MUSEUM AAN DE IJZER. Wat rest van het leven. Wat blijft van het land.

Transcriptie

1 MUSEUM AAN DE IJZER Wat rest van het leven. Wat blijft van het land. 1

2 TER INFO Met deze invulbrochure hebben we geprobeerd voor leerlingen van de derde graad van het basisonderwijs een boeiend werkdocument te brengen. Waar het onderwerp er zich toe leende hebben we eveneens gepoogd moderne werkvormen te hanteren. De opdrachten en de werkwijze zijn gestoeld op de VakOverschrijdende EindTermen (VOET) die hieronder vermeld zijn. We wensen u samen met de leerlingen een leerrijk bezoek aan het vernieuwd museum. Doelstellingen Lager Onderwijs: vakoverschrijdend Nederlands - Lezen De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beschrijven) de informatie achterhalen in 3.1 voor hen bestemde instructies voor handelingen van gevarieerde aard; 3.3 voor hen bestemde teksten Nederlands - Schrijven De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau =structureren) 4.6 schriftelijk antwoorden op vragen over verwerkte inhouden. 4.8* De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: - luister-, spreek-, lees- en schrijfbereidheid; bereidheid tot nadenken over spreek-, lees- en schrijfgedrag Historische tijd De leerlingen 5.6 kunnen hun afstamming aangeven tot twee generaties terug. 5.7 kennen de grote periodes uit de geschiedenis en ze kunnen duidelijke historische elementen in hun omgeving en belangrijke historische figuren waarmee ze kennis maakten in de tijd situeren 5.8 kunnen aan de hand van een voorbeeld illustreren dat een actuele toestand, die voor kinderen herkenbaar is, en die door de geschiedenis beïnvloed werd, vroeger anders was en in de loop der tijden evolueert. 5.9* tonen belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders. Algemene vaardigheden tijd De leerlingen beseffen dat er een onderscheid is tussen een mening over een historisch feit en het feit zelf. 2

3 6. Wereldoriëntatie - Ruimte Oriëntatie- en kaartvaardigheid De leerlingen 6.1 kunnen aan elkaar een te volgen weg tussen twee plaatsen in de eigen gemeente of stad beschrijven. Ze kunnen deze reisweg ook aanduiden op een plattegrond. 6.2 kunnen in een praktische toepassingssituatie op een gepaste kaart (en op de globe evenaar, de polen, de oceanen), de landen van de Europese Unie en de werelddelen opzoeken en aanwijzen. Ruimtebeleving De leerlingen 6.5 kunnen aan de hand van een concreet voorbeeld het verschil tussen beleefde en absolute afstand illustreren. Ruimtelijke ordening/bepaaldheid De leerlingen 6.7 kunnen in de realiteit op een gepaste kaart een landelijke, stedelijke, toeristische en industriële omgeving herkennen en van elkaar onderscheiden. Algemene vaardigheden ruimte De leerlingen 6.10 kunnen in een landschap gericht waarnemen en ze kunnen op een eenvoudige wijze onderzoeken waarom het er zo uitziet kunnen een atlas raadplegen en kunnen enkele soorten kaarten hanteren gebruik makend van de legende, windrichting en schaal. 7. Brongebruik: de leerlingen kunnen op een gepaste manier informatiebronnen hanteren en gebruiken. 3

4 OPDRACHT IN DE KLAS 1. Op weg naar het Museum aan de IJzer Situeer op onderstaand kaartje in het blauw welke weg jij moet volgen om de stad met het Museum aan de IJzer te bereiken en duid de IJzer aan. Duid in het geel de stad aan waar elke avond om 20 uur onder de Menenpoort The Last Post gebracht wordt. Duid in het rood de stad aan waar Koning Albert I zijn hoofdkwartier had. (Diksmuide, Ieper, Veurne ) 2. Ga naar en zoek het antwoord op volgende vragen. 1 In welk jaar werd de eerste IJzertoren ingewijd? 2 AVV VVK op de toren staat voor 3 Wat is begin- en eindjaar van WOI? 4 In hoeveel talen staat de kreet Nooit meer oorlog op de IJzertoren te lezen? 5 Met de resten van de gedynamiteerde toren werd de PAX-poort gebouwd. Wat betekent PAX? 6 Wanneer werd de nieuwe toren ingewijd? 4

