Volwassen worden in het joodse geloof

Transcriptie

1 Categorie Joodse traditie Aantal deelnemers Zes tot twaalf Leeftijd jaar Duur / aantal bijeenkomsten Een bijeenkomst van een uur Auteur Maria Berends-van Hoek KORTE BESCHRIJVING In dit item ontdekken de jongeren hoe er in de joodse traditie wordt omgegaan met volwassen worden (bar mitswa en bat mitswa). Dit gebeurt door middel van een filmfragment over een jongen die bar mitswa gaat doen. Aan de hand van stellingen denken de deelnemers na over wat volwassen worden precies is en wanneer je volwassen bent in je geloof. Ze praten over hoe dat in hun eigen kerk gaat en vergelijken dat met de joodse traditie. DOEL De deelnemers weten dat bar mitswa en bat mitswa staan voor het overgangsritueel van joodse jongens van dertien jaar en joodse meisjes van twaalf jaar, die de overgang maken naar volwassenheid. De deelnemers weten hoe het ritueel van bar mitswa en bat mitswa wordt voltrokken in de joodse synagoge. De deelnemers leren wat in de christelijke traditie de overgangsrituelen zijn in hun levensfase naar volwassenheid: het vormsel en de belijdenis. De deelnemers leren wat de verschillen zijn tussen de christelijke en de joodse overgangsrituelen van volwassenheid. De deelnemers wisselen hun gedachten uit over wat volwassenheid inhoudt en wanneer iemand volwassen kan worden genoemd voor de kerk. De deelnemers wisselen hun gedachten uit over de overgang naar volwassenheid in de geloofsgemeenschap en over wat hen aanspreekt in zo n ritueel. VERANTWOORDING Volwassen worden is een proces waar jongeren middenin zitten. Dit thema sluit dus nauw aan bij hun belevingswereld. Volwassen worden is een belangrijke stap die in verschillende geloofstradities wordt gemarkeerd met een overgangsritueel. In ieder geloof gebeurt dat op een andere manier en op een andere leeftijd. In het joodse geloof is dat het ritueel van bar mitswa en bat mitswa. Meisjes zijn dan twaalf, jongens dertien. Vanaf dat moment worden ze als volwassen gezien en moeten ze ook verantwoordelijkheid dragen om zich aan de joodse wet te houden. Maar wanneer ben je nu precies volwassen en wat houdt dat dan in? Mag dat ook een plaatsje krijgen in een ritueel in een viering van gelovigen? En zo ja, waarom en hoe? Dat zijn de vragen die in dit item aan de orde komen. VOORBEREIDING Praktische voorbereiding Lees het hele item goed door, inclusief de bijlagen. Bekijk het filmpje Bruggen bouwen: volwassen worden ( Het filmpje begint met een gedeelte over belijdenis doen. Het fragment over bar mitswa duurt van 6.00 tot minuten. Neem twee grote vellen papier en schrijf daar de woorden eens en oneens op. Hang of plak de vellen van tevoren op in de ruimte waar de bijeenkomst wordt gehouden, op twee tegenover elkaar liggende muren. Leg voor elke bijeenkomst alle benodigdheden klaar. Persoonlijke voorbereiding Met behulp van deze vragen kun je je ook persoonlijk voorbereiden op de bijeenkomst: Bij een volwassenheidsritueel kun je denken aan een ritueel in de kerk (bijvoorbeeld belijdenis doen of afscheid nemen van de kindernevendienst) maar ook aan andere JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 1

