Koolstofdioxide. Pagina 1. Max Filtenborg & Miles Brink, N&G, N&T. Fonsvitae Lyceum, 5HB. Metselaar

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Koolstofdioxide. Pagina 1. Max Filtenborg & Miles Brink, N&G, N&T. Fonsvitae Lyceum, 5HB. Metselaar"

Transcriptie

1 Koolstofdioxide Max Filtenborg & Miles Brink, N&G, N&T. Fonsvitae Lyceum, 5HB. Metselaar Pagina 1

2 Inhoudsopgave 1 - Voorkant 3 - Inleiding (2) Hoofdstuk 1 - Algemeen CO Eigenschappen van CO CO 2 & Temperatuur op aarde 6 - Broeikas effect 7 t/m 9 - CO 2 Concentratie in het bloed &Effecten van verschillende CO2 concentraties Hoofdstuk 2-10 t/m 11 - CO 2 in de school. Hoofdstuk 3-12 t/m 16 - Plant Proef (4) 17 - Conclusie 18 - Bronvermelding 19 t/m 26 - Het Logboek Pagina 2

3 Inleiding Het onderwerp van ons profielwerkstuk is koolstofdioxide. Wij hadden dit onderwerp gekozen omdat wij vaak in de klas zitten en de lucht bijna altijd niet zo fris aanvoelt. Wij vroegen ons af hoe dat eigenlijk kwam, en via onderzoek op internet kwamen wij er achter dat dit te maken had met de CO 2 concentratie in de lucht. Toen waren we op het idee gekomen om deze concentratie te meten in de klas en te kijken of dit dus wel een aanvaardbare concentratie zou zijn. Dit leek ons onwaarschijnlijk, omdat als er even geen ventilatie is, de klas snel muf ruikt en ademhalen ook meer moeite kost. Als de concentratie te hoog zou zijn dan hadden wij ook meteen een proef in gedachten. Dit is de plant in pot proef, waar je de resultaten etc. later kunt bekijken. Met deze plant proef zou je de CO 2 concentratie in een ruimte hoger kunnen maken. Verder wordt er in de inleiding wat meer over koolstofdioxide zelf verteld. Koolstofdioxide is door een Schotse natuur- en scheikundige ontdekt, ongeveer in het jaar Deze man heette Joseph Black. CO 2 is een kleurloos gas wat in de atmosfeer voorkomt. Andere namen zijn kooldioxide of koolzuurgas en de chemische formule is CO 2. Koolstofdioxide wordt gemeten in de vorm van concentratie, de maat van concentratie is parts per million (ppm). Op het moment is de concentratie op aarde 390 ppm en deze neemt nog steeds elk jaar toe. Wanneer CO 2 oplost in water krijg je koolzuur (H 2 CO 3 ), wat je vooral in frisdranken tegenkomt. Pagina 3

4 Eigenschappen van CO 2 CO 2, is een kleurloos gas, dat van nature in de atmosfeer voorkomt, het is een gedeelte van wat wij lucht noemen(gem:0,039%). Ook wel koolstofdioxide of koolzuurgenoemd. Het is lineair opgebouwd (horizontaal O=C=O ). Als je het over koolzuur hebt, is het eigenlijk niet CO 2 waar je dan overpraat, maar diwaterstofcarbonaat H 2 CO 3 (CO 2 opgelost in water). De concentratie van CO 2 in de atmosfeer van de aarde is gemiddeld: 390ppm, dat staat gelijk aan 0,039%, deze concentratie neemt jaarlijks dan ook toe, dit resulteert (gedeeltelijk) in de opwarming van de aarde, het zorgelijke alleen van dit is dat het CO 2 gehalte wat er per jaar bij komt snel groeit.(zie afbeelding) Wat wel belangrijk is, en dit weten veel mensen niet, CO 2 zorgt niet direct voor de opwarming van de aarde, maar is een positieve buffer in het klimaat, het versterkt alle situaties dus. Een beetje geschiedenis koolstofdioxide werd uitgevonden (ontdekt), in de 17 e eeuw, door de vlaminger; Jan Baptista van Helmont. Koolstofdioxide word ook veel gebruikt in frisdrank, als je het in water oplost vormt er koolzuur. Het is een erg goedkope stof, word dus ook erg veel gebruikt. CO 2 in de vaste vorm vormt droogijs, dit word vaak gebruikt om dingen te koelen, het is 3x effectiever dan normaal ijs. Als het droogijs opwarmt, gaat het van vloeistof naar gas, wat zorgt voor een veel effectiever gebruik van de energie. In ons PWS gaat het ook vooral erom dat mensen zelf ongeveer 1 kilo CO 2 produceren per dag. En aangezien het giftig wordt naarmate de concentratie toeneemt, kan dit een probleem zijn in verband met de slechte ventilatie in gesloten ruimtes (bv:een klaslokaal). Droogijs dat opwarmt(van vloeistof -> gas) Pagina 4

5 CO2 & Temperatuur op aarde Het is algemeen bekend dat de oplosbaarheid van CO 2 afneemt als er sprake is van een temperatuur stijging. Het CO 2 gehalte reageert verder wel traag op een verandering in temperatuur, terwijl dat omgekeerd juist niet zo is. Wanneer er sprake is van een temperatuurstijging zal het CO 2 gehalte pas na ongeveer 1000 jaar zichtbaar stijgen. Wanneer de CO 2 concentratie echter stijgt zal de temperatuur al binnen 40 jaar omhoog gaan. De CO 2 uitstoot neemt alsmaar toe, maar de CO 2 opname lijkt juist af te nemen. Dit valt te verklaren omdat je te maken hebt met situaties als ontbossing, verzadiging & verdroging. Deze dingen ontstaan o.a. ook door de temperatuurstijging. Er valt nauwelijks een verklaring te geven tussen het verband van koolstofdioxide en de temperatuur op aarde, dit komt omdat het CO 2 gehalte in de afgelopen 100 jaar met ongeveer 80 ppm is gestegen. In dezelfde tijd is de temperatuur slechts met 0,7 graden gestegen. Er is onderzocht dat dit eigenlijk tot een stijging van 14 ppm zou moeten leiden hierbij is gekeken naar o.a. invloeden van vroeger die nu pas effecten zouden kunnen hebben(overgang van ijstijden naar interglacialen). Dus is de stijging van de CO 2 concentratie veels te hoog t.o.v. die van temperatuurstijging. CO 2 is ook niet direct een oorzaak van het verwarmen van de aarde, alleen het werkt wel als een buffer; het versneld het. Pagina 5

6 Broeikas effect Zonder de atmosfeer zou het gemiddeld op aarde rond de -15 graden celcius zijn. De atmosfeer wat bestaat uit een aantal belangrijke gassen, als koolstofdioxide, waterdamp en methaan. Dankzij deze gassen, ook wel broeikasgassen genoemd, ligt de gemiddelde temperatuur op aarde veel hoger, wat het leven op aarde dus ook meer mogelijk maakt. Deze enorme stijging van de CO 2 uitstoot komt volgens velen door menselijke activiteit, (Onder menselijke activiteit verstaat men o.a. veel uitlaatgassen, verbranding van fossiele brandstoffen en verbranding van bossen.), wat vooral tot stand kwam na de industriële revolutie in In de industriële revolutie werd er een overgang gemaakt van handmatig naar machinaal, de ontdekking van de stoommachine en het ontstaan van fabrieken hebben natuurlijk een grote bijdrage aan de stijging van de CO 2 uitstoot. Ook het kappen van bossen en oerwouden heeft een grote bijdrage, namelijk door fotosynthese. Planten en bomen hebben de mogelijkheid om CO 2 om te zetten in O 2. Dit proces heet fotosynthese en dit wordt als een van de belangrijkste processen gezien op deze aarde. Dus het omzetten van CO 2 naar O 2 neemt ook af door het kappen van deze wouden, waardoor er dus meer CO 2 achterblijft in de atmosfeer. Door de stijging van de CO 2 uitstoot, wordt de concentratie CO 2 in de atmosfeer natuurlijk ook hoger, dit zorgt er voor dat het teruggekaatste licht, wat van de zon af komt, niet door de ozonlaag komt. Dit resulteert in de opwarming van de aarde. De opwarming van de aarde heeft natuurlijk ook gevolgen voor het leven hier op aarde, veel ijskappen zullen bijvoorbeeld smelten, waardoor de zeespiegel zal stijgen. Wat weer resulteert in andere problemen. Pagina 6

