Reitdiep krijgt Kanjer van 2,5 miljoen

Transcriptie

1 Lente e jaargang nummer 1 Kansen voor weidevogels Reitdiep krijgt Kanjer van 2,5 miljoen Overname van zes molens kwartaalblad van de Stichting Het Groninger Stichting Landschap Het Groninger Landschap

2 Seizoen in beeld KINA Ieder voorjaar wordt de Dollard gedomineerd door de brandgans. De aantallen lopen op tot wel exemplaren. De ganzen verzamelen zich voordat ze naar hun broedgebieden trekken in Noord-Rusland en op het Zweedse eiland Gotland. De brandganzen zijn goed te spreken over de Dollard, ze blijven steeds langer hangen. Waar ze in eerdere jaren al in april vertrokken, is dat nu half mei of zelfs later. Er is kennelijk genoeg voedsel. Daardoor hoeven ze op hun noordwaartse reis minder tussenstops te maken. KINA KINA KINA In het Nanninga s Bosch zijn afgelopen winter vier eekhoorns gezien. Vraatsporen aan dennenappels wijzen op nog meer roodharige luchtacrobaten in dit bos in het Zuidelijk Westerkwartier. Eekhoorns bouwen meerdere bolvormige nesten die ze isoleren met schors en mos. Zelfs als het buiten vriest, kan het in een nest wel 20 graden worden. Jarenlang is hij niet waargenomen maar deze winter is hij gezien en gehoord rond het Iwema Steenhuis: de groene specht. De vogel met de schelle lach is iets groter dan de veel bekendere grote bonte specht en staat op de rode lijst van beschermde diersoorten. De groene specht eet o.a. rode mieren en mierenlarven en is daarom vaak opvliegend vanaf de grond te zien. In de Onnerpolder is de velduil gezien. De roofvogel houdt van ruige terreinen met open plekken zoals rietmoerassen. Hij jaagt voornamelijk op veld- en woelmuizen en doet dat - anders dan de meeste uilen - ook overdag. De zeldzame velduil is een zwerver. Sommigen trekken naar het noorden, anderen blijven het hele jaar in Nederland, afhankelijk van de muizenpopulatie. 2 Golden Raand lente 2007

3 Actueel Klimaatbosjes Het Groninger Landschap heeft in drie gebieden klimaatbosjes geplant, twee bij het Iwema Steenhuis in Niebert en een in de Oostpolder in het Zuidlaardermeergebied. Het planten van klimaatbosjes wordt in het hele land gedaan door alle provinciale landschappen en Landschapsbeheer. Het doel van de actie is mensen te stimuleren iets te doen tegen de klimaatsverandering. Het planten van bomen draagt bij aan vermindering van koolstofdioxide (CO2). Een klimaatbosje bestaat uit minimaal drie walnotenbomen in een driehoeksvorm. De vorm is met opzet gekozen zodat de bomen opvallen tussen andere landschapselementen. De keuze om walnotenbomen te plaatsen is bewust gemaakt. Het is een echte gebruiksboom die de aandacht trekt. Door samen met kinderen walnoten te gaan rapen, kan het verhaal achter de klimaatbosjes verteld worden aan nieuwe generaties. Bovendien is een walnotenboom duurzaam. Het harde, waardevolle hout wordt vaak gebruikt voor meubels. Zo blijft de CO2 ook ná de kap gebonden. Het aanplanten van Ellen Damsma van de Postcode Loterij overhandigt de cheque aan directeur Rita Jansen. Links bestuurslid Frits Hamster en rechts Henkjan Kievit, directeur van de Landschappen. ( Roy Beusker) de klimaatbosjes is onderdeel van de landelijke bewustwordingscampagne Hier. Zie Postcode Loterij steunt Groninger Landschap Het project Laat het Reitdiep weer kronkelen van Het Groninger Landschap heeft van de Nationale Postcode Loterij de kanjer gekregen. Dat betekent dat de Stichting 2,5 miljoen euro ontvangt voor dit project. Dit bedrag is een extra bedrag, bovenop de reguliere bijdrage van ruim een miljoen euro. In het Reitdiep-project speelt de oude bedding van de rivier een centrale rol. Doel is de natuurlijke waterstand in het gebied te herstellen en de rivier weer zichtbaar door het landschap te laten kronkelen. Niet alleen levert dit een prachtig landschap op, ook ontstaat voor duizenden weide- en watervogels een nieuw leefgebied, aldus Rita Jansen, directeur van de Stichting Het Groninger Landschap. Vlakbij de stad zal een nieuw bezoekerscentrum komen dat zal fungeren als poort van het Reitdiep. Zie ook het artikel op pagina 18. foto s: Omke Oudeman Op de omslag: rustende grutto s KINA Lions snoeien bij Coendersborch Op zaterdag 10 februari heeft de Lionsclub Westerkwartier veel werk verzet op het landgoed de Coendersborch bij Nuis. Er werd gesnoeid, gezaagd en opgeruimd. De Lions hebben berkenopslag verwijderd op een aantal natte plekken die de laatste jaren dichtgegroeid waren. Nu de bomen weg zijn, krijgen plantensoorten die van natte, venige bodems houden weer een kans. Het gaat om veenmos, veenpluis en eenarig wollegras. De Stichting Het Groninger Landschap bedankt de Lions heel hartelijk voor hun hulp. Stichting Het Groninger Landschap

4 Hier maalt men t De Stichting Het Groninger Landschap is vanaf dit jaar de trotse nieuwe eigenaar van zes molens. Vijf zijn geschonken door Stichting De Groninger Molen. Nummer zes, de molen van Westerwijtwerd, is overgenomen van de Stichting Korenpelmolen Zeldenrust. Met de drie Amerikaanse windmolens in het Zuidlaardermeergebied staat de teller op negen. molen Bovenrijge, Ten Boer foto: Omke Oudeman Golden Raand lente 2007