2 situaties (bijvoorbeeld een ontgroening tijdens je studie). Heb je zelf een volwassenheidsritueel doorlopen? Zo ja, hoe heb je dat ritueel ervaren? Was dat bijvoorbeeld belangrijk, mooi of indrukwekkend? Waardoor heb je het zo ervaren? Vanaf wanneer wilde je als volwassene worden behandeld? Had dat voor jou ook te maken met verantwoordelijkheid op je nemen? Zo ja, op welke gebieden wilde je graag verantwoordelijk zijn en op welke niet? Vanaf wanneer voelde je je echt volwassen? Hoe oud was je toen? Komt die leeftijd overeen met die van de jongeren? Vind je het belangrijk dat er een ritueel is waarbij kinderen als volwassenen aanvaard worden (in de kerk en daarbuiten)? Zo ja, vind je het belangrijk dat dat op een bepaalde leeftijd gebeurt? BENODIGDHEDEN Een flap-over met stiften; Apparatuur om het filmfragment te kunnen afspelen (bijvoorbeeld een computer met internetverbinding en een beamer met scherm en geluidsboxjes); Kopieën van bijlage 2 voor alle deelnemers. PROGRAMMA 5 minuten Opening Heet de deelnemers welkom en bied eventueel iets te drinken aan. Maak zo nodig een voorstelrondje. Vertel kort iets over de opzet van dit item (zie korte beschrijving). 10 minuten Verkenning Vraag de jongeren om te gaan staan. Geef aan dat je een aantal stellingen zult voorlezen. Na elke stelling moeten de deelnemers een plaats in de ruimte kiezen: bij het papier met eens of bij het papier met oneens. Lees één voor één de stellingen uit bijlage 1 voor. Vraag na elke stelling aan enkele jongeren waarom ze voor eens of oneens hebben gekozen. Vraag daarna aan de jongeren wat volgens hen bepaalt of je volwassen bent of niet. Is dat je leeftijd? Laat hen hier kort op antwoorden. Geef aan dat de stellingen laten zien dat er verschillende manieren zijn om te kijken naar volwassen zijn. Je kunt het bekijken op een biologische manier, bijvoorbeeld of je kinderen kunt krijgen. Of je kunt naar de wet kijken, bijvoorbeeld of je mag stemmen, autorijden of alcohol drinken (dus: als je verantwoordelijkheid kunt nemen). 25 minuten Verdieping Vertel dat volwassen worden een belangrijke stap is. Voor de wet staat vast wanneer je volwassen bent en bijvoorbeeld mag stemmen. Dat heeft met je leeftijd te maken. In de meeste geloofstradities is er ook een vaste leeftijd waarbij je als volwassen wordt gezien, zoals bij het vormsel in de Rooms-Katholieke Kerk. Maar soms staat het los van leeftijd en heeft het te maken met een persoonlijke keus voor het geloof, zoals bij belijdenis doen in protestantse kerken. In de joodse traditie is er op een bepaalde leeftijd ook een soort overgangsritueel van kind zijn naar volwassen zijn. Dat heet bar mitswa (voor jongens) of bat mitswa (voor meisjes). Schrijf de woorden bar mitswa en bat mitswa op de flap-over. Vraag de jongeren wat ze hierover kunnen zeggen. Hebben ze hier weleens van gehoord? Waar denken ze aan bij deze woorden? Noteer enkele steekwoorden op de flap-over. Geef aan dat je een filmfragment over bar mitswa gaat laten zien en vertel daar kort iets over ter inleiding: Bar mitswa betekent zoon van het gebod en bat mitswa betekent dochter van het gebod. Meisjes doen dit ritueel op hun twaalfde; jongens op hun dertiende. In de joodse traditie is het een feest: de kinderen krijgen cadeaus en na het ritueel in synagoge wordt er samen gegeten en feest gevierd. Het filmpje gaat over iemand die bar mitswa gaat doen. Hij vertelt iets over het ritueel en de betekenis ervan. Bekijk samen het fragment over bar mitswa ( minuten). Vraag de jongeren wat hun opviel aan het filmpje. JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 2

