Ontwikkelingen in kunstenaarsverf
|
|
- Barbara Brander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 114 1 Ontwikkelingen in kunstenaarsverf door Drs. P. Keune Centraal Laboratorium voor Onderzoek aan Voorwerpen van Kunst en Wetenschap Amsterdam 1. Inleiding Eisen aan pigmenten Lichtechtheid Inertheid Onoplosbaarheid Ontstaan van kleur Deeltjesgrootte Verfmaken Gezondheid en milieu Aanvullende literatuur
2 Inleiding In vroeger tijden moest de kunstenaar of een van zijn leerlingen, voordat er geschilderd kon worden, zelf de verf bereiden. Hij deed dit door bijvoorbeeld gekleurde aarde fijn te stampen, deze op een stenen plaat met een bindmiddel zoals lijnolie te vermengen en vervolgens met een wrijfsteen of glazen loper te wrijven tot een smeuïge massa. Verf is in wezen een eenvoudig materiaal. Het bestaat uit een kleurend bestanddeel, het pigment (dat in de kunstschilderswereld wordt genoemd) en een lijmstof, het bindmiddel, dat de pigmentdeeltjes op de ondergrond en aan elkaar vastlijmt. Verder kunnen allerlei hulpstoffen toegepast worden, zoals oplos- en verdunningsmiddelen, droogstoffen (siccatieven) om de chemische doorharding, in het geval lijnolie wordt gebruikt, te bevorderen en stoffen die het vloeigedrag van de verf modificeren. In de loop van de eeuwen is verf op veel punten veranderd. Een zeventiende eeuwse verf is daardoor nauwelijks meer te vergelijken met een verf uit deze tijd. Met name is het pigmentgebruik gewijzigd. Oudere pigmenten werden vervangen door nieuw ontdekte, die kleursterker, zuiverder van kleur en meer lichtecht zijn. Toen de industrie het verfmaken van de kunstenaar in de tweede helft van de negentiende eeuw overnam, viel dit samen met de ontwikkeling van geheel nieuwe klassen van pigmenten. Een kenmerk van de hedendaagse pigmenten is de fijnheid van de deeltjes, vergeleken met die van vroegere pigmenten. Aan grovere deeltjes treedt meer lichtreflectie op, terwijl fijnere deeltjes eerder lichtverstrooiïng geven. Een verf met grovere deeltjes ziet er meestal wat transparanter uit dan een met fijnere deeltjes en vertoont een zekere luster (briljantheid). De kunstenaar van nu heeft de beschikking over een reeks van verven met uiteenlopende optische eigenschappen. Deze worden vaak niet goed begrepen, zoals bij de geruchtmakende restauratie van Who is afraid of Red, Yellow and Blue van Barnett Newman uit de collectie van het Stedelijk Museum bleek. Het rode middenvlak van dit werk is door Newman geschilderd met dekkende en transparante olieverven, respectievelijk gemaakt met anorganische
3 114 4 Kunstenaarsverf (mengkristal van cadiumsulfide en cadmiumselenide) en organische rode pigmenten. Bij de restauratie is gebruik gemaakt van dekkende anorganische cadmiumlithopoon (bariumsulfaat en cadmiumsulfide/selenide). Het resultaat is dat de flikkerende dieptewerking is vervangen door een egaal dof rood. In dit artikel zal ingegaan worden op de eisen die aan pigmenten voor kunstenaarsverf moeten worden gesteld, de relatie tussen optische en chemisch/fysische eigenschappen van de moderne pigmenten en enige aandacht worden gegeven aan de gezondheids- en milieuaspecten van verven. 2. Eisen aan pigmenten Pigmenten worden in twee hoofdgroepen onderverdeeld: de anorganische zoals de cadmiumgele en cadmiumrode pigmenten en de organische zoals de al wat oudere azopigmenten en de meer recente polycyclische pigmenten. Voor gebruik in een kunstenaarsverf worden aan pigmenten hoge eisen gesteld wat betreft lichtechtheid, chemische inertheid en onoplosbaarheid in het bindmiddel Lichtechtheid Van het licht dat op een pigment valt, wordt een deel geabsorbeerd. De energie van het geabsorbeerde licht wordt als warmte afgegeven of in het geval van een niet lichtecht pigment benut om de moleculaire structuur van het pigment te wijzigen. Diverse organische pigmenten zijn onvoldoende lichtecht en verbleken, zoals goed te zien valt bij kleurenreprodukties in treinen en op posters langs de openbare weg. Ook enkele anorganische pigmenten kunnen door licht verkleuren. Een voorbeeld is het door Van Gogh veel gebruikte chromaatgeel (loodchromaat). Dit wordt donkerder en kan een groenachtige tint aannemen.