5 Groninger Landschap neemt zes molens over Graan tot Stof tekst: Addo van der Eijk foto s Omke Oudeman Pieterburen, tien uur s ochtends. Op de stelling van molen De Vier Winden is molenaar Johan van Dijk druk in de weer. Hij zet de molen in de wind, en trekt aan een lange ketting. De vang, ofwel de rem, is er nu af, schreeuwt hij tegen de harde wind in. Langzaam zetten de wieken zich in beweging. Een minuut later staan ze weer stil. De reuzel bovenin is nog koud en stijf, verklaart Van Dijk. Hij haalt extra windkracht, in de vorm van vier houten windborden die hij aan de uiteinden van de wieken plaatst. Dat blijkt afdoende. Mochten de borden niet baten, dan had ik de zeilen nog kunnen voorleggen, vertelt Van Dijk als we binnen zijn. De molen kraakt en schudt. Achter het raam schieten de wieken voorbij. Hij draait nu zestig enden. Tel maar, elke seconde komt een wiek langs. Molenaars zijn een apart slag mensen. Uitermate deskundig, en pratend in vaktermen als kruien, bonkelaar, spoorwiel en kapzolder. Zo ook Van Dijk, negentien jaar, en van kinds af aan gefascineerd door draaiende molens. Vanaf het moment dat ik kon lopen, heeft het molenvirus mij in de greep. Mijn moeder moest me altijd bij de plaatselijke molen weghalen. Sinds afgelopen zomer is Van Dijk eindelijk officieel molenaar. Je moet minimaal achttien zijn voor je molenaarsexamen. De opleiding duurde twee jaar, met eens in de twee weken een praktijkinstructie. Voor de prins Nu de wieken draaien, hangt Van Dijk de vlaggen uit. De Nederlandse in top, de blauwe wimpel op de stelling en vandaag voor het eerst een grote vlag van de Stichting Het Groninger Landschap bij de ingang. Van Dijk runt de Vier Winden samen met mede-molenaar en instructeur Derk Jan Tinga. Zijn hoofdtaken: de molen regelmatig laten draaien, en bezoekers rondleiden. In de zomervakantie lukt dat soms vier keer per week, s winters om de twee weken. Als de wieken draaien en de wimpel uithangt, is iedereen van harte welkom. Op een zomerdag krijg ik soms meer dan honderd bezoekers over de vloer. Soms maal ik meel, maar nu draait de molen voor de prins. Die uitdrukking stamt uit de Tachtigjarige Oorlog, toen men de molens voor niets liet draaien, zodat de Spanjaarden bij de belegering van de stad zouden denken dat er nog voldoende te eten was. Naast de Vier Winden is Van Dijk vrijwillig molenaar bij korenmolen De Lelie in Eenrum, ook één van de nieuwe molens van Het Groninger Landschap. Daar zit een leuke club van zo n twintig mensen, die niet alleen de molen draaiend houden, maar ook brood en koekjes bakken in de bakkerij, producten verkopen in de winkel en rondleidingen geven. Koren- én pelmolen Beneden, boven de ingang in Pieterburen, lezen we op de steen de gedenkwaardige woorden: Hier maalt men t Graan tot Stof, Hier pelt men bast van t Garstgraan of. O, mensch! Wilt hieruit leeren, Dat gij ook eens tot stof zult wederkeeren. De molen blijkt in 1846 gebouwd als koren- én als pelmolen. Bovenin zitten dan ook twee systemen, aangedreven door grote houten tandwielen: twee maalstenen - elk duizend kilo - voor het malen van graan, en twee zware pelstenen voor het pellen van gerst. Het pelsysteem zit onder de vloer, omdat er veel stof bij vrijkomt. Vliesjes van gerst afkrijgen blijkt geen sinecure. Het gebeurt met een ingenieus systeem van pelstenen, blik, raspen en zeven, en dat vier keer en twee minuten per steen lang. Einde van het liedje is gepelde gerst, oftewel gort, vroeger in het Noorden hét volksvoedsel bij uitstek. Van Dijk is trots op zijn molen, al kampt die wel met enig achterstallig onderhoud. Hij wijst naar de kap, waar de Nieuwe vrijwilligers Met de zes nieuwe molens sluit ook een stoet aan nieuwe vrijwillig medewerkers aan bij Het Groninger Landschap. Coördinator medewerkerzaken Marten Imelman telt bijna veertig nieuwe vrijwilligers, zowel molenaars, met een opleiding van twee jaar achter de rug, als gastheren en -vrouwen, die onder andere bezoekers rondleiden. Imelman bespeurt bij een aantal molens de behoefte aan extra vrijwilligers. Vooral de molen in Vierhuizen waar nu slechts één molenaar actief is zoekt naar nieuwe vrijwilligers. Maar ook de molen in Westerwijtwerd (Zeldenrust) en de molen in Spijk (Ceres) kunnen de hulp van vrijwilligers goed gebruiken. Bij voldoende aanmeldingen organiseren we dit jaar een cursus molengids, die acht dagdelen duurt. Stichting Het Groninger Landschap 5

6 Wilt u zich aanmelden als molenaar of als gastheer of -vrouw op één de molens, neem dan contact op met Siemie Zandvliet van de Stichting Het Groninger Landschap ( ). Johan van Dijk foto: Omke Oudeman verf van afbladdert. Ook de peluitrusting verkeert in slechte staat, en werkt niet meer. Het zou natuurlijk prachtig zijn als we de molen weer helemaal optimaal krijgen, aldus Van Dijk. Inventarisatie Onderhoud en restauratie zijn het werk van Douwe van der Zee, bouwkundig medewerker van de Stichting Het Groninger Landschap. Zelf staat hij niet te schilderen en te zagen. Dat laat hij grotendeels over aan de drie gespecialiseerde molenmakersbedrijven in Groningen. Als oud-medewerker van Stichting De Groninger Molen kent Van der Zee de vijf overgenomen molens door en door. De overname pakt volgens hem voor beide partijen goed uit. De Stichting De Groninger Molen, die inmiddels is overgegaan in de Stichting Het Groninger Molenhuis, behartigt de belangen van alle Groninger moleneigenaren. Om belangenverstrengeling voor te zijn, zochten ze voor hun eigen molens een nieuwe eigenaar. Voor Het Groninger Landschap passen de molens naadloos in het streven om meer aandacht te besteden aan cultuurhistorische elementen. Molens maken onlosmakelijk deel uit van het landschap. Helemaal nieuw is het fenomeen molens voor Het Groninger Landschap overigens niet. In het Zuidlaardermeergebied draaien al langer drie Amerikaanse windmolens, de moderne ijzeren evenknie van de traditionele molens. Het Groninger Landschap heeft net een uitgebreide inventarisatie achter de rug. Per molen heb ik bekeken wat er aan moet gebeuren. Jarenlang liep het onderhoud net achter de feiten aan. Het bedrag was te krap. Eigenlijk zouden we eenmaal een flinke inhaalslag moeten maken. Van der Zee betitelt zichzelf als monumentengek. Zelf heeft hij een zwak voor molen Ceres in Spijk, net als De Vier Winden een korenen pelmolen. Van der Zee geeft er pelcursussen, en is mede-auteur van een boek over de Groninger pelmolens. Groningen heeft een rijke pelhistorie. In de tweede helft van de negentiende eeuw was Groningen zelfs dé pelprovincie van Nederland. Door aardappelziekten nam de vraag naar gort destijds enorm toe. Bijzonder aan Ceres vindt Van der Zee het zogeheten zelfzwichtingsysteem. Dat zijn wit geschilderde kleppen op de wieken, die open of dicht gezet kunnen worden, al naar gelang de wind waait. Dat systeem kom je met name in het Noorden tegen. Zeldenrust Plaats: Westerwijtwerd Bouwjaar: 1845 Functie: koren-pelmolen voorzien van een zelfzwichtingssysteem De Onderneming Plaats: Vierhuizen Bouwjaar: 1858 Functie: Korenmolen, voorheen met een pelinrichting De Vier Winden Plaats: Pieterburen Bouwjaar: 1846 Functie: koren-pelmolen De Lelie Plaats: Eenrum Bouwjaar: 1862 Functie: Korenmolen, voorheen met een pelinrichting Bovenrijge Plaats: Ten Boer Bouwjaar: 1903/1985 Functie: houtzaagmolen met een maalinrichting Ceres Plaats: Spijk Bouwjaar: 1839 Functie: koren-pelmolen met een zelfzwichtings-systeem Golden Raand lente 2007

