigen beroepspraktijk op een hoger plan kunnen brengen. Doelstellingen opleiding: voldoende Het auditteam beoordeelt alle facetten van dit onderwerp positief. Het oordeel over dit onderwerp is dan ook voldoende. De doelstelling laat zich kort samenvatten: het opleiden van hooggeschoolde theologen die voorts binnen de beroepspraktijk vanuit een leidende positie een bijdrage kunnen leveren aan de verdere ontwikkeling van het godsdienstonderwijs en de pastorale zorg. Reikwijdte, oriëntatie en niveau van die doelstellingen corresponderen met de complexe eisen die het werkveld stelt aan een 1 e graads leraar godsdienst / pastoraal werker. Overigens is de verwevenheid met het werkveld (via docenten, gastdocenten en studenten alsook via de samenwerking met scholen en de RK-kerk) zodanig sterk dat de (eventuele) noodzaak tot herijking en/of actualisering van de doelstellingen een telkens terugkerend gespreksonderwerp is. Aandachtspunt is de internationale oriëntatie. Die zou in de doelstellingen een expliciete plaats moeten krijgen om binnen het opleidingsprogramma richting te (kunnen) geven aan de aandacht voor en de betekenis van internationale oriëntatie. Nota bene: Het auditteam beoordeelt twee facetten van dit onderwerp als goed en één als voldoende. Conform de beslisregels van Hobéon Certificering komt dit onderwerp in aanmerking voor de extra aantekening goed. Programma: voldoende Het auditteam beoordeelt alle facetten van dit onderwerp positief. Het oordeel over dit onderwerp is dan ook voldoende. De opleiding biedt een veeleisend programma aan op een hoog niveau, waarbinnen interactie met het werkveld een vanzelfsprekend element is, met extra aandacht voor op praktijk georiënteerd onderzoek waar de studenten overigens goed op worden voorbereid, ook in methodologisch opzicht. In de inhoud & leerdoelen en in de toetsing wordt de focus en het niveau van de opleiding (het opleiden van hooggeschoolde theologen die voorts binnen de beroepspraktijk een bijdrage kunnen leveren aan de verdere ontwikkeling van het godsdienstonderwijs en de pastorale zorg) zichtbaar. Mede dankzij het sterk contextueel gerichte didactisch concept, waarbij de inbreng van de student cruciaal is, is de opleiding erin geslaagd de reikwijdte, oriëntatie en het niveau van de doelstellingen zichtbaar te maken in de inhoud en de vormgeving van het programma. Dit wordt in de afstudeerwerkstukken ook zichtbaar. Inzet van personeel: voldoende Het auditteam beoordeelt alle facetten van dit onderwerp positief. Het oordeel over dit onderwerp is dan ook voldoende. Zowel op het niveau van het management als op het niveau van de individuele docent opereert de opleiding zeer actief binnen een uitgebreid professioneel netwerk binnen het voortgezet onderwijs en binnen de pastorale zorg. De docenten hebben allen een (relevante) universitaire achtergrond. Voorts zijn zij naast hun docentschap in het beroepenveld werkzaam. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

9 In termen van onderzoek, discipline- en werkveldkennis & -ervaring en in termen van didactische bekwaamheid is de kwaliteit van het docenten dan ook ruimschoots voldoende. De verbinding tussen opleidingsprogramma en werkveld wordt nog eens versterkt doordat de opleiding veelvuldig gebruik maakt van gastdocenten. Nota bene: Het auditteam beoordeelt twee facetten van dit onderwerp als goed en één als voldoende. Conform de beslisregels van Hobéon Certificering komt dit onderwerp in aanmerking voor de extra aantekening goed. Voorzieningen: voldoende Het auditteam beoordeelt alle facetten van dit onderwerp positief. Het oordeel over dit onderwerp is dan ook voldoende. Huisvesting en materiële voorzieningen in de Tilburgse locatie zijn ruimschoots toereikend om het programma van de opleiding te realiseren. Die in Utrecht zijn voldoende. De ICT voorzieningen zijn zowel in Tilburg als in Utrecht up-to-date en de toegang tot relevante mediatheken is goed geregeld. De studiebegeleiding is in haar aanpak passend voor een masteropleiding, waar immers van studenten (volwassen professionals) eigen initiatief mag worden verwacht en, in het geval van de onderhavige opleiding, ook daadwerkelijk wordt verwacht. Studenten zijn overigens van mening, dat de studiebegeleiding tegemoetkomt aan hun behoefte en (mede daardoor) zeer effectief is. Nota bene: (Tilburg) Het auditteam beoordeelt beide facetten van dit onderwerp als goed. (Utrecht) Het auditteam beoordeelt één facet van dit onderwerp als goed en één facet als voldoende. Conform de beslisregels van Hobéon Certificering komt dit onderwerp in beide gevallen aanmerking voor de extra aantekening goed. Interne kwaliteitszorg: voldoende Het auditteam beoordeelt alle facetten van dit onderwerp positief. Het oordeel over dit onderwerp is dan ook voldoende. De opleiding heeft haar interne kwaliteitszorg voldoende geregeld en betrekt daar thans op systematische wijze alle (interne en externe) belanghebbenden bij. Een belangrijke stap in het kwaliteitszorgsysteem is de vertaling van evaluatie-uitkomsten naar vervolg- en/of verbeteracties. In de uitvoering van haar kwaliteitszorgsysteem is deze stap duidelijk zichtbaar. Resultaten: voldoende Het auditteam beoordeelt alle facetten van dit onderwerp positief. Het oordeel over dit onderwerp is dan ook voldoende. Gerealiseerd niveau Bij de vaststelling of de opleiding voldoet aan de vereiste basiskwaliteit, gaat het om de relatie tussen doelstellingen en gerealiseerd niveau. Welnu, de projectopdrachten, stageverslagen en de afstudeerwerkstukken van studenten weerspiegelen in voldoende mate de reikwijdte, het niveau en de beroepsgeoriënteerdheid van die doelstellingen. Dat de opleiding daarin is geslaagd, komt mede door het feit dat zij haar ambitieuze doelstellingen helder in het programma heeft geoperationaliseerd, maar ook dankzij de ruime ervaring en deskundigheid van de docenten. Onderwijsrendement De opleiding heeft (gelet op de hoge eisen die het programma stelt aan haar studenten en gelet op het feit dat de studenten de studie met hun werk moeten combineren) aanvaardbare streefcijfers vastgesteld die zij vervolgens nagenoeg realiseert. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