4 Inertheid Een aantal pigmenten reageert met andere bestanddelen uit de verf of met componenten uit de lucht. Loodhoudende pigmenten kunnen bijvoorbeeld verkleuren door een chemische reactie met zwavelhoudende stoffen. Vooral in waterverven, waar het bindmiddel alleen het pigment vastlijmt en geen beschermend laagje om het pigment vormt, kunnen loodhoudende verven door luchtverontreiniging zwart worden. Loodchromaten worden tegenwoordig chemisch bestendiger gemaakt door het pigment bij de produktie een nabehandeling te geven, waarbij een coating van loodsulfaat om elk deeltje wordt gevormd Onoplosbaarheid Een pigment dat ten dele in het bindmiddel zou kunnen oplossen, geeft aanleiding tot een verschijnsel dat als doorbloeden bekend staat. De kleur migreert naar de oppervlakte en gaat bij toepassing van meerdere verflagen ook door andere verflagen heenlopen. Vooral organische kleuren kunnen dit verschijnsel vertonen. Een methode om het pigment oplosmiddelecht te maken is molekuulvergroting. Helaas gaat dit meestal ten koste van andere gewenste eigenschappen. Zo kan het monoazopigment Hansageel G worden verdubbeld tot het disazopigment Permanentgeel GR (zie structuurformules). Het laatste pigment is kleursterker en beter oplosmiddelbestendig dan het eerste. Maar dit is dan ten koste gegaan van de lichtechtheid Hansageel G (PY 1)
5 114 6 Kunstenaarsverf Ontstaan van kleur Permanentgeel GR (PY 13) Kleur ontstaat door wisselwerking van het licht met de elektronen van de materie. Er bestaan verschillende vormen van wisselwerking, waarvan er twee kort zullen worden toegelicht: de inwerking van licht op cadmiumgeel (CdS), dat een halfgeleider is, en de inwerking op Hansageel, een organisch pigment met geconjugeerde bindingen. Het zichtbare licht bestaat uit elektromagnetische straling met een golflengte tussen ongeveer 400 nm en 700 nm, ofwel met een energie tussen 3,1 en 1,77 elektronvolt (ev). (De energie is omgekeerd evenredig met de golflengte. Een ev is de energie die een electron verkrijgt wanneer het een potentiaalverschil van één volt doorloopt.) Wanneer licht van een bepaalde golflengte, dus met een zekere energie, een pigmentdeeltje treft, dan kan deze straling geabsorbeerd worden. Dit gebeurt als dit deeltje een moleculaire samenstelling heeft, waarbij de hoeveelheid energie precies past bij een elektronenovergang in het molecule. De golflengten die niet de juiste energie hebben, worden doorgelaten of gereflecteerd. Wanneer een pigment uit het totale spectrum (wit licht) alleen het blauw, dat overeenkomt met de korte golflengten (400 nm-490 nm) absorbeert, worden de middellange en lange golflengten uit het spectrum gereflecteerd of doorgelaten. De middellange en lange golflengten komen respectievelijk overeen met het groene en rode licht. Groen en rood licht dat tegelijkertijd door ons oog wordt waargenomen, ervaren we als geel. Cadmiumgeel (anorganisch) en Hansageel (organisch) kunnen zo op het oog dezelfde kleur geel vertonen. Toch is er een verschil dat
6 114 7 samenhangt met de wisselwerking tussen elektromagnetische straling en de buitenste elektronen van deze stoffen. Bekijken we eerst hoe de glans van metalen tot stand komt. Licht dat het metaaloppervlak treft, brengt de buitenste elektronen in aangeslagen toestand. Dit wil zeggen dat de lichtenergie wordt benut om de elektronen in een hogere baan te doen overgaan. Het aantal toegestane banen is bij metalen zo groot, dat van een continuüm wordt gesproken. Elke overgang correspondeert met licht van een bepaalde golflengte. Direct nadat de elektronen in een hogere baan zijn gekomen, vallen ze onder uitzending van de opgenomen energie weer terug in hun oorspronkelijke baan. Licht dat een metaaloppervlak treft, wordt zo weerkaatst. Om deze weerkaatsing als glans te kunnen waarnemen, moet het metaal een minimale oppervlakte hebben. Dit verklaart ook waarom de verf van vroeger een bepaalde luster vertoonde. Het pigment was vroeger grover dan nu gebruikelijk is en had daardoor een oppervlak, dat vaak groot genoeg was om voldoende licht als een waarneembare bundel terug te kaatsen. Om als gekleurd licht teruggekaatst te worden, moet een deel van het opvallende witte licht blijvend geabsorbeerd worden. Bekijken we nu hoe dat bij cadmiumgeel tot stand komt. Cadmiumgeel (CdS) is een halfgeleider. Dat wil zeggen dat het ten dele dezelfde eigenschap als metaal heeft, namelijk dat het een continuüm aan elektronenovergangen bezit waardoor licht aan het oppervlak wordt weerkaatst. Dit continuüm is echter van de grondtoestand gescheiden door een gebied waar elektronenovergangen verboden zijn. Om van de grondtoestand in het continuüm te kunnen komen, moet een electron een energie van minimaal 2,6 ev opnemen. De golflengten met een energie van 2,6 ev en meer komen overeen met blauw licht. Dit betekent dat blauw licht wordt geabsorbeerd en het overige licht, dat een lagere energie-inhoud heeft, op de wijze zoals bij het metaal beschreven, wordt weerkaatst. Het pigment is echter zo fijn, dat glans ontbreekt. Wanneer uit het witte licht de blauwe component wordt geabsorbeerd, zien wij de rest als de complementaire kleur geel. Cadmiumgeel ziet er door de wijze van lichtweerkaatsing en het absorberen van het blauwe licht uit als een dekkende gele kleur. Bij Hansageel verloopt de kleurvorming iets anders. Organische pigmenten hebben een structuur met vele geconjugeerde bindingen
7 114 8 Kunstenaarsverf (-C=C-C=C-). De buitenste elektronen kunnen over een groot molecule zwerven. Door licht van de juiste golflengte worden ze aangeslagen naar een hogere moleculebaan. Licht van niet geabsorbeerde golflengten wordt doorgelaten. Organische pigmenten gedragen zich daardoor als min of meer transparant materiaal. Behalve het verschil in dekkend en transparant heeft het filteren van het licht door organische pigmenten en het weerkaatsen aan de oppervlakte van de meeste anorganische pigmenten ook tot consequentie dat organische pigmenten meestal kleurzuiverder en kleursterker uitzien dan anorganische pigmenten. Vergelijk bijvoorbeeld de werking van een kleurendia met een kleurenfoto. 4. Deeltjesgrootte De mate van transparantie en dekkracht van een pigment in de verf wordt niet alleen door de chemische structuur bepaald, maar ook door verstrooiing van het licht. Hierbij is de deeltjesgrootte van het pigment van belang. Ter illustratie het volgende experiment. Men neme een transparant gekleurd stukje glas. Vervolgens stampt men het glas fijn. Hoe fijner de glasdeeltjes worden gemalen, hoe witter de deeltjes eruit komen te zien. Wanneer licht door een materiaal gaat, wordt de snelheid van het licht afgeremd ten opzichte van die in de lucht. De mate waarin de snelheid wordt afgeremd, wordt aangegeven door de brekingsindex. Hoe hoger de brekingsindex, hoe meer de snelheid van het licht wordt afgeremd. De effectiviteit waarmee het licht doordringt vanuit het ene medium in het andere, hangt af van het verschil in brekingsindex van deze twee media. Hoe groter het verschil in brekingsindex, hoe meer licht per eenheid van oppervlak van het tweede medium wordt teruggekaatst. Bekijken we de invloed van de deeltjesgrootte van een pigment, dan kunnen we constateren dat hoe fijner het pigment, des te groter het totaal oppervlak en dus ook de terugkaatsing van het licht. Een fijn organisch pigment ziet er in droge toestand dan ook zeer dekkend uit.
