Verpleegkundig management van seksuele disfuncties ten gevolge van antipsychotische medicatie. Een systematische review.
|
|
- Lander Bakker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Dorien Doumen, Marc De Hert Verpleegkundig management van seksuele disfuncties ten gevolge van antipsychotische medicatie. Een systematische review. Seksuele disfuncties ten gevolge van het gebruik van antipsychotica zijn een frequent voorkomend neveneffect. Concrete informatie omtrent de probleemhantering in psychiatrische settings blijkt na intensief literatuuronderzoek te verwaarlozen. Deze review heeft daarom als doel om niet-medicamenteuze interventies op te sporen die verpleegkundigen toepassen om het aspect van seksueel disfunctioneren te integreren in hun zorgplan. Er werd gezocht in de computerbestanden Medline via Pubmed, Cinahl, The Cochrane Library en PSYinfo. Artikels die een duidelijke interventie voor verpleegkundigen omschreven, werden in deze review opgenomen. Verschillende raamwerken, beoordelingstrategieën, zelf-evaluatietechnieken en discussie- en evaluatie-instrumenten worden aanbevolen. Bijkomend onderzoek zal moeten uitwijzen of deze interventies toepasbaar zijn in de psychiatrische settings. Er zal ook aandacht besteed moeten worden aan het feit dat het opleidingsniveau een rol zou kunnen spelen in de integratie van de interventies. Inleiding Seksuele disfunctie is een belangrijk gezondheidsprobleem dat frequent optreedt bij psychiatrische patiënten die antipsychotica innemen (Laumann, 1999; Sienaert e.a., 1998). Klachten van dit disfunctioneren variëren van verstoorde ejaculatie, erecties, orgasmen, libido, opwinding tot verminderde seksuele voldoening. Het seksueel disfunctioneren heeft een invloed op de kwaliteit van leven en kan een negatief zelfbeeld en relationele problemen veroorzaken. Een groot risico dat hiermee gepaard gaat is medicatieontrouw en vervroegde stopzetting van de medicatie (Gitlin e.a., 1994). In de psychiatrische ziekenhuizen waar neveneffecten op een systematische manier door verpleegkundigen worden opgevolgd is er een prevalentie van 27,1% seksuele disfuncties ten gevolge van antipsychotica. Bij 13,5% van de patiënten waren deze klachten ernstig tot zeer ernstig. Andere hormonale neveneffecten waren eerder zeld- 313 sept-okt_2009.indd :20:55
2 zaam (amenorroe 6,7%, gynecomastie 2,7%, galactorroe 1,7%) (De Hert e.a., 2006; Wampers e.a., 2004). Verpleegkundigen zijn zich ruim bewust dat het beoordelen van seksualiteit, het diagnosticeren van seksuele problemen en het zoeken naar interventies om bepaalde uitkomsten te bereiken, deel uitmaakt van de holistische zorg die zij trachten te bieden aan de patiënt. Verpleegkundigen bevinden zich dan ook in een ideale positie om dit onderwerp bij de patiënt aan te kaarten omdat ze frequent patiëntencontact hebben dat gekenmerkt wordt door persoonlijke zorg en emotionele ondersteuning. Toch blijkt dit onvoldoende aandacht te krijgen in de praktijksituatie (JoAnn, 2007). Seksualiteit is een onderwerp dat in vele culturen moeilijk openlijk besproken kan worden, met als gevolg dat verpleegkundigen het onderwerp liever ontwijken omdat ze zich er enerzijds niet goed bij voelen en er anderzijds onvoldoende kennis over hebben. Daarnaast voelen patiënten zich beschaamd om dergelijk onderwerp ter sprake te brengen. Verpleegkundigen moeten zich bewust worden van de perceptie van de patiënt met betrekking tot zijn/haar seksualiteit Verpleegkundigen bevinden zich in een ideale positie om dit onderwerp bij de patiënt aan te kaarten omdat ze frequent patiëntencontact hebben dat gekenmerkt wordt door persoonlijke zorg en emotionele ondersteuning. en de manier waarop het een plaats krijgt binnen het dagelijkse leven van de patiënt. Dit biedt de verpleegkundige de mogelijkheid om zich meer met het onderwerp te kunnen engageren en makkelijker problemen te herkennen en diagnosen te stellen. Daarnaast zullen verpleegkundigen een brede set van vaardigheden dienen te bezitten en hun kennis trachten te verruimen omtrent seksualiteit. Ze zullen moeten leren om mogelijke informatie en bronnen te hanteren die toelaten om het seksuele disfunctioneren op te nemen in het verpleegkundig zorgplan (JoAnn, 2007). Doelstelling en methode Dit literatuuroverzicht tracht een antwoord te vinden op de volgende onderzoeksvraag: Welke niet-medicamenteuze interventies kan een verpleegkundige hanteren in het omgaan met seksuele disfuncties te wijten aan antipsychotica? Omwille van gebrek aan literatuur die de mogelijke interventies voor psychiatrische verpleegkundigen bespreekt, wordt deze review uitgebreid naar de mogelijkheden voor verpleegkundigen in het omgaan met seksuele disfuncties vanuit de algemene verpleegkunde. Omwille van gebrek aan literatuur die de mogelijke interventies voor psychiatrische verpleegkundigen bespreekt, wordt deze review uitgebreid naar de mogelijkheden voor verpleegkundigen in het omgaan met seksuele disfuncties vanuit de algemene verpleegkunde. 314 sept-okt_2009.indd :20:55
