Laagfrequentgeluidhinder Zelfstandig biofysisch verschijnsel

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Laagfrequentgeluidhinder Zelfstandig biofysisch verschijnsel"

Transcriptie

1 Laagfrequentgeluidhinder Zelfstandig biofysisch verschijnsel (Congres Geluid, Trillingen, Luchtkwaliteit, Dr Mireille Gebied & Oud Gebouw, 6 november 2012, Nieuwegein) medisch fysicus / consultant Inhoud Bronnen laagfrequent geluid Biofysica waarneembaarheid (neurobioloog A.N. Salt, Washington University) Gezondheidseffecten Conclusies Aanbevelingen Referenties 1

2 Bronnen laagfrequent geluid (<<150 Hz) Via lucht: tot 1 km Windturbines Gastransport Stadsverwarming (Ref.: Industrie Verschiltonen Kohlhase 2011) Via grond: tot 100 km cumulatie bronnen Bronnen laagfrequent geluid (Ref.: Kennisportel Windenergie) windturbines (Bron.: gasnet 2

3 Biofysica waarneembaarheid Evenwichtsorgaan (Ref.: Chittka & Brockmann 2005) (Ref.: Prasad) Cochlea Biofysica waarneembaarheid (Ref.: Encyclopaedia Brit. 1997) Cochlea (Ref.: Madhero88) Outer hair cells: voorversterker Inner hair cells: naar hersenen 3

4 Biofysica waarneembaarheid (Ref.: Salt 2011) Kan hoorbaar worden Hoorbaar voor iedereen (Ref.: Pedersen 2008) Biofysica waarneembaarheid Occlusie helicotrema 20dB toename sensitiviteit voor lage frequenties Endolymfatische hydrops (Ref.: OpenLearn LabSpace) (zwelling (Ref.: Salt middelste & Lichtenhan 2012) buis) duizelingen 4

5 Biofysica waarneembaarheid respons cochlea proefdier 5 Hz 500 Hz Hoorbare cochlea-activiteit (500 Hz) interageert met onhoorbare cochlea-activiteit (5 Hz) (Ref.: Salt & Lichtenhan 2011) hoorbare 5 Hz lage toon hoorbaar door amplitudemodulatie Biofysica waarneembaarheid a. mono 220 Hz b. mono 222 Hz (Klik modus Gebruik hier, van hoofdtelefoon.) in powerpoint. presentatie- (Bron: M. Oud 2012) c. mono Hz d. stereo: links 220, rechts 222 Voor iedereen waarneembaar lage frequenties: zweving, verschiltoon Superpositie van bijna dezelfde, hoorbare, tonen (a en b) deze amplitudemodulatie kan akoestisch (c) en neuraal (d) (Nuttig gebruik: stemmen muziekinstrument) 5

6 Biofysica waarneembaarheid (Ref.: Cedric G-weging: ISO 7196: ) (Ref.: Van den Berg 2006) gewogen windturbine spectra dbc en dbg meer realistisch Gezondheidseffecten Steeds meer mensen nemen LFG waar (horen / voelen) Gezondheidschade LFG: Duizelingen Continue, pulserende druk op hoofd Slaapstoornissen Stress Bloeddrukverhoging Hartritmestoornissen 6

7 Gezondheidseffecten Waarom wordt laagfrequent geluid als hinderlijk ervaren? Richtingloos, mist ruimtelijkheid zit binnenin hoofd Karakter (monotoon of pulserend) & tijdsduur Gebrek autonomie (niet zelf beheersbaar): oordopjes geen effect want via beengeleiding Beinvloedt fysiologie (structuur cochlea) Conclusies Laagfrequent geluid aantoonbaar waargenomen (audiogrammen) Perceptie laagfrequent geluid is biofysisch verklaarbaar Significant deel NL-bevolking ondervindt schade Laagfrequent geluid behoeft andere manier beoordelen: minimaal dbc i.p.v. dba, voorkeur dbg 7

8 Aanbevelingen Systematische inventarisatie gezondheidsproblematiek Meer wetenschappelijk onderzoek (medisch & fysisch) Definiëren meet- en beoordelingsmethodiek Normen voor laagfrequent geluid opstellen Internationale aanpak Bronnen laagfrequent-geluidarmer maken Aanpassingen leefomgeving (woning)? Belangengroep Dr Prof. ISO Berg, Mireille norm A.N. dbg: Salt: Oud: Laagfrequentgeluid Gehinderden: en Cedric G.P. van den (2006), The sound of high winds: the effect of atmospheric science stability eng. on wind enclyclopedia) Chittka R. L, (2004), Brockmann Ecoaccess A (2005) guideline Perception for Space the assessment The Final of Frontier. low frequency PLoS noise, Biol 3(4): Proc. e137. of Acoustics turbine 2004, sound 619 and Encyclopaedia Kennisportal Kohlhase Madhero88: OpenLearn Windenergie Britannica (1997) op land Cochlea (2011), Bestaande Pedersen S C.S. Labspace, (2011), (2008), Explaining Hearing Human buried hearing section pipeline at 3.3 low The frequencieswith induced role of windparken, LFN the hum basilar focus and Min. membrane on gas noise Infrastructuur turbine complaints, flutter sound en reception Milieu Ph.D. Brookfield e.a. thesis, Ct, Acoustics USA Prasad, Salt, A.N. Mechanical (2011), & Lichtenhan Processes cochlea, J.T. (2011), (2012), underlying senior Perception-based Responses design homeostasis project, of the Stevens of protection inner cochlear Inst. to fluids, from Techn. infrasound, low-frequency Washington 4th Int. univ. sounds meeting may on not wind be turbine enough, 624, microphone Gold Coast, noise Australia Ph.D. thesis, Biomed. eng. dept. Rijksuniversiteit Groningen Referenties doi: /journal.pbio noise, dept. of Rome elec. systems, Aalborg University, Denmark inter.noise 2012 New York 8

Bromtoon en trilling, als gevolg van een niet-akoestisch signaal?