3 Vraag of de jongeren nu kunnen uitleggen wat bar mitswa inhoudt. Licht dit zo nodig toe: Het houdt in dat je volwassen bent voor het geloof en dat je de geboden moet gaan houden. Je telt mee als volwassene en volwaardige gelovige. Je wordt verantwoordelijk gehouden om je te houden aan de regels van het geloof. Dat geldt voor de wetten van Mozes, maar ook voor geloofsregels als help je medemens en eet geen varkensvlees. De joodse kinderen krijgen les om deze regels te leren kennen. Deze regels moeten ervoor zorgen dat mensen goed met elkaar kunnen samenleven, zoals God het heeft bedoeld. Het gaat er dus niet om dat je straf krijgt, als je niet doet wat er staat. Vraag de jongeren of hun eigen kerk ook zo n overgangsritueel kent. Wanneer ben je volwassen voor de kerk? Hoe wordt dat ritueel in de kerk gevierd? Licht dat zo nodig toe: De Rooms-Katholieke Kerk kent het vormsel en de protestantse kerk kent de belijdenis. Vertel hier nog wat meer over aan de hand van de achtergrondinformatie in bijlage 2. Vraag de jongeren wat volgens hen de verschillen en overeenkomsten zijn tussen de christelijke traditie en de joodse traditie wat betreft het overgangsritueel. Licht dat zo nodig toe: Het vormsel hangt samen met leeftijd en lijkt in dat opzicht op het ritueel van bar mitswa. Bij belijdenis doen gaat het om het maken van een eigen keuze. Hierin speelt ook een belangrijke rol dat je je doop bevestigt en dat je wordt opgenomen in de geloofsgemeenschap. Degene die belijdenis doet, is ook wat ouder en kan misschien bewuster kiezen. Vraag hoe de deelnemers hierover denken. Wanneer ben je nu meer volwassen? 15 minuten Verwerking Geef aan dat je opnieuw een aantal stellingen gaat voorlezen. Vraag de jongeren om te gaan staan en leg zo nodig opnieuw uit wat de bedoeling is. Na elke stelling moeten de deelnemers een plaats in de ruimte kiezen: bij het papier met eens of bij het papier met oneens. Lees één voor één de stellingen uit bijlage 3 voor. Vraag na elke stelling aan enkele deelnemers waarom ze voor eens of oneens hebben gekozen. Bij tijdgebrek kun je eventueel enkele stellingen overslaan. 5 minuten Afsluiting Vertel dat iedereen volwassen wordt op zijn eigen moment. Het is lastig om daar een vaste leeftijd aan te verbinden. Volwassen worden heeft te maken met op eigen benen leren staan en zelf verantwoordelijkheid kunnen nemen. Dat is niet altijd even gemakkelijk. En soms kun je je er heel eenzaam door voelen, doordat je meer aangewezen bent op jezelf en minder hulp krijgt van anderen. Je gaat alleen beslissingen nemen. Maar je mag weten dat je dan wel om hulp mag vragen. Bij je familie of bij God. Spreek tot slot het volgende gebed uit. Lieve God, Moeder en Vader, Ga met ons mee, als we zo weer naar huis gaan en als we straks weer alleen zijn. Blijf bij ons en geef ons kracht als we het moeilijk vinden om keuzes te maken, als er verantwoordelijkheid van ons wordt gevraagd, als we ons eenzaam voelen. Laat ons voelen dat we altijd bij U terechtkunnen en ons daar veilig mogen voelen. Amen. Bedank de deelnemers voor hun inzet en aanwezigheid. Deel kopieën van bijlage 2 uit om mee naar huis te nemen. TIP Om dit thema nog meer te laten leven, zou het leuk zijn om een afspraak te maken met een joodse tiener die bar mitswa of bat mitswa heeft gedaan en daar wat over zou willen vertellen tijdens de bijeenkomst. Of neem contact op met een synagoge en vraag of je een keer met de jongeren aanwezig zou mogen zijn bij een bar mitswa. JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 3

4 BIJLAGE 1. Stellingen 1 2. Achtergrondinformatie 3. Stellingen 2 JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 4