7 foto s: Omke Oudeman Erik van Dort, verhalenverteller van de stichting Vertellus. In 1982 kreeg ik van de ene op de andere dag een baan in Groningen. Om de omgeving beter te leren kennen ging ik regelmatig een stukje fietsen op het plattelaand. Als Utrechts stadsmens moest ik wel wennen aan de weidsheid en vooral ook aan de stilte van het Groninger Landschap. Op één van mijn tochten ontdekte ik langs het Boterdiep een bouwval die verraadde eens een molen te zijn geweest. Ik kan me mijn verbazing nog herinneren: Hoe kun je zoiets prachtigs zo laten verslonzen? Nu is de Widde Meul n in Ten Boer gelukkig weer geheel in oude glorie hersteld. Als verhalenverteller reis ik al enkele jaren door de provincie met onder meer oude Groningse sprookjes die ik op scholen vertel. In mei reis ik naar de Widde Meul n om daar het verhaal De Meester van de Zwarte Molen aan kinderen van basisscholen uit Ten Boer te vertellen. De Stichting Kronkels door Fivelingo heeft ervoor gezorgd dat ik dat verhaal in nog veel meer Groninger molens ga vertellen. In totaal vertel ik het verhaal dit seizoen meer dan 200 keer in molens in het hele land. Stichting Het Groninger Landschap 7

8 De graslanden van de Stichting Het Groninger Landschap behoren tot de belangrijke weidevogelgebieden van de provincie. De terreinen zijn zeer in trek bij grutto s, tureluurs, veldleeuweriken en kieviten. Het aantal weidevogels in de provincie daalt echter snel. Om het tij te keren, kiest Het Groninger Landschap ervoor om in drie kerngebieden een breed pakket aan beheermaatregelen in te zetten. watersnip ( KINA) Groninger Landschap vergroot kansen Wil je het voorjaar voelen, fiets dan in april van Noordlaren over het fietspad de Oostpolder in. Overal zie je weidevogels, en hoor je vogels jubelen en zingen, vertelt Els Heijman enthousiast. Ze is vrijwillig medewerker van het Zuidlaardermeerteam en één van de weidevogelwachten. Jaarlijks struint ze meerdere keren de polders af om de weidevogelstand in kaart te brengen. Bepaald geen straf, noemt ze haar telwerk. Bijzonder is dat in de Oostpolder bijna alle soorten weidevogels broeden. Niet alleen de grutto, tureluur en kievit, maar ook de slobeend, graspieper, wulp en knobbelzwaan. Vorig jaar broedden er zelfs zes paar veldleeuweriken, een soort die elders in Nederland snel achteruit gaat. De provincie Groningen houdt voor het Biologisch Meetnet de Groninger weidevogels al twintig jaar in de gaten. Het recent verschenen jubileumrapport schetst geen rooskleurig beeld. Het vlaggenschip de grutto is in twintig jaar tijd met dertig procent in aantal afgenomen. Het gaat slecht met de weidevogels, ook in onze gebieden, erkent Jelle Brandsma, hoofd terreinbeheer van de Stichting Het Groninger Landschap. De afname geldt met name voor de veengebieden, zoals ten westen van het Zuidlaardermeer en ten noorden van het Leekstermeer, en minder voor de kleigronden. In het Reitdiepgebied bleef het aantal grutto s vrijwel gelijk, zij het met fluctuaties. Toptijd Voor de toptijd van de grutto s moeten we volgens René Oosterhuis, rayonbeheerder van het Zuidelijk Westerkwartier, terug naar de jaren zeventig van de twintigste eeuw. In Nederland broedden destijds grutto s, nu zijn dat er nog Elk tijdsgewricht heeft zijn stijgers en dalers. In de jaren vijftig deden de watersnip en de kemphaan het goed. In de jaren zeventig holden ze achteruit, en beleefden de grutto, patrijs en veldleeuwerik hun toptijd. Sinds de jaren negentig zitten de zwanen en ganzen in een stijgende lijn. Voor een gruttovriendelijk beheer neemt Oosterhuis dan ook de jaren zeventig als referentie. We kijken goed naar de omstandigheden zoals ze toen waren: een hoger waterpeil, en een minder intensief en kleinschalig graslandbeheer. De aantallen van destijds krijgen we nooit meer terug, tempert Oosterhuis de verwachtingen, daarvoor zijn de milieuomstandigheden teveel veranderd. Grutto s zijn de extra beheerinspanningen meer dan waard, vult Brandsma aan. Nederland heeft een speciale verantwoordelijkheid omdat een groot deel van de wereldpopulatie van grutto s in ons land broedt. Bekalken Weidevogelbeheer draait om het bodemleven, oftewel de regenwormen en de insecten. Zonder eten geen weidevogels, legt Brandsma uit. De bodem is nu te zuur voor regenwormen. Ze verlangen een zuurgraad met een ph van boven de 4.5, terwijl onze veengronden op een ph van 4 zitten. Dat is te laag. Onder meer met ruige stalmest pakt Brandsma de bodemverzuring aan. De maatregel werkt. 8 Golden Raand winter 2005

9 tekst: Addo van der Eijk voor weidevogels Percelen die we de afgelopen zeven jaar bemestten met ruige stalmest zijn een fractie minder zuur. De gewenste ph bereiken we er echter niet mee. Door te bekalken gaan we dit jaar de bodem minder zuur maken. Hopelijk blijkt dat afdoende, en komt het bodemleven weer op gang. Voor het bemesten met stalmest lopen we als terreinbeheerder aan tegen de complexe mestwetgeving, die een optimale bemesting met ruige stalmest in de weg staat. De verdroging van veengronden door te lage waterpeilen werkt de verzuring in de hand. Als terreinbeheerder heeft Het Groninger Landschap het waterpeil niet altijd zelf in de hand. Brandsma: In de Onner- en Oostpolder liggen onze percelen erg versnipperd. We krijgen perceel voor perceel in eigendom. De herinrichting van de Oost- en Onnerpolder is in 2009 gereed. Pas daarna zijn we in staat een waterpeil in te stellen dat gunstig is voor weidevogels. Mozaïekbeheer Een andere noodzakelijke beheermaatregel is mozaïekbeheer. Grutto s en andere weidevogels hebben voldoende afwisseling van gemaaid en ongemaaid grasland nodig om te broeden en hun jongen groot te brengen. Brandsma: Variatie is hét recept voor een goede weidevogelstand. De graslanden die we vanaf de jaren tachtig versnipperd in beheer kregen, lieten we niet bemesten. Ze werden laat in het jaar gemaaid om bloemrijke graslanden te realiseren. Dat lukte, en samen met het boerenland ontstond een gevarieerde grasmat. In de jaren negentig schoot het landgebruik echter aan beide zijden door, Boven: grutto en onder: nest van tureluur. KINA Stichting Het Groninger Landschap 9