10 2. INLEIDING 2.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat Hobéon Certificering als Visiterende Beoordelende Instantie heeft opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de deeltijd hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing 1 e graad, verzorgd door Fontys Hogescholen Audit Programma Het programma van de audit (Tilburg: 09 december 2010 en bezoek Utrecht: 16 februari 2011) is opgenomen in Bijlage I. Auditteam Samenstelling en expertise van het auditteam laten zich als volgt weergeven: Panelleden Expertise - audit - kwaliteitzorg Expertise - onderwijs Expertise - werkveld Expertise - vakinhoud Expertise - studentzaken drs. R.B. van der Herberg voorzitter x x drs. C.J. van Eerten werkveld- / vakdeskundige x x x x dr. A.J.M. van der Helm werkveld- / vakdeskundige x x x x C.P. van Keulen studentlid x x x secretaris drs. R. F. Stapert x x Bij het samenstellen van het auditteam 1 heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de onderhavige opleiding noodzakelijke expertise (bestuurlijk, vakinhoudelijk en onderwijskundig) aanwezig is. Het gaat daarbij om expertise met betrekking tot onderwijsvisie, de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten. Drs. R.B. van der Herberg (voorzitter) Van der Herberg was jarenlang eindverantwoordelijk schoolleider in het voortgezet onderwijs (Minkema College). Ook was hij als adviseur verbonden aan het Ruud de Moor Centrum (Professionalisering van onderwijsgevenden) van de Open Universiteit. Van der Herberg heeft reeds veel audits in het kader van accreditatie geleid. Voorts is hij als externe deskundige betrokken bij audits in het beroepsonderwijs (Platform Bèta Techniek) en bij visitatieprocessen in het speciaal voortgezet onderwijs. Zie voor beknopt CV Bijlage II. Drs. C.J. van Eerten, was beleidsadviseur Identiteit voor het College van Bestuur van ROC ASA en is thans directeur ROC ASA te Almere, lid Expertise Centrum Federatie Christelijk BVE, heeft in zijn vakgebied (theologie, godsdienst, levensbeschouwing) jarenlange ervaring als docent en opleidingscoördinator alsmede jarenlange ervaring als decaan en vertrouwenspersoon / schoolpastor. Zie voor beknopt CV Bijlage II. 1 Het auditteam heeft (m.u.v. de student) dezelfde samenstelling als het auditteam dat in 2009 de Fontys bachelor lerarenopleiding Godsdienst / Levensbeschouwing en de bacheloropleiding Godsdienst / Pastoraal Werk heeft beoordeeld. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

11 Dr. A.J.M. van der Helm, deken van Den Haag en pastoor van de St. Jacobusparochie aldaar en voorts o.a. Rechter van de Kerkelijke Rechtbank van het bisdom Rotterdam, lid van de Commissie Canonieke Vraagstukken, lid van de diocesane Adviescommissie Pastorale organisatie, heeft jarenlange ervaring als docent in het hoger onderwijs (Katholieke Universiteit Leuven, VU Amsterdam en Radboud Universiteit Nijmegen.) Zie voor beknopt CV Bijlage II. C.P. van Keulen Bacheloropleiding Docent Godsdienst/Levensbeschouwing 2 de graad, NHL ( ). Masteropleiding Theologie 1 ste graad, Windesheim Zwolle (2009 heden). Zie voor beknopt CV Bijlage II. Drs. R. F. H.M. Stapert (secretaris, onderwijsdeskundige) Stapert is sinds 1981 betrokken bij de ontwikkeling van het HBO (met name de lerarenopleidingen basisonderwijs en voortgezet onderwijs, de implementatie van het HBO Informatica Stimuleringsplan en de HBO fusieoperatie). Vanaf 1992 tot 2001 heeft hij in enkele Oost-Europese landen als long-term expert de uitvoering begeleid van EU Phare programma s, gericht op innovatie van het middelbaar beroepsonderwijs en de introductie van hoger beroepsonderwijs. Thans is hij vooral werkzaam in het kader van de accreditatieonderzoeken die door Hobéon Certificering worden uitgevoerd. Zie voor beknopt CV Bijlage II. Onderzoek De basis De Management Review Masteropleiding Leraar Godsdienst/Levensbeschouwing (Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing, Tilburg november 2010) vormde de basis voor het onderzoek van het auditteam. Visitatie Tijdens de visitatie (Tilburg: 09 december 2010) heeft het auditteam gesproken met de directie van de FHTL en het opleidingsmanagement, over o.a. visie en strategisch beleid van de opleiding. Daarna heeft het auditteam gesprekken gevoerd met het lectoraat, docenten, examencommissie, studenten en alumni (uit Tilburg en Utrecht). Deze gesprekken hadden een tweeledig doel: verificatie op het niveau van implementatie en beoordeling van opleidingsspecifieke elementen. Het bezoek in Utrecht (16 februari 2011) was uitsluitend gericht op (verifiërende) gesprekken met de studenten aldaar en op de specifieke Utrechtse voorzieningen. Rapportage In het onderhavige rapport geeft het auditteam per facet zijn oordeel weer op basis van zijn observaties en overwegingen. De beschrijving van elk facet eindigt met een conclusie. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