7 CO2 Concentratie in het bloed Koolstofdioxide heeft ook invloed op de ph waarde van het bloed. Het menselijk lichaam probeert de ph waarde altijd tussen de 7,35 en 7,45 te houden, de ideale ph waarde wordt gezien als 7,41. Je kunt deze ph waarde in theorie zelf ook beïnvloeden. Als je namelijk snel ademhaalt (hyperventileert) dan raak je CO 2 kwijt en dit betekent dat de ph waarde van het bloed stijgt. Dit werkt ook omgedraaid, dus als je minder snel ademhaalt komt er meer CO 2 in het bloed en de ph waarde daalt dan ook automatisch. Enzymen zijn in ons lichaam heel belangrijk, de activiteit van deze enzymen kan het evenwicht in het lichaam verstoren. Bepaalde enzymen zijn heel actief en sommige helemaal niet. De ph waarde zegt iets over zuurgraad in ons lichaam, een dalende ph waarde betekent een stijgende zuurgraad, wanneer dit het geval is dan ontstaat er een acidose. Je spreekt van een acidose als de ph waarde lager is als 7,35 wat eigenlijk de ondergrens is. Zo een zure toestand van het bloed komt meestal door ophoping van zuren of het verlies van base (alkali). Een alkalose is het tegenovergestelde van een acidose, de ph waarde wordt hoger als 7,45 en dit betekent dat het bloed meer naar de basische kant toegaat. Een oorzaak van dit verschijnsel is o.a. hyperventilatie en het ontstaat ook als er veel alkali wordt opgenomen in het bloed Ook in het bloed zijn er bepaalde buffers die dingen moeten regelen in dit geval regelen de buffers dat de ph waarde in evenwicht moet worden gehouden. De ongeveer belangrijkste buffer is de CO 2 /bicarbonaat (HCO 3 ) buffer, een kloppende reactievergelijking van deze buffer volgt: H + HCO 3 CO 2 + H 2 O Deze reactie kan constant heen en weer gaan, voor het constant houden van de ph waarde van je bloed. Pagina 7

8 Effecten van verschillende CO2 concentraties in de lucht. CO 2 Concentratie Eigenschappen van desbetreffende concentratie. 0,39% Koolstofdioxide gehalte in de atmosfeer op zeeniveau. 0,15% Binnenlucht 0,3% MIC Waarde: MAC-C (ceiling) waarde gedeeld door de veiligheidsfactor (100) 0,5% MAC-waarde. 1% Slecht geventileerde drukke (werk) ruimte. Sufheid bij langere blootstelling. Diepere ademhaling gepaard met de versnelling van de ademhaling. 1,5% 2% 4-5% 8% Licht narcotisch effect, toename van bloeddruk en polssnelheid, afname van het gehoor. De concentratie die een mens uitademt. Hoofdpijn, zweten, verlies van gezichtsvermogen en krampen. Bewusteloosheid na 5 tot 10 minuten, gevolgd door de dood na 30 minuten tot een uur. 20% Hoger en gelijk aan 20%: Bewusteloosheid na enkele seconden(ademhalingen), snel gevolgd door ademstilstand. Dood na enkele minuten. (Hierbij staat 1000ppm, gelijk aan 0,1% dus staat de MAC waarde gelijk aan 5000ppm.) Door de gezondheidsrisico s die gepaard komen met een hoge koolstofdioxide concentratie in de lucht, zijn er bepaalde metingen gedaan en heeft de Amerikaanse instelling, Occupational Safety and Health Administration, regels gemaakt voor de gemiddelde maximale waarde van de CO 2 concentratie in een werk omgeving. Volwassenen mogen niet langer dan 8 uur gemiddeld per werkdag in een concentratie van 5000ppm (0,5%) of meer werken. Dit is dan ook de maximale waarde en is alsnog zeer schadelijk voor je. Het maximale niveau voor kinderen, oudere mensen, of mensen met cardio problemen is dan ook aanzienlijk minder. Echter voor een korte tijd is een concentratie tot ppm te verdragen, echter wordt de ppm veel hoger dan , dan word dit direct schadelijk voor de gezondheid. Fysiologische onderzoeken tonen wel aan dat je deze waardes voor een korte tijd kan tolereren. De mensen kunnen zich wel over langere periodes aanpassen aan verhoogde CO 2 concentraties. Volwassenen kunnen tot 3% voor een maand inademen voordat er ernstige gevolgen optreden, bij 4% is dit verkort tot een week, de mate waarin de Pagina 8

9 mens tegen te hoge CO 2 concentraties kan word heel snel korter naarmate de concentratie hoger wordt. Het wordt gezegt dat vaste concentraties tot 2% laag genoeg zijn in gesloten ruimtes, (bijvoorbeeld onderzeeërs) echter hebben deze wel koolstofdioxide wassers, dit is erg dure apparatuur die met behulp van energie en water de CO 2 concentraties in de onderzeeër kan verlagen. Dit is dan ook een van de belangrijkste apparaten in een onderzeeër, zonder zou de koolstofdioxide concentratie veel te hoog worden. Directe koolstofdioxide vergiftiging heeft ook verschillende namen gekregen door mijnwerkers. stik damp, ook wel stythe en black damp, deze dampen bestonden vooral uit koolstofdioxide en stikstof, deze waren vooral schadelijk omdat de concentratie O 2, zuurstof te laag werd. Om vergiftiging te verkomen namen ze kanaries de grotten in, deze zijn gevoeliger voor deze dampen, en als deze dan stil werden(bewusteloos op de grond vielen door een te lage O 2 concentratie in de lucht), wisten ze dat ze gevaarlijk bezig waren. Ook gebruikten ze Davy lampen, deze moest je dicht bij de grond houden waar de dampen zich verzamelen, die zouden dan minder vel branden. Wanneer er een gestabiliseerde CO 2 concentratie is, word deze ook wel gebruikt met de gezondheid van de bewoners, deze concentratie is zo belangrijk dat de gezondheid van mensen hier gebasseerd op wordt. De CO 2 concentratie binnen mag ongeveer ppm hoger liggen dan het buiten is. Vaak gaat het dan over 0,4% - 2,5%, maar na nader onderzoek blijkt vaak dat het hoger binnen is. Dit is vaak het geval als er slechte ventilatie is en veel mensen in kleine ruimtes zich begeven, dit kan oplopen van ppm tot ppm. Zoals eerder gezegt in het blok bloed & ademhalen, produceert de mens ongeveer 1 kilo koolstofdioxide per dag, dit getal varieert wel heel erg aan de hand van wat de activiteiten van een bepaald persoon is, bij sport word er veel meer koolstofdioxide geproduceerd omdat er heftige verbranding plaatsvindt. Als er dus veel personen zich bevinden in een gesloten ruimte dag in dag uit, en deze ruimte geen goede ventilatie heeft, komt er al snel een veels te hoge CO 2 concentratie. Een hoge CO 2 concentratie is niet alleen schadelijk voor de mens, maar ook voor veel insecten beesten of micro organismen. Een ppm van of hoger (1%), kan gedurende een paar uur een plaag van spintmijten of witte vlieg (white flies) uitroeien. Pagina 9