10 Koningslaagte. Klaas Huizenga stelt Oosterhuis. Aan de ene kant werden landbouwgronden te intensief bewerkt met drijfmest en zware machines, aan de andere kant speelde de verruiging van de natuurpercelen met pitrus en rietgras de weidevogels parten. Het gevolg: de grutto s konden nergens meer terecht. Rond de eeuwwisseling stelde Het Groninger Landschap in haar polders het beheer bij. Omdat we steeds meer aaneengesloten graslanden in beheer krijgen, moeten we meer variatie aanbrengen binnen onze percelen. In sommige percelen laten we vanaf het voorjaar vee grazen. Op andere percelen maaien we meteen nadat het broedseizoen achter de rug is, weer andere percelen maaien we een paar weken of een maand later. Het insectenleven daar is belangrijk voor de groei van de jongen. Te heftige pitrusontwikkeling gaan we te lijf met een zeer intensief maaibeheer. Grutto s willen een vrij uitzicht. Ook door het kappen van bomen en het opruimen van rommel en takkenbossen, bieden we de weidevogels meer bescherming tegen roofdieren. In het Reitdiepgebied sluit Het Groninger Landschap zoveel mogelijk aan bij het mozaikbeheer van de omliggende landeigenaren. Bronpopulaties Een gruttovriendelijk beheer is geen sinecure. Het maaien, beweiden met vee, bemesten met ruige stalmest en een hoger waterpeil vergt veel tijd, geld en inspanning. Brandsma: Het is daarom zaak om het beschikbare geld en de energie efficiënt in te zetten. Het is belangrijk om te kiezen voor graslanden waar de weidevogels in soort en aantal nog in redelijke mate voorkomen; de zogenoemde bronpopulaties. Weidevogels zijn plaatsgetrouw; elk jaar keren ze terug naar hetzelfde gebied. Zijn ze ergens verdwenen, dan hebben investeringen nauwelijks nog effect. Binnen de terreinen van Het Groninger Landschap kiest Brandsma voor drie kerngebieden: het Reitdiepgebied, de Oostpolder in het Zuidlaardermeergebied en de oeverlanden van het Leekstermeer. Meer naar het noorden in het Leekstermeergebied worden de weidevogels teveel verstoord door het weggeluid van de A7, verklaart Oosterhuis. Verstoring speelt ook een rol in het Reitdiepgebied. Omdat weidevogels licht en geluid mijden, broeden de grutto s nauwelijks direct aan weerszijden van de provinciale weg. Ze verkiezen rustiger terreinen. In de lift De eerste tekenen van de nieuwe beheermaatregelen stemmen hoopvol. Met name bij Hardeweer-Beswerd en de Koningslaagte zitten de weidevogels sinds de eeuwwisseling in de lift. Volgens Brandsma hoofdzakelijk door het verhogen van de grondwaterstand. Niet alleen de broedvogels, ook de pleisterende weidevogels doen zich daar tegoed aan de vele bodemdieren. In het najaar strijken er kemphanen, smienten en vooral veel kieviten en goudplevieren neer. Ook op de veengronden buigt de neergaande trend om. Het lijkt toe te nemen, zegt Oosterhuis voorzichtig. Op de oeverlanden van het Leekstermeer broeden weer enkele grutto s en tureluurs. Maar het is nog te vroeg om te juichen. Laten we eerst de tellingen van de komende jaren afwachten. Heijman trekt met haar weidevogelwacht de komende maanden in ieder geval weer het veld in. Ze heeft er veel zin in. Wij gaan bekijken of de beheermaatregelen hun vruchten afwerpen. We tellen systematisch volgens de zogeheten BMPmethode van SOVON. Zo weten we zeker dat we de gegevens van de verschillende jaren met elkaar kunnen vergelijken. 10 Golden Raand lente 2007

11 Lauwersmeer Uitneembare fietsroute! Fietsen over de voormalige zeebodem Voor 1969 maakte het Lauwersmeer onderdeel uit van de Waddenzee. Het zeewater stroomde vrij in en uit. Her en der lagen zeehonden te luieren op zandplaten en vele tienduizenden wadvogels, zoals bonte strandlopers en wulpen, streken er neer. Het Lauwersmeer hebben we vooral te danken aan de actie De Lauwerssé moat ticht, die ontstond na de watersnoodramp in Na de afsluiting verdwenen eb en vloed. Algauw kwamen de eerste planten, het zout spoelde weg en de vegetatie veranderde. Rietvelden, bossen en struweel staken de kop op. Tegenwoordig maken de plantenetende vogels, zoals ganzen en eenden, er de dienst uit. In 2003 werd een groot deel van het gebied uitgeroepen tot Nationaal Park. Deze fietsroute van circa 20 kilometer, die start in de haven, voert over de voormalige zeebodem. Onderweg treft u de overblijfselen uit het zoute verleden, zoals de schelpen langs het pad en de duindoorns. Bij schietoefeningen is een deel van de route afgesloten. Er staan dan waarschuwingsborden. tekst Addo van der Eijk foto s Omke Oudeman Stichting Het Groninger Landschap 11

12 Op pad Langs de dijk en door het 1. Vissershaven Vanaf de dijk is bij helder weer het eiland Schiermonnikoog goed zichtbaar. Jaarlijks doen vele schepen de haven van Lauwersoog aan. Schepen uit Nederland, maar ook uit Engeland, Duitsland en Denemarken. Op de visafslag in Lauwersoog veilen ze voornamelijk rondvis, onder meer kabeljauw, poon en harder. Vóór op het haventerrein ligt Schierzicht, waar u een gebakken visje kunt eten en een zeeaquarium kan bewonderen. Er zijn zes aquaria met talloze zeedieren, en een aaibak waar onder andere strandkrabben geaaid en harnasmannetjes gevoerd kunnen worden. Binnen ligt ook een logboek, waarin vogelaars hun waarnemingen noteren. 2. Zoute kwel Pal achter de zeedijk stroomt hier het zoute kwel onder de dijk door. In de waterplas zit dan ook brak water, waardoor langs de randen zoutminnende planten voorkomen. In het najaar valt vooral de paarsgekleurde zeeaster op. De plas is geliefd bij talloze soorten steltlopers, die hier met hoogwater neerstrijken. Vlak na de drooglegging was het zoutgehalte in het gehele Lauwersmeergebied nog hoog. Door uitspoeling met regenwater is het zoutgehalte nu veel lager. Zeekraal kwam vroeger door het gehele gebied voor. Nu alleen nog in het noordelijke deel, zoals bij deze waterplas. 3. Militair oefenterrein Het Marnewaard is grotendeels in gebruik bij Defensie als oefenterrein. De komst stuitte eind jaren zeventig op verzet. Zitacties, betogingen met spandoeken en een kinder-kaartenaktie Laat het Lauwersmeer niet schieten! moesten voorkomen dat het gebied ten prooi zou vallen aan rupsbanden en schietoefeningen. In 1980 leidde het zelfs tot een tijdelijke bezetting van de Marnewaard. Ook de Provinciale Staten van Groningen spraken zich destijds uit tegen militaire oefeningen in het Lauwersmeergebied. Het mocht niet baten. In 1987 startten de eerste schietoefeningen. 4. Vogelparadijs Op de heuvel heeft u een fraai uitzicht over de begraasde delen van de Ballastplaat. Om verruiging tegen te gaan, wordt de plaat het gehele jaar begraasd door konikpaarden en Schotse hooglanders. De korte, grazige begroeiing is aantrekkelijk voor weidevogels en ganzen. Een dagje vogelen in het Lauwersmeer levert al snel zo n zestig soorten op. De aantallen zijn duizelingwekkend. Een greep uit de gegevens: 299 lepelaars, brandganzen, wilde eenden, 331 brilduikers, smienten en kleine zwanen. Met een beetje geluk ziet u in de verte zelfs een slechtvalk. Het zijn de knolletjes van de fonteinkruiden, die de kleine zwanen aantrekken. De knolletjes groeien massaal in de ondiepe delen van het Lauwersmeer. 5. Ballastplaatbos Oude bomen zult u in het Lauwersmeergebied niet vinden. De oudste staan in het Zuidwalbos, waar in 1971 de eerste bomen zijn geplant. Slechts enkele boomsoorten, zoals wilg, populier en ruwe berk, konden destijds de strijd tegen de wind en het zout overleven. Inmiddels is ruim achthonderd hectare bos aangeplant, zoals hier het Ballastplaatbos. In het bos is een vogelkijkhut geplaatst bij een oeverzwaluwenwal, waar één van de grootste broedkolonies van Nederland huist. Her en der ontwikkelt 12 Golden Raand lente 2007