12 3. KARAKTERISTIEK VAN DE OPLEIDING Inleiding FHTL werkt aan een scenario voor haar toekomst. Redenen zijn de teruglopende studentenaantallen, de reductie van het rooms-katholieke kerkelijk werkveld en de eisen die de bisschoppen aan de FHTL opleidingen stellen. Ook neemt de vraag naar professionals in de traditionele beroepen godsdienstleraar en pastoraal werker die binnen de rooms-katholieke kerk werken, af. Dit staat in scherp contrast met de toenemende belangstelling voor religie en spiritualiteit. Tussen deze polen zoekt FHTL haar nieuwe weg: FHTL zal haar unieke positie als opleider voor het katholiek werkveld handhaven en anderzijds aandacht blijven geven aan religiewetenschap en ethiek. Fontys bouwt de vestigingen in Sittard en Hengelo af en concentreert de onderhavige opleiding in Tilburg en Utrecht. 2 De opleiding in Tilburg, per 1 januari 2011 overgenomen door de Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT, zal zich vooral richten op levensbeschouwing, religiewetenschap en ethiek zonder te streven naar formele RK erkenning. De opleiding in Utrecht gaat samenwerken met de Faculteit Katholieke Theologie (FKT) van de Universiteit van Tilburg en richt zich in het bijzonder op de door de RK- kerk erkende beroepen en functies. Masteropleiding Leraar Godsdienst / Levenbeschouwing in de 1 e graad Algemeen beeld Het auditteam heeft een opleiding aangetroffen met zeer betrokken docenten, studenten en management. Opvallend zijn de eruditie, deskundigheid, liefde voor kennis van de docenten. Studenten roemen de docenten in deze aspecten. De opleiding is zuinig op haar studenten. Dat komt ook tot uitdrukking in een aanvaardbaar onderwijsrendement. Docenten delen in hun lespraktijk het volgende uitgangspunt: theorieën, thematieken altijd koppelen aan en verbinden met de beroepspraktijk van de studenten. De opleiding heeft alle positieve kenmerken die in een kleinschalige omgeving floreren: korte lijnen, informele en effectieve contacten en een gedeeld enthousiasme voor het vak theologie. De opleiding opereert in een lastige context van interne reorganisatie & herverkaveling en grote maatschappelijke veranderingen op het religieuze erf. De opleiding gaat daar, naar het oordeel van het auditteam, zorgvuldig mee om en zij gebruikt deze complexe situatie om zich verder te ontwikkelen en daarbij duidelijke keuzen te maken, in focus en programma. 2 Dat betekent dat de vestiging Amsterdam verhuist naar Utrecht. De Commissie Doelmatigheid Hoger Onderwijs (CDHO) heeft daartoe toestemming gegeven en de Amsterdamse opleiding is inmiddels verhuisd. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

13 Kenmerken De masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing (hierna te noemen de opleiding ) is primair gericht op het brede veld van de levensbeschouwelijke educatie, in het bijzonder het leraarschap in godsdienst / levensbeschouwing eerste graad in de bovenbouw van het havo/vwo en in het hbo. De opleiding leidt op tot de volgende beroepen: docent levensbeschouwing van de 1 e graad, schoolbegeleider levensbeschouwing / identiteitsbegeleider; kerkelijk catecheet; educatief-levensbeschouwelijk medewerker in sociaal-culturele werkverbanden: ziekenhuizen, leger, justitie, cultureel en maatschappelijk werk). De opleiding kent een differentiatie Pastoraat die voorbereidt op de volgende beroepen: pastoraal werker in kerkelijk verband; geestelijk verzorger/levensbeschouwelijk begeleider op het brede terrein van bijvoorbeeld de gezondheidszorg of justitie, krijgsmacht, maatschappelijk werk en GGZ. Aan de opleiding is het lectoraat Waardeneducatie verbonden met twee lectoren: de lector Praktische Theologie en de lector Filosofie. De lector Praktische theologie richt zich op de veelsoortige getransformeerde religiositeit onder jongeren en hun pop-cultuur en de implicaties van ontwikkelingen op dit terrein voor onderwijs en begeleiding. De lector Filosofie richt zich op de bevordering van de beoefening van de filosofie in al haar genres binnen alle opleidingen van Fontys. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

14 4. VISITATIE 2005 De NQA heeft de opleiding in 2005 beoordeeld, samen met een reeks van andere lerarenopleidingen van Fontys, en haar oordeel neergelegd in een generieke rapportage. Dit leidde tot een positief besluit van de NVAO. Het daaraan ten grondslag liggende rapport bevatte de volgende aandachtspunten. 1. Relatie met universiteiten zou versterkt moeten worden, met name waar het gaat om onderzoeksbekwaamheid op het gebied van onderwijskunde en didactiek. Het auditteam constateert thans dat de relatie met het wo een sterke impuls kan krijgen, en wel dankzij het volgende: Binnen FLOT, waartoe de opleiding thans behoort, is een Wetenschappelijke Raad van Advies ingesteld, waarin acht vertegenwoordigers (hoogleraren) van nationale en internationale universiteiten zitting hebben: Universiteit van Tilburg, TU-Eindhoven, Universiteit Utrecht, Universiteit van Amsterdam, TU-Twente, Radboud Nijmegen, KU Leuven, Universiteit van Stellenbosch (Zuid-Afrika) Binnen FHTL is het lectoraat Waardeneducatie met twee lectoren ingericht, die directe banden hebben met universiteiten. (Zie onder facet 2.1) Door de samenwerkingsovereenkomst met FKT is er een directe samenwerking tussen FHTL en de Universiteit van Tilburg tot stand gekomen. 2. De relatie tussen vakinhoud en didactiek zou verder verbeterd moeten worden. Het auditteam constateert thans het volgende: Het huidige opleidingsprogramma laat zien, dat ook binnen de vakinhoudelijke component de onderwerpen en de opdrachten expliciet in verband staan met de beroepspraktijk: studenten moeten hun vakkennis telkens vertalen naar een lessenserie. (Zie voorts onder Onderwerp 2 van het Beoordelingskader.) 3. Verbetertrajecten zouden geformaliseerd moeten worden. Het auditteam constateert thans het volgende: Blijkens de Management Review Masteropleiding Leraar Godsdienst heeft de opleiding haar verbeteracties expliciet in relatie gebracht met de uitkomsten van periodieke evaluaties. Overigens geldt dat de onderhavige opleiding haar kleinschaligheid intensief benut door middel van frequente evaluatieve bijeenkomsten met docenten en studenten met behulp waarvan zij substantiële kwalitatieve feedback krijgt over alle aspecten van de opleiding. 4. Het betrekken van de stakeholders moet verder worden uitgebouwd. Het auditteam constateert thans het volgende: Meer dan bij andere masteropleidingen zijn bij de onderhavige opleiding de formele representanten van het werkveld direct betrokken, zoals blijkt uit de activiteiten van de Commissie van Toezicht en Advies (CTA) en de Stichting Katholieke Theologische Opleidingen (KTO). Door de kleinschaligheid van de opleiding is er direct en vaak ook informeel contact tussen de diverse geledingen. Dit verhoogt de betrokkenheid bij de opleiding. Het ontbreekt evenwel nog aan een officiële Raad van Advies. De werkveldcommissie zal met ingang van januari 2011 operationeel zijn. FLOT heeft een Raad van Advies VO, die ook voor de onderhavige opleiding zal fungeren. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