10 Hoofdstuk 2 - CO2 in de school Wij hebben een onderzoek uitgevoerd, de concentratie CO 2 in het lokaal proef. Bij dit onderzoek zochten we uit of onze eerder genoemde waarnemingen wel klopten. Wij vonden namelijk dat het al snel muf ruikt en warm is in de klas, dit zou aangeven dat er slechte ventilatie is, en snel een hoge CO 2 concentratie ontstaat. Wat erg slecht is voor de concentratie en een optimale leer omgeving. Wij hebben ons onderzoek uitgevoerd in het scheikunde lokaal B21, hier startten wij de CO 2 meter om 11 uur (dat uur daarvoor was er geen les in dit lokaal). We sloten alle ramen en een nieuwe klas zou nu les gaan krijgen in het lokaal. Om 12 uur was deze les voorbij en nu namen wij weer een meting met de CO 2 meter Lokaal na les. Lokaal voor les Hier zie je de koolstofdioxide concentratie gedurende 5 seconden, vertikaal de ppm koolstofdioxide, en horizontaal de seconden. De blauwe lijn is om 12 uur, en de rode 11 uur. Dit laat het verschil zien in koolstofdioxide concentratie na en voor een les. Hier zie je dat het CO 2 gehalte al heel dicht bij de 0,3% licht, dit is al best wel hoog na 1 les. Als dit met 0,2% zou stijgen is dit al erg schadelijk voor de leerlingen en leraar. De oorzaak van dit resultaat zal dan aan de ventilatie liggen van het lokaal of zelfs het gebouw. Wanneer het een te hoge concentratie aangeeft, betekent dat, dat de ventilatie niet goed is. Dit heeft allemaal nare gevolgen. Ook hebben wij een onderzoek gedaan naar het verschil in bepaalde hoogtes. De CO 2 in de school proef. We deden kleine verschillende testjes met de meter en al snel vroegen wij ons af, of er ook verschil zou zitten in hoogte. Dus eerst deden we Pagina 10

11 de test in het klein. Eerst hielden we de CO 2 meter op de grond, daarna hielden we hem bij het plafond. Dit gaf al een klein verschil, dus toen dachten we dat we dit ook groter konden uitvoeren. Het onderzoek in het groot ging als volgt te werk. Wij deden metingen op de begane grond van de school, de eerste verdieping, de tweede verdieping en de derde verdieping. Met het resultaat van dit onderzoek kun je dus aantonen of er in dezelfde ruimte dus verschil is in de CO 2 concentratie op verschillende hoogtes. In theorie is CO 2 zwaarder dan lucht, CO 2 heeft een grotere massa. Dit zou betekenen dat de CO 2 vanzelf naar de grond toe zou gaan. In de praktijk is dit toch niet zo omdat je als mens warme lucht uitademt zit daar de CO 2 in, doordat deze lucht warm is gaat het omhoog en neemt de koolstofdioxide mee, wat de CO 2 concentratie hoger maakt hoe hoger je in een gebouw komt. Hoge plafonds zouden dus heel veel helpen in verband met ventilatie van een klaslokaal Bovenste verdieping 2de verdieping Begane grond Uit deze grafiek zie je ook duidelijk dat de klaslokalen op de bovenste verdieping dus ook het meeste aandacht zouden moeten krijgen in ver band met ventilatie. Het koolstofdioxide gehalte is hier al snel automatisch hoger dan in de klaslokalen op de begane grond. Pagina 11

12 Hoofdstuk 3 - De Plant proef Met deze proef, zoeken we naar een manier om de CO 2 concentratie in de lucht te verminderen. We verwachtten dat de CO 2 concentratie gedurende een bepaalde tijd omlaag gaat. We plaatsen een plant in een afgesloten ruimte, in dit geval een grote glazen pot. De plant die we gebruiken moet aan bepaalde eisen voldoen, hij moet snel groeien en onder niet optimale omstandigheden kunnen leven. Ook moet de plant bladgroen (fotosynthese) hebben. Nadat we naar deze eisen hebben gekeken hebben we gekozen voor een bieslook plantje. We hebben de plant in pot afgesloten met folie, zodat er geen lucht van buiten af bij kan komen en we de CO 2 concentratie kunnen meten zonder invloeden van buiten af. Vervolgens hebben we de plant in het raamkozijn gezet, zodat er genoeg zonlicht op de plant valt, want zonder zonlicht kan er geen fotosynthese plaatsvinden, en zonder fotosynthese zal de plant geen CO 2 opnemen. Verder zit er wel een buis in de pot, zodat het plantje voldoende vocht kan krijgen via een spuitfles met gewoon kraanwater. Omdat er wat water in de buis achter blijft, ontstaat er een waterslot en kan ook via de buis geen lucht van buitenaf in de pot komen. (wel hadden we de buis ook afgesloten) Er zit een CO 2 meter in de pot, deze is verbonden met een computer waar het programma Coach 6 opstaat die de metingen die je doet weergeeft in een grafiek.(in dit geval het ppm op tijd T) Benodigdheden: Glazen pot Plant (in dit geval een bieslook plant) Plastic folie Kraanwater (in spuitfles) Plastic buis CO 2 Meter Computer met het programma Coachlab. Tape Pagina 12

13 De proefopstelling(pot voor het raam) Resultaten: Hier zie je de metingen van de proef, eerst een overzicht, en dan een vergroting van het belangrijkste gedeelte.( seconden) We hebben hier een periode van seconden 8,64x10^4, dit is een dag. De meting begon om 1 uur s middags 27 oktober. Pagina 13

14 Hierboven zie je dat de ppm boven de 5000 komt, als deze maximale waarde is berijkt die de meter kan meten, is dit niet meer precies. Bespreking van de resultaten: Je ziet hier eerst de stijging van de ppm=parts per million. (in andere woorden: een eenheid om de CO 2 concentratie in de lucht uit te drukken), Deze stijgt tot de 2000, waarna fotosynthese plaatsvindt, en het ppm daardoor dus daalt. Als je het plaatje hieronder bekijkt, zie je dat er eerst overdag fotosynthese (EQUATION1) plaats vindt. 6 CO H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6O 2. De plant haalt koolstofdioxide uit de lucht, gebruikt water, en licht en zet dit om naar suiker en zuurstof. De plant vermindert hierbij dus de CO2 concentratie in de lucht. Echter nadat dit heeft plaatsgevonden en het s nachts word, is er geen licht meer en vind er dissimilatie plaats hierbij stoot de plant koolstofdioxide uit, daardoor komt het dus ook dat de ppm net voor de avond (~5 s middags) uur naar de 5000 gaat. Pagina 14

15 Nulmeting: Nadat we deze proef hebben uitgevoerd, voeren we nog een keer dezelfde proef uit, maar dan de nulmeting. Dus zonder plant in de glazen pot, verder wel in dezelfde omstandigheden. In deze Nulmeting proefopstelling. Pagina 15

16 Conclusie: Planten hebben dus duidelijk invloed op de koolstofdioxide concentratie in de lucht, echter is dit alleen ten goede als er zonlicht is, en fotosynthese plaatsvindt. Anders zal de CO 2 concentratie alleen maar toenemen. Dat komt omdat de plant dan gaat verbranden, bij dit proces stoot de plant juist veel CO 2 uit. Daardoor worden altijd de planten op de slaapkamers in ziekenhuizen weggehaald als het nacht wordt. Het zou wel een goedkope en effectieve oplossing zijn om de hoge koolstofdioxide gehaltes in de school te verlagen, de planten zouden de overmaat aan CO 2 uit de lucht kunnen halen en die vervolgens gebruiken. Maar dan zouden de planten wel goed onderhouden moeten worden, ze moeten in het licht staan, ze moeten genoeg water krijgen, etc. Als dit niet gebeurt werkt het eigenlijk nadelig omdat de plant met licht tekort bijna geen tot niets aan CO 2 zal opnemen. Dit zou dus niet altijd voordelig zijn door relatief weinig zonlicht in Nederland. Ook zouden de planten dan elke dag na school verplaatst moeten worden naar een ruimte met goede ventilatie, of de lokalen zouden elke ochtend van te voren uitgelucht moeten worden. Niet erg optimaal allemaal, omdat er niet altijd zon is, en niet alle leraren zullen genoeg tijd besteden aan de plantjes. Ze mogen niet vergeten worden anders is het te vergeefs. Bladgroenkorrels voor de fotosynthese Pagina 16