8 Verfmaken Laten we met het experiment met het fijngemalen gekleurde glas verder gaan. Gieten we water op het glaspoeder, dan zien we de oorspronkelijke kleur terugkeren. Het water fungeert als een tussenstof voor het licht. Het verschil in brekingsindex tussen water en pigment is kleiner dan het verschil tussen lucht en pigment. Er wordt nu minder wit licht aan het oppervlak van het glaspoeder teruggekaatst en meer licht selectief door het gekleurde glas geabsorbeerd. Een vergelijkbare situatie ontstaat wanneer we van pigment en bindmiddel verf maken. In verf vormt het bindmiddel een tussenstof met een brekingsindex die tussen die van lucht en pigment in ligt. De meeste bindmiddelen hebben een brekingsindex van ongeveer 1,5, terwijl die van de meeste organische pigmenten ligt tussen 1,3 en 2,0. Cadmiumgeel heeft een brekingsindex van 2,4. Een gele verf gemaakt met het pigment Hansageel ziet er transparant uit doordat het verschil in brekingsindex tussen pigment en bindmiddel klein is. Er wordt weinig licht aan de oppervlakte van het pigment teruggekaatst. Dit in tegenstelling tot een verf gemaakt met cadmiumgeel. Het verschil in brekingsindex is hier groot genoeg om een deel van het licht direct terug te kaatsen. Cadmiumgeel is een dekkende verf. Het verschil in karakter tussen de twee verschillende gele kleurstoffen wordt duidelijk wanneer beide door de schilder in een werk worden toegepast. Door het verschil in transparantie en dekkracht is de kunstschilder in staat als het ware diepte in zijn werk te scheppen. 6. Gezondheid en milieu Vroeger waren er een aantal pigmenten in gebruik die zonder meer giftig waren. Voorbeelden hiervan zijn Schweinfurtergroen, een arseenverbinding (Cu(C 2 H 3 O 2 ) 2.3Cu(AsO 2 ) 2 ) en echt vermiljoen, een kwiksulfide (HgS). Deze pigmenten zijn inmiddels van het palet van de kunstschilder verdwenen. Andere pigmenten op basis van zware metalen die nog wel door kunstschilders worden gebruikt zijn bijvoorbeeld de kobaltpigmenten en niet te vergeten loodwit (ba-
9 Kunstenaarsverf sisch loodcarbonaat, 2PbCO 3.Pb(OH) 2 ). In olieverf heeft loodwit de eigenschap met de vetzuren uit de olie zepen te vormen. Hierdoor wordt een taaie en flexibele verflaag gevormd, die zich kenmerkt door een grote stabiliteit. Een verf die de eeuwen trotseert, is uiteraard door vele kunstschilders zeer gewenst. Het gebruik van loodwit wordt echter ook in de kunst steeds meer teruggedrongen. Een veel gebruikte toepassing van loodwitolieverf vormde de witte grondlaag die op schilderslinnen werd aangebracht voordat de kunstschilder zijn werk begon. Deze grondlaag van loodwitolieverf wordt steeds meer vervangen door een grondlaag op basis van acrylaat en titaanwit (titaandioxide, TiO 2 ). De waarschijnlijk enige fabrikant in Europa die nog schilderslinnen met olieverfgrondlaag produceert, heeft het loodwit op grond van wettelijke beperkingen moeten vervangen door een combinatie van titaanwit en zinkwit (zinkoxide). Van de meer dan 4000 organische pigmenten die op de markt voorkomen, zijn slechts enkele honderden goed onderzocht op milieueffecten en toxiciteit. In een Amerikaans onderzoek naar de doodsoorzaken onder kunstschilders, enkele jaren geleden, werd een iets hogere frequentie van voorkomen van blaaskanker onder kunstenaars ten opzichte van een controlegroep geconstateerd. Dit zou kunnen wijzen op een effect van organische pigmenten. Maar daar dienen dan direct twee kanttekeningen bij te worden geplaatst. Ten eerste werd in het onderzoek niet aangegeven hoe de schilders hun materiaal verwerkten. Het maakt een groot verschil of men een kant-en-klare verf gebruikt of zijn verf zelf vervaardigt (stofprobleem!). Ten tweede betreft het onderzoek een periode waarin de zuiverheid van de pigmenten minder was dan nu het geval is. Mogelijke effecten zullen waarschijnlijk eerder te wijten zijn aan residuen van de uitgangsstoffen. Een veel gebruikte uitgangsstof bij de produktie van diazopigmenten is bijvoorbeeld het kankerverwekkende 3,3-dichloorbenzidine. Overigens betrof een significant verschil in doodsoorzaken het meer voorkomen van zelfdoding onder kunstenaars. In het algemeen kan men stellen dat organische pigmenten, waaraan nu verscherpte eisen ten aanzien van het voorkomen van residuen zijn gesteld, zeker in het gebruik als kant-en-klare verf weinig problemen geven voor gezondheid en milieu. Voor gebruik als pigment
10 wordt immers een hoge mate van stabiliteit en een geringe neiging tot reageren van de stof gevraagd. Uit milieuoverwegingen is het gebruik van cadmiumpigmenten voor de meeste toepassingen inmiddels verboden (Cadmiumbesluit van de Wet milieugevaarlijke stoffen van ). Een uitzondering wordt gemaakt voor gebruik in kunstenaarsverven. Regelmatig wordt gesteld dat het gebruik van cadmium voor dit doel overbodig is. Is het bijvoorbeeld nog wel nodig om een gele verf in de handel te brengen die gemaakt wordt met cadmiumsulfide? Wanneer men immers een verf maakt van het zeer dekkende witte titaanwit met een goed organisch geel pigment, dan valt ook een dekkende gele verf te maken. Dat klopt. Maar de kleurwerking van een verf met titaanwit en een organisch geel pigment is anders dan die van een gele verf met cadmiumgeel. Dat vindt zijn oorzaak in het verschil in interactie van licht met de materie. 7. Aanvullende literatuur Algemene literatuur over kunstenaarsverven verschijnt regelmatig in km, een uitgave van de Stichting Kunstenaarsmateriaal, Amsterdam, tel. (020) Over transparantie en dekking zie met name: km1, themanummer De huid van een kunstwerk ; km7, themanummer Transparantie.