5 3. Verwijzen naar witte papaver In Vlaanderens velden (Letterlijke vertaling) In Vlaanderens velden bloeien de klaprozen Tussen de kruisen, rij aan rij die onze plek aangeven; en in de lucht vliegen leeuweriken, nog steeds dapper zingend zelden gehoord te midden van het kanongebulder aan de grond. Wij zijn de doden. Enkele dagen geleden leefden we nog, voelden de dauw, zagen de zon ondergaan beminden en werden bemind en nu liggen we in Vlaanderens velden Neem ons gevecht met de vijand weer op: Tot u gooien wij, met falende hand de toorts; aan u om haar hoog te houden Als gij breekt met ons die sterven zullen wij niet slapen, ook al bloeien de klaprozen in Vlaanderens velden. De witte klaproos staat symbool voor het streven naar vrede. Vrede in de ruime zin van het woord: meer dan geen oorlog betekent het ook rust, harmonie, verdraagzaamheid in een multiculturele samenleving maar ook in alledaagse omstandigheden. De keuze van de witte klaproos is geïnspireerd op bovenstaand wereldberoemde gedicht van John McCrae In Flanders Fields dat hij aan het front schreef. Op vind je een tekenfilmpje dat het verhaal rond het gedicht In Flanders Fields van John McCrae vertelt. (Engels) 5

6 4. Het WOI- monument van je gemeente opzoeken Dit monument op de oorlogsbegraafplaats Tyne Cot in Zonnebeke herdenkt militairen uit het Gemenebest (British Commonwealth) die zijn omgekomen in de Eerste Wereldoorlog en waarvan geen graf bekend is. Hun namen staan op het monument. (Situeer Tyne Cot Cemetry op het kaartje pg 4) Het monument op onderstaande foto herdenkt de inwoners van Torhout die zijn omgekomen of vermist in de Eerste Wereldoorlog. Ook in jouw gemeente is dergelijk monument te vinden. Op kan je voor alle gemeenten de locatie(s) waar een oorlogsmonument staat vinden. Zoek het op voor jouw gemeente, noteer het adres en probeer aan de hand van het kaartje op de webpagina de locatie te situeren ten opzichte van jouw adres. (Hoever is het monument verwijderd van waar je woont?) Breng een bezoek aan het monument. Bekijk goed de namen van de soldaten, misschien vind je er je eigen familienaam of een bekende naam bij. 6

7 Misschien zijn een aantal klasgenoten afkomstig uit een ander land of misschien heb je een familienaam die niet frequent voorkomt omdat een van je voorouders na WOI in ons land gebleven is. Ga na waar je familienaam vandaan komt en of het land van herkomst bij de oorlog betrokken was. Kleur het land op onderstaande kaart in het rood. Op of op kan je nagaan hoe jouw familienaam wereldwijd en meer specifiek in België verspreid is. Hoeveel keer komt je naam wereldwijd voor? Hoeveel Belgen dragen jouw naam? Kleur het land ( of continent) met de sterkste concentratie van je familienaam in het rood op onderstaande kaart. 7

8 5. Oorlog vrede In het oude Romeinse Rijk, bij de Grieken en later bij de Germanen, de Spanjaarden, de Fransen, de Duitsers, altijd waren er krijgsheren, leiders die droomden van macht. Ze wilden hun rijk uitbreiden. Daarom zetten ze soldaten in die ten oorlog trokken. Huizen, oogsten, vrouwen, kinderen, niets werd gespaard. In een oorlog spreken we over vriend en vijand. Ook in het dagelijks leven wordt strijd geleverd: op de werkvloer staan werkgevers vaak tegenover werknemers; in de sport staan clubs tegenover elkaar, op school worden medeleerlingen wel eens gepest om de meest uiteenlopende redenen. We noemen ze tegenstanders, concurrenten. Onderstaande kaart geeft de conflictlanden in de wereld aan. Zoek een land op dat momenteel heel regelmatig het nieuws haalt omwille van de strijd die er geleverd wordt. Duid het aan op de kaart. Probeer te weten waarover het conflict handelt. Wie zijn de strijdende partijen? 8

9 Hieronder vind je een mindmap met de begrippen oorlog en vrede. Vul volgende termen in de ballonnetjes in en vul de 4 overgebleven ballonnen zelf aan met begrippen waaraan jij denkt als je oorlog en vrede hoort. Oorlogspelletjes - ruzie - overleggen pesten - belegeren - vredespijp VREDE OORLOG 9