17 De conclusie & na bespreking Wij zijn met al onze proeven en het verslag zelf, natuurlijk ook tot een conclusie gekomen. CO 2, is een erg belangrijke stof op de aarde, het komt overal voor, en soms ook in te grote mate. Zonder CO 2 zouden we dan ook niet kunnen leven, echter als er teveel van komt is dat ook een probleem, het gaat om het balans. Je ziet dan ook bij onze metingen dat het PPM koolstofdioxide erg hoog komt, dit toont aan dat er nog veel werk in de ventilatie gestopt kan worden, een fenomeen dat steeds belangrijker word, en steeds meer mensen zich druk over maken. Dit is ook terecht, in onze 'nieuwe' levensomstandigheden, waar wij ons 80% van onze tijd binnen bevinden is het erg belangrijk dat er goeie ventilatie is. Wij hadden een apart onderwerp wat niet veel leerlingen ooit hebben gedaan, onze begeleider was zelfs verbaasd en enthousiast dat we voor dit onderwerp hebben gekozen. Dit is natuurlijk interessant om iets te doen wat nog niet vaak gedaan is, en daarom zijn we dan ook blij dat we dit onderwerp hebben gekozen, we erg veel geleerdt over koolstofdioxide. Het was verder wel een best moeilijk onderwerp, we hadden eerst ook alleen CO 2 concentratie, maar hier viel te weinig over te vertellen dus veranderde we dit naar een breder onderwerp, namelijk CO 2. Dit is achteraf gezien een van de beste beslissingen geweest. Ons profielwerkstuk verliep zoals bij de meesten leerlingen niet soepel, er waren veel valkuilen en dan hebben we het vooral over de tijd die je moet steken in dit verslag, namelijk 80 uur. Het inleverpunt van het verslag leek dan ook steeds ver weg, en uiteindelijk bleek dat dit punt al snel was aangebroken. Daarom moesten wij veel vrije tijd opofferen om nog aan voldoende uren te komen. Aan het theorie gedeelte dus het verslag zelf, hadden we minder moeite. Het was ingewikkelt maar we kwamen er snel uit. Het praktijk deel wat moest worden uitgevoerd kostte ook niet veel moeite, dit konden wij steeds tussendoor uitvoeren in bijvoorbeeld tussenuren. Het kostte meer tijd om te beslissen hoe we het gingen aanpakken dan het uitvoeren zelf. we moesten veel voorbereiden en voordat we uberhoud dit onderwerp konden kiezen moesten we zeker weten of de CO 2 meters het wel goed deden. Achteraf hadden we beter eerder kunnen beginnen. Onze samenwerking ging erg goed, we werkten goed samen en waren dan ook erg productief als we eenmaal bezig waren. We vinden dat we een mooi resultaat hebben uit al het werk wat we hebben verricht, we zijn erg blij met ons eindresultaat. Pagina 17

18 Bronvermelding Enkele links: Pagina 18

19 Het logboek Miles brink: 13 Oktober opstartdag Gewerkt aan de plan van aanpak opdracht. / oriëntatie Oriëntatie en informatie zoeken over het onderwerp Nadenken over mogelijke proefjes en dingen die we kunnen doen voor PWS Overleg in het scheikunde lokaal, met de leraren. 14 Oktober opstartdag Plan van aanpak wijzigen Informatie gezocht Scheikunde lokaal, kleine practica s uitvoeren en werkwijze bedenken, co2 meters ijken. 25 oktober 1 uur gewerkt aan de Plant in pot proef, we hebben de opstelling van deze proef gemaakt, en de theorie erachter bedacht, verder hebben we ook een poging gemaakt om deze uit te voeren, maar dat was nog niet helemaal gelukt. 27 oktober 2 uur weer gewerkt aan dezelfde Plant in pot proef, deze keer is het wel succesvol uitgevoerd. 29 oktober 3 uur gewerkt aan het verwerken van de Plan in pot proef, het verslag van deze proef. Pagina 19

20 30 oktober 1 uur informatie gezocht over het onderwerp, eigenschappen van CO 2. 2 uur de informatie verwerkt in het verslag. 1 uur gezocht naar verbeterpunten voor het verslag. 31 oktober 2 uur deze verbeterpunten aangepast, en alvast gezorgd voor een overzicht van het werkstuk. 5 november 2 uur informatie gezocht over het onderwerp. 1 december 0,5 uur informatie opgezocht over het onderwerp (in dit geval het stukje broeikaseffect). 1,5 uur de informatie verwerkt in het verslag. 19 December afsluitdag Een plan gemaakt voor de aankomende afsluitdagen, informatie gezocht Gewerkt aan het verslag informatie opgezocht en die informatie verwerkt in het verslag. 20 December afsluitdag Gewerkt aan het verslag, in dit geval de inleiding Gewerkt aan het verslag Pagina 20

21 Poging gedaan om de concentratie te meten met de CO 2 meter in een lokaal Erachter komen hoe we de proef beter kunnen uitvoeren, voor een beter resultaat. 21 December afsluitdag Informatie gezocht over het onderwerp de temperatuur op aarde Gewerkt aan het verslag, in dit geval de temperatuur op aarde De CO 2 proef opnieuw uitgevoerd, nu met een beter resultaat De gegevens uit de proef omgezet in grafieken, en deze grafieken mooi verwerkt. 11 januari 1 uur informatie gezocht over de eigenschappen van CO 2 2 uur deze informatie verwerkt in het verslag. 12 januari 3 uur gewerkt aan het verslag van de CO 2 proef, de gegevens omgezet etc. 15 januari 1 uur informatie opgezocht over de effecten van CO 2 2 uur de informatie verwerkt in het verslag. 1 uur informatie gezocht over de CO 2 concentratie in het bloed 2 uur de informatie verwerkt in het verslag. 17 januari 1 uur nagedacht over presentatie Pagina 21

22 2 uur belangrijkste informatie voor de presentatie gezocht 18 januari 1 uur taakverdeling voor de presentatie. 2 uur powerpoint gemaakt voor de presentatie. 1 uur oefenen presentatie. 19 januari 2 uur presentatie afronden en oefenen. 1 uur, gewerkt aan logboek. 4 februari 2 uur gewerkt aan het verslag, afronden, verbeteren etc. 5 februari 2 uur gewerkt aan het verslag, afronden, verbeteren etc. 1 uur gewerkt aan de opmaak van het verslag. 6 februari 1 uur besprekingen uitgevoerd over het werkstuk, kleine aanpassingen uitgevoerd etc. 1 uur gewerkt aan het logboek. 2 uur definitieve versie doorgelezen en voor het laatst besproken en aangepast. Max Filtenborg: Pagina 22

23 13 Oktober opstartdag Gewerkt aan de plan van aanpak opdracht. / oriëntatie Oriëntatie en informatie zoeken over het onderwerp Nadenken over mogelijke proefjes en dingen die we kunnen doen voor PWS Overleg in het scheikunde lokaal, met de leraren. 14 Oktober opstartdag Plan van aanpak wijzigen Informatie gezocht Scheikunde lokaal, kleine practica s uitvoeren en werkwijze bedenken, co2 meters ijken. 25 oktober 1 uur gewerkt aan de Plant in pot proef, we hebben de opstelling van deze proef gemaakt, en de theorie erachter bedacht, verder hebben we ook een poging gemaakt om deze uit te voeren, maar dat was nog niet helemaal gelukt. 27 oktober 2 uur weer gewerkt aan dezelfde Plant in pot proef, deze keer is het wel succesvol uitgevoerd. 29 oktober 3 uur gewerkt aan het verwerken van de Plan in pot proef, het verslag van deze proef. 30 oktober 1 uur informatie gezocht over het onderwerp, Broeikas effect invb met CO 2 ook over de algemene eigenschappen van CO 2 Pagina 23