Chemical and Optical Aspects of Appearance Changes in Oil Paintings from the 19th and Early 20th Century Y. Shimazu
Chemical and Optical Aspects of Appearance Changes in Oil Paintings from the 19th and Early 20th Century Y. Shimazu Samenvatting Het uiterlijk van schilderijen verandert in de loop van de tijd door verschillende
Nadere informatiePeize, 25 september 2010 Chris Herenius Enige tijd geleden kreeg ik monsters van de nieuwe waterverdunbare olieverf, de Talens Cobra olieverf. Op de website http://www.cobra.royal-talens.com/9/home.html
Nadere informatieIn de figuur hieronder zie je een Elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur).
2.1 Wat is licht? In de figuur hieronder zie je een Elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur). Licht is een elektromagnetische golf. Andere voorbeelden
Nadere informatieLichtverstrooiing en lichtgeleiding
Lichtverstrooiing en lichtgeleiding Materiaal: Uitvoering: Zaklamp Laserpointer Laserwaterpas Doorzichtige plastic fles Doorzichtig bakje Melk Boortje Lichtverstrooiing: Neem een doorzichtig plastic bakje
Nadere informatieNatuur-/scheikunde Klas men
Natuur-/scheikunde Klas 1 2015-2016 men 1 Wat zie ik? Over fotonen. Je ziet pas iets (voorwerp, plant of dier) wanneer er lichtdeeltjes afkomstig van dat voorwerp je oog bereiken. Die lichtdeeltjes noemen
Nadere informatie6,2. Werkstuk door een scholier 1565 woorden 1 december keer beoordeeld. Natuurkunde. Wat is kleur?
Werkstuk door een scholier 1565 woorden 1 december 2002 6,2 174 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Wat is kleur? Zodra s'morgens het eerste licht er is, kunnen wij vaag kleuren onderscheiden. Bij verschillende
Nadere informatieExact Periode 5. Dictaat Licht
Exact Periode 5 Dictaat Licht 1 1 Wat is licht? In de figuur hieronder zie je een elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur). Licht is een elektromagnetische
Nadere informatieCultureel verslag KCV Meisje met de parel
Cultureel verslag KCV Meisje met de parel Cultureel-verslag door een scholier 1065 woorden 13 april 2016 6,4 7 keer beoordeeld Vak KCV Voorwoord Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het schilderij al had gezien
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materialen
Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materi Samenvatting door een scholier 1210 woorden 6 april 2015 6,9 35 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Hoofdstuk 3: Materi Eigenschappen van moleculen: -Ze verschillen
Nadere informatieExact Periode 5.2. Licht
Exact Periode 5.2 Licht 1 1 Wat is licht? In de figuur hieronder zie je een elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur). Licht is een elektromagnetische
Nadere informatieHoofdstuk 3: Licht. Natuurkunde VWO 2011/2012. www.lyceo.nl
Hoofdstuk 3: Licht Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Licht Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. Elektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige beweging Trilling en
Nadere informatieUitwerkingen 1. Opgave 1 Bij mist wordt het licht door de waterdruppeltjes weerkaatst. Opgave 2 Groter Kleiner. Opgave 3
Uitwerkingen 1 Opgave 1 Bij mist wordt het licht door de waterdruppeltjes weerkaatst. Opgave 2 Groter Kleiner Opgave 3 Opgave 4 Licht, steeds donkerder (bij halfschaduw), donker (kernschaduw), steeds lichter
Nadere informatiekleur Kleurstoffen en pigmenten De kleurgevende stoffen kunnen we onderverdelen in twee soorten: kleurstoffen en pigmenten. Voor de schilder is een belangrijk verschil tussen deze twee de lichtechtheid.
Nadere informatieHet circulair polarisatiefilter
Het circulair polarisatiefilter Soms zie je wel eens foto's met een schitterende diepblauwe lucht. Dit kun je doen met een nabewerkingprogramma als Photoshop, maar het kan ook al in de originele foto.
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33101 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Kazandjian, Mher V. Title: Diagnostics for mechanical heating in star-forming galaxies
Nadere informatie2.1 Wat is licht? 2.2 Fotonen
2.1 Wat is licht? In de figuur hieronder zie je een Elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur). Licht is een elektromagnetische golf. Andere voorbeelden
Nadere informatieGlas en zonwering. Eigenschappen en functies van glas. Lichtperceptie. Zonnestralen. Samenstelling van de zonnestralen. Spectrofotometrische
Zonnestralen Samenstelling van de zonnestralen Zonnestralen die de aarde bereiken zijn samengesteld uit ongeveer 3% ultraviolette stralen (UV), 55% infraroodstralen (IR) en 42% zichtbaar licht. Deze drie
Nadere informatieExact Periode 5 Niveau 3. Dictaat Licht
Exact Periode 5 Niveau 3 Dictaat Licht 1 1 Wat is licht? In de figuur hieronder zie je een elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur). Licht is
Nadere informatiePolarisatie. Overig Golven, Polarisatie,
Polarisatie Elektromagnetische golven Elektromagnetische golven bestaan uit elektrische en magnetische velden die zich met grote snelheid door de ruimte verplaatsen. De figuur hiernaast geeft een lichtstraal
Nadere informatieSchetsmatige voorbereiding van het schilderij, uitgevoerd met verdunde verf.
91 Aanzet Accenttoetsen Afsluitlaag Alla prima Bijenwas Bindmiddel Colofoniumhars Dasborstel Drager Geconjugeerde dubbele bindingen Glacis Grondlaag Schetsmatige voorbereiding van het schilderij, uitgevoerd
Nadere informatieKleurperceptie en kleur meten
Kleurperceptie en kleur meten het berekenen van kleurpunten in het CIELab systeem 1 Inleiding Dagelijks zien we om ons heen allerlei objecten die een kleur hebben. Kleurwaarneming is belangrijk voor ons
Nadere informatieZonnestraling. Samenvatting. Elektromagnetisme
Zonnestraling Samenvatting De Zon zendt elektromagnetische straling uit. Hierbij verplaatst energie zich via elektromagnetische golven. De golflengte van de straling hangt samen met de energie-inhoud.