3 Zoekstrategie Identificatie van relevante studies werd in 3 fasen uitgevoerd. In een eerste fase werden de elektronische databanken Medline via Pubmed, Cinahl, The Cochrane Library en PSYinfo geraadpleegd. Er werd gezocht op de MESH-termen antipsychotic(s) agents, sexual disfunction(s), sexual disorder(s), nurse, intervention(s), psychosocial intervention(s), management, assessment. In een tweede fase werden de referentielijsten van elke relevante publicatie die in fase één geïdentificeerd werden, nagekeken op eventueel bijkomende interessante studies. In een derde fase werd gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode. Inclusiecriteria Alle geselecteerde artikels moesten voldoen aan volgende inclusiecriteria: De artikels zijn gepubliceerd in het Nederlands of in het Engels en zijn beschikbaar in de MGAS (bibliotheek biomedische wetenschappen). Artikels verwijzen naar het evalueren en omgaan met van seksuele disfuncties door verpleegkundigen. Resultaten Selectie van de artikels Het literatuuronderzoek resulteerde in 5 artikels die voldeden aan de inclusiecriteria: 3 niet-systematische reviews (JoAnn, 2007 ; Shell, 2007 ; Krebs, 2007) en 2 descriptieve artikels (Tsai, 2004 ; JoAnn & Cohen, 2004) (Tabel 1). Algemene resultaten Literatuuronderzoek levert veel gegevens op over het verband tussen seksuele disfuncties bij mensen met schizofrenie en andere majeure psychotische aandoeningen en het gebruik van antipsychotica ( Berner e.a. 2008, Knegtering e.a. 2007, Costa e.a. 2006, Uçok e.a. 2007). De literatuur bood daarentegen geen antwoord op de vraag welke interventies voor psychiatrisch verpleegkundigen beschikbaar zijn in het aanpakken van seksuele disfuncties. De geïntegreerde onderzoeksartikels geven niet-medicamenteuze verpleegkundige interventies weer die psychiatrisch verpleegkundigen eventueel kunnen integreren in hun management van seksuele disfuncties bij patiënten met psychotische stoornissen. Evaluatie eigen seksualiteit Voordat de verpleegkundigen een evaluatie maken van seksuele disfunctie, dienen ze de noden van de patiënt en eventueel familie te identificeren (Krebs, 2007). Krebs (2007) vermeldt de belangrijkheid van het comfortabel zijn met de eigen seksualiteit van de verpleegkundige. Eigen attitude evalueren omtrent seksualiteit, empathisch zijn, niet bevooroordeeld zijn, worden aangegeven als maatstaven om seksualiteit te beoordelen bij de verpleegkundige zelf. Oorzaken die een oncomfortabel 315 sept-okt_2009.indd :20:56
4 gevoel geven bij dit onderwerp moeten uitgeklaard worden alvorens verder aan een seksuele beoordeling te beginnen (JoAnn & Cohen, 2004). Het risico bestaat echter dat men de eigen interpretatie omtrent seksualiteit gaat projecteren op de patiënt (Shell, 2007). Verpleegkundigen die niet vertrouwd zijn met dergelijke beoordeling worden Een effectieve seksuele beoordeling bestaat uit een variëteit van modellen, discussievragen en evaluatie-instrumenten die adequaat en accuraat de potentiële en actuele seksuele problemen van patiënten in kaart brengen. aangeraden om een ervaren iemand te consulteren en bijscholingen te volgen. Indien de verpleegkundige deze rol niet op zich wil nemen wordt er verwacht dat deze de patiënt met vragen en problemen schriftelijke informatie verschaft (JoAnn & Cohen, 2004). Een effectieve seksuele beoordeling bestaat uit een variëteit van modellen, discussievragen en evaluatie-instrumenten die adequaat en accuraat de potentiële en actuele seksuele problemen van patiënten in kaart brengen (Krebs, 2007). Seksuele beoordelingsmodellen JoAnn & Cohen (2004), Shell (2007), JoAnn (2007) en Krebs (2007) vermelden het gebruik van raamwerken. 4 modellen kunnen behulpzaam zijn en bieden een leidraad voor het verschaffen van seksuele informatie aan de patiënt en zijn/haar partner (Shell, 2007). Het PLISSIT-model (P=permission, LI=limited information, SS=specific suggestions, IT=intensive therapy) en het BETTER-model (B=bring up the topic, E=explaining sexuality as part of quality of life, T=tell patient about appropriate resources, T= timing, E=educate about side effects, R=record in patient chart) worden het meest frequent gebruikt. Het ALARM-model en het ex-plissit worden in mindere mate gehanteerd (Krebs, 2007 ; JoAnn, 2007). De raamwerken verbeteren de communicatie tussen verpleegkundige en patiënt en vergroten het vertrouwen in de verpleegkundige. Dergelijke beoordeling wordt op die manier meer effectief (Shell, 2007). De modellen steunen op verschillende vragen en veronderstellingen. Evaluatie-instrumenten Hulpverleners hanteren 2 methoden in het aangaan van seksuele beoordeling om de bezorgdheden van hun patiënten te evalueren: een korte of een eerder diepgaandere beoordeling (Krebs, 2007). De keuze is hierbij afhankelijk van tijd, het potentiële niveau van Hulpverleners hanteren 2 methoden in het aangaan van seksuele beoordeling om de bezorgdheden van hun patiënten te evalueren: een korte of een eerder diepgaandere beoordeling. De keuze is hierbij afhankelijk van tijd, het potentiële niveau van disfunctie, de geïdentificeerde bezorgdheden van de patiënt, het comfort, de vaardigheden en het kennisniveau van de hulpverlener. 316 sept-okt_2009.indd :20:56
5 disfunctie, de geïdentificeerde bezorgdheden van de patiënt, het comfort, de vaardigheden en het kennisniveau van de hulpverlener. Bij een korte beoordeling zal de verpleegkundige enkele korte vragen stellen om het topic aan te snijden en ernstige bezorgdheden op te sporen. Bij een meer intensieve beoordeling gaat men er vanuit dat een combinatie van directe en open vragen het meest effectief is. Directe vragen kunnen een potentiële discussie opstarten terwijl de open vragen voor meer diepgang zorgen. Het gebruik van vragenlijsten, inventarissen of onderzoeken die seksuele ideeën, waarden en tevredenheid meten, worden ten stelligste aangeraden te gebruiken (Tabel 2) (Krebs, 2007). JoAnn (2007) beklemtoont het feit dat niet enkel mag vastgehouden worden aan beoordelingsschalen, maar dat er een individuele beoordeling moet plaatsvinden die volledig in het verpleegplan geïntegreerd wordt. Beoordelingsstrategieën Er dient aandacht te worden geschonken aan de comfortniveaus van zowel verpleegkundige als patiënt. Standaardrichtlijnen verhogen de effectiviteit van het beoordelingsproces (Shell, 2007) (Tabel 3). Een strategie voor het implementeren van standaardrichtlijnen is het gebruik van standaardvragen in een interview (Shell, 2007). Strategieën die seksuele beoordeling verbeteren, bevatten meestal interventies die invloed hebben op de interactie