Bromtoon en trilling, als gevolg van een niet-akoestisch signaal? Bromtoon en trilling, als gevolg van een niet-akoestisch signaal? Dirk van der Plas Stichting Laagfrequent Geluid Low Frequency Noise Foundation www.laagfrequentgeluid.nl Normaal LFg Bromtoon, Bovengemiddeld

Nadere informatie

Richtlijnen voor laagfrequent geluid. VROM / Vercammen curven. Martijn Vercammen

Richtlijnen voor laagfrequent geluid. VROM / Vercammen curven. Martijn Vercammen Richtlijnen voor laagfrequent geluid VROM / Vercammen curven Martijn Vercammen Laagfrequent geluid (LF) criteria Nationale wetgeving in db(a) LF hindersituaties Voldoet A-weging voor LF geluid db(a) onderschat

Nadere informatie

Hinderlijkheid van laagfrequent geluid

Hinderlijkheid van laagfrequent geluid AKOESTIEK BOUWFYSICA BRANDVEILIGHEID LAWAAIBEHEERSING MILIEUTECHNOLOGIE Hinderlijkheid van laagfrequent geluid Martijn Vercammen! Laagfrequent geluid (LF) criteria Nationale wetgeving in db(a) LF hindersituaties

Nadere informatie

Laag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding?

Laag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding? Laag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding? Ir. Dyon J.W.M. Scheijen Klinisch fysicus audioloog Inhoud Tinnitus Hoe horen wij? Het gehoorsysteem Beleving van geluid

Nadere informatie

Factsheets windturbines en gezondheid

Factsheets windturbines en gezondheid Factsheets windturbines en gezondheid Factsheet: Windturbines en gezondheidsklachten worden regelmatig met elkaar in verband gebracht terwijl daar wetenschappelijk consensus voor bestaat. De verbanden

Nadere informatie

Notitie Situatie Laagfrequent geluid Wetgeving

Notitie Situatie Laagfrequent geluid Wetgeving Notitie Datum: 27 februari 2017 Project: Windpark Koningspleij Uw kenmerk: - Locatie: Arnhem Ons kenmerk: V068465aa.00001.md Betreft: Beoordeling laagfrquent geluid Versie: 01_001 In opdracht van Outsmart

Nadere informatie

Buren van Lageweide. 8 april Utrecht

Buren van Lageweide. 8 april Utrecht Buren van Lageweide Utrecht Rob Rietveld NLVOW i.o. Presentatie Buren van Lageweide 1 Geluid Definitie: geluid is een drukgolf. Omdat dit akoestische fenomeen een golf is, bestaat het uit twee parameters

Nadere informatie

Wakker liggen van windmolens

Wakker liggen van windmolens Wakker liggen van windmolens Dr André N.H. Weel, bedrijfsarts Amersfoort, NSG, 4 oktober 2018 Inhoud van mijn presentatie Mijn ervaringen met geluid en gezondheid De casus Urk De Windmolenziekte Wat zegt

Nadere informatie

ZOETERMEER - MOOK - GRONINGEN - ROERMOND DÜSSELDORF - DORTMUND - BERLIN - PARIS - LYON - LONDON - LEUVEN - SEVILLA

ZOETERMEER - MOOK - GRONINGEN - ROERMOND DÜSSELDORF - DORTMUND - BERLIN - PARIS - LYON - LONDON - LEUVEN - SEVILLA laagfrequent geluid R esultaten onderzoek C entrale Gelderland Edwin Buikema e.buikema@ peutz.nl ZOETERMEER - MOOK - GRONINGEN - ROERMOND DÜSSELDORF - DORTMUND - BERLIN - PARIS - LYON - LONDON - LEUVEN

Nadere informatie

Windturbines in Nederland - landelijk beeld en normstelling

Windturbines in Nederland - landelijk beeld en normstelling Windturbines in Nederland - landelijk beeld en normstelling NSG 5 februari 2013 1 NSG 5 februari 2013 Jan Jabben RIVM Deze presentatie Enkele algemene noties normstelling geluid en zonering Geen evaluatie,

Nadere informatie

Kenmerk: Uw kenmerk: Bijlage: Pondera Consult De heer P. Janssen Postbus AN Hengelo. S12091 A WP Nieuwe Waterweg V6.1.

Kenmerk: Uw kenmerk: Bijlage: Pondera Consult De heer P. Janssen Postbus AN Hengelo. S12091 A WP Nieuwe Waterweg V6.1. Welbergweg 49 Postbus 579 7550 AN Hengelo (Ov.) tel: 074-248 99 45 info@ponderaservices.nl www.ponderaservices.nl Kenmerk: Uw kenmerk: Bijlage: Datum: Onderwerp: S12091 A WP Nieuwe Waterweg V6.1 7 maart

Nadere informatie

Windturbines: gezondheidseffecten, sociale aspecten en hinder

Windturbines: gezondheidseffecten, sociale aspecten en hinder Windturbines: gezondheidseffecten, sociale aspecten en hinder Frits van den Berg GGD Amsterdam NSG-dag Geluidshinder van windturbines, 5 februari 2013, Arnhem residential impact wt's 2 Inhoud 0. Een impressie:

Nadere informatie

Laagfrequent geluid van windturbines

Laagfrequent geluid van windturbines Laagfrequent geluid van windturbines Nieuwe Deense wetgeving Presentatie NSG-bijeenkomst 5 februari 2013 door Erik Koppen ARCADIS Imagine the result Inhoud presentatie Wat is laagfrequent geluid? Deense

Nadere informatie

Literatuuronderzoek laagfrequent geluid windturbines

Literatuuronderzoek laagfrequent geluid windturbines Literatuuronderzoek laagfrequent geluid windturbines Datum September 2013 Status Definitief LBP SIGHT BV in opdracht van Agentschap NL Page 1 van 1 Definitief Literatuuronderzoek laagfrequent geluid windturbines

Nadere informatie

Meldingen van LFg en LFg+

Meldingen van LFg en LFg+ Meldingen van LFg en LFg+ Lies Jonkman Stichting Laagfrequent geluid Bijeenkomst Vereniging Leefmilieu Amershof, Amersfoort 29 september 2017 Stichting LFg Activiteiten: Informatieve website Automatisch