Nadere informatieHoofdstuk 9: Radioactiviteit
Hoofdstuk 9: Radioactiviteit Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 9: Radioactiviteit Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. Elektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige
Nadere informatieAquarelverf wordt gemaakt van in water opgeloste Arabische gom, waarin de pigmenten zeer fijn gewreven zijn. Hoe fijner het pigment, hoe
Aquarelverf 36 36 Aquarelverf wordt gemaakt van in water opgeloste Arabische gom, waarin de pigmenten zeer fijn gewreven zijn. Hoe fijner het pigment, hoe transparanter de kleur. In principe kan met aquarelverf
Nadere informatieHet gezichtsvermogen is één van de meest krachtige zintuigen die we bezitten. Met onze ogen kunnen we, behoorlijk gevoelig, interacties waarnemen
Samenvatting Het gezichtsvermogen is één van de meest krachtige zintuigen die we bezitten. Met onze ogen kunnen we, behoorlijk gevoelig, interacties waarnemen tussen materie en electro-magnetische golven.
Nadere informatieLesbrief: Fluorescentie en ph
Lesbrief: Fluorescentie en ph Versie januari 2015 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde Onderwijsinstituut Scheikunde Padualaan 8 3584 CH Utrecht Nederland Telefoon:
Nadere informatie3HAVO Totaaloverzicht Licht
3HAVO Totaaloverzicht Licht Algemene informatie Terugkaatsing van licht kan op twee manieren: Diffuus: het licht wordt in verschillende richtingen teruggekaatst (verstrooid) Spiegelend: het licht wordt
Nadere informatieTekstboek. VMBO-T Leerjaar 1 en 2
Tekstboek VMBO-T Leerjaar 1 en 2 JHB Pastoor 2015 Arnhem 1 Inhoudsopgave i-nask Tekstboek VMBO-T Leerjaar 1 en 2 Hoofdstuk 1 Licht 1.1 Licht Zien 3 1.2 Licht en Kleur 5 1.3 Schaduw 10 1.4 Spiegels 15 Hoofdstuk
Nadere informatiefor the artist in you!
for the artist in you! Zo vanuit de tube De kunstschilder die probleemloos en snel resultaat wil, kiest voor ArtCreation Essentials. Waarom? Omdat ArtCreation Essentials 38 verschillende kleuren acrylverf
Nadere informatieKunst & Cultuur / Schilderen. Wat gaan we de komende tijd doen?
Kunst & Cultuur / Schilderen Wat gaan we de komende tijd doen? - informatie vergaren over het schilderen - toepassingen, atelierbezoek - relatie leggen met je onderzoeksvraag - materiaalonderzoek / experimenteren
Nadere informatieHoofdstuk 4: Licht. Natuurkunde Havo 2011/2012.
Hoofdstuk 4: Licht Natuurkunde Havo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 4: Licht Natuurkunde 1. Kracht en beweging 2. Licht en geluid 3. Elektrische processen 4. Materie en energie Beweging Trillingen en
Nadere informatieDesign en decoratie. Kleur is overal om je heen
2. Kleuren Overal om je heen zie je kleuren. De ene kleur valt meer op dan de andere kleur. Van de ene kleur word je vrolijk en van de andere kleur juist somber. Kleur speelt een hele belangrijk rol in
Nadere informatieOriënterend onderzoek vloercoating op betonnen vloeren
Tab 4 Steenachtig Titel Oorspronkelijke titel Auteur Bron Oriënterend onderzoek vloercoating op betonnen vloeren Idem Verf Advies Centrum Intern rapport Inleiding De vloeren van een parkeergarage zijn
Nadere informatieNEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL DESTIJLUTRECHTAMERSFOORT.NL ONTDEK HET IN UTRECHT & AMERSFOORT! LESSUGGESTIES 100 JAAR DE STIJL GROEP 1 T/M 4
NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL ONTDEK HET IN UTRECHT & AMERSFOORT! LESSUGGESTIES 100 JAAR DE STIJL GROEP 1 T/M 4 1 HANDLEIDING LESSUGGESTIES MONDRIAAN TOT DUTCH KLEURENPALET De leerlingen kunnen de
Nadere informatieVAN GOGH THE QUALITY BRAND
VAN GOGH THE QUALITY BRAND Kwaliteit, daar kies je voor. Daarom schilder je met Van Gogh verf, zodat je je helemaal kunt richten op je eigen creativiteit en het schilderproces. Dankzij de levendige en
Nadere informatieKLEUR. - Uitleg begrippen - Opdracht 1 - Opdracht 2
KLEUR - Uitleg begrippen - Opdracht 1 - Opdracht 2 Wat is kleur? Kleur ontstaat wanneer er licht weerkaatst of geabsorbeerd wordt door de objecten waarop dit licht schijnt. Bij weerkaatsing van dit licht,
Nadere informatieZonnige vooruitzichten met Acryl Fassadenfarbe 100 Solartect en de gevelsystemen van Brillux
Zonnige vooruitzichten met Acryl Fassadenfarbe 100 Solartect en de gevelsystemen van Brillux Acryl Fassadenfarbe 100 Solartect voor duurzaam schone gevels Al na één ar is de geringe neiging tot vervuilen
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4
Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting door Jel 1075 woorden 17 maart 2018 8 3 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school.
Nadere informatieVRAGENBLAD 1. gsm. zon. haard / kachel / verwarming laser. Rood Oranje Geel Groen Blauw (nu cyaan) Indigo (nu blauw) Violet
VRAGENBLAD 1 Kleur kan alleen waargenomen worden als er licht is. Licht bestaat uit elektromagnetische stralen in de vorm van golven De afstand die een golf aflegt binnen één seconde is de golflengte Het
Nadere informatieDoezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven!