24 2 uur de informatie verwerkt in het verslag. 1 uur gezocht naar verbeterpunten voor het verslag. 31 oktober 2 uur deze verbeterpunten aangepast, de inhoudsopgave gemaakt en besloten welke hoofdstukken we allemaal wouden hebben. 5 november 2 uur informatie gezocht over koolstofdioxide. 1 december 2 uur gewerkt aan het verslag, veel uitgetypt. 19 December afsluitdag Een plan gemaakt voor de aankomende afsluitdagen, informatie gezocht Gewerkt aan het verslag informatie opgezocht en die informatie verwerkt in het verslag. 20 December afsluitdag Gewerkt aan het verslag, in dit geval de inleiding Gewerkt aan het verslag Poging gedaan om de concentratie te meten met de CO 2 meter in een lokaal Erachter komen hoe we de proef beter kunnen uitvoeren, voor een beter resultaat. 21 December afsluitdag Informatie gezocht over het onderwerp de temperatuur op aarde. Pagina 24

25 Gewerkt aan het verslag, in dit geval de temperatuur op aarde De CO 2 proef opnieuw uitgevoerd, nu met een beter resultaat De gegevens uit de proef omgezet in grafieken, en deze grafieken mooi verwerkt. 11 januari 1 uur informatie gezocht over de eigenschappen van CO 2 2 uur deze informatie verwerkt in het verslag. 12 januari 3 uur gewerkt aan het verslag van de CO 2 proef, de gegevens omgezet etc. 15 januari 2 uur de informatie verwerkt in het verslag. 1 uur informatie gezocht over de CO 2 concentratie in het bloed 2 uur de informatie verwerkt in het verslag. 17 januari 1 uur nagedacht over presentatie, gebraine stormed samen met miles hoe we de presentatie zouden aanpakken. 2 uur belangrijkste informatie voor de presentatie opgezocht, een verloop van ons verhaal gemaakt en bepaalt wie wat zou doen. 18 januari 1 uur aan de presentatie gewerkt, grotendeels afgeschreven. 1 uur oefenen presentatie. Pagina 25

26 19 januari 2 uur presentatie afronden en oefenen. 1 uur, gewerkt aan logboek. 4 februari 2 uur gewerkt aan het verslag, afronden, verbeteren etc. 5 februari 2 uur gewerkt aan het verslag, afronden, verbeteren etc. 1 uur gewerkt aan de opmaak van het verslag. 6 februari 1 uur besprekingen uitgevoerd over het werkstuk, kleine aanpassingen uitgevoerd etc. 1 uur gewerkt aan het logboek. 2 uur definitieve versie doorgelezen en voor het laatst besproken en aangepast. 1 uur nog de laatste puntjes op de I gezet, en het een en ander er bij geschreven of andere dingen weggehaalt. Pagina 26

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?

Nadere informatie

Bedreigingen. Broeikaseffect

Bedreigingen. Broeikaseffect Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd

Nadere informatie

Opwarming van de aarde

Opwarming van de aarde Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je

Nadere informatie

BROEIKASEFFECT HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen.

BROEIKASEFFECT HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen. BROEIKASEFFECT Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen. HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Levende wezens hebben energie nodig om te overleven. De energie die het leven op aarde in stand

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt.

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Giftig Een stof is giftig als deze

Nadere informatie

Les Koolstofkringloop en broeikaseffect

Les Koolstofkringloop en broeikaseffect LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm

Nadere informatie

YES! GLOBAL ISSUES: CLDCO2

YES! GLOBAL ISSUES: CLDCO2 1/1/2013 CHRISTELIJK LYCEUM DELFT YES! GLOBAL ISSUES: CLDCO2 Wat is de luchtkwaliteit van onze school en voldoet deze aan de Europese norm? Door Alma van Oudheusden, Naomi Bartels en Mark Bemelmans Inhoud

Nadere informatie

Les bij klimaatverandering:

Les bij klimaatverandering: Les bij klimaatverandering: Lesdoelen: De leerlingen zijn aan het einde van de les meer te weet gekomen over het gevolg van de opwarming van de aarde. De leerlingen kunnen zich verplaatsen in kinderen

Nadere informatie

PACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters

PACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR.   PaccoParameters PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal

Nadere informatie

FOTOSYNTHESE bij PLANTEN

FOTOSYNTHESE bij PLANTEN FOTOSYNTHESE bij PLANTEN INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Inleiding Doel Theorie Opstelling Uitvoering Waarnemingen en berekeningen Foutenbespreking Conclusie Geraadpleegde literatuur Bijlagen INLEIDING Wij

Nadere informatie

Inhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?

Nadere informatie

Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering

Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238

Nadere informatie

Opwarming van de aarde

Opwarming van de aarde Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je

Nadere informatie

Werkstuk Maatschappijleer Broeikaseffect

Werkstuk Maatschappijleer Broeikaseffect Werkstuk Maatschappijleer Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1897 woorden 18 januari 2003 6,4 35 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Wat is het broeikaseffect? Wat is het broeikaseffect nu precies?

Nadere informatie

Scheikundige begrippen

Scheikundige begrippen Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties

Nadere informatie

CO 2 en de opwarming van de aarde

CO 2 en de opwarming van de aarde CO 2 en de opwarming van de aarde Titel: CO 2 en de opwarming van de aarde Vak: Scheikunde Domein: Schaal, verhouding en hoeveelheid Sector: havo/vwo klas 3 3D aspect: werkwijze informatievaardigheden;

Nadere informatie

DE TOEKOMST VAN DE AARDE

DE TOEKOMST VAN DE AARDE 10 DE TOEKOMST VAN DE AARDE Het broeikaseffect Je zult in het nieuws misschien al horen spreken hebben over het broeikaseffect. Heb je er nog nooit van gehoord? Geen nood, in deze edukit leggen we op een

Nadere informatie

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Fossiele brandstof Koolwaterstof Onvolledige verbranding Broeikaseffect Brandstof ontstaan door het afsterven van levende organismen,

Nadere informatie

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de

Nadere informatie

DE ENERGIE[R]EVOLUTIE

DE ENERGIE[R]EVOLUTIE DE LEERLINGENHANDLEIDING VMBO Naam: Klas: Datum: Pagina 2 INLEIDING Mensen maken op grote schaal gebruik van fossiele brandstoffen: aardolie, aardgas en steenkool. Fossiele brandstoffen ontstaan uit resten

Nadere informatie

Plant in de klas Instructieblad leerkracht Groep 6/7/8

Plant in de klas Instructieblad leerkracht Groep 6/7/8 Plant in de klas Instructieblad leerkracht Groep 6/7/8 Colofon Titel: Plant in de klas - Instructieblad leerkracht, groep 6/7/8 Auteurs: Nienke van den Berg Hilde Spitters (NIGZ) Redacteuren: John Luteijs

Nadere informatie

Hoofdstuk 1. Scheikunde is overal. J.A.W. Faes (2019)

Hoofdstuk 1. Scheikunde is overal. J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 1 Scheikunde is overal J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 1 Scheikunde is overal Paragrafen 1.1 Stofeigenschappen 1.2 Veiligheid 1.3 Faseveranderingen Practica Experiment 1 Hoe werkt de gasbrander?

Nadere informatie

Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.

Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,

Nadere informatie

5,9. Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei keer beoordeeld. Scheikunde. Broeikaseffect. Inhoudsopgave:

5,9. Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei keer beoordeeld. Scheikunde. Broeikaseffect. Inhoudsopgave: Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei 2007 5,9 37 keer beoordeeld Vak Scheikunde Broeikaseffect. Inhoudsopgave: Deelvragen: - Wat is de oorzaak van het broeikaseffect? - Wat zijn de gevolgen van

Nadere informatie

BANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad

BANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad Opdracht 1 In het filmpje ging het over klimaatverandering. Bedenk samen drie voordelen en drie nadelen van klimaatverandering. Schrijf op: Voordelen 1. bijvoorbeeld warmere zomers in Nederland 2. bijvoorbeeld

Nadere informatie

Wat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02

Wat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02 Wat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02 Goed nieuws: JIJ kunt verschil maken! Target Onze school gaat een steentje bijdragen! De uitdaging: krijg met de hele

Nadere informatie

LESDOELEN LEERINHOUD WERKVORMEN/MEDIA/ORGANISATIE TIJD

LESDOELEN LEERINHOUD WERKVORMEN/MEDIA/ORGANISATIE TIJD analogie bemerken tussen mens en plant, groeifactoren van een plant nagaan.. 1. Lesbegin : We hebben in de vorige les het chemisch proces bestudeerd van de voedselopname bij de mens naar analogie bestuderen

Nadere informatie

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2 Klimaatverandering 7 en 8 2 Wat is CO2? Proefjes Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: weten dat (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof ervaren of je kan zien, ruiken en

Nadere informatie

Vooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265).

Vooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265). 5.2.1 Lezen In het leerboek krijgen de leerlingen uiteenlopende teksten te lezen. Op die manier worden de verschillende tekstsoorten en tekststructuren nogmaals besproken. Het gaat om een herhaling van

Nadere informatie

Samenvattingen. Samenvatting Thema 1: Stofwisseling. Basisstof 1. Organische stoffen:

Samenvattingen. Samenvatting Thema 1: Stofwisseling. Basisstof 1. Organische stoffen: Samenvatting Thema 1: Stofwisseling Basisstof 1 Organische stoffen: - Komen af van organismen of zitten in producten van organismen - Bevatten veel energie (verbranding) - Voorbeelden: koolhydraten, vetten,

Nadere informatie

Een mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken

Een mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken Hoofdstuk 5 In vuur en vlam 5.1 Brand! Voorwaarden voor verbranding Ontbrandingstemperatuur De temperatuur waarbij een stof gaat branden De ontbrandingstemperatuur is ook een stofeigenschap. Er zijn drie

Nadere informatie

Water is een heel bekend begrip. De bekende molecuul formule voor water is uiteraard H2O, de stof heeft

Water is een heel bekend begrip. De bekende molecuul formule voor water is uiteraard H2O, de stof heeft Werkstuk door een scholier 996 woorden 14 mei 2003 5 152 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inhoudsopgave Wat is waterstof? Wat is water? Wat is filtreren? Wat is destilleren? Drie fasen van water. Wat is

Nadere informatie

gas onder druk Als het gas vrijkomt, bereikt het zeer snel een concentratie in de lucht die gevaarlijk is voor de gezondheid.

gas onder druk Als het gas vrijkomt, bereikt het zeer snel een concentratie in de lucht die gevaarlijk is voor de gezondheid. Algemene gegevens CAS nr: 7803-51-2 EU-etikettering: R-zinnen: 12, 17, 26, 34, 50 S-zinnen: (1/2), 28, 36/37, 45, 61, 63 licht ontvlambaar zeer giftig milieugevaarlijk CLP(EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR

Nadere informatie

5, waar gaat dit hoofdstuk over? 1.2 stoffen bij elkaar: wat kan er gebeuren? Samenvatting door een scholier 1438 woorden 31 maart 2010

5, waar gaat dit hoofdstuk over? 1.2 stoffen bij elkaar: wat kan er gebeuren? Samenvatting door een scholier 1438 woorden 31 maart 2010 Samenvatting door een scholier 1438 woorden 31 maart 2010 5,6 15 keer beoordeeld Vak Scheikunde Scheikunde Hoofdstuk 1 stoffen bij elkaar 1.1 waar gaat dit hoofdstuk over? Als je 2 stoffen bij elkaar doet

Nadere informatie

DeNOx-installatie. Onmisbaar voor schone lucht

DeNOx-installatie. Onmisbaar voor schone lucht DeNOx-installatie Een DeNOx-installatie is niets meer dan een uit de kluiten gewassen autokatalysator. Net als de installatie onder uw vierwieler zorgt een DeNOx-installatie ervoor dat schadelijke stoffen

Nadere informatie

1 Gewassen en hun afwijkingen Kennismaking met de plant Afwijkingen in de teelt Afsluiting 24

1 Gewassen en hun afwijkingen Kennismaking met de plant Afwijkingen in de teelt Afsluiting 24 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Gewassen en hun afwijkingen 9 1.1 Kennismaking met de plant 10 1.2 Afwijkingen in de teelt 17 1.3 Afsluiting 24 2 Afwijkingen voorkomen en bestrijdingsmethoden 25 2.1 Niet-parasitaire

Nadere informatie

Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelheid

Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelheid Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelh Proef door een scholier 1517 woorden 6 oktober 2004 6,3 113 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inhoud: Inling o Doel o Hypothese Theoretische achtergrond Benodigdheden

Nadere informatie

Een glas water uit de ijskast en met ijsklontjes wordt op tafel gezet. De buitenkant wordt nat. Waarom?

Een glas water uit de ijskast en met ijsklontjes wordt op tafel gezet. De buitenkant wordt nat. Waarom? Docentversie (24/05/2012) Natte Glazen Benodigdheden -glazen -ijsklontjes -koud water in kan of thermos of plastic flessen -maatbeker -weegschaal Een glas water uit de ijskast en met ijsklontjes wordt

Nadere informatie

Samenvatting Chemie Overal 3 havo

Samenvatting Chemie Overal 3 havo Samenvatting Chemie Overal 3 havo Hoofdstuk 3: Reacties 3.1 Energie Energievoorziening Fossiele brandstoffen zijn nog steeds belangrijk voor onze energievoorziening. We zijn druk op zoek naar duurzame

Nadere informatie

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige

Nadere informatie

Groep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken

Groep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken Leerkrachtinformatie Lesduur: 35 tot 40 minuten Deze basisles kunt u op verschillende manieren organiseren: A. Klassikaal (35 minuten) U verzorgt en begeleidt de les. U gebruikt hierbij deze leerkrachtinformatie

Nadere informatie

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect. LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt

Nadere informatie

Eindexamen biologie pilot havo 2011 - II

Eindexamen biologie pilot havo 2011 - II Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt

Nadere informatie

Aardolie is een zwart, stroperig mengsel van heel veel stoffen, wat door middel van een bepaalde scheidingsmethode in zeven fracties gescheiden wordt.

Aardolie is een zwart, stroperig mengsel van heel veel stoffen, wat door middel van een bepaalde scheidingsmethode in zeven fracties gescheiden wordt. Meerkeuzevragen Naast koolstofdioxide en waterdamp komen bij verbranding van steenkool nog flinke hoeveelheden schadelijke stoffen vrij. Dit komt doordat steenkool ook zwavel- en stikstofatomen bevat,

Nadere informatie

Cellen aan de basis.

Cellen aan de basis. Cellen aan de basis. Cellen aan de basis In het thema cellen aan de basis vinden we twee belangrijke thema s uit biologie voor jou terug. 1. Organen en cellen (thema 1 leerjaar 3) 2. Stofwisseling (thema

Nadere informatie

4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1)

4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1) 4 Verbranding Verbrandingsverschijnselen (4.1) Bij een verbranding treden altijd een of meer van de volgende verschijnselen op: rookontwikkeling, roetontwikkeling, warmteontwikkeling, vlammen, vonken.

