CHRONISCHE VERMOEIDHEIDS- SYNDROOM (CVS)

Transcriptie

1 CHRONISCHE VERMOEIDHEIDS- SYNDROOM (CVS) HYPE, WETENSCHAP, en UITDAGING B. Van Houdenhove K.U.Leuven

2 DIAGNOSE

3 CVS: abnormale vermoeidheid,, > 6 maanden, niet organisch of psychiatrisch verklaard minstens 4 bijkomende klachten: verspreide spier- of gewrichtspijnen hoofdpijn keelpijn / klierzwellingen concentratie en geheugenstoornissen niet-uitrustende slaap vertraagd herstel na inspanning (CDC, 1994)

4 FM: verspreide spier- of gewrichtspijn verhoogde pijngevoeligheid bij druk niet organisch verklaard vaak gepaard met vermoeidheid en andere functionele klachten (minstens 11 positieve tender points ) (ACR, 1990)

5 CVS en fibromyalgie (FM) zijn beschrijvende diagnostische etiketten voor klachten die beantwoorden aan bepaalde operationele criteria deze criteria kunnen wijzigen naargelang van het verdere wetenschappelijke onderzoek

6 PREVALENTIE

7 CVS geschat tussen 1 à 5 / 1000 FM geschat rond 2 / 100 Nederlands onderzoek: CVS-patiënten België:: à CVS- patiënten?

8 vooral jong-volwassenen (25-40 jaar) ook bij adolescenten zeldzaam bij kinderen onder de puberteit geen beroeps / sociale klasse verschillen

9 80% van de CVS en FM patiënten zijn vrouwen (dit geldt ook voor andere functionele somatische syndromen) redenen??? vermoedelijk hormonaal én sociaal

10 (aangenomen dat CVS en FM stressgebonden aandoeningen zijn) vrouwelijke geslachtshormonen hebben groter impact op de stress- fysiologie loopt de moderne westerse vrouw - via haar multiple rollen - meer risico op overbelasting?

11 onverklaarde lichamelijke klachten zijn van alle tijden het CVS-symptomencomplex werd 100 jaar geleden beschreven als neurasthenie (G. Beard) de media stimuleren de verspreiding van modieuze ziekte-etiketten

12 CVS / FM lijken overwegend voor te komen in de westerse, geïndustrialiseerde wereld (hoewel geen wereldwijd epidemiologisch onderzoek...) redenen: westerse stress? of... westerse medicalisatie?...

13 ETIOLOGIE en PATHOGENESE

14 HET STRESS CONCEPT stress stress verwijst naar een actuele of potentiële bedreiging van ons lichamelijk of psychisch evenwicht...en naar de psychologische en fysiologische processen die worden geactiveerd om het evenwicht te behouden of herstellen

15 stress is een brug-concept:...het verklaart hoe diverse vormen van fysieke en psychische druk of belasting ons evenwicht kunnen verstoren wat aanleiding kan geven tot zowel psychische als lichamelijke klachten

16 Stress-psychologie de meest stresserende gebeurtenissen of situaties ( stressoren ) zijn diegene... waarbij men zich hulpeloos en hopeloos voelt voelt (geen vat op de situatie, uitzichtloos ) waarbij men geen steun van anderen ervaart (emotioneel, instrumenteel )

17 Stress-fysiologie (1) alarm alarm fase : amygdala ( alarmbel ) sympathisch zenuwstelsel adrenaline bereidt lichaam voor op vechten of vluchten

18 (vervolg) (2) coping fase hypothalamus- hypofyse- bijnierschors (HPA-as) cortisol voorziet het lichaam van brandstof om vol te houden

19 adrenaline en cortisol vrijwaren ons evenwicht via regelende effecten op (onder meer) -immuunsysteem -herstelprocessen -pijnmechanismen -slaap-waak-ritme -gemoedstoestand

20 Stress-pathologie waneer de stress te intens is en/of te lang duurt (=chronisch wordt) raakt het stress-systeem uit balans en... kunnen er psychische en lichamelijke stoornissen ontstaan (=stressgebonden aandoeningen)

21 CVS / FM: ETIOLOGIE - PATHOGENESE etiologie betreft de vraag waaromwaarom krijgt men CVS / FM? pathogenese betreft de vraag hoehoe krijgt men CVS / FM

22 ETIOLOGIE kwetsbaarheid onderhoudende factoren uitlokkende factoren

23 Uitlokkende factoren virale infecties fysieke traumata operatieve ingrepen slaapstoornissen zwangerschap negatieve levensgebeurtenissen en psychische traumata

24 Kwetsbaarheid genetisch (?) overactieve levensstijl ( roofbouw plegen, overdreven perfectionisme, altijd (moeten) zorgen voor anderen, geen nee kunnen zeggen ) slechte start in het leven... (ervaringen van verwaarlozing, geweld en misbruik)

25 Onderhoudende factoren fysieke deconditionering bijkomende depressie / angst slaapstoornissen foutieve opvattingen over CVS periodische overactiviteit chronische infecties (?)

26 WAT ZEGT ETIOLOGISCH ONDERZOEK? bij CVS / FM patiënten werd evidentie gevonden voor frequent voorafgaande fysieke en psychische stressoren zowel in de onmiddellijke, als in de vroege voorgeschiedenis

27 (vervolg) bij CVS / FM patiënten werd evidentie gevonden voor onderhoudende / versterkende rol van... diverse fysieke, cognitieve,, en sociale factoren

28 PATHOGENESE berust vermoedelijk op ontregelingen in: stresshormonaal systeem immuunsysteem herstelmechanismen pijnverwerkingssysteem slaap-waak-ritme...