tussen verpleegkundige en patiënt en die de barrières voor verpleegkundigen verminderen om een gesprek omtrent seksualiteit en seksueel functioneren te starten (Krebs, 2007 ; JoAnn, 2007). Verpleegkundige-patiënt strategieën focussen zich op communicatie (stijl en context), timing, omgeving, socioculturele overtuigingen en waarden (Krebs, 2007). Communicatie omvat het vermijden van medische vaktaal, op een professionele manier zonder schaamte en met zelfvertrouwen informatie geven aan de patiënt, ook wanneer er niet echt sprake is van een verpleegkundige relatie met de patiënt (Krebs, 2007), een objectieve luisteraar zijn en hierbij de eigen interpretatie aan de kant zetten wanneer men met de patiënt praat (JoAnn, 2007), in het gesprek aandacht hebben voor de persoonlijke noden van de patiënt en deze integreren in het verpleegplan en de patiënt aanmoedigen om vragen over seksualiteit te stellen (JoAnn, 2007). De omgeving kan best een rustige, nietbedreigende omgeving zijn opdat beide gesprekspartners geen remmen ondervinden om over het topic te praten (Tsai, 2004). Barrières worden verbroken door de kennis en vaardigheden van de verpleegkundige, het niveau van comfort en vertrouwen en het comfortabel zijn met de eigen seksualiteit (Krebs, 2007). Discussie Het doel van deze review was een overzicht te geven van de interventies die een verpleegkundige kan aanwenden in het omgaan met seksuele disfuncties te wijten aan antipsychotica. Uit dit systematisch literatuuronderzoek blijkt dat er in de algemene 317 sept-okt_2009.indd :20:56
6 verpleegkunde verschillende strategieën terug te vinden zijn die de verpleegkundige kan gebruiken in het management van seksuele disfuncties. Een evaluatie van de eigen seksualiteit blijkt aangewezen te zijn vooraleer men zich toelegt op het verdere gebruik van beoordelingsstrategieën, beoordelingsmodellen en discussie- en evaluatie-instrumenten. Uit een aantal studies (Krebs, 2007, JoAnn, 2007) blijkt dat het invoeren van standaardrichtlijnen een betere integratie van de beoordeling van seksuele disfuncties bekomt. In realiteit wordt de standaardvraag bij een anamnesegesprek echter vaak niet gesteld. De voorgestelde interventies zijn goedkoop, veilig en praktisch. Training van communicatievaardigheden, het beheersen van de techniek van de beoordelingsmodellen en bijscholen over seksualiteit spelen hierbij een belangrijke rol. De resultaten en besluiten aangehaald in deze review dienen met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Enerzijds door het beperkt aantal studies, alsook door de beperkte methodologische kwaliteit van de opgenomen studies. Omdat de geïncludeerde studies enkel descriptief van aard of niet-systematische reviews zijn, is er weinig geweten in welke mate de interventies effectief zijn. Verder onderzoek is dus noodzakelijk. Op de eerste plaats is het noodzakelijk om na te gaan welke interventies nu daadwerkelijk effectief zijn. Ten tweede is het van De voorgestelde interventies zijn goedkoop, veilig en praktisch. Training van communicatievaardigheden, het beheersen van de techniek van de beoordelingsmodellen en bijscholen over seksualiteit spelen een belangrijke rol. belang de effectieve interventies verder te verfijnen en eventueel te vertalen naar de psychiatrische verpleegkunde. Om meer aandacht te krijgen voor de integratie van deze topic is het van belang om gebruik te maken van betrouwbare evaluatieschalen. The Sexual Function Index en Detogatis Interview for Sexual Functioning zijn hiervoor geschikt. Deze evaluatie dient gedurende het hele verblijf van de patiënt voortgezet te worden. In tegenstelling tot wat de praktijk toont, blijken er wel degelijk meerdere opties te bestaan om als verpleegkundige een beoordeling van seksualiteit te doen. De vraag die men zich hier bij kan stellen is hoe groot de barrières bij de verpleegkundigen zijn om over seksualiteit te praten in gesprek met hun patiënt. Het beperkte aantal wetenschappelijke artikels die terug te vinden zijn over verpleegkundig management toont aan dat dit onderwerp weinig geïntegreerd is in de praktijk. Dit heeft tot gevolg dat er in de verpleegkundige praktijk nog minder kennis over deze interventies bestaat en kan het beperkte gebruik enerzijds verklaren. Er moet kritisch gekeken worden in hoeverre deze interventies gekend zijn door verpleegkundigen en of er vanuit de opleiding verpleegkunde voldoende aandacht besteed wordt aan seksuele disfunctie. Daarnaast bestaat er discussie of het opleidingsniveau bijdraagt tot de lagere drempel om een beoordeling uit te voeren. 318 sept-okt_2009.indd :20:57
7 Conclusie Rekeninghoudend met de beperkte literatuur en de beperkte kwaliteit van de studies, is er toch een zekere aanwijzing dat verpleegkundigen meer aandacht aan seksuele disfunctie kunnen schenken. Het blijkt duidelijk dat tijdstekort en schaamte een barrière vormen die de verpleegkundige ervan weerhouden om seksuele disfunctie met de patiënt te bespreken. Het gebruik van seksuele beoordeling kan een bijdrage leveren aan een verhoogde kwaliteit van leven. De verpleegkundige speelt hierin een sleutelrol speelt, doch deze vorm van evaluatie en opvolging wordt nog niet voldoende beheerst en is evenmin ingeburgerd bij verpleegkundigen. De strategieën die in deze review aanbod kwamen geven een duidelijk beeld van de mogelijkheden die verpleegkundigen kunnen hanteren in hun zoektocht naar een goede integratie van seksuele disfuncties in hun zorgplan. AUTEUR Dorien Doumen is Student Master in de verpleegkunde en vroedkunde. Prof. Dr. Marc De Hert is psychiater-psychotherapeut in het UPC KUL campus Kortenberg. LITERATUUR Berner, MM., Hagen, M., Kriston, L. Management of sexual dysfunction due to antipsychotic drug therapy. The Cochrane Collaboration, 2008, 1. Costa, A.M., Lima, M.S., Mari, J. A