13 bos De Rug Nieuwe- Robbengat Lauwersoogbos Achter de Zwarten Schoolplein Marnebos Vierhuizerbos Marneweg (N361) Zuidelijke Lob Ballastplaatbos Ouden- Robbengat zich op de platen ook spontaan bos, voornamelijk met wilg en els. Natuuren milieuorganisaties, waaronder Het Groninger Landschap, pleiten voor de introductie van een gedempt tij, zodat de platen net als vroeger weer regelmatig overstromen met zout water en de verbossing een halt wordt toegeroepen. 6. Rietlanden Grote delen van het Lauwersmeergebied bestaan uit uitgestrekte rietlanden, die aan talloze vogelsoorten beschutting geven. Boven het riet zweeft de bruine kiekendief, in het riet zitten vogels als de kleine karekiet, de roerdomp en het baardmannetje. Rietlanden zuiveren ook het water. Eén hectare rietveld kan het water van vierhonderd huishoudens zuiveren. Het riet in het Lauwersmeergebied bestrijkt 2000 hectare, goed voor huishoudens. 7. De Poort Wie over de Marneweg richting Lauwersoog rijdt, kan het bijna niet ontgaan: het gevaarte van beton, dat als een teken in het landschap staat. Maar wat is het eigenlijk, dit object gemaakt door kunstenaar Onco Tattje? Een sluis, een graftombe, een poort naar het hiernamaals? De naam lezen we op het plaatje: De Poort. De locatie is geen toeval. Hier komen volgens kunstenaar Tattje alle componenten van het gebied samen: land, water en oefenterrein. Het beeld is net als het landschap een bedenksel, stelt Tattje. 8. Land van juffrouw Ali Hier ligt een bijzonder stukje natuur, vernoemd naar een medewerkster van Rijkswaterstaat. Juffrouw Ali heeft hier in de jaren tachtig van de twintigste eeuw veel onderzoek gedaan naar orchideeën. In mei en juni kunt u genieten van de vele paarsbloeiende orchideeën. Vooral de rietorchis komt hier veel voor: de stelen zijn lang, hun hoofdjes purperrood. Vervolgens staat eind juni, begin juli de moeraswespenorchis in bloei. De meest zeldzame orchideeënsoort is de honingorchis. Orchideeën houden van een voedselarme grond. Om de omstandigheden voor deze planten zo optimaal mogelijk te houden, wordt het weiland elke nazomer gemaaid. Het maaisel wordt afgevoerd. Over het orchideeënveld fladderen in mei en juli icarusblauwtjes, prachtige blauwe vlinders. Bij zonnig weer vliegen ze hoger en hoger. Alsof ze de zon willen bereiken, zoals Icarus, die volgens de Griekse mythologie naar de zon wilde vliegen. De was waarmee hij zijn vleugels aan zijn lichaam had geplakt, smolt en Icarus stortte neer. Ook de icarusblauwtjes dwarrelen naar beneden, maar zij overleven de val gelukkig wel. Stichting Het Groninger Landschap 13

14 Sluizen zo groot als flatgebouwen De spuisluizen staan op de grens van Groningen en Friesland. Deze foto is genomen vanuit Friesland. Op 23 mei 1969 was het zover: de laatste van de 25 caissons werden onder toeziend oog van koningin Juliana afgezonken. Een caisson is een grote betonkolos, ongeveer ter grootte van een flatgebouw. Sindsdien lozen de sluizen bij laagwater, onder natuurlijk verval, het overtollige water op de Waddenzee. Bij hoogwater en storm blijven de spuisluizen potdicht, en wordt het zoute water tot buiten de sluis verbannen. De strikte scheiding tussen zoet en zout heeft geleid tot het verdwijnen van planten en dieren die afhankelijk zijn van brak water. Vissoorten die van zoet naar zout trekken, zoals de stekelbaars en de paling, zijn sterk in aantal teruggelopen. Natuur- en milieuorganisaties strijden momenteel voor meer dynamiek in het waterpeil, en voor het herstel van de zoetzoutgradiënt. 14 Golden Raand lente 2007

15 voor Stad en Ommeland Versterking gevraagd voor het Leekstermeerteam en het Team Pieterburen foto s: Omke Oudeman De Stichting Het Groninger Landschap beheert naast ruim 7600 hectare natuurgebied ook borgen, molens en andere landschappelijke monumenten in de hele provincie. Daarbij krijgt de Stichting hulp van vrijwillig medewerkers, die zich inzetten voor Het Groninger Landschap. Inmiddels zijn er meer dan tien teams met bij elkaar zo n 200 enthousiaste vrijwillig medewerkers, die elk in hun eigen regio diverse excursies geven en bezoekerscentra bemensen. We vragen versterking voor het Leekstermeerteam en het Team Pieterburen. We zoeken mensen die enthousiast zijn voor de Groninger natuur en cultuurhistorie. Iets voor u misschien? Golden Raand lente e jaargang nummer 1 Uitgave van de Stichting Het Groninger Landschap Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren. t (050) , f (050) kantoor@groningerlandschap.nl Postbanknummer: Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van de Stichting Het Groninger Landschap. Gedrukt op chloorvrij papier Eindredactie: Siep Huizinga Ontwerp: Klaas Huizenga bno Het Leekstermeerteam werkt in het natuurgebied ten noorden van het Leekstermeer en organiseert jaarlijks verschillende excursies, zoals excursies voor de jeugd, wandelingen door de petten en vleermuizenexcursies. Daarnaast inventariseren de teamleden flora en fauna, zodat het beheer en de inrichting van de natuurterreinen daarop afgestemd kan worden. We zoeken vrijwillig medewerkers die zich willen inzetten voor één of meer van de volgende taken: - Meewerken aan de opzet en uitvoering van het jaarprogramma - Deelnemen aan het bestuur van het team - Inzetten van kennis op het gebied van flora en fauna. - Inventariseren van vogels en bloemen in het gebied. - Excursies leiden voor de jeugd om ze meer te betrekken bij de natuur. Het Team Pieterburen verzorgt excursies op de kwelders en in de omgeving van Pieterburen. Bovendien bemensen zij een bezoekerscentrum, dat tevens dienst doet als VVV. In verband met uitbreiding van de werkzaamheden worden er enthousiaste mensen gezocht voor de volgende taken voor circa twee dagdelen in de maand: - baliediensten in het bezoekerscentrum. Het gaat om voorlichting geven over Het Groninger Landschap, kas bijhouden, diavoorstellingen starten en afsluiten en andere kleine werkzaamheden. Voor beide teams zoeken wij mensen die affiniteit hebben met het Groninger Landschap, uit de regio komen, graag in een team werken, goed met publiek om kunnen gaan en die beschikken over organisatorische vaardigheden. Kennis van de omgeving, flora en/of fauna is een pré. Ook mensen die hierover niet beschikken, maar wel de bereidheid hebben deze kennis op te doen, worden uitgenodigd te reageren. Het takenpakket wordt vanzelfsprekend in onderling overleg samengesteld. De Stichting biedt, waar mogelijk, opleiding op maat aan. Het team verzorgt een inwerkprogramma. Tijdens uw werkzaamheden voor de Stichting Het Groninger Landschap bent u verzekerd tegen ongevallen en Wettelijke Aansprakelijkheid. Voor reiskosten en andere onkosten bestaat een vergoedingsregeling. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Stichting Het Groninger Landschap, contacpersoon: Siemie Zandvliet, telefoon (050) , info@groningerlandschap.nl