5 bijlage 1 Stellingen 1 1. Je bent volwassen als je koffie gaat drinken. 2. Je bent volwassen als je brommer mag rijden. 3. Je bent volwassen als je mag stemmen. 4. Je bent volwassen als je voor het eerst menstrueert. 5. Je bent volwassen als je alcohol gaat drinken. 6. Je bent volwassen als je auto mag rijden. 7. Je bent volwassen als je belijdenis mag doen. 8. Je bent volwassen als je de baard in de keel krijgt. 9. Je bent volwassen als je kleedgeld krijgt. 10. Je bent volwassen als je een studie kiest. 11. Je bent volwassen als je op jezelf gaat wonen. JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 5

6 bijlage 2 Achtergrondinformatie Bar mitswa en bat mitswa Bar mitswa betekent letterlijk zoon van het gebod en bat mitswa betekent dochter van het gebod. Een joodse jongen is vanaf zijn dertiende jaar religieus volwassen. Voor een joods meisje geldt dit al vanaf haar twaalfde jaar. Dan zijn zij verplicht om zich te houden aan de mitswot (de geboden). Ze moeten zich nu net als volwassenen aan de joodse regels houden en zijn zelf verantwoordelijk voor het opvolgen daarvan. De term bar mitswa wordt ook vaak gebruikt voor het overgangsritueel. Dat ritueel wordt gehouden in de synagoge (het gebedshuis). Het vindt plaats op de eerste sjabbat (zaterdag, de joodse rustdag), nadat de jongen dertien jaar of het meisje twaalf jaar is geworden volgens de joodse kalender. Tijdens de plechtigheid mogen ze een parasja (een gedeelte uit de Tora) voorlezen of een toespraak houden over de regels en principes van de Tora. Al maanden van tevoren wordt er geoefend om dat foutloos te kunnen doen. Er wordt uit de boekrollen voorgelezen in het Hebreeuws, de taal waarin het Oude Testament oorspronkelijk geschreven is. Bij het ritueel krijgt de bar mitswa een tailliet (gebedskleed). Na afloop volgt meestal een feestmaal. Tijdens die maaltijd houdt de bar mitswa een toespraak. Hij krijgt dan ook cadeautjes. Het vormsel Het vormsel is een sacrament in de Rooms-Katholieke Kerk waarmee de doop wordt bevestigd. Het is een overgangsritueel naar volwassen worden in het geloof. Het vormsel wordt vaak bediend rond het twaalfde levensjaar, maar later mag ook. Er gaat een catechesetraject aan vooraf waarin de basiszaken van het geloof worden geleerd, bijvoorbeeld over de Bijbel, over God en over Jezus. In het vormsel, gelooft men, ontvangt de vormeling de Heilige Geest. Die zal hem of haar helpen om het geloof vast te houden, verder te ontwikkelen en ervan te getuigen. De vormeling wordt opgenomen in de kerkelijke gemeenschap (het lichaam van Christus, zoals de kerk ook wel wordt genoemd). Het vormsel wordt vaak toegediend in de periode tussen Hemelvaart en Pinksteren (het feest van de Heilige Geest). Het ritueel vindt plaats in een gewone mis. De vormeling wordt gezalfd en krijgt de zegen via handoplegging. Soms knielt de vormeling hierbij. De ouders of peetouders leggen de rechterhand op de rechterschouder van de vormeling, die dan zijn of haar doopnaam moet zeggen tegen de bisschop. Deze zalft vervolgens de vormeling met een kruisteken op het voorhoofd. Na de ontvangst van het vormsel maakt de vormeling volwaardig deel uit van de kerkelijke gemeenschap, als volwassene in het geloof. Hij of zij wordt dan ook aangespoord om zich actief in te gaan zetten in de kerk. JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 6