systematic review on clinical management of antipsychotic-induced sexual dysfunction in schizophrenia. Sao Paulo Medical Journal, 2006, 124/5, pp Creswell J.W. Standards of quality and verification. In Creswell JW. Qualitative inquiry and research design: choosing among five traditions. Sage Publications, 1998, pp De Hert, M., Wampers, M., Peuskens, J. Pharmacological treatment of hospitalised schizophrenic patients in Belgium. International Journal of Psychiatry in Clinical Practice, 2006, 10/4, pp Evans D, Chang A. Appraising systematic reviews. Changing practice, 2000, 1/1, pp Guthrie, C. Nurses perceptions of sexuality relating to patient care. Journal of Clinical Nursing, 1999, 8, Holloway I, Wheeler S. (1996). The search for truth in qualitative research. Hartnolls Ltd, Bodmin, pp JoAnn, M., Cohen, M.Z. Using the BETTER model to assess sexuality. Clinical Journal of Oncology Nursing, 2004, 8/1, pp JoAnn, M. Sexuality assessment: 10 strategies for improvement. Clinical Journal of Oncology Nursing, 2007, 11/5, pp Knegtering, H., Bruggeman, R., Castelein, S., Wiersma, D. Antipsychotics and sexual functioning in persons with psychoses. Tijdschrift voor psychiatrie, 2007, 49/10, pp Krebs, L. Sexual assessment: research and clinical. Nursing Clinics of North America, 2007, 42, pp Leucht, S., Burkand, T., Henderson, J., Maj, M., Sartorius, N. Physical illness and schizophrenia: a review of the literature. Acta Psychiatrica Scandinavica, 2007, 116, pp sept-okt_2009.indd :20:57
8 Magnan, M., Reynolds, K., Galvin, E. barriers to addressing patient sexuality in nursing practice. MEDSURG Nursing, 2005, 14/5, pp Mays, N., Pope, C. (2002). Qualitative research in healthcare. Assessing quality in qualitative research. pp Mays, N., Pope, C. (1995). Qualitative Research. Rigour and qualitative research. pp Reynolds, K., Magnan, M. Nursing attitudes and beliefs toward human sexuality. Clinical Nurse Specialist, 2005, 19/5, pp Shell, J.A. Including sexuality in your Nursing Practice. Nursing Clinics of North America, 2007, 42, pp Sienaert, P., Peuskens, J., De Hert, M. Sexual dysfunction: the unspoken side effect of antipsychotics. European Psychiatry, 1998, 13/1, pp Tsai, Y. Nurses Facilitators and barriers for taking a sexual history in Taiwan. Applied Nursing Research, 2004, 17/4, pp Uçok, A., Incesu, C., Aker, T., Erkoç, S. Sexual dysfunction in patients with schizophrenia on antipsychotic medication. European Psychiatry, 2007, 22/5, pp Vreeland, B. Bridging the gap between mental and physical health: a multidisciplinary approach. Journal Clinical Psychiatry, 2007, 68/4, pp Wampers, M., De Hert, M., Peuskens, J. Somatic medication in hospitalised schizophrenic patients in Belgium. Schizophrenia Research, 2004, 67, pp sept-okt_2009.indd :20:57
Pub u l b ic i at a i t e i s
Internationale publicaties (Peer ( Peer-reviewed reviewed journal articles) Castelein S, Gaag M van der, Bruggeman R, Busschbach JT van, Wiersma, D. Empowerment in People with Psychotic Disorders: A Comparison
Nadere informatieBespreekbaar maken van seksualiteit
Johan De Munter - Kankercentrum Bespreekbaar maken van seksualiteit INTIEM in team 7 juni 2018 Uz Gent let's also talk about sexuality! scrubsmag.com Inhoud Inleiding Definities Een complex probleem Impact
Nadere informatieVAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE
VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE Drs. Willemke Stilma Docent verpleegkunde HvA Mede met dank aan dr. Anne Eskes 1 INHOUD 5 stappen EBP Formuleren van een klinische vraagstelling PICO Zoekstrategie
Nadere informatie11 e Post O.N.S. Meeting
11 e Post O.N.S. Meeting Sexuality and cancer for the frontline Kennis en kunde in de dagelijkse praktijk Erik van Muilekom MANP Antoni van Leeuwenhoek-Nederlands Kanker Instituut SEKS? Gemeenschap & klaarkomen
Nadere informatieVerpleegkundige dossierbesprekingen. Evidence-based practice voor de dagelijkse praktijk
Verpleegkundige dossierbesprekingen Evidence-based practice voor de dagelijkse praktijk Agenda EBP in het AMC Verpleegkundige dossierbesprekingen Praktijkvoorbeeld EBP in de psychiatrie EBP is ook belangrijk
Nadere informatieWAARGENOMEN HINDERNISSEN EN FACILITATOREN VOOR HUISARTS-PATIËNT COMMUNICATIE IN
WAARGENOMEN HINDERNISSEN EN FACILITATOREN VOOR HUISARTS-PATIËNT COMMUNICATIE IN PALLIATIEVE ZORG: EEN SYSTEMATISCHE OVERZICHTSSTUDIE Slort, W., Schweitzer, B.P.M., Blankenstein, A. H., Abarshi, E. A.,
Nadere informatieOnder de tafel of op de (keuken) tafel?
Onder de tafel of op de (keuken) tafel? 3 e PHAMOUS symposium 30 mei 2017 Thalia Herder Psychiater in opleiding (UCP/UMCG) Arts/seksuoloog NVVS in opleiding (UMCG) Potentiële) belangenverstrengeling Voor
Nadere informatieVoorwoord 1 0. Inleiding 1 1
Inhoud Voorwoord 1 0 Inleiding 1 1 1 Evidence-based diëtetiek: principes en werkwijze 1 3 Inleiding 1 3 1.1 Evidence-based diëtetiek 1 3 1.2 Het ontstaan van evidence-based handelen 1 5 1.3 Evidence-based
Nadere informatieUniversitair Medisch Centrum Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag
Nadere informatieIncidentie. Adjuvante endocriene therapie; het zorgenkind van de mammae. Transitie van voorlichting onder de maat, naar voorlichting op maat.
Adjuvante endocriene therapie; het zorgenkind van de mammae. Transitie van voorlichting onder de maat, naar voorlichting op maat. Incidentie Jaarlijks 13.000 vrouwen diagnose borstkanker Bij elke vrouw
Nadere informatieChapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting
Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9 Samenvatting 155 Chapter 9 Samenvatting SAMENVATTING Richtlijnen en protocollen worden ontwikkeld om de variatie van professioneel handelen te reduceren, om kwaliteit van
Nadere informatieWat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk?