15 DEEL 2 5. NVAO - BEOORDELINGSKADER 1. Doelstellingen opleiding Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Oordeel: voldoende Het oordeel is gebaseerd op onderstaande observaties en overwegingen. Inleiding Binnen de doelstelling van de opleiding staan de eindkwalificaties leraar Godsdienst / Levensbeschouwing (1 e graad) centraal. Zij vormen dan ook de ruggengraat van het opleidingsprogramma. Binnen die doelstelling heeft de opleiding ook de eindkwalificaties voor de differentiatie Pastoraat opgenomen. I Eindkwalificaties: leraar Godsdienst / Levensbeschouwing (1 e graad) Conform landelijke afspraken (2005) heeft de opleiding de eindkwalificaties gerelateerd aan de volgende zes beroepsrollen die betrekking hebben op (i) onderwijsontwikkeling, (ii) onderwijsuitvoering, (iii) kwaliteitsbewaking en (iv) kennisontwikkeling: vakspecialist vakdidacticus pedagoog ontwikkelaar en onderzoeker professional binnen een schoolorganisatie regisseur van de eigen professionele ontwikkeling In het FHTL-document Kennisbasis en eindkwalificaties zijn de inhoudelijke en beroepsmatige eindkwalificaties van de opleiding uitvoerig beschreven, geordend naar de zes beroepsrollen. Vooral voor het vakinhoudelijk deel van de masteropleiding is het kernprofiel voor de leraar G/L op katholieke scholen, opgesteld door de Bisschoppelijke commissie CTA, mede richtinggevend. Hieronder volgt een samenvatting in sleutelwoorden: Vanuit de zes beroepsrollen beschikt de afgestudeerde over grondige kennis en/of vaardigheden op de volgende terreinen: de inhoud van de aan godsdienst / levensbeschouwing gerelateerde disciplines (vastgelegd in de kennisbasis). Levensbeschouwing en ethiek: (i) in theoretische context, kerkelijke- / geloofscontext, in de context van symbolen en rituelen, (ii) bij personen, (iii) in de samenleving, (iv) in de kunst en (v) in het vo en hbo de toepassing van kennis: het vertalen van inhoud naar onderwijsaanbod: (i) het vak, (ii) de didactische context, (iii) de pedagogische context, (iv) de curriculaire context de beroepsuitoefening: (i) implementatie van onderwijsconcepten, -inhouden en -methoden en (ii) innovatie: vakinhoudelijk en onderwijskundig het onderzoek gericht op verdere ontwikkeling van (i) het vak, (ii) onderwijsconcept en -methoden, (iii) onderwijsuitvoering Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

16 In het kader van de HBO-Raad is de opleiding in 2010 begonnen de kennisbasis van de hbo- Master of Education in Theology opnieuw te definiëren in samenwerking met de beide andere masteropleidingen godsdienst (Christelijke Hogeschool Windesheim en Noordelijke Hogeschool Leeuwarden). Deze kennisbasis zal in 2011 gereed zijn. Voor de beroepscomponent geldt, dat de eindkwalificaties nog geordend zijn naar de beroepsrollen en nog niet naar de SBL competenties. Maar uit de beschrijving in FHTL s Kennisbasis en eindkwalificaties blijkt dat alle SBL-competenties in de eindkwalificaties van de onderhavige opleiding terugkomen. Het is dus eerder een verschil in ordening dan een verschil in bereik en inhoud dat de eindkwalificaties van de opleiding zich van de SBL-competenties onderscheiden. Overigens, zal de opleiding in het kader van FLOT de beroepscompetenties herdefiniëren opdat zij volledig synchroon lopen met de SBL-competenties. II Eindkwalificaties differentiatie Pastoraat Voor de pastoraal werker in de rooms-katholieke kerk is door de Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie in 2004 een profiel opgesteld. Dit profiel omschrijft bekwaamheden op masterniveau. Naar het oordeel van de Nederlandse bisschoppen is minimaal een masterniveau vereist voor de functie van pastoraal werker in de kerk. Voor de masteropleiding tot kerkelijk pastoraal werker heeft FHTL eindkwalificaties opgesteld die gebaseerd zijn op genoemd profiel. Dat gebeurde in samenspraak met het werkveld. Richtinggevend daarbij was het oordeel van: de Bisschoppen van Nederlandse Rooms Katholieke Kerkprovincie, aangesloten bij de Stichting Katholiek Theologische Opleidingen (KTO); Vereniging Pastoraal Werkenden (VPW; Beroepsvereniging van rooms-katholieke pastores); Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen. Genoemde instanties hebben hun goedkeuring gegeven aan de door het management van de opleiding opgestelde eindkwalificaties. Voor deze afstudeerrichting is goedkeuring door de KTO, het landelijk orgaan dat de inhoud van eindkwalificaties toetst, vereist. In de eindkwalificaties worden de competenties geordend naar de onderscheiden beroepstaken van een pastoraal werker, te weten: Begeleiding (individueel en in groepen) Geloofseducatie Viering Maatschappelijke activering in kerkelijk verband Management Vanuit die taken beschikt de afgestudeerde over grondige kennis en/of vaardigheden op de volgende terreinen (in steekwoorden): de inhoud van de aan pastoraal werk gerelateerde disciplines (vastgelegd in de kennisbasis): o.a. (i) historische, systematische en praktische theologie, (ii) filosofie, godsdienstwetenschap en sociale wetenschap als ondersteunende disciplines, (iii) pastoraal theologie, (iv) catechetiek, (v) liturgie, (vi) theorieën en methoden van geloofseducatie, en (vii) symboliek en rituelen; de toepassing van kennis: het vertalen naar (i) begeleidingsconcepten en modellen, (ii) coaching- en counselling praktijk, (iii) geloofseducatie programma s, (iv) rituele vormgeving, (v) projectmatige benadering bij hulpvragen, (vi) beleid, coördinatie en beheer binnen de context van een parochie, (vii) aansturing vrijwilligers; de beroepsuitoefening: implementatie van concepten, programma s, projecten en beleid het onderzoek gericht op de verdere ontwikkeling en van de functie van pastoraal werker in de kerkelijke en maatschappelijke context. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