Nadere informatie

Geluid van windturbines Jurisprudentie

Geluid van windturbines Jurisprudentie Geluid van windturbines Jurisprudentie Jade Gundelach Jurisprudentie van windturbinegeluid Juridisch instrumentarium Rijksinpassingsplannen (Windpark Fryslân, De Drentse Monden en Oostermoer) Provinciale

Nadere informatie

DEPARTMENT INFORMATION TECHNOLOGY RESEARCH GROUP WAVES GELUID EN GEZONDHEID. Prof. Dr. ir. Dick Botteldooren

DEPARTMENT INFORMATION TECHNOLOGY RESEARCH GROUP WAVES GELUID EN GEZONDHEID. Prof. Dr. ir. Dick Botteldooren DEPARTMENT INFORMATION TECHNOLOGY RESEARCH GROUP WAVES GELUID EN GEZONDHEID Prof. Dr. ir. Dick Botteldooren DE OREN EN DAARTUSSEN sluit je oren gepercipieerde veiligheid 3 INHOUD Wat kunnen we horen Wat

Nadere informatie

Kaders normering geluid windturbines

Kaders normering geluid windturbines Ministerie Infrastructuur en Milieu Kaders normering geluid windturbines Martin van den Berg Directie KLG Onderwerpen 1. Aanleiding en proces 2. Kaders en achtergronden normering 3. Kaders reken- en meetvoorschrift

Nadere informatie

Windmolens maken wel degelijk ziek

Windmolens maken wel degelijk ziek MAATSCHAPPIJ Sylvia van Manen huisarts, Den Bosch TOEPASSING VOORZORGSBEGINSEL EN BETER ONDERZOEK ZIJN NODIG Windmolens maken wel degelijk ziek Windturbines veroorzaken onder meer laagfrequent geluid,

Nadere informatie

Windmolens maken wel degelijk ziek

Windmolens maken wel degelijk ziek Windmolens maken wel degelijk ziek Sylvia van Manen 22 maart 2018 7 minuten leestijd maatschappij Windmolens maken wel degelijk ziek Toepassing voorzorgsbeginsel en beter onderzoek zijn nodig Plaats een

Nadere informatie

IDENTIFICATIE VAN ECONOMISCH POTENTIEEL/TEWERKSTELLING EN SLEUTELSECTOREN VOOR OFFSHORE TECHNOLOGIEËN

IDENTIFICATIE VAN ECONOMISCH POTENTIEEL/TEWERKSTELLING EN SLEUTELSECTOREN VOOR OFFSHORE TECHNOLOGIEËN IDENTIFICATIE VAN ECONOMISCH POTENTIEEL/TEWERKSTELLING EN SLEUTELSECTOREN VOOR OFFSHORE TECHNOLOGIEËN Identificatie +/- 250 ondernemingen werden geïdentificeerd met potentiële interesse voor windenergie:

Nadere informatie

LFG: Een hardnekkig probleem zonder duidelijke oorzaak

LFG: Een hardnekkig probleem zonder duidelijke oorzaak LFG: Een hardnekkig probleem zonder duidelijke oorzaak Frits van den Berg GGD Amsterdam NSG 24 mei 2012 NSG 24 mei 2012 LFG hardnekkig probleem 2 NSG 24 mei 2012 LFG hardnekkig probleem 3 Aspecten van

Nadere informatie

Windenergie en geluid:

Windenergie en geluid: Windenergie en geluid: Hinderbeleving en communicatie GTL-congres 4 november 2015 Steven Velthuijsen Achtergrond Windenergie Windenergie en geluid Windenergie en geluidsbeleving Hoofdthema s: 1) Geluidsnorm

Nadere informatie

Windenergie Lage Weide.

Windenergie Lage Weide. Windenergie Lage Weide. Het project/plan De Gemeente Utrecht wil op het industriepark Lage Weide de realisatie van een windpark door energie-u ruimtelijk mogelijk maken. Het park krijgt een capaciteit

Nadere informatie

Dit beeld geeft weer hoeveel aspecten en ingewikkelde materie er is verweven in de informatievoorziening voor wat betreft de windturbines.

Dit beeld geeft weer hoeveel aspecten en ingewikkelde materie er is verweven in de informatievoorziening voor wat betreft de windturbines. Dit beeld geeft weer hoeveel aspecten en ingewikkelde materie er is verweven in de informatievoorziening voor wat betreft de windturbines. 1 De berekende waarden door Arcadis zijn aannames. Als actiegroep

Nadere informatie

Laag frequent geluid: van bron naar ontvanger. Frits van der Eerden TNO Den Haag

Laag frequent geluid: van bron naar ontvanger. Frits van der Eerden TNO Den Haag 1 Laag frequent geluid: van bron naar ontvanger Frits van der Eerden TNO Den Haag 2 Overzicht Geluidvoortplanting over grote afstanden (combinatie meteorologie en akoestiek) LF industriegeluid: Oostvoorne

Nadere informatie

03/07469/pv - MER offshore windmolenpark Thorntonbank 4.5 GELUID EN TRILLINGEN: FIGUREN

03/07469/pv - MER offshore windmolenpark Thorntonbank 4.5 GELUID EN TRILLINGEN: FIGUREN 4.5 GELUID EN TRILLINGEN: FIGUREN 61 62 db (ref 1 micropa) 120 110 100 90 80 70 y = -4,0038Ln(x) + 129,56 y = 9,0935Ln(x) + 20,04 60 10 100 1000 10000 100000 Frequentie (Hz) zware regenval garnalen gematigde

Nadere informatie

Wind op Zee: Effecten van onderwatergeluid? Christ de Jong

Wind op Zee: Effecten van onderwatergeluid? Christ de Jong Wind op Zee: Christ de Jong Mogelijke effekten van onderwatergeluid op zeeleven Verstoring van gedrag: Geluid is hét middel voor orientatie en communicatie Stress Gehoorbeschadiging: Temporary Threshold