Wat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk? Ines Sneppe 1. Invloed van diabetes op seksualiteit Vorm van neuropathie
Nadere informatieZoeken naar evidence
Zoeken naar evidence Faridi van Etten-Jamaludin Clinical librarian Medische Bibliotheek AMC 2 december 2008 Evidence Based Practice? Bij EBP worden klinische beslissingen genomen op basis van het best
Nadere informatieMODULE Evidence Based Midwifery
VZW Vlaamse Organisatie van Vroedvrouwen vzw MODULE Evidence Based Midwifery Van Schoonbekestraat 143 Sint-Jacobsmarkt 84 2018 Antwerpen 2000 Antwerpen Programma Overzicht Dag 1: maandag 8 november 2010
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal
Nadere informatieZelfmanagement ondersteuningsbehoeften. Bij mensen met EPA. Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016
Zelfmanagement ondersteuningsbehoeften Bij mensen met EPA Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016 Zelfmanagement ondersteuning behoeften & EPA Introductie Methode Bevindingen Discussie
Nadere informatieEvidence Based Practice in de alledaagse praktijk. Definitie EBP 16-4-2015
Evidence Based Practice in de alledaagse praktijk Lies Braam, verpleegkundig specialist neurologie 26 maart 2015 V &VN neurocongres Definitie EBP Bij EBP gaat het om klinische beslissingen op basis van
Nadere informatieObservationeel onderzoek Patiënt-controleonderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematisch review
Zoekstrategie JGZ-richtlijn Taalontwikkeling Om de uitgangsvragen op een gestructureerde manier uit te werken zijn deze eerst omgevormd tot PICO uitgangsvragen. Hierbij wordt achtereenvolgens het volgende
Nadere informatieEBM. Domein arts. Overwegingen bij domein arts
EBM Wetenschappelijke uitkomsten uit klinisch relevant prognostisch, diagnostisch en therapeutisch onderzoek. Kennis, ervaring, persoonlijke waarden en verwachtingen van de dokter zelf. De individuele
Nadere informatieDeterminanten en Barrières van Seksuele Patiëntenvoorlichting. aan Kankerpatiënten door Oncologieverpleegkundigen
Determinanten en Barrières van Seksuele Patiëntenvoorlichting aan Kankerpatiënten door Oncologieverpleegkundigen Determinants and Barriers of Providing Sexual Health Care to Cancer Patients by Oncology
Nadere informatieBegeleiding van HIV-patiënten
Symposium Up-to-Date in Infectieziekten Zaterdag 11 februari 2012 Begeleiding van HIV-patiënten Anneleen Lijnen Nurse physician assistant Dienst Infectieziekten 1) Voorstelling Verpleegkundige Ondersteuning
Nadere informatieDr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1
Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Doelstelling Nurses on the Move Bijdragen aan verbetering kwaliteit van zorg in verpleeg- en
Nadere informatieRichtlijn Mammacarcinoom
Richtlijn Mammacarcinoom Truus Smit-Hoeksma Waterlandziekenhuis, Purmerend Fase in de richtlijnontwikkeling - uitwerken conclusie literatuursearch - schrijven aanbevelingen Aanleiding voor aanvullingen
Nadere informatieEvidence based nursing: wat is dat?
Evidence based nursing: wat is dat? Sandra Beurskens Lector kenniskring autonomie en participatie van mensen met een chronische ziekte Kenniskring autonomie en participatie EBN in de praktijk: veel vragen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieSystematische review als middel tot synthese van bestaande kennis
Systematische review als middel tot synthese van bestaande kennis Trudy Bekkering, epidemioloog Cebam, 2018 1 Inhoud Achtergrond Wat is een systematische review? Hoe systematische reviews maken? Verschillende
Nadere informatieImplementatie omkaderd. Joris Van Damme
Implementatie omkaderd Joris Van Damme Onderzoeksplatform 2017 IMPLEMENTATIE Een effectieve interventie kan pas impact hebben als het zijn doelgroep bereikt DISSEMINATIEPLAN Dit plan bevat de details
Nadere informatiePlannen van zorg Niveau 4
Antwoorden stellingen Plannen van zorg Niveau 4 NU ZORG Editie 2014 Pagina 1 Hoofdstuk 1. Wanneer wordt verpleegkundige zorg gegeven? 1. In de jaren zestig was professionele zorg erg duur, daarom werd
Nadere informatieZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG COMPETENTIES BIJ (STUDENT)VERPLEEGKUNDIGEN
ZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG COMPETENTIES BIJ (STUDENT)VERPLEEGKUNDIGEN Veerle Duprez Prof. dr. Ann Van Hecke AANLEIDING Beroeps- & opleidingsprofiel Mensen met chronische aandoening
Nadere informatieKennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema
Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA) Definitie consensus groep EPA¹ - Sprake van psychische stoornis
Nadere informatieDe beantwoordbare vraag (PICO)
4. Interpretatie effect (relevantie) 5. Toepassen in de praktijk De beantwoordbare vraag (PICO) Welke patiënten? P Welke interventie? Welk alternatief (comparison)? Welke uitkomst (outcome)? I C O P I
Nadere informatieDirk Ubbink. Evidence Based Surgery Workshop 2010
Dirk Ubbink Evidence Based Surgery Workshop 2010 Jaarlijks: 20.000 tijdschriften 17.000 nieuwe boeken MEDLINE: >6.700 tijdschriften jaarlijks 2 miljoen artikelen gepubliceerd 5500 publicaties per dag!
Nadere informatieMuziektherapie in de oncologie
Muziektherapie in de oncologie Wetenschap en praktijk combineren Tom Abrahams 26 mei 2015 Wat is muziektherapie? Een vorm van vaktherapie Ervaringsgericht Interventies binnen muzikale context Waar wordt
Nadere informatieComparison: Kinderen zonder deze risicofactor.
Zoekstrategieën JGZ-richtlijn Taalontwikkeling oekstrategie Om de uitgangsvragen op een gestructureerde manier uit te werken tot beantwoordbare vragen zijn deze eerst omgewerkt tot PICO uitgangsvragen.