17 III Internationale dimensie Of de opleiding zich internationaal wil profileren, is afhankelijk van haar ambitie. Hoe dit ook zij, van alle masteropleidingen, dus ook van de onderhavige opleiding mag worden verwacht dat haar afgestudeerden in staat zijn een substantiële bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van het godsdienstonderwijs / pastoraal werk. Internationale oriëntatie ( het gericht over de grenzen kijken ) en het actief gebruik maken van internationale bronnen zijn daarbij onontbeerlijk. Die dimensie vindt het auditteam niet expliciet terug in de doelstellingen. IV Conclusie De doelstellingen van de hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing zijn tot stand gekomen via een traceerbaar en intensief proces van werkveld consultatie. Sterker nog, de eindkwalificaties zijn door het werkveld specifiek getoetst en goedgekeurd. Anders gezegd, de eindkwalificaties zijn volledig gelegitimeerd. Dit proces heeft, naar het oordeel van het auditteam, geleid tot een set eindkwalificaties die tegemoetkomt aan de behoeften zoals die door het werkveld worden gearticuleerd en die voorts een goede afspiegeling vormt van de ontwikkelingen binnen het werkveld. De uitkomsten van het recent uitgevoerde Startbekwaamhedenonderzoek onder alumni en hun leidinggevenden, bevestigt dit beeld. Sterk punt is, dat de eindkwalificaties van de opleiding zodanig gedifferentieerd en geconcretiseerd zijn dat zij inderdaad kunnen dienen als richtinggevend kader voor het opleidingsprogramma. Bijzonder in de doelstellingen is ook het sterke accent op vakdisciplines / theoretische scholing, zonder dat dit ten koste gaat van de beroepskwalificaties. Kortom: de eindkwalificaties van de opleiding zijn qua oriëntatie, inhoud en onderwijskundige functionaliteit van bijzondere kwaliteit. Een kwalificatie goed ligt dan ook in de rede. Echter, binnen de eindkwalificaties is internationale oriëntatie niet expliciet opgenomen. Reden voor het auditteam te volstaan met een kwalificatie voldoende, temeer daar het hier gaat om een masteropleiding. (Zie ook facet onder 2.1) Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

18 Facet 1.2. Niveau: master De eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een master. Oordeel: goed Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op onderstaande observaties en overwegingen. I Niveau master De eindkwalificaties waarop de opleiding zicht richt, corresponderen (zie onder facet 1.1.) met de eisen van het werkveld. Welnu, analyse van die eindkwalificaties en van de operationalisering ervan in leerdoelen laat zien, dat die eindkwalificaties qua bereik en complexiteit overeenstemmen met het bereik en de complexiteit waarnaar de Dublin Descriptoren verwijzen. Kenmerkende master elementen (zoals onderzoek en gerichtheid op zelfstandige en/of leidinggevende functies en verdieping van de vakinhoud) zijn expliciet in de doelstellingen van de onderhavige opleiding opgenomen en wel, kort samengevat, als volgt: Kennis en inzicht (bijvoorbeeld): in eschatologie, theologische ethiek, canoniek recht, godsdienstfenomenologie, hermeneutiek, metafysica, godsdienstpedagogiek, kerkopbouw. De kennis binnen deze (en andere disciplines) wordt mede verworven door praktijkgericht onderzoek. Daarnaast heeft de afgestudeerde kennis en inzicht m.b.t. tot de relevante (lokale) context van de school, dan wel de pastorale setting en m.b.t. de daaruit voortvloeiende eisen voor inhoud en inrichting van het leerproces van leerlingen dan wel de educatief/pastorale begeleiding. Toepassen kennis en inzicht (bijvoorbeeld): de afgestudeerde is in staat zijn kennis en inzicht geïntegreerd en op creatieve wijze in te zetten (i) bij het ontwerpen van (de organisatie van) onderwijs, dan wel geloofseducatie en pastorale zorg, (ii) bij het implementeren daarvan, (iii) bij het onderzoeken en evalueren van de praktijkuitvoering en (iv) bij de ondersteuning en begeleiding van collega s. Oordeelsvorming de afgestudeerde heeft een expliciete visie op onderwijs en op de taak van de school, dan wel op de taak van het pastoraat, daarbij rekening houdend met de (regionale) sociaal-maatschappelijke behoefte en religieuze en ethische overwegingen, en de afgestudeerde kan op basis van deze visie keuzes maken in processen van innovatie en ontwikkeling binnen een onderwijs- dan wel pastorale context. Communicatie de afgestudeerde is in staat binnen de context van de school en/of het pastoraat effectief te communiceren met alle betrokkenen: stimulerend, pro-actief, reactief, sturend en begeleidend. Ook is de afgestudeerde in staat zijn/haar deskundigheid in te zetten om collega s te begeleiden en om overwegingen en motieven voor gemaakte keuzes zowel binnen als buiten de organisatie (naar collega s, ouders, stakeholders, beoefenaren van wetenschap) overtuigend naar over te brengen Leervaardigheden de afgestudeerde is in staat is het eigen leerproces vorm te geven, leeropbrengsten helder te verwoorden en te verbinden met duurzame schoolontwikkeling en/of ontwikkelingen binnen het pastoraat. Zij verbinden het eigen leren met professionalisering binnen de context van school en/of pastoraat. II Conclusie De eindkwalificaties van de opleiding bevatten alle master elementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben en wel met een bereik en diepgang waar de Dublin Descriptoren naar verwijzen. De opleiding heeft bovendien de master dimensies zichtbaar verwerkt in de leerdoelen en in de toetsen. Een kwalificatie goed is derhalve op zijn plaats. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