16 Nico de Haan en Cunera van Selm zijn de duo-presentatoren van de nieuwe tv-serie Ga toch fietsen! De Haan is vogelkenner en heeft reeds meerdere natuurprogramma s gemaakt, waaronder Vogels kijken. Van Selm is het gezicht van TV Noord. Zij presenteert Noord Nieuws en heeft een eigen talkshow getiteld Cunera. foto: Omke Oudeman Nieuwe serie op TV Noord Ga toch fietsen! foto s: Omke Oudeman De Stichting Het Groninger Landschap, waterschap Hunze en Aa s en waterschap Noorderzijlvest gaan televisie maken. Op 10 mei start het nieuwe programma op TV Noord Ga toch fietsen! In zeven afleveringen fietsen presentatoren Nico de Haan en Cunera van Selm langs de mooiste plekjes van de provincie. De Stichting Het Groninger Landschap wil met de televisieserie een breed publiek betrekken bij de Groninger natuur- en cultuurhistorie. Volgens De Haan en Van Selm is de serie meer dan een verzameling mooie landschapsbeelden. Samen fietsen ze in en rond gebieden van de Stichting Het Groninger Landschap. Tijdens hun tocht vertellen ze over de bijzonderheden van het gebied en leggen ze uit wat de Stichting doet om het te behouden. En ze wijzen natuurlijk op de mooie plekjes. De Haan: Het is beleef-tv. Met iedere aflevering trekken we de kijker naar het puntje van z n stoel. Zodra de uitzending afgelopen is, moet hij op de fiets willen stappen om zelf te zien hoe mooi het is. Ook voor de Groningen-kenners zullen er volgens De Haan leuke verrassingen tussen zitten. In iedere fietstocht zit wel iets wat je nog niet wist. In de week dat De Haan en Van Selm een route fietsen op tv, wordt deze tocht ook beschreven in het Dagblad van het Noorden. Bovendien zijn de fietsroutes te vinden op een speciale website, De site is vanaf 1 mei in de lucht. Fietsers kunnen kiezen uit een lange en een korte rit en maken telkens een nieuw rondje: een fietstocht start en eindigt op hetzelfde punt. Waterbeheer De serie is een coproductie van de Stichting Het Groninger Landschap, waterschap Hunze en Aa s en waterschap Noorderzijlvest. De waterschappen doen mee om meer bekendheid te geven aan waterbeheer. Van Selm: In de programma s komt heel duidelijk naar voren dat het werk van Het Groninger Landschap en de waterschappen in elkaars verlengde ligt. Het publiek is niet zo bekend met het werk van de waterschappen. Wij laten zien wat ze doen. Daardoor is het ook een heel informatief programma. De beide presentatoren stappen af en toe van de fiets om te praten met rayonbeheerders en waterschapmedewerkers. Ook de vrijwillig medewerkers van Het Groninger Landschap komen aan het woord. De Haan is tijdens de opnames onder de indruk geraakt van het grote netwerk van vrijwilligers. Ik merk aan alles dat ze een grote rol spelen bij de Stichting. De organisatie gaat heel professioneel met ze om. Het is leuk om ze te horen vertellen over de gebieden, vult Van Selm aan. Ze zijn er bijna dagelijks, kennen de bijzonderheden en de veranderingen. Herontdekking Van Selm heeft tijdens de opnames veel moois gezien. Ik ken de provincie goed en ben overal wel een keer geweest. En toch heb ik weer prachtige dingen gezien. Het was een grote herontdekking. Wat ik minder goed kende en heel mooi vond was

17 Meer bekendheid voor de waterschappen Weinig mensen weten wat de waterschappen doen. Dat is de reden waarom waterschap Hunze en Aa s en waterschap Noorderzijlvest zich aansloten bij de Stichting Het Groninger Landschap om een fietsprogramma te maken over de gebieden in de provincie Groningen. In de tv-serie wordt telkens een activiteit van het waterschap belicht door een medewerker. Mieke Riezebos van waterschap Hunze en Aa s: We laten bijvoorbeeld zien dat we water vasthouden in natuurgebieden en dat we gebieden inrichten voor waterberging bij extreme wateroverlast. De serie besteedt ook aandacht aan de vistrappen die we geplaatst hebben. Carine Plantinga van waterschap Noorderzijlvest vindt de formule van het fietsprogramma goed aansluiten bij de boodschap die het waterschap kwijt wil. Het blijkt dat mensen heel geïnteresseerd zijn in wat er in hun directe omgeving speelt. Nu zien ze op tv en later op de fiets wat wij in hun woongebied doen. Al fietsend pikken de mensen iets op van het werk van het waterschap. Polder Breebaart. Ook de Kiekkaaste bij de Dollard was bijzonder. Die had ik wel eens eerder bezocht, maar ik heb nooit eerder zoveel vogels bij elkaar gezien. Voor De Haan was vooral het Zuidoost-Groningse Westerwolde een verrassing. Ik was al verslingerd geraakt aan de eindeloze vergezichten, maar rond Sellingen zag ik een heel ander Groningen met veel bos. Wat een verscheidenheid, wat een verschil met de Dollard of het Reitdiepgebied. Behalve mooie landschapsbeelden laat de serie prachtige opnames zien van vele soorten vogels. De ijsvogel en de grauwe kiekendief komen van heel dichtbij op het scherm. De spectaculaire vogelbeelden noemt Van Selm een verrijking. Ik heb enkele afleveringen aan mensen in mijn omgeving laten zien en zij waren verrast door die vogelbeelden. Hè? Komen zulke mooie vogels in onze provincie voor? Waar en wanneer wordt er gefietst? De serie wordt uitgezonden op donderdagavond. Op vrijdag verschijnt de fietsroute in het Dagblad van het Noorden. Op zaterdag organiseren de Stichting Het Groninger Landschap en de waterschappen een Open Dag. Bij het vertrekpunt staan informatiestands en er zullen activiteiten zijn voor jong en oud. Kijk vanaf 1 mei op gebied uitzending verschijning in krant Open Dag Zuidelijk Westerkwartier 10 mei 11 mei 12 mei Zuidlaardermeergebied 17 mei 18 mei 19 mei Pieterburen 24 mei 25 mei 26 mei Dollard 31 mei 1 juni 2 juni Westerwolde 7 juni 8 juni 9 juni Reitdiepgebied 14 juni 15 juni 16 juni Blauwe Stad 21 juni 22 juni 23 juni