Nadere informatie

De keuze van de windturbines

De keuze van de windturbines De keuze van de windturbines Windparken Er is gekeken naar grote, moderne windturbines in windparken. Kleine windturbines produceren meestal minder geluid en worden minder beïnvloed door veranderingen

Nadere informatie

NSG Richtlijn ter objectivering van LFG klachten

NSG Richtlijn ter objectivering van LFG klachten NSG Richtlijn ter objectivering van LFG klachten Frits van den Berg VVM-bijeenkomst Richtlijnen voor laagfrequent geluid, 24 mei 2016 Inhoud Achtergrond NSG Richtlijn De NSG-curve Resultaten veldstudie,

Nadere informatie

UIT GEÏNFORMEERDE BRON : NIEUWE ONTWIKKELINGEN IN HINDERRELATIES. Sabine Janssen

UIT GEÏNFORMEERDE BRON : NIEUWE ONTWIKKELINGEN IN HINDERRELATIES. Sabine Janssen UIT GEÏNFORMEERDE BRON : NIEUWE ONTWIKKELINGEN IN HINDERRELATIES Sabine Janssen GEZONDHEIDSEFFECTEN VAN GELUID Verloren gezonde levensjaren door geluid in West-Europa Hart- en vaatziektes: 61000 DALYs

Nadere informatie

Windpark Autena te Vianen

Windpark Autena te Vianen Windpark Autena te Vianen Akoestisch onderzoek Opdrachtgever Eneco Wind B.V. Contactpersoon de heer F. de Jong Kenmerk R068379aa.00001.dv Versie 06_002 Datum 10 april 2017 Auteur ing. D. (David) Vrolijk

Nadere informatie

Nachtelijke fluctua.es, hinder en slaapverstoring. - themabijeenkomst geluid(hinder) van windturbines - Joos Vos

Nachtelijke fluctua.es, hinder en slaapverstoring. - themabijeenkomst geluid(hinder) van windturbines - Joos Vos Nachtelijke fluctua.es, hinder en slaapverstoring - themabijeenkomst geluid(hinder) van windturbines - Environmental Noise Research and Consultancy (www.vosanr.com) voorheen TNO Human Factors, Soesterberg

Nadere informatie

Sociale en (niet-)akoestische kanten van windenergie

Sociale en (niet-)akoestische kanten van windenergie Duurzaam en ongezond? Sociale en (niet-)akoestische kanten van windenergie Duurzame energie blijkt niet vanzelf samen te gaan met een duurzame, prettige leefomgeving. Windturbines veranderen het landschap

Nadere informatie

Laagfrequent geluid. http://www.laagfrequentgeluid.nl/

Laagfrequent geluid. http://www.laagfrequentgeluid.nl/ Laagfrequent geluid Laagfrequent geluid (LFg) is, zoals de term al aangeeft, geluid met een lage frequentie, welke wordt uitgedrukt in Herz. De meeste wetenschappers hanteren een frequentiegrens van ongeveer

Nadere informatie

3M Occupational Health & Environmental Safety HHEF. Basis training. Gehoorbescherming

3M Occupational Health & Environmental Safety HHEF. Basis training. Gehoorbescherming HHEF Basis training Gehoorbescherming 1 Identificeer de gevaren 2 Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid? Het 3M 4-stappen plan 3 Kies de juiste gehoorbescherming 4 Train en motiveer Identificeer de gevaren

Nadere informatie

Page 1. Gehoortesten Hoortoestellen Implantaten. Paul J Govaerts, MSc, MD, PhD. The Eargroup & Univ Antwerp Antwerp - Belgium

Page 1. Gehoortesten Hoortoestellen Implantaten. Paul J Govaerts, MSc, MD, PhD. The Eargroup & Univ Antwerp Antwerp - Belgium Apparatuur & Audiologie Paul J Govaerts, MSc, MD, PhD The Eargroup & Univ Antwerp Antwerp - Belgium Apparatuur & Audiologie Het gehoor Gehoortesten Hoortoestellen Implantaten Page 1 Apparatuur & Audiologie

Nadere informatie

Windenergie in Utrecht

Windenergie in Utrecht Windenergie in Utrecht J.H. Fred Jansen Nationaal Kritisch Platform Windenergie (NKPW) www.nkpw.nl Conclusies Windenergie is geen noemenswaardig alternatief voor fossiele energie en levert geen noemenswaardige

Nadere informatie

Geluidsspectrum maatgevend voor hinder binnenshuis

Geluidsspectrum maatgevend voor hinder binnenshuis M+P www.mp.nl Onderdeel van Müller-BBM groep Mensen met oplossingen Geluidsspectrum maatgevend voor hinder binnenshuis Congres Geluid Trillingen en Luchtkwaliteit - 2018 ir. Theodoor Höngens 2 Wat vooraf

Nadere informatie

Rapport inzake het onderzoek naar laagfrequent geluid in Zuidhorn

Rapport inzake het onderzoek naar laagfrequent geluid in Zuidhorn Rapport inzake het onderzoek naar laagfrequent geluid in Zuidhorn 2 Inhoud 1 Inleiding... 3 1.1 Onderzoeksvragen... 3 1.2 Onderzoeksmethode... 3 2 Analyse en resultaten... 5 3 Conclusies en aanbevelingen...

Nadere informatie

Windpark Urirama, Aruba

Windpark Urirama, Aruba Windpark Urirama, Aruba Advies van de Commissie m.e.r. inzake 8 november 2012 / rapportnummer OS24-B015 53 1. Oordeel over het MER De Staten van Aruba hebben de Commissie voor de m.e.r 1 (verder de Commissie)

Nadere informatie

GELUID & SLAGSCHADUW

GELUID & SLAGSCHADUW GELUID & SLAGSCHADUW Windpark Greenport Venlo Inloopavond Maashof 28-9-2017 Agenda Waardoor ontstaat geluid / slagschaduw? Wat is geluid / slagschaduw? Hoe toets je geluid / slagschaduw? Wat hebben we

Nadere informatie

Akoestische ontwikkeling banden

Akoestische ontwikkeling banden Akoestische ontwikkeling banden Jan Leyssens Goodyear Technical Center Luxembourg SilentRoads symposium 27 April 2004 1 Agenda Bandengeluid : wettelijke en klant-specifieke vereisten Ontstaan van banden

Nadere informatie

WINDENERGIE BASISINFORMATIE

WINDENERGIE BASISINFORMATIE WINDENERGIE BASISINFORMATIE - Westervoort Albert Koers NLVOW 1 WindMOLENS? Dit is een windturbine Dit is een windmolen 2 WindTURBINES 7 MW 3,5 MW 135m tip van de wiek 90m 21,20 m 6,20m 3 Beeldvorming!