10 Conflicten ontstaan als gevolg van een machtsstrijd tussen minimum twee partijen. Soms is de oorzaak heel banaal, een futiliteit, dat men later niet eens meer weet wat de aanleiding tot het conflict was. Mocht men de tijd terug kunnen draaien, dan zouden partijen overleggen, onderhandelen, het geschil bijleggen zodat het niet tot een conflict komt. Veel oorlogen worden gelukkig op die manier voorkomen! Geen enkel conflict hoeft een oorlog te worden. Kan jij samenleven met mensen van een andere godsdienst, een andere huidskleur, een andere opvatting? Heb je het moeilijk met allochtonen of illegalen? Als je vindt dat een situatie onaanvaardbaar is, hoe pak je het dan aan? Kies je ervoor : Mogelijkheid Waarom? Te overleggen met de andere partij? De andere uit te maken, te kleineren? De andere de rug toe te keren, te negeren? Welk van bovenstaande mogelijkheden kan een win/win situatie opleveren? Waarom? 10

11 OPDRACHTEN IN HET MUSEUM AAN DE IJZER Op bovenstaande foto zie je twee belangrijke monumenten, enerzijds de IJzertoren en anderzijds de PAX-poort. Bij je bezoek stap je door de imposante PAX-poort naar de huidige IJzertoren, waarin het 22 verdiepingen tellende museum gevestigd is. Via de trap bereik je het terras. Vandaar krijg je een adembenemend zicht over de toenmalige frontstreek. Eerste Wereldoorlog De langlopende oorzaak van WOI was de honger naar machtsuitbreiding van de grootmachten van Europa, waaronder het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse, het Ottomaanse, het Russische en het Britse Rijk, Frankrijk en Italië. De moord op 28 juni 1914 op aartshertog Franz Ferdinand van Oostenrijk, de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, door een Bosnisch-Servische nationalist, was de directe aanleiding voor de grootmachten om WOI te starten. Via hun kolonies verspreidde het conflict zich gauw over de wereld. België werd vanaf zijn ontstaan in 1830/1831(1831 Verdrag van Londen), door de toenmalige grootmachten verplicht neutraal te blijven. België weigert Duitsland vrije doorgang, Duitsland schendt de neutraliteit en valt in augustus 1914 België binnen. Dit vormt dan weer de aanleiding voor Groot-Brittannië om in de oorlog te stappen. België was een klein land, waarvan weinig tegenstand werd verwacht. Tegelijk was het een industriële grootmacht met het dichtste spoorwegnet van het Europese vasteland, wat het tot een aantrekkelijk doelwit maakte. Het Duitse leger rukte snel op, veroverde de vestingen langs de Maas en dreef het slecht uitgeruste Belgische leger voor zich uit. De Belgen trokken zich terug op Antwerpen dat in de voorafgaande decennia was omgeven door een ring van forten. Op 10 oktober 1914 viel echter ook Antwerpen. Het Belgische leger trok zich vervolgens langs de kust terug in de richting van Frankrijk. De laatste verdedigingslinie op Belgisch grondgebied werd ingericht langs de IJzer. De omgeving van de IJzer werd onder water gezet. Het Duitse leger liep hopeloos vast in de moerassen. Vier jaar lang bleef de IJzer de grens tussen de Duitse en de geallieerde legers, als de meest westelijke uitloper van een frontlinie die van het Noordzeestrand bij Nieuwpoort doorliep tot de Frans-Zwitserse grens. Achter de IJzerlinie bleef een klein deel van België onbezet. De opperbevelhebber van het Belgische leger, koning Albert, vestigde zijn hoofdkwartier in Veurne. 1. Via dolorosa : de weg van lijden kruisweg Via DOLOROSA Tijdens de doortocht van België trekt de Duitse invaller een spoor van verwoeste huizen, dorpen en steden door het land en maakt hij duizenden onschuldige slachtoffers. De Belgische bevolking slaat massaal op de vlucht. We volgen de vluchtelingen en de verwarring die de oorlog veroorzaakt langs de Via Dolorosa. Wat neem je mee als je plots moet vertrekken en waar kan je terecht? Vandaag zijn het nobele onbekenden die 11 vluchten voor verre oorlogen. In 1914 waren het onze (over)grootouders.