7 bijlage 2 Belijdenis doen De openbare belijdenis van het geloof is een overgangsritueel in protestantse kerken naar het volwassen worden in geloof. Belijdenis doen is gebaseerd op een persoonlijke keuze en niet afhankelijk van een bepaalde leeftijd. Meestal is degene die belijdenis doet, minstens achttien jaar oud. Door belijdenis te doen kiezen jongeren en volwassenen ervoor om in een kerkdienst te laten weten dat ze geloven en zo hun doop te bevestigen. Belijdenis doen betekent niet alles zeker weten. Het is een bewuste keuze om te getuigen van het geloof, maar dat kan gepaard gaan met twijfels en vragen. Het volwassen-zijn heeft vooral te maken met een bewuste keuze voor het geloof en de kerk. Meestal gaat er een catechesetraject aan vooraf, waarin men meer leert over het geloof en de kerk, maar vooral ook een mening leert vormen over het eigen geloof. In dat catechesetraject zijn de ontwikkeling van het eigen geloof, het praten daarover en het delen van twijfels en vragen belangrijker dan kennis over de Bijbel, God, Jezus of geloofsregels. Het staat niet vast hoe lang een catechesetraject moet duren om belijdenis te mogen doen. Meestal duurt zo n traject van september tot Pasen. Belijdenis doet men vaak in de paasnachtdienst, op Witte Donderdag of op paasmorgen. Honderden jaren geleden was er alleen een catechesetraject tijdens de veertigdagentijd. Degenen die belijdenis doen, moeten een bevestigend antwoord geven op bepaalde vastgestelde vragen (formuliervragen) of ze moeten een geloofsbelijdenis uitspreken. Dat kan een standaard geloofsbelijdenis zijn (zoals de Apostolische Geloofsbelijdenis), maar soms wordt er ook een zelfgeschreven geloofsbelijdenis gebruikt. Daarna ontvangen de catechisanten een zegen door handoplegging van de predikant. Vaak knielen ze daarbij. Belijdenis doen in een kerkdienst is een feestelijke gebeurtenis. Na de dienst worden degenen die belijdenis hebben gedaan, gefeliciteerd door de aanwezige kerkgangers. Soms krijgen ze cadeautjes - ook van de kerk (bijvoorbeeld een bijbel). Wie belijdenis heeft gedaan, is opgenomen als volwassen gelovige in de gemeenschap van Christus die de kerk is. Je mag dan ook een ambt in de kerk bekleden. Vroeger mocht je ook pas deelnemen aan het avondmaal als je belijdenis had gedaan. In sommige kerken is dat nog steeds zo. JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 7

8 bijlage 3 Stellingen 2 1. Volwassen zijn in geloof kan pas na je achttiende. Bij de bar mitswa en het vormsel zijn de tieners te jong. 2. Meisjes zijn eerder volwassen dan jongens. Daarom zijn ze eerder toe aan belijdenis, vormsel of bat mitswa. 3. Je bent pas volwassen in geloof als je een aantal jaar catechese hebt gevolgd, zodat je goed hebt nagedacht over het geloof en de geloofsregels kent. 4. Volwassen zijn in geloof heeft te maken met kennis over de Bijbel of de Tora. 5. Volwassen zijn in geloof heeft meer te maken met het begrijpen van de Bijbel en je geloof dan met je kennis ervan. 6. Om belijdenis te mogen doen, zou je eerst drie of vier jaar catechese moeten volgen. 7. Volwassen zijn heeft te maken met verantwoordelijkheid kunnen nemen. 8. Je kunt ook al verantwoordelijk zijn als je twaalf of dertien bent. 9. Het is goed dat er een leeftijd is afgesproken waarop je als volwassen wordt gezien en behandeld in de kerk of synagoge. 10. Belijdenis doen zou mogelijk moeten zijn voor jongeren vanaf veertien jaar. 11. Ik mis in onze kerk een overgangsritueel van kind zijn naar volwassen zijn. 12. Ik wil graag als volwassene worden aangesproken en verantwoordelijk worden gehouden in de kerk. JOP Joseph Haydnlaan 2a Postbus RM Utrecht Alle rechten voorbehouden Kopiëren alleen voor intern gebruik 8