Nadere informatie

FUNCTIONALITEIT & COMFORT VAN STOF: AKOESTIEK

FUNCTIONALITEIT & COMFORT VAN STOF: AKOESTIEK akoestiek FUNCTIONALITEIT & COMFORT VAN STOF: AKOESTIEK Stoffen van De Ploeg zijn ontworpen om bij te dragen aan een goede leef- en werkomgeving. Esthetiek, functionaliteit, comfort en duurzaamheid gaan

Nadere informatie

Two-phase endolymphatic hydrops

Two-phase endolymphatic hydrops Two-phase endolymphatic hydrops a dynamic model for Menière s disease E.A. Dunnebier RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Two-phase endolymphatic hydrops a dynamic model for Menière s disease Proefschrift ter verkrijging

Nadere informatie

Gezondheidsgevolgen van Laag Frequent Geluid. een selectie

Gezondheidsgevolgen van Laag Frequent Geluid. een selectie Gezondheidsgevolgen van Laag Frequent Geluid een selectie Delden, 29 november 2018 Sylvia van Manen, huisarts 1 1. Introductie 2. Achtergrond licht- en geluidgolven 3. Welke klachten rapporteren omwonenden?

Nadere informatie

NHL lectoraat Wind Energie

NHL lectoraat Wind Energie NHL lectoraat Wind Energie Gerard Schepers, Lector Windenergie, NHL Hogeschool MCN netwerkbijeenkomst, 16-5-2013 Inhoud Waarom windenergie Uitdagingen (technologisch/sociaal economisch) Activiteiten Lectoraat

Nadere informatie

Geluidsbelasting door windturbine Slikkerdijk

Geluidsbelasting door windturbine Slikkerdijk Samenvatting en conclusies In de maand december zijn gedurende vijftien dagen in het begin van de nacht metingen verricht naar het geluidsbelasting van de woonboerderij aan de Walingsweg 20 Wieringerwaard

Nadere informatie

LAAGFREQUENT GELUID WINDPARK DE

LAAGFREQUENT GELUID WINDPARK DE LAAGFREQUENT GELUID WINDPARK DE VEENWIEKEN Datum 2 juli 2015 Van D.F. Oude Lansink, Pondera Consult Betreft Analyse Laagfrequent geluid windpark De Veenwieken Projectnummer 714068 M1 Inleiding In opdracht

Nadere informatie

Congress geluid, trillingen en luchtkwaliteit

Congress geluid, trillingen en luchtkwaliteit Congress geluid, trillingen en luchtkwaliteit 3 en 4 november 2015 Aanwezig: J Ramsbotham ( SHB&L) en T. Meijer ( Gemeente Nijkerk) Highlights Het gespreken gevoerd met andere deelnemers waren zeer nuttig

Nadere informatie

Curves voor laagfrequent geluid, een juridische blik. mr. Suzanne Eekhout

Curves voor laagfrequent geluid, een juridische blik. mr. Suzanne Eekhout Curves voor laagfrequent geluid, een juridische blik mr. VVM Subsectie Laagfrequent geluid 24 mei 2016 Curves voor laagfrequent geluid, een juridische blik Inleiding Opzet Algemeen Toetsingskader Vercammen-curve

Nadere informatie

Psychoakoestiek. Universität Göttingen, 1979. armin.kohlrausch@philips.com

Psychoakoestiek. Universität Göttingen, 1979. armin.kohlrausch@philips.com Psychoakoestiek Armin Kohlrausch Philips Research Europe Eindhoven en Technische Universiteit Eindhoven Universität Göttingen, 1979 armin.kohlrausch@philips.com Inleiding Psychoakoestiek: Wetenschap, die

Nadere informatie

Bij optredend stoorlawaai is de betreffende geluidmeting onderbroken c.q. overgedaan.

Bij optredend stoorlawaai is de betreffende geluidmeting onderbroken c.q. overgedaan. Notitie HASKONNGDHV NEDERLAND B.V. PLANNNG & STRATEGY Aan : ir. J.J. Tiemersma Van : ing. F.J.M. van Hout Datum : 7 november 2013 Kopie : Onze referentie : BC6253-101-100/N003/408255/Nijm Betreft : Metingen

Nadere informatie

Gemeentelijke aanpak van laagfrequent geluid

Gemeentelijke aanpak van laagfrequent geluid Gemeentelijke aanpak van laagfrequent geluid Project ter versterking van de aanpak van laagfrequent geluid door gemeenten Nienke de Jong: Gerard Hooiring: Henk Breukelaar: Gea de Meer GGD Fryslân FUMO

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw :

Opleiding Duurzaam Gebouw : Opleiding Duurzaam Gebouw : Akoestiek : ontwerp en realisatie Leefmilieu Brussel Definities en grootheden Manuel Van Damme Acoustical Expert VK Group Doelstelling(en) van de presentatie Evalueren en Definiëren

Nadere informatie

Ziek van Geluid. Dr André N.H. Weel, bedrijfsarts en epidemioloog. Utrecht, Provinciehuis, 21 februari 2019

Ziek van Geluid. Dr André N.H. Weel, bedrijfsarts en epidemioloog. Utrecht, Provinciehuis, 21 februari 2019 Ziek van Geluid Dr André N.H. Weel, bedrijfsarts en epidemioloog Utrecht, Provinciehuis, 21 februari 2019 Mijn ervaringen met geluid en gezondheid als huisarts (Werkgroep Vliegtuiglawaai) als bedrijfsarts