12 Tussen de PAX-poort en de huidige IJzertoren stap je over de via Dolorosa. (zie afbeelding hiernaast) Links en rechts vind je namen van steden en gemeenten waarlangs de Duitse troepen door het land oprukten. Is er een dorp of stad uit je buurt dat op of nabij de via Dolorosa ligt? Noteer de naam of namen. Wat is er daar in WOI precies gebeurd. 12

13 2. Na film Welk gevoel overheerst na het bekijken van de film: noteer het sterkste gevoel onderaan, daarboven het tweede in rij en zo verder tot de top. 3. Panorama Hoe ver lag het front van de IJzertoren? Hoe ver ligt Ieper van hier? In welke windrichting ligt Nieuwpoort? Hoever ligt Brugge van de IJzertoren? 4. Verdieping 20 Toon op de kaarten hieronder aan dat de oorlog een wereldoorlog was. Duid minstens 5 betrokken landen aan. Duid ook verschillende werelddelen aan die betrokken waren. Wat verstaat men onder geallieerden? (groen) Wat verstaat men onder neutrale landen? (wit) Wat zijn de centralen? (grijs) Wat was de rechtstreekse aanleiding tot WOI? 13

14 14

15 5. Verdieping 18: Mensen op de vlucht Links een recente foto van een vluchtende massa voor oorlogsgeweld. Rechts Belgen op de vlucht in WOI. Een deel van de Belgische bevolking moest vluchten: ze trokken naar onbezet België of ze werden opgevangen in Frankrijk, Nederland en Engeland? Stel dat je te voet moet vluchten en je mag slechts 5 voorwerpen meenemen. Wat neem je mee? Waarom kies je deze voorwerpen? Zijn er plaatsen waar er nu vluchtelingen zijn? Hoe worden deze vluchtelingen opgevangen? 15

16 6. Verdieping 17 Kaart Westhoek: Teken de frontlijn Duid de Belgische en de Duitse linies aan. Wat stelt het blauwe gebied voor? 16

17 7. Verdieping 14 : Mens versus machine De beide legers groeven zich steeds verder in hun loopgraven in. Vier jaar lang deden ze pogingen door de steeds sterkere linies van de tegenstander heen te breken. Aan beide zijden werden daarbij naast honderdduizenden soldaten voortdurend nieuwe uitvindingen zoals tanks en gifgassen ingezet. Prikkeldraad is in zo grote hoeveelheden gebruikt dat de verkoop van resterende voorraden na de oorlog tot de doorbraak van het gebruik in de landbouw leidde. Een van de gevaarlijkste plekken van het IJzerfront was de Dodengang, een loopgravenstelsel dat tot vlakbij de IJzer doorliep. Omdat aan de overzijde hetzelfde gebeurde, naderden de vijandelijke legers elkaar hier tot op enkele tientallen meters. In deze macabere omgeving vond een van de meest bizarre gebeurtenissen van de frontoorlog plaats: een verbroedering tussen de soldaten aan weerszijden van het front tijdens de Kerst van Naar een tekst van : Hans Renes, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Zoek in de tekst voorbeelden van het feit dat de oorlog leidt tot het uitvinden van nieuwe producten en dus de economie ten goede komt. Wist je dat België een belangrijke wapenleverancier is? Wat is de belangrijkste wapenfabrikant in België? 17

18 8. Verdieping 13: Obussen worden urnen Kan je het thema van deze verdieping Obussen worden urnen verklaren? Op deze verdieping staan obussen. Bij elke obus staat de naam van een gesneuvelde soldaat/burger. Controleer of jouw gekozen soldaat er terug te vinden is. Stel dat je op dit moment een van deze gesneuvelden kon spreken. Schrijf hieronder de boodschap die je hem/haar zou willen zeggen. 18

19 9. Verdieping 12 : Bezet land Het leven in bezet België werd heel erg beperkt. Alles werd gereglementeerd. Hieronder vind je een paar voorbeelden van aanplakbiljetten waarmee de bevolking geïnformeerd werd. Noteer 3 beperkingen en beschrijf wat dit voor gevolg had voor de mensen. 10. Verdieping 10: Terug thuis Wat zegt jullie 11 november? Foto genomen juist na het ondertekenen van de Wapenstilstand in het bos van Compiègne. Op de voorgrond Maarschalk Foch (tweede van rechts), geflankeerd door twee Britse officieren: schout-bijnacht Hope (uiterst rechts) en admiraal Wemyss. De wagon was aan Foch geschonken door de fabrikant Compagnie Internationale des Wagons- Lits. 19