Nadere informatie

De inhoud van uw gascilinders. Veiligheidsboekje nr. 1

De inhoud van uw gascilinders. Veiligheidsboekje nr. 1 De inhoud van uw gascilinders Veiligheidsboekje nr. 1 1 Beste gasgebruiker, Messer produceert en levert een brede waaier aan gassen. Gassen zijn veilig om mee te werken - zolang u rekening houdt hun specifieke

Nadere informatie

Samenvatting Chemische reacties tussen dampvormige anesthetica en kooldioxide absorbers

Samenvatting Chemische reacties tussen dampvormige anesthetica en kooldioxide absorbers Chemische reacties tussen dampvormige anesthetica en kooldioxide absorbers Koolmonoxide en compound A metingen in een anesthesie cirkelsysteem Anesthesie (ook wel narcose genoemd) is van wezenlijk belang

Nadere informatie

QUESTIONBOXLES ZONNECELLEN EN ELEKTRICITEIT

QUESTIONBOXLES ZONNECELLEN EN ELEKTRICITEIT QUESTIONBOXLES ZONNECELLEN EN ELEKTRICITEIT Colofon Auteur: Amy Beerens Contact: Maarten Reichwein, WKUU, wetenschapsknooppunt@uu.nl of 030-25 33 717 INHOUDSOPGAVE Inhoud 1 Doel van de les 2 2 Opzet lesplan

Nadere informatie

CaseQuest 2: Kunnen de VS en China zich onttrekken aan een mondiaal klimaatbeleid?

CaseQuest 2: Kunnen de VS en China zich onttrekken aan een mondiaal klimaatbeleid? CaseQuest 2: Kunnen de VS en China zich onttrekken aan een mondiaal klimaatbeleid? Door Rik Lo & Lisa Gerrits 15-03-13 Inhoud: Inleiding Deelvraag 1 Deelvraag 2 Deelvraag 3 Deelvraag 4 Hoofdvraag & Conclusie

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel. Wat is hyperventilatie, wat zijn symptomen en hoe bestrijd je een aanval?

Patiënteninformatie. Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel. Wat is hyperventilatie, wat zijn symptomen en hoe bestrijd je een aanval? Patiënteninformatie Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel Wat is hyperventilatie, wat zijn symptomen en hoe bestrijd je een aanval? Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel Wat is hyperventilatie,

Nadere informatie

17 AUGUSTUS 2015 DUURZAAMHEIDSVRAAGSTUK MILIEUVERVUILING EN ALLERGIEËN. Actuele Topics in Aardrijkskunde 2014-2015 GULIZAR HEYECAN 3SA2

17 AUGUSTUS 2015 DUURZAAMHEIDSVRAAGSTUK MILIEUVERVUILING EN ALLERGIEËN. Actuele Topics in Aardrijkskunde 2014-2015 GULIZAR HEYECAN 3SA2 17 AUGUSTUS 2015 DUURZAAMHEIDSVRAAGSTUK MILIEUVERVUILING EN ALLERGIEËN Actuele Topics in Aardrijkskunde 2014-2015 GULIZAR HEYECAN 3SA2 Inhoud 1. Allergieën (Bevolking)... 2 2. Oorzaken van allergieën (Biosfeer,

Nadere informatie

DE ENERGIE[R]EVOLUTIE

DE ENERGIE[R]EVOLUTIE DE LEERLINGENHANDLEIDING HAVO/VWO Naam: Klas: Datum: Pagina 2 INLEIDING De mens maakt op grote schaal gebruik van fossiele brandstoffen. Dit zijn bijvoorbeeld aardolie, aardgas en steenkool. Fossiele brandstoffen

Nadere informatie

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktischeopdracht door I. 1848 woorden 3 mei 2013 4,3 27 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inleiding Op een zonnige dag zit je op het strand. Je

Nadere informatie

Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Moleculen

Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Moleculen Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Mol Samenvatting door een scholier 1296 woorden 9 november 2017 7,6 34 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Natuur/scheikunde overal Paragraaf 6.1: stoffen herkennen

Nadere informatie

De ontbrandingstemperatuur is de laagste temperatuur waarbij een stof gaat branden

De ontbrandingstemperatuur is de laagste temperatuur waarbij een stof gaat branden Samenvatting door een scholier 1322 woorden 21 januari 2004 5,7 92 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Banas NASK HOOFDSTUK 7 TOETSWEEK Begrippen 7.1A Stoffen verbranden Bij verbranding kun je waarnemen:

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo Samenvatting door een scholier 1366 woorden 12 november 2012 6,2 17 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal 1.1 Bij scheikunde hou je

Nadere informatie

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN 3(4) VMBO-TGK,

Nadere informatie

1 Warmteleer. 3 Om m kg water T 0 C op te warmen heb je m T 4180 J nodig. 4180 4 Het symbool staat voor verandering.

1 Warmteleer. 3 Om m kg water T 0 C op te warmen heb je m T 4180 J nodig. 4180 4 Het symbool staat voor verandering. 1 Warmteleer. 1 De soortelijke warmte is de warmte die je moet toevoeren om 1 kg van een stof 1 0 C op te warmen. Deze warmte moet je ook weer afvoeren om 1 kg van die stof 1 0 C af te koelen. 2 Om 2 kg

Nadere informatie

Proef door een scholier 2550 woorden 19 juni keer beoordeeld. Hart; autonome slimheid. Pagina 1 van 10

Proef door een scholier 2550 woorden 19 juni keer beoordeeld. Hart; autonome slimheid.   Pagina 1 van 10 Proef door een scholier 2550 woorden 19 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Biologie Hart; autonome slimheid https://www.scholieren.com/verslag/119379 Pagina 1 van 10 7 oktober 2016 Door: XXXX, XXXX, XXXX

Nadere informatie

Opwarming van de aarde hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52494

Opwarming van de aarde hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52494 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 03 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52494 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen.

1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen. THEMA 1 1 Stoffen worden omgezet 2 Fotosynthese 3 Glucose als grondstof 4 Verbranding 5 Fotosynthese en verbranding 1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken

Nadere informatie

Hyperventilatie. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Hyperventilatie. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Hyperventilatie Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Hyperventilatie Hyperventilatie wordt veroorzaakt door verkeerde manier van ademhalen. Hyper betekent

Nadere informatie

Zeer licht ontvlambaar

Zeer licht ontvlambaar Blauwzuurgas (HCN) Algemene gegevens CAS nr: 74-90-8 EU-etikettering: R-zinnen: 12-26-50/53 S-zinnen: (1/2), 7/9-16-36/37-38-45-60-61 Zeer licht ontvlambaar Zeer giftig Milieugevaarlijk CLP (EU-GHS): Signaalwoord:

Nadere informatie

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme

Nadere informatie

Vragen. Groeien en bloeien

Vragen. Groeien en bloeien Groeien en bloeien Kamerplanten staan langer in de huiskamer dan een boeket of bloemstuk. Een plant heeft bepaalde zaken nodig om goed te kunnen groeien en bloeien. Om een goed advies te kunnen geven moet

Nadere informatie

NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN

NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN Een verbranding is de reactie tussen zuurstof en een andere stof, waarbij vuurverschijnselen waarneembaar zijn. Bij een verbrandingsreactie komt warmte vrij.

Nadere informatie

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4

Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting door Jel 1075 woorden 17 maart 2018 8 3 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school.

Nadere informatie

Proef Natuurkunde Warmteafgifte weerstand

Proef Natuurkunde Warmteafgifte weerstand Proef Natuurkunde Warmteafgifte weerstand Proef door een scholier 1229 woorden 12 december 2003 5,7 31 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Inleiding Wij hebben ervoor gekozen om ons met onze natuurkunde EXO

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO,

Hoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Hoofdstuk 8 Opgave 1 Bruistabletten bevatten onder andere natriumwaterstofcarbonaat. Als je deze tabletten in water brengt, treedt een reactie op waarbij

Nadere informatie

STUDENTENGEZONDHEIDSCENTRUM

STUDENTENGEZONDHEIDSCENTRUM STUDENTENGEZONDHEIDSCENTRUM Hyperventilatie Hyperventilatie betekent een te snelle en/of een te diepe ademhaling. Wat is ademhalen? Door middel van de borstkas en de buikspieren ademen wij lucht in en

Nadere informatie

De gesloten kas. finale opdracht voor de. Alympiade 2008

De gesloten kas. finale opdracht voor de. Alympiade 2008 De gesloten kas finale opdracht voor de Alympiade 2008 Garderen, 14 en 15 maart 2008 1 VOORAF: WERKWIJZER FINALE WISKUNDE A-LYMPIADE 2008 Lees eerst de volledige tekst van de opdracht door zodat je weet

Nadere informatie

Profielwerkstuk Natuurkunde Weerstand en temperatuur

Profielwerkstuk Natuurkunde Weerstand en temperatuur Profielwerkstuk Natuurkunde Weerstand en tem Profielwerkstuk door een scholier 1083 woorden 10 maart 2016 6 7 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Weerstand en tem Hoe heeft de tem invloed op de weerstand van

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde havo 2006-II

Eindexamen scheikunde havo 2006-II 4 Beoordelingsmodel Element 115 1 Calcium heeft atoomnummer 20 en americium heeft atoomnummer 95. Dus samen hebben ze 115 protonen. calcium heeft atoomnummer 20 en americium heeft atoomnummer 95 1 2 Een

Nadere informatie

VERANDEREN VAN KLIMAAT?