Nadere informatie

Lid Gedeputeerde Staten

Lid Gedeputeerde Staten Lid Gedeputeerde Staten A. Bom - Lemstra Contact 070 441 70 87 aw.bom@pzh.nl Postadres Provinciehuis Postbus 90602 2509 LP Den Haag T 070-441 66 11 www.zuid-holland.nl Aan Provinciale Staten Datum Zie

Nadere informatie

Normering geluid. Martin van den Berg Directie Klimaat, Lucht en Geluid

Normering geluid. Martin van den Berg Directie Klimaat, Lucht en Geluid Normering geluid Martin van den Berg Directie Klimaat, Lucht en Geluid Inhoud 1. Algemeen (geluid) normering Richtwaarden Streefwaarden Grenswaarden 2. Afleiding grens en streefwaarden Relevante gegevens

Nadere informatie

Gehoorschade door muzieklawaai bij jongeren Dr.ir. Jan A.P.M. de Laat, klinisch-fysicus audioloog Audiologisch Centrum (KNO), LUMC

Gehoorschade door muzieklawaai bij jongeren Dr.ir. Jan A.P.M. de Laat, klinisch-fysicus audioloog Audiologisch Centrum (KNO), LUMC Gehoorschade door muzieklawaai bij jongeren Dr.ir. Jan A.P.M. de Laat, klinisch-fysicus audioloog Audiologisch Centrum (KNO), LUMC japmdelaat@lumc.nl Gehoorschade door muzieklawaai bij jongeren 2 Gehoorschade

Nadere informatie

Grondgeluid rondom Schiphol

Grondgeluid rondom Schiphol Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium National Aerospace Laboratory NLR NLR-TP-2008-569 Grondgeluid rondom Schiphol H.W. Veerbeek, J. Nijmeijer 1 en D.H.T. Bergmans 1 Amsterdam Airport Schiphol Dit

Nadere informatie

Bijlage 1. Inleiding. 1. Achtergrond

Bijlage 1. Inleiding. 1. Achtergrond Bijlage 1 Concept-Circulaire geluidhinder veroorzaakt door windturbines; beoordeling in het kader van de vergunningverlening op basis van de Wet milieubeheer (versie 1 september 2009) Inleiding In deze

Nadere informatie

Veel gestelde vragen rondom Windenergie

Veel gestelde vragen rondom Windenergie Veel gestelde vragen rondom Windenergie Waarom windenergie? Op mondiaal, Europees, nationaal, provinciaal en lokaal niveau zijn doelstellingen geformuleerd voor de opwekking van duurzame energie. Windenergie

Nadere informatie

Woongeluiden, voor velen een probleem! Een goede woning. Eddy Gerretsen. Level Acoustics BV Eindhoven University of Technology

Woongeluiden, voor velen een probleem! Een goede woning. Eddy Gerretsen. Level Acoustics BV Eindhoven University of Technology Woongeluiden, voor velen een probleem! Een goede woning Eddy Gerretsen Level Acoustics BV Eindhoven University of Technology 1 Inhoud Inleiding Kwaliteitsklassen NEN 1070 Ontwikkeling in Europa Slotopmerkingen

Nadere informatie

Welke bron veroorzaakt de klacht? Meten en rekenen bij de Maasvlakte. Frits van der Eerden

Welke bron veroorzaakt de klacht? Meten en rekenen bij de Maasvlakte. Frits van der Eerden Welke bron veroorzaakt de klacht? Meten en rekenen bij de Maasvlakte Frits van der Eerden TWEELUIK Monitoring geluid (TNO Ugent ASAsense AFM) Monitoring klachten (DCMR) Opmerking: hinder (HMRI) versus

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst Laagfrequent Geluid van 23 november 2012

Verslag bijeenkomst Laagfrequent Geluid van 23 november 2012 Verslag bijeenkomst Laagfrequent Geluid van 23 november 2012 Inleiding Sinds januari 2012 bestaat de gelegenheid op de website van de vereniging Leefmilieu gezondheidsklachten te melden die een relatie

Nadere informatie

Hoorbaarheid van een V2-raket op afstand

Hoorbaarheid van een V2-raket op afstand ONGERUBRICEERD Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium National Aerospace Laboratory NLR Managementsamenvatting Hoorbaarheid van een V2-raket op afstand Probleemstelling Als onderbouwing voor een passage

Nadere informatie

Een mooi voorbeeld om de drie manieren waarop een trilling zich voortplant te illustreren is de volgende:

Een mooi voorbeeld om de drie manieren waarop een trilling zich voortplant te illustreren is de volgende: Over db s gesproken Inleiding Geluid is een trilling, die ontstaat doordat een geluidsbron trilt in een akoestisch midden. Onder akoestisch midden verstaan we een stof in gasvormige, vaste of vloeibare

Nadere informatie

Cognitive self-therapy A contribution to long-term treatment of depression and anxiety

Cognitive self-therapy A contribution to long-term treatment of depression and anxiety Cognitive self-therapy A contribution to long-term treatment of depression and anxiety Uitgave in de RGOc-reeks, nummer 12 Copyright 2006 Peter C.A.M. den Boer, Groningen Cognitive self-therapy. A contribution

Nadere informatie

Advies maximale geluidsniveaus voor locaties met versterkte muziek

Advies maximale geluidsniveaus voor locaties met versterkte muziek Advies maximale geluidsniveaus voor locaties met versterkte muziek NVA Wintervergadering 2018 Martin Gommer Achtergrond In Nederland geen landelijke wet- of regelgeving die bezoekers van uitgaansgelegenheden

Nadere informatie

Klachten over laagfrequent geluid: hoe kom je tot een diagnose?

Klachten over laagfrequent geluid: hoe kom je tot een diagnose? Klachten over laagfrequent geluid: hoe kom je tot een diagnose? Frits van den Berg Afdeling Milieu & Gezondheid Overzicht De oorzaak van hinderlijk laagfrequent geluid: o extern (bron in huis, buurwoning,

Nadere informatie

Acoustics. The perfect acoustics of a car. Jan Hoekstra

Acoustics. The perfect acoustics of a car. Jan Hoekstra Acoustics The perfect acoustics of a car. Jan Hoekstra Onderwerpen: Wat is geluid? Een stukje theorie. Acoustics. Toepassingen. Vragen? Bedankt. Wat is geluid? Geluid is een verstoring van de atmosfeer

Nadere informatie

Akoestisch comfort, hoe bereik je dat?