Doezijde Zelf verf maken Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Wat heb je nodig? Spullen Kwast of penseel Vel wit A4 papier om op te verven 4 schaaltjes Limonadeglas 4 theelepeltjes
Nadere informatieCorrectievoorschrift Schoolexamen Moderne Natuurkunde
Correctievoorschrift Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1, VWO 6 9 maart 004 Tijdsduur: 90 minuten Regels voor de beoordeling: In zijn algemeenheid geldt dat het werk wordt nagekeken volgens
Nadere informatieVAN GOGH THE QUALITY BRAND
VAN GOGH THE QUALITY BRAND Kwaliteit, daar kies je voor. Daarom schilder je met Van Gogh verf, zodat je je helemaal kunt richten op je eigen creativiteit en het schilderproces. Dankzij de levendige en
Nadere informatieBijvoorbeeld: Rood, je ziet een rood voorwerp omdat de rode lichtgolven op het voorwerp weerkaatsen, en alle andere lichtgolven door het voorwerp
Wat is kleur? Om kleur te kunnen zien hebben we altijd een lichtbron nodig, Is het donker dan zien we niks Een lamp, de zon kleur is eigenlijk niets anders dan weerkaatsing van licht Bijvoorbeeld: Rood,
Nadere informatie- Samenvatting voor niet-chemici -
- Samenvatting voor niet-chemici - Inleiding In het leven van de moderne mens zijn producten uit de chemische industrie overal aanwezig. We gebruiken plastics en andere kunststoffen als verpakkingsmateriaal
Nadere informatiecursus Natlakken niveau 1, 2 en 3
cursus Natlakken niveau 1, 2 en 3 cursus Natlakken niveau 1, 2 en 3 Om materialen te voorzien van een coating zijn verschillende technieken en methodes beschikbaar. Het aandeel gelakte producten heeft
Nadere informatieBescherming van je lichaam tegen UV licht
Bescherming van je lichaam tegen UV licht Document LC16002 Dr Jan H. Lichtenbelt Haren (GN) 2016. 1 Inleiding We hebben zonlicht nodig. Zonlicht voelt lekker warm en behaaglijk aan en het maakt ook nog
Nadere informatieSamenvatting door een scholier 1922 woorden 10 februari keer beoordeeld. Natuurkunde
Samenvatting door een scholier 1922 woorden 10 februari 2012 6 129 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Zien Lichtbronnen zien Lichtbronnen: Voorwerpen die zelf licht geven Lichtstralen: de straal
Nadere informatieHowto: Huidskleur in olieverf Auteur: Alb Datum: 29/01/2009
Deze buste had ik reeds deels geschilderd met acrylverf als demonstratie op FACTS vorig jaar. Uiteindelijk was ik weer niet tevreden over het resultaat + dat er nog enige beschadigingen waren Reparaties
Nadere informatieNa(3s) Na(3p) He(1s 2 )+hν(58 nm) + Na +
In dit proefschrift worden experimenten beschreven waarbij ionen of atomen met een bepaalde snelheid op een ensemble van doelwitatomen worden gericht. Wanneer twee deeltjes elkaar voldoende genaderd hebben,
Nadere informatie7. Hoofdstuk 7 : De Elektronenstructuur van Atomen
7. Hoofdstuk 7 : De Elektronenstructuur van Atomen 7.1. Licht: van golf naar deeltje Frequentie (n) is het aantal golven dat per seconde passeert door een bepaald punt (Hz = 1 cyclus/s). Snelheid: v =
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31602 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Cuylle, Steven Hendrik Title: Hydrocarbons in interstellar ice analogues : UV-vis
Nadere informatieKleurstoffen. drs. Claudia Schlax
163 1 Kleurstoffen drs. Claudia Schlax 1. Inleiding 163 3 2. Wisselwerking tussen licht, materie en waarnemer 163 4 3. Kleur van anorganische verbindingen 163 6 3.1. Verbindingen met een element in verschillende
Nadere informatie6 Het atoommodel van Bohr. banner. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/51935
banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Its Academy 08 mei 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/51935 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieTENTAMEN. Van Quantum tot Materie
TENTMEN Van Quantum tot Materie Prof. Dr. C. Gooijer en Prof. Dr. R. Griessen Vrijdag 22 december 2006 12.00-14.45 Q105/ M143/ C121 Dit schriftelijk tentamen bestaat uit 5 opdrachten. Naast de titel van
Nadere informatie1. 1 Wat is een trilling?
1. 1 Wat is een trilling? Een trilling is een beweging die steeds wordt herhaald. Bijvoorbeeld een massa m dat aan een veer hangt. In rust bevindt m zich in de evenwichtsstand. Als m beweegt noemen we
Nadere informatieOpgave 1 Geef van de volgende zinnen aan of ze waar (W) of niet waar (NW) zijn. Omcirkel je keuze.
Naam: Klas: Repetitie licht 2-de klas HAVO Opgave 1 Geef van de volgende zinnen aan of ze waar () of niet waar () zijn. Omcirkel je keuze. Een zéér kleine lichtbron (een zogenaamde puntbron) verlicht een
Nadere informatieTERUGBLIK 'Delft' in Hilversum'
TERUGBLIK Ledenavond van 28 november 1984, spreekster was Mevrouw M. Singelenberg-van der Meer. Zij had het over 'Delft' in Hilversum' De geschiedenis van een plateelbakker, 1897-1928. In haar lezing zei
Nadere informatieInvals-en weerkaatsingshoek + Totale terugkaatsing
Invals-en weerkaatsingshoek + Totale terugkaatsing Leerplandoelen FYSICA TWEEDE GRAAD ASO WETENSCHAPPEN LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL D/2012/7841/009 5.1.2 Licht B10 De begrippen invallende
Nadere informatieNieuw: Evocryl 200. De bodyguard voor de gevel
Nieuw: Evocryl 200 De bodyguard voor de gevel 2 Optimale bescherming met de (r)evolutionaire Evoflex-technologie De nieuwe gevelverf Evocryl 200 3 Weer en wind, schimmels, algen, milieuvervuiling, ouderdom
Nadere informatieHoofdstuk 2 Appendix A hoofdstuk 3 hoofdstuk 4 (hoofdstuk 5)
Telecommunicatie beheerst steeds sterker de hedendaagse samenleving en kan niet meer worden weggedacht. De hoeveelheid informatie die de wereld rondgestuurd wordt, groeit elke dag. Het intensief gebruik
Nadere informatieZeer duurzame houtbescherming
Zeer duurzame houtbescherming JAAR Unieke warmtereflecterende houtbescherming met koeleffect waarbij de warmte en schadelijke infrarode straling (IR) van de zon gereflecteerd worden Lees alles over COOLINGPAINT
Nadere informatieAtoomfysica uitwerkingen opgaven
Atoomfysica uitwerkingen opgaven Opgave 1.1 Wat zijn golven? a Geef nog een voorbeeld van een golf waaraan je kunt zien dat de golf zich wel zijwaarts verplaatst maar de bewegende delen niet. de wave in
Nadere informatie1 f T De eenheid van trillingstijd is (s). De eenheid van frequentie is (Hz).