18 Sommige oude meanders van het Reitdiep stromen bij hevige regenval nu al vol met water, zoals hier bij Adorp. Straks worden de voormalige beddingen gebruikt om het regenwater langer vast te houden. foto: Klaas Huizenga Dankzij Kanjer gaat Reitdiep weer Het Reitdiepgebied tussen Groningen en Winsum is het oudste cultuurlandschap van West-Europa. Het is een rijk gebied. Rijk aan cultuurhistorie en rijk aan natuur. En sinds 1 februari is het nog rijker geworden. Op die dag overhandigde de Nationale Postcode Loterij een cheque van tweeënhalf miljoen euro aan de Stichting Het Groninger Landschap voor het project Laat het Reitdiep weer kronkelen. Deze Kanjer betekent volgens directeur Rita Jansen van Het Groninger Landschap een enorme impuls. We kunnen heel veel doen met dit geld. Vroeger kronkelde het Reitdiep door de Groningse klei naar de noordkust. Het was een open verbinding tussen de stad en de Waddenzee, eb en vloed waren tot in de stad merkbaar. Voor de scheepvaart was zo n bochtige rivier maar lastig en in de 17 e eeuw werd een heel stuk rechtgetrokken. De overgebleven meanders vielen droog. Ze liggen er echter nog steeds en wie het veld in trekt zal de laagtes onmiddellijk opmerken. Maar alleen de kenner zal weten dat ze ooit de bedding vormden van de oude getijdenrivier. Het Groninger Landschap wil de meanders weer vullen met water om zo het oude landschapsbeeld weer terug te halen. Maar dat is niet de enige reden om het Reitdiep weer te laten kronkelen. Door het regenwater langer vast te houden in de oude beddingen, wordt het gebied weer een stuk natter. En daardoor wordt het weer een aantrekkelijk broed- en voedselgebied voor weidevogels (zie ook het artikel op pag. 7). Rita Jansen, directeur Stichting Het Groninger Landschap Dankzij de kanjer kunnen we heel veel doen. 25 eeuwen bewoningsgeschiedenis Wat het Reitdiepgebied zo bijzonder maakt, aldus Jansen, is dat landschap, cultuurhistorie en natuur zo in elkaar grijpen. Het gebied vertelt het verhaal van 25 eeuwen bewoningsgeschiedenis. En dat voel je als je door het veld loopt of fietst. De hoogteverschillen, de restanten van wierden, de kronkelende sloten, zelfs als je de geschiedenis niet zou kennen, maakt het landschap indruk. Jansen legt uit dat het Reitdiep-project alle facetten van het gebied omvat. De reikwijdte van het project is groot. Het gaat om natuurherstel, foto: Omke Oudeman 18 Golden Raand lente 2007

19 kronkelen vooral voor weidevogels. Het gaat ook om herstel van het oude cultuurlandschap en om de waarde die het landschap heeft voor de hele regio. We besteden in het plan veel aandacht aan het publiek en de toegankelijkheid van het gebied. We gaan een bezoekerscentrum inrichten in een boerderij in Koningslaagte, even ten noorden van de stad. Dat wordt de poort naar het Reitdiepgebied. Van daaruit worden mensen op de fiets of te voet gestimuleerd het gebied zelf te beleven. Meteen aan de slag De directeur van Het Groninger Landschap is heel blij met de extra gift van de Postcode Loterij. Dankzij de kanjer kunnen we heel veel doen. Eén van de maatregelen zal het verhogen van het waterpeil zijn, ten behoeve van de weidevogels. De stichting is daar al mee begonnen in Koningslaagte. Het droge grasland is daar veranderd in een nat eldorado voor smienten, tureluurs, grutto s en kieviten. Als je ziet hoeveel vogels daar al zijn neergestreken in zo n korte tijd, dan belooft dat veel goeds voor de rest van het project, blikt Jansen vast vooruit. De directeur benadrukt dat voor verwezenlijking van het plan samenwerking met andere partijen nodig is. Het waterpeil kunnen we nu al verhogen in een deel van onze gebieden. Andere terreinen zijn weliswaar in ons bezit, maar zijn nog erg versnipperd. Voordat we daar iets gaan doen, willen we eerst overleggen met de betrokken agrariërs. Ook de overheid is een partner. Jansen: Ons plan past uitstekend binnen de bestaande beleidskaders van de provincie Groningen en de betrokken gemeenten. Het sluit aan bij de Regiovisie. Die visie pleit voor vergroting van de kwaliteit van het landelijk gebied nabij de stedelijke as Groningen-Assen. Mede dankzij de Kanjer kunnen er vele recreatieve mogelijkheden en cultuurhistorische waarden versterkt worden. We zorgen voor natuur dichtbij de stad. Tweeënhalf miljoen is veel geld, besluit Jansen, maar het is niet genoeg. Natuurlijk is het mooi dat we een fors bedrag op tafel kunnen leggen, maar de kosten zullen hoger zijn dan wat we nu hebben ontvangen. Samen met de overheid willen we kijken hoe we het project in zijn geheel kunnen voltooien. Waarom de Kanjer voor het Reitdiep? We vragen aan de heer Poelmann, directeur en voorzitter van de Nationale Postcode Loterij, waarom de loterij de Kanjer aan het Reitdiep heeft toegekend. Eén van de redenen is dat het Reitdiep binnen de Ecologische Hoofdstructuur valt, de EHS. Die moet in 2018 klaar zijn. Daarvoor is steeds opnieuw aandacht nodig en vooral geld. Met de Kanjer hopen we de EHS onder de aandacht te brengen en te houden van de politiek en andere financiers. Toch niet alleen de politiek? We doen het natuurlijk ook voor het brede publiek. We hopen dat dankzij de Kanjer mensen inzien hoe belangrijk het is dat de EHS er komt. En natuurlijk kunnen de mensen hier zien hoe prachtig Nederland is. Wat wil de Postcode Loterij? We ondersteunen organisaties die zich inzetten voor een rechtvaardige en groene wereld. De Landschappen zijn een van onze natuur goede doelen. Met het Reitdiepproject kunnen de deelnemers van de loterij zien hoe goed hun geld wordt besteed. Hoeveel geld heeft de Postcode Loterij al uitgekeerd? Sinds de oprichting in 1989 hebben we ruim 2 miljard euro aan 53 goede doelen uitgekeerd. Vijftig procent van de totale inleg is bestemd voor het goede doel. Inmiddels is de Postcode Loterij uitgegroeid tot de grootste goede doelen-loterij van Nederland. Stichting Het Groninger Landschap 19