Akoestisch comfort, hoe bereik je dat? Akoestisch comfort, hoe bereik je dat? Room Acoustic Comfort tm This slide is used for start page and chaptering. Insert your image here (The image should cover the whole grey square by doing that you

Nadere informatie

University of Groningen. Safe and Sound van den Bosch, Kirsten Anna-Marie

University of Groningen. Safe and Sound van den Bosch, Kirsten Anna-Marie University of Groningen Safe and Sound van den Bosch, Kirsten Anna-Marie IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the

Nadere informatie

De kenniswerker. Prof. Dr. Joseph Kessels. Leuven 31 mei 2010

De kenniswerker. Prof. Dr. Joseph Kessels. Leuven 31 mei 2010 De kenniswerker Prof. Dr. Joseph Kessels Leuven 31 mei 2010 Is werken in de 21 ste eeuw een vorm van leren? Het karakter van het werk verandert: Van routine naar probleemoplossing Van volgend naar anticiperend

Nadere informatie

RAPPORT. Akoestisch onderzoek Windpark AVRI. Winvast, Yard Energy en Windcoöperatie Geldermalsen-Neerijnen. Klant:

RAPPORT. Akoestisch onderzoek Windpark AVRI. Winvast, Yard Energy en Windcoöperatie Geldermalsen-Neerijnen. Klant: RAPPORT Akoestisch onderzoek Windpark AVRI Klant: Winvast, Yard Energy en Windcoöperatie Geldermalsen-Neerijnen Referentie: -P&SR001D01 Versie: 01/Finale versie Datum: 15 december 2015 Projectgerelateerd

Nadere informatie

Verruimde geluidsregels veroorzaken onaanvaardbaar veel hinder

Verruimde geluidsregels veroorzaken onaanvaardbaar veel hinder Verruimde geluidsregels veroorzaken onaanvaardbaar veel hinder J.H. Fred Jansen www.nkpw.nl Minister Cramer Er moet lokaal draagvlak komen voor wind- op- land, zonder dat geen windturbines maakte drie

Nadere informatie

College van Burgemeester & Wethouders van de Gemeente Zwolle Postbus GA ZWOLLE

College van Burgemeester & Wethouders van de Gemeente Zwolle Postbus GA ZWOLLE Secretariaat: Stinsweg 5 8042 AZ Zwolle info@tegenwindvoorst.nl College van Burgemeester & Wethouders van de Gemeente Zwolle Postbus 10007 8000 GA ZWOLLE Geachte leden van het College van B&W., Betreft:

Nadere informatie

Bijzondere binnenoor aandoeningen

Bijzondere binnenoor aandoeningen Bijzondere binnenoor aandoeningen Bas Franck Klinisch Fysicus/Audioloog AC Twente Inhoud Thema: EVA en Pendred syndroom Uitleg: Anatomie Pathologie Functie Kenmerken, o.a. bijzondere audiometrie Andere

Nadere informatie

Wind experience innogy windpark Kattenberg Reedijk. 4 oktober 2018

Wind experience innogy windpark Kattenberg Reedijk. 4 oktober 2018 Wind experience innogy windpark Kattenberg Reedijk 4 oktober 2018 Agenda 13:30 14:15 uur 14:15 14:30 uur 14:30 15:30 uur 15:45 uur Presentatie innogy Busreis naar windpark Bezoek Windpark Kattenberg Reedijk

Nadere informatie

Aan de Griffier. Goedemiddag, Zou u bijgaande motie willen doorsturen aan college en Raadsleden.

Aan de Griffier. Goedemiddag, Zou u bijgaande motie willen doorsturen aan college en Raadsleden. Van: Dorpsvereniging Filopopers Verzonden: vrijdag 17 mei 2019 17:18 Aan: gemeenten@filopopers.nl Onderwerp: Fwd: FW: Motie Onderzoek laagfrequent geluid windturbines Aan de Griffier

Nadere informatie

Het probleem InfraSound

Het probleem InfraSound www.laagfrequentgeluid.nl Het probleem InfraSound Het geluid van de infrastructuur laagfrequent geluid in het gebied van 0 tot 150 Hz Wie is www.laagfrequentgeluid.nl Achtergrond: De site is opgericht

Nadere informatie

Stand van zaken rond geluidhinder in Nederland. Oscar Breugelmans Centrum voor Duurzaamheid, Milieu en gezondheid

Stand van zaken rond geluidhinder in Nederland. Oscar Breugelmans Centrum voor Duurzaamheid, Milieu en gezondheid Stand van zaken rond geluidhinder in Nederland Oscar Breugelmans Centrum voor Duurzaamheid, Milieu en gezondheid oscar.breugelmans@rivm.nl Inhoud 1. WHO environmental noise guidelines 2. Resultaten hinderinventarisatie

Nadere informatie

Bijna 50% van de bevolking hoort tot 10 db beter dan in de db(a) weging wordt aangenomen.

Bijna 50% van de bevolking hoort tot 10 db beter dan in de db(a) weging wordt aangenomen. Introductie Dijken moeten worden gebouwd op de maximaal te verwachten waterhoogte, logisch denkt u, maar waarom worden geluidsbeperkende maatregelen dan niet genomen op de maximale geluidsdruk die een

Nadere informatie

De geluidsomgeving in ziekenhuizen Invloed op patiënt & professional. Jikke Reinten MSc jikke.reinten@hu.nl 28/05/15

De geluidsomgeving in ziekenhuizen Invloed op patiënt & professional. Jikke Reinten MSc jikke.reinten@hu.nl 28/05/15 De geluidsomgeving in ziekenhuizen Invloed op patiënt & professional Jikke Reinten MSc jikke.reinten@hu.nl Gezondheid volgens de WHO: good health is a state of complete physical, social and mental well-being,