1. 1 Wat is een trilling? Een trilling is een beweging die steeds wordt herhaald. Bijvoorbeeld een massa m dat aan een veer hangt. In rust bevindt m zich in de evenwichtsstand. Als m beweegt noemen we
Nadere informatieHet bouwen van je eigen Rotsachterwand en zijwanden. Door: Niels de Smit
Het bouwen van je eigen Rotsachterwand en zijwanden Door: Niels de Smit Ik heb dit artikel geschreven omdat ik andere hobbyisten mijn ervaringen wil laten zien, en lezen over het zelf maken van een rotsachterwand
Nadere informatieChemie 4: Atoommodellen
Chemie 4: Atoommodellen Van de oude Grieken tot het kwantummodel Het woord atoom komt va, het Griekse woord atomos dat ondeelbaar betekent. Voor de Griekse geleerde Democritos die leefde in het jaar 400
Nadere informatieDe Zon. N.G. Schultheiss
1 De Zon N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct vanaf de derde of vierde klas te volgen en wordt vervolgd met de module De Broglie of de module Zonnewind. Figuur 1.1: Een schema voor kernfusie
Nadere informatie10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.
1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand
Nadere informatieHOE WE RAMEN BETER KUNNEN LATEN PRESTEREN
HOE WE RAMEN BETER KUNNEN LATEN PRESTEREN Meer inzicht in de optische eigenschappen van zonlicht en warmteafgifte Ramen - de zwakke schakel Wanneer we het over ramen hebben, hebben we het technisch gezien
Nadere informatieOefenvragen Hoofdstuk 5 Reacties en energie antwoorden. Vraag 1 Geef bij iedere blusmethode aan, welk onderdeel van de branddriehoek wordt weggenomen.
Oefenvragen Hoofdstuk 5 Reacties en energie antwoorden Vraag 1 Geef bij iedere blusmethode aan, welk onderdeel van de branddriehoek wordt weggenomen. I. Een houtvuurtje wordt geblust met water. Het vuur
Nadere informatieHoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)
Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.
Nadere informatieZX Ronde zondag 5 oktober 2014
ZX Ronde zondag 5 oktober 2014 Verhaaltje..Tussen Watt en Lumen Dit een verhaaltje gaat over de verschillen tussen de lichtopbrengst van lichtbronnen wat aansluit op het verhaalt over licht en lichtbronnen
Nadere informatieSamenvatting. Licht en kleur
Licht en kleur Wat hebben licht en kleur met elkaar te maken? Alles! Licht kan beschreven worden als een golf, vergelijkbaar met bijvoorbeeld een watergolf, alleen is de periodiciteit niet enkele meters
Nadere informatieAlgemene informatie over KRION
Algemene informatie over KRION 1 1.1. Informatie over het product KRION is een vast, niet-poreus bedekkingsmateriaal voor muren en vloeren, keukens, gevels, badkamers, commerciële toepassingen enz bestaande
Nadere informatieWat is kleur eigenlijk?
Wat is kleur eigenlijk? Kleur kan je eigenlijk zien als licht. In een witte lichtstraal, bijvoorbeeld een straal van de zon, zitten alle kleuren van de regenboog. Weerkaatst zo n straal op een voorwerp
Nadere informatieInleiding stralingsfysica
Inleiding stralingsfysica Historie 1896: Henri Becquerel ontdekt het verschijnsel radioactiviteit 1895: Wilhelm Conrad Röntgen ontdekt Röntgenstraling RadioNucliden: Inleiding Stralingsfysica 1 Wat maakt
Nadere informatieInhoud. 2 Inleiding. 34 Overzicht mengkleuren in Talens-verven. 36 Register
Inhoud 2 Inleiding 3 Ontstaan van kleur Licht als bron van kleur Reflectie en absorptie Kleurstoffen en pigmenten Kleurstoffen Pigmenten Lichtechtheid Dekkracht en transparantie Kleurkracht 9 Eigenschappen
Nadere informatieSamenvatting Vrij vertaald luidt de titel van dit proefschrift: "Ladingstransport in dunne- lm transistoren gebaseerd op geordende organische halfgeleiders". Alvorens in te gaan op de specieke resultaten
Nadere informatie1 Een lichtbron zendt licht uit met een golflengte van 589 nm in vacuüm.