Nadere informatieBehandeling van eerste psychose (waar de richtlijn niet over spreekt) Dr H.J. Gijsman, psychiater Hoofd Zorgprogramma Psychose Pro Persona
Behandeling van eerste psychose (waar de richtlijn niet over spreekt) Dr H.J. Gijsman, psychiater Hoofd Zorgprogramma Psychose Pro Persona Environment Genotype Phenotype Omgeving Gen Psychose Omgeving
Nadere informatieHet Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het. Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met. een Psychotische Stoornis.
Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met een Psychotische Stoornis. The Effect of Assertive Community Treatment (ACT) on
Nadere informatieEvidence zoeken @ WWW
Evidence zoeken @ WWW Dirk Ubbink Evidence Based Surgery 2011 Informatie Jaarlijks: >20.000 tijdschriften en boeken MEDLINE: >6.700 tijdschriften Jaarlijks 2 miljoen artikelen gepubliceerd 5500 publicaties
Nadere informatieCitation for published version (APA): Castelein, S. (2009). Guided peer support groups for psychosis: A randomized controlled trial s.n.
University of Groningen Guided peer support groups for psychosis Castelein, Stynke IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieOnderzoek naar zorgvragen en behoeften van patiënten met een verslaving en ADHD of Autisme
Onderzoek naar zorgvragen en behoeften van patiënten met een verslaving en ADHD of Autisme dr. L.M. Kronenberg Prof. dr. van Achterberg Prof. dr. W. van den Brink Prof. dr. P. Goossens K. Slager-Visscher,
Nadere informatie(potentiële) belangenverstrengeling. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld
Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatieHet meten van angst: verpleegkundigen aan het woord!
Het meten van angst: verpleegkundigen aan het woord! H. Veldhuisen RN, MSc; D. Zweers RN, MSc; Prof. S. Teunissen RN PhD Diakonessenhuis Utrecht hveldhuisen@diakhuis.nl Angst Waarom meten? Zonder meten
Nadere informatieSystematic Reviews Dr. Hester Vermeulen
Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Amsterdam School of Health Professionals / HvA Amsterdam Kwaliteit en Proces Innovatie / AMC Amsterdam Goede zorg Effectief Doelmatig Veilig Tijdig Toegankelijk
Nadere informatieEen praktijkgericht onderzoek bij verpleegkundigen naar het objectiveren van cognitieve functies
Een praktijkgericht onderzoek bij verpleegkundigen naar het objectiveren van cognitieve functies Marloes Peeters Verpleegkundig Specialist GGZ mpjpeeters@vvgi.nl 12-12-2014 Agenda Probleem Vraagstelling
Nadere informatieOnderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten. Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014
Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014 In de praktijk horen we niet alleen dat de kwaliteit van het voorschrijven
Nadere informatieProject. Projectgroep. Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten
Ongekende noden Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten Tiny Van Keymeulen - Klinisch Psycholoog Oncologisch Psychosociaal Support Team 25 november 2011 Dixit Woet Gianotten
Nadere informatieThe quality of dying: autonomie en begeleiding
18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht The quality of dying: autonomie en begeleiding Marieke Schreuder Verpleegkundig specialist UMCUtrecht/IKMN haschreuder@ikmn.nl Inhoud Concept autonomie Onderzoeksresultaten
Nadere informatieEVIDENCE-BASED ALLIED HEALTH CARE. Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp
EVIDENCE-BASED ALLIED HEALTH CARE Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Nederlands Paramedisch Instituut UMC St Radboud Hogeschool van Arnhem en Nijmegen NVLF 1 ORIËNTATIE op LOGOPEDIE NVLF Visie 2000-2005 NVLF
Nadere informatieDisclosure slide. Geen. (potentiële) belangenverstrengeling. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatieEvidence-Based Nursing. Bart Geurden, RN, MScN
Evidence-Based Nursing Bart Geurden, RN, MScN Trends in Verpleegkunde Jaren 1980: Systematisch werken Focus op proces Jaren 1990: Verpleegkundige diagnostiek Focus op taal Aandacht verschuift van proces
Nadere informatieGEDRAGSVERANDERING. Wilma Otten, Hilde van Keulen, Pepijn van Empelen TNO. SHINE North Sea Region Program
GEDRAGSVERANDERING Wilma Otten, Hilde van Keulen, Pepijn van Empelen TNO SHINE North Sea Region Program 2014 2020 OM MEE TE NEMEN Systematische analyse: gedrag probleem Verandering gedrag: oud nieuw Blijvende
Nadere informatieAchtergrondvragen voor studies op het gebied van seksuele en psychische gezondheid
Achtergrondvragen voor studies op het gebied van seksuele en psychische gezondheid We nodigen je uit om mee te werken aan dit onderzoeksproject. Vooraleer je beslist mee te werken is het van belang dat
Nadere informatiePalliatieve Zorg. Onderdeel: Kwalitatief onderzoek. Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2
Palliatieve Zorg Onderdeel: Kwalitatief onderzoek Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Inhoudsopgave Inleiding Blz 2 Zoekstrategie Blz 3 Kwaliteitseisen van Cox et al, 2005 Blz 3 Kritisch
Nadere informatieInzetten van ervaring
Inzetten van ervaring 26 februari 2016 Bart Debyser Marijke Deman Bart Robbrecht Annelies Verkest 1 Perso presentatie Overzicht 1. Wat is ervaringsdeskundigheid? 2. Ons verhaal 3. Ervaringswerkers en inzetbaarheid
Nadere informatie6/11/2012. Wat is case management? Case management. Case management en ontslagmanagement in algemene en psychiatrische ziekenhuizen
Case management en ontslagmanagement in algemene en psychiatrische ziekenhuizen Prof. Dr. Philip Moons Eva Goossens Centrum voor Ziekenhuis- en Verplegingswetenschap KU Leuven Wat is case management? Management:
Nadere informatieImplementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen
Implementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen KCVG onderzoekers: M. Vukadin, F.G. Schaafsma, J.R. Anema Trimbos Instituut: H. Michon GGZ In geest - Actenz:
Nadere informatieSeksualiteit bij dementie Liefde, Lust of last? Dr. Susan van Hooren
Seksualiteit bij dementie Liefde, Lust of last? Dr. Susan van Hooren Definitie Persoonlijk Taboe Seksualiteit Seksualiteit bij ouderen Representatief onderzoek is schaars Bias in groep: lichamelijke aandoening
Nadere informatie16/06/2014. Academic year 2013-2014 Hasselt University DEFINITE EXAM SCHEDULE. examen
Academic year 201-20 Hasselt University DEFINITE EXAM SCHEDULE examen 16/06/20 1rst Master in Rehabilitation 2 nd Master in Rehabilitation for neurological disorders 2nd Master in Rehabilitation in Mental
Nadere informatieList of publications. List of publications 213
List of publications List of publications 213 Publications in English Bekkema N., Veer A. de, Hertogh C. & Francke A. Perspectives of people with mild intellectual disabilities on care-relationships at
Nadere informatie- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?
- Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen
Nadere informatieHET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE
HET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Vrije Universiteit Brussel UMC St Radboud, Nijmegen NPi, Amersfoort 1 NVMT 4e LUSTRUM VAN HARTE PROFICIAT 2 WAAROM
Nadere informatieBevorderen arbeidsparticipatie chronisch zieken: effectieve interventies
Bevorderen arbeidsparticipatie chronisch zieken: effectieve interventies Marloes Vooijs Monique Leensen Jan Hoving Haije Wind Monique Frings-Dresen Organisatie voor Arbeid en Gezondheid (AMC) Preventie
Nadere informatieOntwikkelen van kwaliteitsindicatoren in de palliatieve zorg in Vlaanderen. Kathleen Leemans
Ontwikkelen van kwaliteitsindicatoren in de palliatieve zorg in Vlaanderen Kathleen Leemans Ism. Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen Onderzoekers Kathleen Leemans, Onderzoeker Luc Deliens, Promotor Joachim
Nadere informatieDe seksuele gevolgen van dikkedarmkanker. Dr. M.J. Traa Department of Medical and Clinical Psychology Tilburg University
De seksuele gevolgen van dikkedarmkanker Dr. M.J. Traa Department of Medical and Clinical Psychology Tilburg University 1 Achtergrond 2 Proefschrift Prospectief in kaart brengen seksuele gevolgen van dikkedarmkanker
Nadere informatieZorg voor het lichaam bij ambulante EPA patiënten
Zorg voor het lichaam bij ambulante EPA patiënten AIOS GGZ WNB Onderzoeker RUG Fenneke van Hasselt Inhoud EPA Lichamelijke gezondheid Monitoring in de praktijk Adviezen dagelijkse praktijk Samenvatting
Nadere informatieProfessionaliteit in de zorg voor de jeugd
Professionaliteit in de zorg voor de jeugd Professionals in de jeugdzorg Jo Hermanns Met de professionaliteit van de werkers in de jeugdzorg is weinig mis Hoog opleidingsniveau Aanvullende trainingen Werkbegeleiding/supervisie
Nadere informatieFysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag?
Fysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag? Prof. dr. Rob A.B. Oostendorp Nederlands Paramedisch Instituut Amersfoort UMC St Radboud, Nijmegen Werkgroep Onderzoek Kwaliteit AANDACHTSPUNTEN doel conventionele
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatie1.1 medline. 1.2 PubMed
De laatste jaren is er een groeiende belangstelling voor evidence-based medicine; niet alleen in de medische professie, maar ook bij de paramedici en verpleegkundigen (evidencebased practice, evidence-based
Nadere informatieNEUROLOGISCHE MUZIEKTHERAPIE BIJ SCHIZOFRENIE
NEUROLOGISCHE MUZIEKTHERAPIE BIJ SCHIZOFRENIE Gerben Roefs Zuyd Hogeschool Master of Arts Therapies 19 juni 2015 Opbouw Presentatie VOLGT PROCES VAN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK DOEN START MET EEN IDEE -
Nadere informatieDermatologiecongres (Chronische) Huidziekten en seksualiteit
Dermatologiecongres 2018 (Chronische) Huidziekten en seksualiteit Drs. Ilaniek Zantingh Gz-psycholoog / seksuoloog NVVS Disclosures Potential disclosures Ilaniek Zantingh Possible relevant relation with
Nadere informatieDe ouder-kindrelatie en jeugdtrauma s. Nr. 2018/11, Den Haag, 22 mei Samenvatting
De ouder-kindrelatie en jeugdtrauma s Nr. 2018/11, Den Haag, 22 mei 2018 De ouder-kindrelatie en jeugdtrauma s pagina 2 van 6 Bij kinderen met traumatische ervaringen (ernstige negatieve jeugdervaringen),
Nadere informatieROM in de ouderenpsychiatrie
Improving Mental Health by Sharing Knowledge ROM in de ouderenpsychiatrie Marjolein Veerbeek Richard Oude Voshaar, Anne Margriet Pot Financier: Ministerie van VWS 2 Routine Outcome Monitoring Definitie
Nadere informatieFocus. Seksueel gedrag en kennis over HIV/AIDS bij een ambulante groep patiënten met schizofrenie
Focus Seksueel gedrag en kennis over HIV/AIDS bij een ambulante groep patiënten met schizofrenie door E. Sollie, M. van der Velden, W.A. Schuitemaker en W.M.J. Hassing Samenvatting Door middel van een
Nadere informatieKan het gebruik van vragenlijsten suïcide voorkomen? Prof. Dr. Ronny Bruffaerts UPC-KULeuven
Kan het gebruik van vragenlijsten suïcide voorkomen? Prof. Dr. Ronny Bruffaerts UPC-KULeuven 42-82% daling in opnameduur voor psychotische stoornissen, 1989-1995 63% minder psychiatrische bedden in de
Nadere informatieHoe meet je prestatie op het werk?
Body@Work retraite 26-10- 10, TNO Leiden Hoe meet je prestatie op het werk? Project team: Drs. Linda Koopmans (TNO/VUmc) Dr. Claire Bernaards (TNO) Dr. Vincent Hildebrandt (TNO) Prof. Dr. Riekie de Vet
Nadere informatie2. In functie van implementatie van onderzoekscompetenties in de lerarenopleiding
Gebruikswijzer P- Reviews: Hoe kunnen de Reviews op een nuttige manier geïntegreerd worden in de lerarenopleiding? In deze gebruikswijzer bekijken we eerst een aantal mogelijkheden tot implementatie van
Nadere informatiePeer review EBM. Ontwikkeld door WVVK in opdracht van Pro-Q-Kine
Peer review EBM Inleiding Doelstellingen? Attitude: bereid zijn om evidence based te handelen, om expertise te delen, om evidentie te bespreken Kennis: wat is EBM, wat is evidentie, wat is een richtlijn,
Nadere informatieSystematic Reviews Dr. Hester Vermeulen
Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Amsterdam School of Health Professionals / HvA Amsterdam Kwaliteit en Proces Innovatie / AMC Amsterdam Systematisch literatuur onderzoek RCT s worden gemaakt om
Nadere informatieCHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING
CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING 167 168 Systemische lupus erythematosus (SLE) is een chronische auto-immuunziekte waarbij auto-antilichamen een ontstekingsreactie door het gehele lichaam kunnen veroorzaken.