Nadere informatie

Reactie op visie gemeente Venlo inzake Windturbinepark Greenport GvL/GvL/KS/OA BR

Reactie op visie gemeente Venlo inzake Windturbinepark Greenport GvL/GvL/KS/OA BR ARAG Rechtsbijstand T.a.v. de heer mr. R.T. Kirpestein Postbus 230 3830 AE LEUSDEN Mook, februari 2018 Betreft: Ref.: Reactie op visie gemeente Venlo inzake Windturbinepark Greenport GvL/GvL/KS/OA 15935-1-BR

Nadere informatie

Geluid van windturbines Winddagen 2016

Geluid van windturbines Winddagen 2016 Geluid van windturbines Winddagen 2016 Mike Dijkstra Thom de Rijk Inhoud Algemeen De geluidnorm Laagfrequent geluid (LFG) Amplitude Modulatie (OAM en EAM) Tonaal geluid Beleving Ervaringen met geluidexcursies

Nadere informatie

De komende najaarsvergadering van de Nederlandse Vereniging voor Audiologie zal worden gehouden op (let U op de datum!) Plaats:

De komende najaarsvergadering van de Nederlandse Vereniging voor Audiologie zal worden gehouden op (let U op de datum!) Plaats: 1 AUDIOLOGISCHE NIEUWSBRIEF 38, AUGUSTUS 1992 De komende najaarsvergadering van de Nederlandse Vereniging voor Audiologie zal worden gehouden op (let U op de datum!) maandag 28 september 1992 Plaats: Koninklijke

Nadere informatie

Akoestische achteruitgang stille wegdekken afhankelijk van verkeersintensiteit!!

Akoestische achteruitgang stille wegdekken afhankelijk van verkeersintensiteit!! Akoestische achteruitgang stille wegdekken afhankelijk van verkeersintensiteit!! Christiaan Tollenaar M+P Leo Visser Provincie Noord-Holland Samenvatting Dat stil asfalt na verloop van tijd steeds meer

Nadere informatie

Geluid van windturbines

Geluid van windturbines Geluid van windturbines Stefan Oerlemans Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium NLR ODE Windsectie bijeenkomst, 28 november 2009, Utrecht Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium National Aerospace

Nadere informatie

Windturbines: aanbevelingen vanwege volksgezondheid

Windturbines: aanbevelingen vanwege volksgezondheid Windtrbines: aanbevelingen vanwege volksgezondheid Frits van den Berg Mndonovo sond research (voorheen: Rijksniversiteit Groningen en GGD Amsterdam) Onderwerpen A. Effecten van gelid van windtrbines B.

Nadere informatie

Analyse Windturbine Project Greenport Venlo 2016

Analyse Windturbine Project Greenport Venlo 2016 Boekend, 16 mei 2016 Analyse Windturbine Project Greenport Venlo 2016 1 Inleiding Onlangs is er melding gedaan van het voornemen om langs de spoorlijn op Greenport Venlo meerdere windturbines te plaatsen.

Nadere informatie

Windenergie in Horst aan de Maas

Windenergie in Horst aan de Maas Windenergie in Horst aan de Maas J.H. Fred Jansen Nationaal Kritisch Platform Windenergie (NKPW) www.nkpw.nl Conclusies Windenergie is geen noemenswaardig alternatief voor fossiele energie en levert geen

Nadere informatie

BERA, Tymp en OAE bij de pasgeborene. Bert van Zanten UMC-Utrecht

BERA, Tymp en OAE bij de pasgeborene. Bert van Zanten UMC-Utrecht BERA, Tymp en OAE bij de pasgeborene Bert van Zanten UMC-Utrecht Overzicht Wat meet je bij BERA/Tymp/cEOAE/DPOAE? Normaal en afwijkend? Resultaat neonataal en later? BERA: Wat meet je? Het tijdsverloop

Nadere informatie

Notitie windturbinegeluid en gezondheid

Notitie windturbinegeluid en gezondheid TNO-rapport TNO 2017 R10365 Notitie windturbinegeluid en gezondheid Anna van Buerenplein 1 2595 DA Den Haag Postbus 96800 2509 JE Den Haag www.tno.nl T +31 88 866 85 51 F +31 88 866 30 10 Datum 15 maart

Nadere informatie

Technologie als nieuwe wetenschap Lezing voor KIVI-NIRIA sectie Filosofie en technologie

Technologie als nieuwe wetenschap Lezing voor KIVI-NIRIA sectie Filosofie en technologie Technologie als nieuwe wetenschap Lezing voor KIVI-NIRIA sectie Filosofie en technologie Barend van van der der Meulen 11 KiviNiria Rathenaulezingen Rathenau Institute: Introductie Missie Improve public

Nadere informatie

Draagbare Gehoortest voor de gehoordrempel van laagfrequent geluid Tussenstand lopend onderzoek. 9 nov 2016 (Varia) door: Chris van Dijk

Draagbare Gehoortest voor de gehoordrempel van laagfrequent geluid Tussenstand lopend onderzoek. 9 nov 2016 (Varia) door: Chris van Dijk Draagbare Gehoortest voor de gehoordrempel van laagfrequent geluid Tussenstand lopend onderzoek 9 nov 2016 (Varia) door: Chris van Dijk Bijzondere dempers Laagfrequent geluid hinder De ervaren hinder

Nadere informatie

Workshop 6 Technische betrouwbaarheid

Workshop 6 Technische betrouwbaarheid Workshop 6 Technische betrouwbaarheid Standaardisatie bij Wind op Zee (1) 13 Juni 2014 Frank Kortstee & Martijn Geertzen (NEN) Winddag 2014 Windenergie: een betrouwbare techniek 1 Programma Tijdstip Onderwerp

Nadere informatie

Geluidsniveau s in/om klaslokalen

Geluidsniveau s in/om klaslokalen Geluidsniveau s in/om klaslokalen Nascholingsbijeenkomst 11 maart 2005 Jeroen Sol Audiologisch Centrum Amersfoort Prof J J Groen Stichting Gebruikte publicaties Bridget Shield, Julie Dockrell (2003) External

Nadere informatie

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences

Nadere informatie