Domein F: Moderne fysica Subdomein: Atoomfysica 1 Een lichtbron zendt licht uit met een golflengte van 589 nm in vacuüm. Bereken de energie van het foton in ev. E = h c/λ (1) E = (6,63 10-34 3 10 8 )/(589
Nadere informatiescheikunde vwo 2018-II
aarverf aarverf moet hechten aan het haar, daarom is kennis van de moleculaire structuur van een haar belangrijk. De buitenkant van een haar bestaat uit schubben die de haar compleet bedekken. Aan het
Nadere informatieNoorderpoort Beroepsonderwijs Stadskanaal. Reader. Reflectie en breking. J. Kuiper. Transfer Database
Noorderpoort Beroepsonderwijs Stadskanaal Reader Reflectie en breking J. Kuiper Transfer Database ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35972 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wang, Qiang Title: Photon detection at subwavelength scales Issue Date: 2015-10-27
Nadere informatieSCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9
SCHEIKUNDE Hoofdstuk 9 Par. 1 Elke chemische reactie heeft een energie-effect. De chemische energie voor én na de reactie is niet gelijk. Als de reactie warmer wordt is de chemische energie omgezet in
Nadere informatieEmergente zwaartekracht Prof. Dr. Erik Verlinde
Prof. Dr. Erik Verlinde ! 3 grote problemen met zwaartekracht! Zwaartekracht op subatomair niveau! Versnelde uitdijing heelal! Zwaartekracht moet uitdijing afremmen! Er moet dus donkere energie zijn! Te
Nadere informatieDEEL 3 : GRONDSTOFFEN VOOR MASTERBATCH
Een initiatief van Masterbatch.nl is een initiatief van om de kunststofverwerkende sector in Nederland en Belgie een beter inzicht te verschaffen in de kennis en ontwikkeling alsmede de productie van kleuren
Nadere informatieReinigings- en onderhoudstips voor gevelbeglazingen
Reinigings- en onderhoudstips voor gevelbeglazingen September 2007 Regelmatig bijgewerkte informatie over onze producten en hun beschikbaarheid, met richtlijnen voor hun onderhoud, zijn te vinden op onze
Nadere informatieBlinds. Fysische eigenschappen. igt Blinds. UV beschermende lamellen tussen 2- of 3- voudige beglazing. Powered by Ropaco. igt Inglass Technologies BV
Blinds Powered by Ropaco UV beschermende lamellen tussen 2- of 3- voudige beglazing Fysische eigenschappen igt Blinds igt Inglass Technologies BV Januari / 2012 Fysische eigenschappen igt Blinds 1 Inleiding
Nadere informatieBrandstof, Remvloeistof, Smeer- en Koelmiddelen (7)
Brandstof, Remvloeistof, Smeer- en Koelmiddelen (7) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-07-9) 1 Vaste smeermiddelen 1.1 Werking Grafiet en molybdeen-disulfide (MoS 2 ) zijn de belangrijkste stoffen die worden
Nadere informatieProef 50 Vingerafdrukken zoeken met behulp van cacao- en talkpoeder
Proef 50 Vingerafdrukken zoeken met behulp van cacao- en talkpoeder 1. Onderzoeksvraag We nemen vingerafdrukken van 3 verdachten van de moord om deze uiteindelijk te vergelijken met de gevonden vingerafdruk
Nadere informatieTentamen Optica. 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur
Tentamen Optica 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur Zet je naam en studierichting bovenaan elk vel dat je gebruikt. Lees de 8 opgaven eerst eens door. De opgaven kunnen in willekeurige volgorde gemaakt
Nadere informatieKernvraag: Hoeveel licht valt erdoor?
Kernvraag: Hoeveel licht valt erdoor? Naam leerling: Groep: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Zonnebril wedstrijd De zon kan s zomers heel intens schijnen. Zonnebrillen beschermen je ogen tegen te
Nadere informatieKleurtemperatuur en aanpassing door middel van Filters
Kleurtemperatuur en aanpassing door middel van Filters Eenheid: graden K (Kelvin) Kelvin (K) Definitie: Het 1/273,16e deel van de temperatuur, bepaald door het tripelpunt van water. Standaardeenheid van
Nadere informatieLater heeft men ook nog een ongeladen deeltje met praktisch dezelfde massa als een proton ontdekt (1932). Dit deeltje heeft de naam neutron gekregen.
Atoombouw 1.1 onderwerpen: Elektrische structuur van de materie Atoommodel van Rutherford Elementaire deeltjes Massagetal en atoomnummer Ionen Lading Twee (met een metalen laagje bedekte) balletjes,, die
Nadere informatieTentamen. Kwantumchemie & Fysica (4051QCHFY-1314FWN) Datum: 10 April Tijd/tijdsduur: 3 uur
Tentamen Kwantumchemie & Fysica (4051QCHFY-1314FWN) Datum: 10 April 2014 Tijd/tijdsduur: 3 uur Docent(en) en/of tweede lezer: Dr. F.C. Grozema Prof. dr. L.D.A. Siebbeles Dit tentamen bestaat uit 5 opgaven:
Nadere informatieGeometrische optica. Hoofdstuk 1. 1.1 Principe van Huygens. 1.2 Weerkaatsing van lichtgolven.
Inhoudsopgave Geometrische optica Principe van Huygens Weerkaatsing van lichtgolven 3 Breking van lichtgolven 4 4 Totale weerkaatsing en lichtgeleiders 6 5 Breking van lichtstralen door een sferisch diopter
Nadere informatieKEIM mineraal verven met fotokatalytische werking
KEIM mineraal verven met fotokatalytische werking Fotokatalyse Fotocatalisi waarom cosa è e come en hoe funziona het werkt De fotosynthese en de katalysator : Natuur en techniek maken gebruik van fotokatalyse
Nadere informatieCelstofwisseling II (COO 5) Vragen bij deoefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 9 en 10 van Biology, Campbell, 8 e druk Versie
Celstofwisseling II (COO 5) Vragen bij deoefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 9 en 10 van Biology, Campbell, 8 e druk Versie 2010-2011 Elektronen-transportketen 1. Van enkele processen in
Nadere informatieTechnische Avond Ra 4. Conservering
Technische Avond Ra 4 Conservering In deze presentatie Inleiding Algemeen Nieuw of bestaand casco Voorbehandeling Schooperen Verf Scoutingvlet Inleiding Wie zijn wij Onderhoud een à Mogelijkheden en afweging
Nadere informatieVoorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Fysica: Licht als golf en als deeltje. 4 november Brenda Casteleyn, PhD
Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts Fysica: Licht als golf en als deeltje 4 november 2017 Brenda Casteleyn, PhD Met dank aan: Atheneum van Veurne, Leen Goyens (http://users.telenet.be/toelating)
Nadere informatieSamenvatting Het belang van elektronen-geleiding in vaste stoffen zal iedereen onderkennen die iets afweet van elektriciteit. Elektriciteit voorziet e
Samenvatting Het belang van elektronen-geleiding in vaste stoffen zal iedereen onderkennen die iets afweet van elektriciteit. Elektriciteit voorziet een groot deel van de energie behoefte in het dagelijks
Nadere informatieINSPIRED BY AMSTERDAM ALL ACRYLICS
Royal Talens B.V. P.O. Box 4, 7300 AA APELDOORN, The Netherlands www.talens.com art.no. 88080411-2006 Any colour Wie schildert met acrylverf laat zich inspireren door Amsterdam van Royal Talens. Wat jou
Nadere informatie