19 Facet 1.3. Oriëntatie hbo De beoogde eindkwalificaties van de opleiding zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. De hbo master heeft de kwalificaties voor het niveau van zelfstandig en/of leidinggevend beroepsoefenaar in een beroep of spectrum van beroepen, dan wel het niveau van het functioneren in een multidisciplinaire omgeving waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Oordeel: goed Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op de volgende overwegingen. I Oriëntatie hbo Oriëntatie hbo kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds. Masteronderwijs De eindkwalificaties en de daarmee samenhangende beroepscompetenties van de opleiding beschrijven een hoog en complex niveau van beroepsuitoefening (zie onder facet 1.1.) en sluiten aantoonbaar aan (zie onder facet 1.2.) bij de beschrijving van het masterniveau in de Dublin Descriptoren. Ergo: de opleiding kan gerekend worden tot het hbo masteronderwijs. De opleiding heeft de master dimensies rechtstreeks in verband gebracht met het programma en met de daarin te hanteren werkvormen. In de programmabeschrijving wordt dit verband expliciet en inzichtelijk gemaakt. Op deze wijze heeft de opleiding de dimensie 'master onderwijs aantoonbaar in haar programma verankerd. (Zie Onderwerp 2: Programma.) Beroepsonderwijs De competenties van de opleiding zijn geformuleerd in termen van beroepscompetenties die aantoonbaar (zie 1.1) in samenspraak met het beroepenveld zijn opgesteld. Sterker nog, de eindkwalificaties zijn expliciet door het werkveld getoetst en goedgekeurd. Daarmee is op het niveau van opleidingsdoelstellingen de oriëntatie op het werkveld volledig geborgd. Anders gezegd: de opleiding is een beroepsopleiding. II Conclusie Het auditteam beoordeelt dit facet als goed omdat de eindkwalificaties volledig de eisen en behoeften van het beroepenveld weerspiegelen en (dus ook) geheel corresponderen met het beroepsprofiel en met het niveau van de functies waarvoor de opleiding bedoeld is. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

20 2. Programma Inleiding FHTL staat in een lange traditie van opleiden van theologen voor de beroepspraktijk in onderwijs en pastoraal werk. De opleidingen kenmerkten zich in het verleden al door hun sterk theologisch wetenschappelijk fundament. Deze oriëntatie heeft FHTL in haar opleidingen willen behouden. Dit geldt a fortiori voor de onderhavige masteropleiding. De klassieke vakgebieden binnen de theologie, zoals systematische theologie, praktische theologie, bijbelwetenschappen, ethiek en geschiedenis van kerk en christendom hebben dan ook een prominente plaats in het curriculum. Ook kent de masteropleiding een strak doorgevoerde onderzoekslijn om haar studenten methodologisch te scholen ten behoeve van hun (afstudeer)onderzoek. Daarnaast, het auditteam heeft daar expliciet naar gekeken, zet de opleiding sterk in op voorbereiding op de beroepsuitoefening. De theologische inhouden worden meer en meer gericht op de beroepspraktijk (leraar, dan wel educatief en pastoraal werker). Iets wat in de gebruikte vakliteratuur zichtbaar is. Hoofdlijnen programma De masteropleiding bouwt voort op de bacheloropleiding en veronderstelt dat de instromende student de eindkwalificaties van de bachelor bezit. Ook het curriculum sluit programmatisch aan op dat van de bachelor. Het programma is georiënteerd op het toekomstige beroep en 5/9 deel van het curriculum bestaat uit direct beroepsvoorbereidende en of werkveld gerelateerde onderwijsmodulen. De opleiding kent drie dimensies; vakcomponent (Utrecht: 43 ec s. Tilburg 40 ec s): o systematische theologie, praktische theologie, ethiek, bijbelwetenschappen en talmudica, geschiedenis van het Christendom, godsdienstwetenschappen, wijsbegeerte, sociale wetenschappen, onderwijskunde, leerplanontwikkeling, pastorale psychologie beroepsgerichte component (Utrecht: 30 ec s. Tilburg: 33 ec s): o algemene professionele vorming (APV): o.a. instituutspractica / trainingen o praktijk: veldpracticum, stage afstudeer/onderzoekproject (Utrecht en Tilburg: 17 ec s): o literatuurstudie t.b.v. onderzoek in de theologische disciplines, veldonderzoek, rapportage De opleiding op beide locaties volgt in beginsel hetzelfde programma, evenwel -zoals ook bij de bacheloropleidingen- met een eigen couleur locale. Waar Tilburg het accent meer legt op het kennisgebied levensbeschouwing en ethiek, kenmerkt de opleiding in Utrecht zich door uitgebreidere aandacht voor strikt theologische en kerkelijke thema s, een accentverschil dat door de samenwerking met FKT zeker versterkt zal worden. Bijgevolg komen binnen de vakinhoudelijke component soms andere onderwerpen aan de orde die evenwel gericht zijn op in principe dezelfde of vergelijkbare kwalificaties. Een ander verschil is, dat het aantal studenten dat voor de afstudeerrichting pastoraat kiest in Utrecht groter is dan in Tilburg. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