VERANDEREN VAN KLIMAAT? VERANDEREN VAN KLIMAAT? Tropisch klimaat, gematigd klimaat, klimaatopwarming, klimaatfactoren...misschien heb je al gehoord van deze uitdrukkingen. Maar weet je wat ze echt betekenen? Nova, wat bedoelen

Nadere informatie

Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen?

Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen? Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Hoe stroomt warmte? 1. Wat gebeurt er met de temperatuur in een verwarmde kamer wanneer je het

Nadere informatie

Een ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm.

Een ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm. 8.1 1. Tijdens de verbranding van a. aluminium ontstaat er aluminiumoxide, b. koolstof ontstaat er koolstofdioxide, c. magnesiumsulfide ontstaan er magnesiumoxide en zwaveldioxide, want de beginstof bevat

Nadere informatie

H7 werken met stoffen

H7 werken met stoffen H7 werken met stoffen Stofeigenschappen Faseovergangen Veilig werken met stoffen Chemische reacties Stoffen Zuivere stoffen mengsels legeringen één soort moleculen opgebouwd uit een aantal verschillende

Nadere informatie

Een verslag van de slingerproef en de proef over de slingertijd van de eigen benen. Het verslag bevat de volgende onderdelen:

Een verslag van de slingerproef en de proef over de slingertijd van de eigen benen. Het verslag bevat de volgende onderdelen: LOPEN ALS EEN MENS KORTE BESCHRIJVING: LOPEN ALS EEN MENS Bedoeld voor VO onderbouw Doelgroep Vmbo TL/Havo/VWO Thema Bionica, robot denise, slingerproef Soort lesmateriaal Practicum Waardering Verdieping

Nadere informatie

Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster

Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster Vragen en opdrachten bij de poster Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster 3 vwo Probleem: Zuur gas T1 Waterstofsulfide ontstaat bij de afbraak van zwavelhoudende organische stoffen.

Nadere informatie

Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien.

Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien. DE ENERGIECOACH Wat doet een energiecoach Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien. Een opmerking vooraf : Het

Nadere informatie

Alternatieve energiebronnen

Alternatieve energiebronnen Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen

Nadere informatie

Oefentoets zuren en basen havo

Oefentoets zuren en basen havo Oefentoets zuren en basen havo Opgave 1 Melk en yoghurt Zweedse voedingswetenschappers hebben in 2014 bij meer dan 10000 mensen onderzocht of melk en melkproducten gezond zijn. Het doel van het onderzoek

Nadere informatie

Hoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)

Hoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.

Nadere informatie

Uitgevoerd op 11 en 12 oktober 2006 door Jolmer de Vries en Wiebe Nauta

Uitgevoerd op 11 en 12 oktober 2006 door Jolmer de Vries en Wiebe Nauta Verslag proefje Koolzuurijs Netwerk Vers en Veilig Uitgevoerd op 11 en 12 oktober 2006 door Jolmer de Vries en Wiebe Nauta Doel/Achtergrond Binnen het Netwerk Vers en Veilig is gezocht naar methoden en

Nadere informatie

Door: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d

Door: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d Door: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d 1 Onderwerp: Bladzijde nummer: Geschiedenis 3 Hoe werkt het? 4 Soorten magnetrons 5 Magnetron ongezond? 6 Evaluatie 7 Bronvermelding 8 2 De magnetron is

Nadere informatie

Team 5: Natuur. Onderzoek naar de natuurlijke zonnecel

Team 5: Natuur. Onderzoek naar de natuurlijke zonnecel Zonnepanelen op school Team 5: Natuur Onderzoek naar de natuurlijke zonnecel Jullie gaan onderzoeken of de plant een zonnecel is en wie daar gebruik van maken 1. SAMENWERKEN IN EEN TEAM Jullie gaan samenwerken

Nadere informatie

Paardenchemie. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Paardenchemie. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 17 February 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/58044 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Energie in je lichaam

Energie in je lichaam Les in het kort De leerlingen maken kennis met energiezaken in relatie tot hun eigen lichaam. Ze leren voedsel te zien als brandstof. Ze leren de relatie tussen ademhaling en inspanning kennen. Ze meten

Nadere informatie

EXAMEN M!DJ) ELBAAR A.LGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1975

EXAMEN M!DJ) ELBAAR A.LGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1975 I M3---12 EXMEN M!DJ) ELBR.LGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1975 M\'0 3 Woensdag 21 1nei, 14.00--16.00 uur NTUUR- EN SCHEIKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn v:1sigcstc!d door de com rnissic bedoeld in

Nadere informatie

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte. 1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand

Nadere informatie

Helderheid/Luminatie van een vlak= een vlak (muur,deur,kast,lamp,raam) wat lichtweerkaatst of licht uitstraalt, daardoor is zo n vlak te zien.

Helderheid/Luminatie van een vlak= een vlak (muur,deur,kast,lamp,raam) wat lichtweerkaatst of licht uitstraalt, daardoor is zo n vlak te zien. Samenvatting door D. 1176 woorden 17 juni 2013 6 13 keer beoordeeld Vak NLT 2.3 Licht De hoeveelheid licht en de kleur van het licht bepalen het comfort E= S/A E= verlichtingssterkte in lux (lm/m^2) S=lichtstroom

Nadere informatie

MEDISCH CENTRUM Hyperventilatie

MEDISCH CENTRUM Hyperventilatie MEDISCH CENTRUM Hyperventilatie Dit kan ook geen kwaad, maar kan wel leiden tot een aantal verschijnselen als: Benauwd gevoel, kortademigheid; krop in de keel; droge mond; strak gevoel rond de mond; prikkelingen

Nadere informatie

hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek

hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Groep 7 & 8 Team van maximaal 4 leerlingen Leerling materiaal TECHNIEK TOERNOOI hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Verdeel de rollen Je werkt in een groepje van vier leerlingen. Iedereen in je groepje

Nadere informatie

Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland. Scheikunde. Trainingsmateriaal. De slimste bijbaan van Nederland! lyceo.

Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland. Scheikunde. Trainingsmateriaal. De slimste bijbaan van Nederland! lyceo. Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland Scheikunde Trainingsmateriaal De slimste bijbaan van Nederland! lyceo.nl Traininingsmateriaal Scheikunde Lyceo-trainingsdag 2015 Jij staat op

Nadere informatie

RSC PROFIELWERKSTUK 2015 / 2016 PLAN VAN AANPAK EN LOGBOEK

RSC PROFIELWERKSTUK 2015 / 2016 PLAN VAN AANPAK EN LOGBOEK Beste leerling, RSC PROFIELWERKSTUK 2015 / 2016 PLAN VAN AANPAK EN LOGBOEK Voor je ligt het Logboek dat je gaat gebruiken bij het maken van je profielwerkstuk. Na de PWS-weken lever je een geschreven werkstuk

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting door K. 1077 woorden 22 maart 2016 6,1 9 keer beoordeeld Vak Scheikunde Impact 3 vwo Scheikunde hoofdstuk 1 + 2 Paragraaf 1: Stoffen bijv. Glas en hout,

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1

Nadere informatie