20 Agenda Alle excursies zijn gratis en u hoeft zich van tevoren niet op te geven.* Honden zijn niet toegestaan, ook niet aangelijnd.* Aanmelden bij: Stichting Het Groninger Landschap, telefoon (050) of kantoor@groningerlandschap.nl op werkdagen van 9.00 tot uur. Voor excursies Noordkust aanmelden bij het Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen, telefoon (0595) van dinsdag t/m zondag van tot uur. * Tenzij anders vermeld foto: Omke Oudeman Zaterdag 24 maart Weidevogels in de Oostpolder Vertrekpunt: Osdijk ter hoogte van het verharde fietspad vanaf de uitkijktoren in Noordlaren. Tijd: 9.00 tot uur. Afstand: 6 kilometer. Donderdag 29 maart Stinsenplanten, zijn ze er al? Vertrekpunt: Parkeerplaats Iwema Steenhuis, t Pad 15 in Nuis. Tijd: tot uur. Afstand: 2 kilometer. Kosten: 2,50, kinderen 1,-. Zaterdag 31 maart Stinsenplanten, zijn ze er al? Vertrekpunt: Parkeerplaats Iwema Steenhuis, t Pad 15 in Nuis. Tijd: tot uur. Afstand: 2 kilometer. Kosten: 2,50, kinderen 1,-. Zondag 1 april Bezichtiging molen De Vier Winden Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen en uur. Zaterdag 7 april Bezichtiging molen De Lelie Locatie: Molenstraat 3 in Eenrum. Tijd: tussen en uur. Maandag 9 april Paaswandelingen Op 2 e paasdag organiseert Het Groninger Landschap in nauwe samenwerking met Dagblad van het Noorden en Stichting Het Drentse Landschap paaswandelingen in verschillende natuurgebieden in Drenthe en in Groningen. In de gebieden van Het Groninger Landschap kunt u genieten van de volgende wandelingen: Paaswandeling in Schans Bourtange Vertrekpunt: informatiecentrum Het Groninger Landschap in de vesting (Bisschopsweg 9). Tijd: tot uur. Afstand: 8 kilometer. Bij voldoende belangstelling is er een speciaal programma voor kinderen. Vroege paaswandeling in de Oosterpolder Vertrekpunt: Hoek Ruigelaan-Oude Middelhorst in Haren. Tijd: 6.30 tot 8.00 uur. Afstand: 3 kilometer. Paaswandeling door het Leekstermeergebied Vertrekpunt: Informatiepaneel aan de Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: tot uur. Afstand: 3 kilometer. Paaswandeling bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur aan de Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: tot uur. Paaswandeling Er gaat niets boven Groninger wolkenluchten in Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: tot uur. Afstand: 6 kilometer. Kosten: Beschermers en kinderen 1,50, niet-beschermers 3,-. Graag vooraf aanmelden bij het Waddencentrum. Vrijdag 13 april Rondleiding door de tuin De Vennen Tijd: tot uur. Vertrekpunt: kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Zaterdag 14 april Bezichtiging molen De Lelie Locatie: Molenstraat 3 in Eenrum. Tijd: tussen en uur. Zondag 15 april Jeugdexcursie Bouw je eigen nestkastje Locatie: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen 20 Golden Raand lente 2007

21 Bolmeer foto: Omke Oudeman Tijd: tot uur. Kosten: 3,-. Deze excursie is bedoeld voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Voor de ouders en andere belangstellenden wordt er op dezelfde tijd in en door Domies Toen een rondwandeling georganiseerd. Meer informatie is te verkrijgen bij Domies Toen, telefoon (0595) Bezichtiging molen De Vier Winden Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen en uur. Zaterdag 21 april Fietstocht Vroege vogels in het Reitdiepgebied Vertrekpunt: kerkje aan de Valgeweg 12 in Klein Wetsinge. Tijd: 7.00 uur. Afstand: 10 kilometer. Kosten: Beschermers 2,-, niet-beschermers 3,-, kinderen 1,-. Vooraf aanmelden. Bezichtiging korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen en uur. Bezichting molen De Lelie Locatie: Molenstraat 3 in Eenrum. Tijd: tussen en uur. Zondag 22 april Wandeling Ontluikend leven in Leinwijk Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Meerweg 62 in Kropswolde (bij paviljoen De Leine). Tijd: 9.00 tot uur. Afstand: 3 kilometer. Dijkwandeling naar vogelkijkhut De Kiekkaaste Vertrekpunt: informatiegebouw Nieuwe Statenzijl. Tijd: tot uur. Jeugdexcursie bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur aan de Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: tot uur. Vooraf aanmelden. Trek je oude kleren en laarzen aan! Vogelkijkexcursie Noordkust Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: tot uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar 1,50, niet- Beschermers 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum. Zaterdag 28 april Wandeling Vogels in de Oostpolder Vertrekpunt: Haventje in Noordlaren. Tijd: 9.00 tot uur. Afstand: 5 kilometer. Excursie Eendenkooi Nieuw Onrust Verzamelpunt: parkeerplaats bovenaan de dijk bij het waterschapshuisje in de Westpolder. Tijd: tot uur. Kosten: 1,-. Vooraf aanmelden. Bezichtiging molen De Lelie Locatie: Molenstraat 3 in Eenrum. Tijd: tussen en uur. Zondag 29 april Eens vroeg uit de veren voor vogels Vertrekpunt: weg Bolmeer bij huisnummer 4 in Zevenhuizen. Tijd: 7.00 tot 9.00 uur. Afstand: 2 kilometer. Kosten: 1,- (kinderen gratis). Meerland in het voorjaar Vertrekpunt: bij het hek van het terrein bij de schaapskooi aan de Clingeweg in Oostwold. Tijd: uur. Vooraf aanmelden. Bezichtiging molen De Vier Winden Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen en uur. Woensdag 2 mei Natuurmiddag voor de jeugd Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Oudeweg 15 in Nuis (bij de Coendersborch). Tijd: tot uur. Kosten: 1,-. Vooraf aanmelden. Donderdag 3 mei Vogels vanaf de fiets in de nieuwe polders Vertrekpunt: Fietstunnel aan de Dr. Ebelsweg in Waterhuizen. Tijd: tot uur. Afstand: 10 kilometer. Vooraf aanmelden. Zaterdag 5 mei Wandeling naar Het Hemrik en benedenloop Drentsche Aa Vertrekpunt: kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 9.00 tot uur. Vooraf aanmelden. Bezichtiging molen De Lelie Locatie: Molenstraat 3 in Eenrum. Tijd: tussen en uur. Bezichtiging molen De Vier Winden Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen en uur. Zondag 6 mei Zangvogels in de Oosterpolder Vertrekpunt: Hoek Ruigelaan Oude Middelhorst in Haren. Tijd: 6.30 tot 8.00 uur. Vroege vogelwandeling Schans Bourtange Vertrekpunt: informatiecentrum Het Groninger Landschap in de vesting (Bisschopsweg 9). Tijd: 5.30 tot 8.30 uur. Afstand: 8 kilometer. Bij voldoende belangstelling is er een speciaal programma voor kinderen. Stichting Het Groninger Landschap 21