21 Facet 2.1. Eisen hbo Kennisontwikkeling van studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline. Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Oordeel: goed Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op onderstaande observaties en overwegingen. I Kennisontwikkeling Analyse van het programma laat zien, dat kennisontwikkeling van studenten plaatsvindt via het bestuderen en bespreken van (ook Engelstalige) vakliteratuur. De huidige, recentelijk aangepaste literatuurlijst omvat, zo constateert het auditteam, vakliteratuur die volledig in lijn is met het bereik en het niveau van de doelstellingen van de opleiding. Kennisontwikkeling vindt ook plaats aan de hand van beroepspraktijk gerelateerd studiemateriaal (cases en opdrachten). Casuïstiek wordt ingebracht door de studenten zelf en door de docenten, die zelf werkzaam zijn (of zijn geweest) in onderwijs, pastoraat of geestelijke verzorging. De interactie met de beroepspraktijk is intensief en zichtbaar in beroepsopdrachten en in de afstudeerprojecten. II Interactie met de beroepspraktijk 2.1. Allereerst is er de interactie van de studenten met hun eigen beroepspraktijk. Dat is het grote voordeel van een deeltijd opleiding in combinatie met relevant werk. De eigen onderwijsinstelling dan wel parochie (of instelling) vormt een belangrijke leeromgeving voor de student. Feitelijk bestaat de groep studenten deels uit redelijk ervaren professionals die de ambitie hebben zich verder te ontwikkelen: een ideale peergroup dus Ten tweede is daar de verbinding met de beroepspraktijk die de opleiding legt via het professionele netwerk van haar docenten. Die verbinding is -en daar draait het in feite omonderwijskundig effectief. De opleiding slaagt erin, mede dankzij de ervaring, ambitie en betrokkenheid van haar docenten, een onderwijskundige ambiance te creëren waarin theoretische & conceptuele scholing op natuurlijke wijze de praktijk van leraar / pastoraal werker en de ontwikkelingen daarbinnen bevorderen. Het auditteam is daar positief over. III Internationale oriëntatie De internationale oriëntatie van de opleiding hangt op de eerste plaats samen met het gegeven dat de katholieke theologie bij uitstek een verzameling is van internationaal georiënteerde disciplines: bijbelwetenschap en exegese, systematische theologie, oude en nieuwe kerkgeschiedenis, studie van Romeinse documenten, kerkelijk recht etc. Docenten van de opleiding zijn lid van internationale netwerken en nemen deel aan internationale meetings. Het lectoraat Praktische Theologie participeert in het internationale onderzoeksprogramma Religion as Contested Ground: Reinventing Religious Identity in Pluralistic Society and Culture. Verder zijn er contacten met de internationale onderzoeksprogramma s Teaching Religion in Multicultural European Society, Religious and Life Perspectives (samen met de universiteit van Würzburg) en The international Cross Research Programme: Human Rights and Religion (samen met Radboud Universiteit Nijmegen). Het lectoraat maakt ook deel uit van een Erasmus Sokrates Intensiv Program met universiteiten in Wenen, Thessaloniki, Budweis en Freiburg. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

22 De lector is lid van (i) de Arbeitsgemeinschaft für Katechetik Dozenten, (ii) International Seminar of Religious Education and Values, (iii) International Seminar Empirical Research in Theology, (iv) de Europese vereniging voor Katholieke Theologie en (v) the International Academy of Practical Theology. Ook met de universiteit van Münster zijn veelvuldige en intensieve contacten. Onder facet 1.1 meldde het auditteam dat internationale oriëntatie in de doelstellingen geen expliciete plek heeft. In zekere zin wreekt dit zich hier. Op programmaniveau worden, bij ontstentenis van een helder doel inzake internationale oriëntatie, de internationale context waarbinnen het lectoraat opereert en het internationale netwerk van de docenten nog niet optimaal benut. III Conclusie Zowel op het niveau van de opleiding als op het niveau van het programma is sprake van gestructureerde, frequente en vanzelfsprekende interactie met het werkveld. Iets wat, zo blijkt uit de programmabeschrijving, zichtbaar wordt in de opbouw van de opleiding, in de werkvormen en in de inhoud. Feitelijk vindt voortdurende interactie plaats tussen opleiding en beroepspraktijk. De student doet onderzoek in de praktijk. De student voert een opdrachten uit in de praktijk. De docenten brengen de praktijk in de opleiding. Het auditteam is daar zeer over te spreken. Bij de beoordeling van de doelstellingen (zie facet 1.1) heeft het auditteam reeds de wijze waarop de opleiding omgaat met internationale oriëntatie in zijn oordeel laten meewegen. Het auditteam doet dat nu niet nog een keer. Uit de Nationale Studenten Enquête (NSE 2010) blijkt dat studenten zeer te spreken zijn over het opleidingsprogramma daar waar het de inhoud (score 4.2 op een schaal 1-5) en de beroepsoriëntatie (score 4.1) betreft. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