20 In welk land ligt Compiègne? Welke landen waren zeker betrokken bij de wapenstilstand? De oorlog is voorbij. De soldaten komen terug thuis. Hoe verwachten de soldaten thuis ontvangen te worden Naast de lichamelijke letsels blijven soms levenslang de onzichtbare psychische letsels zoals depressies, angstaanvallen, slapeloosheid, Lichamelijke letsels tekenen de slachtoffers voor de rest van hun leven. Gasaanvallen en kogels in hoofd of romp veroorzaken onmiddellijk of op korte termijn de dood. Velen blijven echter letsels die niet dodelijk zijn, voor de rest van het leven meedragen. Oogletsels en schade aan de ademhalingswegen als gevolg van de gasaanvallen zijn niet zichtbaar maar beperken blijvend de activiteiten. Kogels en granaatscherven blijven hangen in het lichaam. Wonden zijn bijna altijd geïnfecteerd, want modder of stukken kledij zijn met het projectiel het lichaam binnengedrongen. Zelfs de kleinste verwonding kan aanleiding geven tot tetanus, met bijna zeker de dood tot gevolg. Er waren geen vaccinaties, er waren geen antibiotica ( het eerste antibioticum Peniciline werd pas in WOII gebruikt), dus bleven de wonden maanden soms jaren etteren. 20

21 Op de foto s zie je voorbeelden van: Diepe littekens en littekens die het gelaat ontsieren. Moeilijke, herhaalde gezichtsreconstructies zijn nodig om een menswaardig leven te kunnen leiden. Littekens op ledematen met flexie contracturen als gevolg (handen in krampachtige houding) Koudvuur of gangreen: het afsterven van weefsel vooral van handen en voeten kwam veel voor: de weefsels zwellen, worden zwart en vallen tenslotte af. De oorzaken zijn ofwel een onderbreking van de bloedtoevoer of een besmetting met een anaerobe microbe, gewoonlijk beide. Als men het leven van de patiënt wil redden is de enige behandeling het wegsnijden van het afgestorven weefsel. In de praktijk kwam dat gewoonlijk neer op een amputatie van de hand, voet, been of arm. Huidletsels door inwerking van gifgas Stompen van geamputeerde ledematen Hoe kijk je aan tegen mensen met een handicap. Hoe ga je daar mee om? 11. Verdieping 9 : Vergeten? Vergeven? Verwerken? 21

22 Wat heeft de kunstenaar volgens jou in dit kunstwerk willen uitdrukken? 12. Verdieping 8: De IJzertoren als symbool Waarom werd de IJzertoren gebouwd? Wat betekent AVV-VVK? De IJzertoren heeft een specifieke vorm: Wat diende als voorbeeld? Noteer de boodschap die de IJzertoren geeft? Waarom die 4 talen op de toren? 22

23 13. Verdieping 6 : Een eigen mening vormen Mensen zoeken naar groepsgevoel: Groepsgevoel is noch goed noch slecht, maar kan goed of slecht gebruikt worden: geef enkele groepen waar jij toe behoort. Er worden een aantal stellingen voorgesteld. Naargelang de leerling(e) al dan niet akkoord gaat met de stelling sluit hij/zij bij de ene of andere groep aan. Stellingen 1. Alle wapens moeten verboden worden. 2. Computerspellen over oorlog leiden automatisch tot gewelddadig gedrag. 3. Wie gepest wordt, heeft het vaak zelf gezocht. 4. Ik zou vluchtelingen in huis nemen. 5. Pestgedrag kan onder geen beding aanvaard worden. Bedoeling is dat door de keuze van de kinderen telkens wisselende groepen ontstaan. Na elke vraag volgt een korte bespreking waarom een leerling die keuze maakte. Wat hebben jullie hier uit geleerd? Al naargelang de stelling sloot je aan bij de ene of de andere groep. En steeds hebben jullie willen kijken of je de grootste groep was/ of je de beste was. Waarom heb je voor bepaalde groepen gekozen? Vrienden/groepsdruk/eigen mening/ Wat is voor jou het belangrijkste element? 23