Nadere informatieIBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis
IBOM-2 Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis Abeer Ahmad Ruth Mast Giel Nijpels Jacqueline Dekker Piet Kostense Jacqueline Hugtenburg Afdelingen Klinische
Nadere informatieHandhygiëne in Nederlandse ziekenhuizen
Handhygiëne in Nederlandse ziekenhuizen Elise van Beeck Maatschappelijke Gezondheidszorg & Medische Microbiologie en Infectieziekten Erasmus MC Rotterdam Overzicht presentatie Introductie: waar is het
Nadere informatieEvidence Based Nursing
Evidence Based Nursing - filosofie - Bart Geurden, RN, MScN Van verpleegkundige Diagnostiek naar evidence-based handelen Medische Diagnostiek >1900 Multi- Disciplinaire Problemen 1980- Verpleegkundige
Nadere informatieZorg voor de mantelzorger
Zorg voor de mantelzorger Het geven van zorg aan je naasten is een taak van ons allen. Dat verwacht de overheid ook van ons. Maar voor zorgmedewerkers is mantelzorg verlenen een extra gezondheidsrisico.
Nadere informatieMeer is niet per se beter
Meer is niet per se beter Prof. Dr. Jan Hamers Vraagstelling Is er wetenschappelijk bewijs voor relatie tussen personele bezetting en kwaliteit van zorg in verpleeghuizen? Belangrijke uitgangspunten Wetenschappelijk
Nadere informatieEvaluatie stage extra muros
Evaluatie stage extra muros Naam student: Stageplaats: Stagemeester ZIV Nummer : Stageperiode : Een competentie is het vermogen om adequaat te functioneren in een bepaalde (beroeps)context door het kiezen
Nadere informatieHOOFDSTUK 1: INLEIDING
168 Samenvatting 169 HOOFDSTUK 1: INLEIDING Bij circa 13.5% van de ouderen komen depressieve klachten voor. Met de term depressieve klachten worden klachten bedoeld die klinisch relevant zijn, maar niet
Nadere informatieLieke van der Scheer, Department of Philosophy Lieke van der Scheer ISOQOL
Lieke van der Scheer, Department of Philosophy Lieke.vanderScheer@utwente.nl Lieke van der Scheer ISOQOL 14-11-2014 1 De stem van patiënten Elisa Garcia Simone van der Burg (Nijmegen) Lieke van der Scheer
Nadere informatieSeksuele disfuncties. Prevalentiecijfers bij holebi s en MTO. Drs. Lies Hendrickx Prof. dr. Paul Enzlin
Seksuele disfuncties Prevalentiecijfers bij holebi s en MTO Drs. Lies Hendrickx Prof. dr. Paul Enzlin Inhoud 1. Definities 2. Resultaten 3. Besluit Holebi 1. Steekproef 2. Prevalentie 3. Leeftijd 4. Duur
Nadere informatieSamenvatting, met de AAA checklist
Samenvatting, met de AAA checklist 187 Huisarts-patiënt communicatie in de palliatieve zorg Aanwezigheid, actuele onderwerpen en anticiperen Huisartsen spelen in veel landen een centrale rol in de palliatieve
Nadere informatieDebby Gerritsen. Kaf van Koren weten wat werkt
Debby Gerritsen Kaf van Koren weten wat werkt Doelen UKON 1) Kennis ontwikkelen (=onderzoek) 2) Deze kennis delen en vertalen in praktische producten voor deskundigheidsbevordering (=onderwijs en opleiding)
Nadere informatieEen hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren
Een hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren Aart Schene Hoogleraar Psychiatrie Radboud umc, Nijmegen Artikelen Neurowetenschappen - 1973-2012 - 2010 2000 1990 Translational Research Basic Animal Research
Nadere informatieOmgaan met een stoma: een versmald levenspad met een ongenode gast?
Omgaan met een stoma: een versmald levenspad met een ongenode gast? An Lievrouw psycholoog Oncologisch Centrum UZ Gent Stellingen 2 We moeten de patiënt zover krijgen dat hij zijn stoma aanvaardt. Ja Ik
Nadere informatieZorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie. Margot Geerts Verpleegkundig Specialist
Zorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie Margot Geerts Verpleegkundig Specialist Diabetische polyneuropathie 1. Distale symmetrische polyneuropathie Uitval van een combinatie van sensore,
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieVan het kind en het badwater Over ziekte en seksualiteit. Peter Leusink, huisarts, seksuoloog
+ Van het kind en het badwater Over ziekte en seksualiteit Peter Leusink, huisarts, seksuoloog + Take home Als je ziek bent kun je seksueel gezond zijn Seksuele gezondheid vraagt om aanpassing Aanpassing
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20890 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Koelewijn, Hennie Title: Quality of work and well-being of health care employees
Nadere informatiehoofdstuk 3 hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
Samenvatting Een vroeggeboorte heeft een grote impact op het kind en zijn ouders, zelfs na de opname op de neonatologieafdeling. Te vroeg geboren kinderen laten meer gedragsproblemen zien dan op tijd geboren
Nadere informatieBesluitvorming rond kunstmatige voedsel- & vochttoediening: verpleegkundige betrokkenheid en beleving
Besluitvorming rond kunstmatige voedsel- & vochttoediening: verpleegkundige betrokkenheid en beleving Chris Gastmans, Els Bryon & Bernadette Dierckx de Casterlé I. Inleiding Zorgverleners meer en meer
Nadere informatieSamenvatting. Effectiviteit van ergotherapie: stand van zaken
Samenvatting Effectiviteit van ergotherapie: stand van zaken Ergotherapie is een paramedisch beroep dat gericht is op het verbeteren van het zelfstandig functioneren door het individu in de voor die persoon
Nadere informatie