29 WAT ZEGT PATHOGENETHISCH ONDERZOEK? bij CVS / FM patiënten werd evidentie gevonden voor: -hypo-reactiviteit van de HPA-as (met relatief lage cortisol spiegels) -lichte immuunactivatie en abnormale cytokine productie

30 Etio-pathogenetische hypothese (1) uitlokkende factoren ontregeling stresshormonen ontregeling immuunsysteem, etc

31 Etio-pathogenetische hypothese (2) uitlokkende factoren ontregeling immuunsyteem ontregeling stresshormonen, etc

32 het verhaal verhaal van de CVS / FM patiënt suggereert dat de klachten ontstaan door diverse vormen van fysieke en/of psychische) overbelasting bij personen die (mogelijkmogelijk door vroegere belastende ervaringen) reeds extra-kwetsbaar waren

33 dit ligt in de lijn van recent neurobiologisch onderzoek (bij dieren en mensen) waaruit blijkt dat... vroegtijdige stress en trauma blijvende sporen nalaten in de ontwikkeling van het stress-systeem waardoor het kwetsbaarder wordt voor latere stressoren

34 het lijkt alsof het stress- systeem bij CVS-patiënten - met name de HPA-as - zijn veerkracht heeft verloren...

35 BEHANDELING

36 THERAPEUTISCHE PRINCIPES Een rechtstreekse korte-termijn behandeling (b.v. via medicatie) is actueel niet beschikbaar, maar... de evolutie van CVS / FM wordt onrechtstreeks en op langere termijn sterk bepaald door de wijze waarop de patiënt met klachten en beperkingen omgaat

37 wat betekent er goed mee omgaan? aanvaarding van, en aanpassing aan kwetsbare grenzen zorgvuldig doseren van activiteit zeer progressieve fysieke conditie-opbouw op langere termijn: realistische bijsturing van levensstijl en levensdoelen

38 onder deze voorwaarden kan een geleidelijk herstel van de neurobiologische ontregelingen optreden voor veel CVS / FM patiënten is de terugkeer naar het vroegere activiteits- niveau niet haalbaar, en ook niet wenselijk...

39 THERAPEUTISCHE PRAKTIJK er goed mee leren omgaan kan worden begeleid via cognitieve gedragstherapie (CGT) progressieve conditietraining gebeurt best onder begeleiding van kinesitherapeut

40 PROGNOSE

41 niet meer dan 10% van CVS / FM patiënten (behandeld of onbehandeld) keert volledig terug naar het vroegere activiteitsniveau meer dan de helft rapporteert beterschap op langere termijn de prognose is beter bij kinderen en jongeren

42 de prognose is duidelijk beter bij patiënten die hun probleem actief aanpakken de prognose is duidelijk slechter bij voortbestaan van onderhoudende factoren

43 CVS / FM: UITDAGING VOOR DE MODERNE GENEESKUNDE

44 stressgebonden syndromen dwingen ons lessen te trekken uit de geschiedenis is CVS oude wijn in nieuwe zakken? een modeziekte? cfr.. moderne post-war syndromen (gulf-war syndroom, cambodja syndroom, balkan syndroom )

45 de manier waarop emotioneel onwelzijn wordt verklaard en benoemd is socio-cultureel bepaald en aan veranderingen onderhevig werken Walen minder hard dan Vlamingen???

46 stressgebonden syndromen wijzen op het onderscheid: illness, disease, disability veel mensen voelen zich ziek (ill( ill), en functioneel beperkt (disabled( disabled), zonder een officiële ziekte (disease( disease) te hebben veel artsen weten hiermee geen raad, omdat ze hiervoor onvoldoende zijn opgeleid

47 om stressgebonden aandoeningen te begrijpen en te goed te behandelen moet naar het verhaal van de patiënt worden geluisterd is dit meer uitzondering dan regel in onze moderne geneeskunde?

48 stressgebonden aandoeningen wijzen op de biopsychosociale complexiteit van ziekte-oorzaken etiologische multi-causaliteit en multi-dimensionaliteit is de regel psychosomatiek zit niet tussen de oren tenzij!

49 nieuwe integratieve brug-wetenschappen... - de psychoneuro-endocrinologie en psychoneuro-immunologie -...zullen in de toekomst begrijpelijk kunnen maken hoe ingrijpend de invloed kan zijn van ons verhaal op ons lichaam

50 stressgebonden aandoeningen wijzen op het belang van medisch- sociale factoren artsen moeten leren omgaan met het impact van de moderne media de maatschappij moet zich bezinnen over hoe om te gaan met diegenen die onder te grote belasting bezwijken

51 nemen onverklaarde pijn en vermoeidheid toe als moderne uitdrukkingen van psychisch onwelzijn?

52 is de ogenschijnlijke toename van stressgebonden psychische en lichamelijke aandoeningen... een symptoom van een zieke maatschappij?

53 EXAMENVRAGEN bespreek enkele sociaal-epidemiologische aspecten van CVS er wordt vaak gezegd: de oorzaak van CVS is onbekend -- klopt dat? waarom wachten CVS patiënten beter niet op de wonderpil?