23 Facet 2.2. Relatie tussen doelstellingen en inhoud programma Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. De eindkwalificaties zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. De inhoud van het programma biedt de studenten de mogelijkheid om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Oordeel: goed Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op onderstaande observaties en overwegingen. I Eindkwalificaties en leerdoelen In haar Overzicht van de relaties tussen eindkwalificaties, programmaonderdelen en toetsing heeft de opleiding voor elk onderdeel nauwkeurig, volledig en inzichtelijk de relatie geëxpliciteerd tussen eindkwalificatie, leerdoel en toetsing. Dit geldt zowel voor de vakinhoudelijke en de beroepsvoorbereidende onderdelen als ook voor het onderdeel afstudeerproject. In die zin is het opleidingsprogramma een adequate concretisering van de eindkwalificaties. Maar er is meer: het gaat hier om een masterprogramma voor professionals van wie -dat is een belangrijk uitgangspunt van de opleiding- wordt verwacht ook de eigen scholingsbehoefte te definiëren, waar de opleiding vervolgens op inspeelt. Belangrijke implicatie hiervan is, dat sommige leerdoelen niet ex ante in het programma zijn gepreciseerd, maar meer als een referentiekader zijn opgesteld waarbinnen studenten aan hun individuele leerproces een eigen richting kunnen geven. (Zie ook het studieplan, waar het auditteam bij facet 2.5 naar verwijst.) Dat is een van de sterke punten van het opleidingsprogramma. Ook, zo bleek tijdens de audit, naar het oordeel van de studenten. Het programma is, naar het oordeel van het auditteam, een passende concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. Iets wat ook in de uitvoering zichtbaar wordt: elke docent relateert de inhoud van elk studieonderdeel aan een combinatie van eindkwalificaties. Dit is, naar het oordeel van het auditteam, helder in de programmabeschrijving vastgelegd. Voorts is het opleidingsprogramma voldoende responsief en faciliterend daar waar het de eigen doelstellingen van de student betreft. II Eindkwalificaties en inhoud De relatie tussen de eindkwalificaties enerzijds en de inhoud anderzijds is in de studiegids en in de studiehandleidingen die het auditteam heeft ingezien, inzichtelijk gemaakt. Het auditteam concludeert dat eindkwalificaties en inhoud met elkaar corresponderen. III Conclusie In het programma zijn de respectieve leerdoelen en de inhoud telkens expliciet gekoppeld aan de eindkwalificaties en aan de toetsing. Men kan het ook in omgekeerde volgorde formuleren: de doelstellingen, in casu de eindkwalificaties zijn op goede wijze geoperationaliseerd, waarbij tegelijkertijd in het programma ruimte is voor de eigen doelstellingen van de student. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli

24 Facet 2.3. Samenhang programma Het studieprogramma is inhoudelijk samenhangend. Oordeel: voldoende Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op onderstaande observaties en overwegingen. Inleiding De onderhavige opleiding is een masteropleiding. Welnu, in een masteropleiding zijn integratie en samenhang in het leerproces primair een zaak van de studenten zelf. Immers zij zijn geschoolde professionals en hebben (ook) een eigen leerdoel. Dat betekent dat het programma niet tot in detail voorgestructureerd behoeft te zijn. Sterker nog, als dat wel het geval zou zijn, zou dat conflicteren met een belangrijke master doelstelling: opleiden tot zelfstandige en/of leidinggevende functies. Vanuit die optiek heeft de opleiding in haar programma de volgende samenhang aangebracht: I Horizontale samenhang Concreet blijkt de horizontale samenhang binnen het totale programma, en ook tussen de leeractiviteiten op het instituut en in de (stage)praktijk uit het volgende: Theoretische vakken en onderdelen daarbinnen worden gekozen vanwege hun betekenis en nut voor de beroepspraktijk. Ze zijn geen l art pour l art. De aan de kennisbasis gerelateerde theoretische vakken leiden tot opdrachten, waarin de student de theorie moet verbinden met de (eigen) praktijk waarna van de student weer een terugkoppeling naar de theorie wordt gevraagd. De beroepsgerichte component is specifiek ingericht op het verwerven van in de beroepspraktijk vereiste handelingsbekwaamheden. De trainingen maken de theorie uit de beroepscomponent concreet en bereiden voor op, of begeleiden bij de beroepspraktijk (in de stage of op de eigen werkplek). Centraal in de beroepsvoorbereiding staat de stage. De begeleiding door de praktijkbegeleider en de docent helpt de student een vruchtbare relatie te leggen tussen de problemen en vragen vanuit de beroepspraktijk en het geleerde in de opleiding. De supervisie is bij uitstek het instrument om de leermomenten uit theorie en praktijk, en uit werkplek en opleiding, met elkaar te integreren binnen de eigen professionele ontwikkeling. II Verticale samenhang De verticale opbouw van het programma wordt als volgt zichtbaar: vanuit het beginsel eerst kennis dan pas toepassen van kennis in de praktijk komen in het programma allereerst die funderende theoretische vakken aan bod die voorwaardelijk zijn voor de toepassing van de kennis. Dus eerst vakdidactiek, godsdienstpedagogiek en onderwijskunde algemeen, pas daarna leerplanontwikkeling en stage. Ofwel eerst de principes van de kerkopbouw en management, daarna de praktische uitwerking ervan, eerst de methodologie van het onderzoek en daarna de literatuurstudie en het veldonderzoek. De verticale samenhang zit evenwel niet alleen in het aanbod aan leerstof maar wellicht nog meer in de ontwikkeling van de student. Vragen vanuit de praktijk leiden tot studie van de theorie, tot onderzoek en reflectie waardoor de student een hoger niveau van kennis en bekwaamheid bereikt, wat weer leidt tot nieuwe vragen op een hoger niveau. Deze spiraal culmineert in het onderzoek ten behoeve van de beroepspraktijk waarmee de opleiding wordt afgesloten. III Conclusie De samenhang (verticaal en horizontaal) tussen de verschillende opleidingscomponenten binnen en tussen de successieve opleidingsjaren is verankerd in opbouw en inhoud van het programma. De functionaliteit van de onderscheiden programmaonderdelen t.o.v. elkaar is ook, zo bleek uit de gesprekken met studenten, voor hen inzichtelijk. (NSE score: 4.1.) Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo masteropleiding Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing Fontys, juli