Pijn meten bij ouderen met dementie; hoe doe je dat?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pijn meten bij ouderen met dementie; hoe doe je dat?"

Transcriptie

1 Pijn meten bij ouderen met dementie; hoe doe je dat? Dr. Sandra Zwakhalen Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Dialogen rond dementie

2 Lijden deze ouderen pijn? Hoe kunnen we pijn vaststellen? Waarom is signalering van pijn bij kwetsbare ouderen zo complex? Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 2

3 Complexiteit van pijn bij ouderen met dementie Achteruitgang van geheugen en communicatie Proces tot waarneming van pijn A-typische presentatie Veelheid van problemen die uiting van pijn bemoeilijken Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 3

4 Achtergrond geinteresseerden? Wat verwacht u van een pijnschaal? Hoe zou een pijnschaal er uit kunnen zien? Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 4

5 Methoden om pijn te beoordelen Verschillende methoden om pijn te beoordelen: - Zelfrapportage (gouden standaard) bijv. VAS, Gezichtjesschaal, Numerieke Schaal - Fysiologische parameters bijv. hartslag, bloeddruk, stresshormoon zoals cortisol - Gedragsobservatie Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 5

6 Zelfrapportage (licht en matige dementie) Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 6

7 Zelfrapportage, VAS Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 7

8 Aanbevelingen zelfrapportage ± 25% ouderen kan helemaal geen pijn aangeven met bestaande zelfrapportage instrumenten. gebruik als routine een eenvoudige verbale of numerieke beoordelingsschaal om de intensiteit van pijn en de respons op de behandeling te meten, respectievelijk te bewaken voor pijnintensiteitsschalen dienen grote, heldere letters/cijfers te worden gebruikt, eerder zwart/wit dan grijstinten - presenteer de schalen bij een goede belichting. Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 8 Verenso, 2011

9 Methoden om pijn te beoordelen Verschillende methoden om pijn te beoordelen: - Zelfrapportage (gouden standaard) bijv. VAS, Gezichtjesschaal, Numerieke Schaal - Fysiologische parameters bijv. hartslag, bloeddruk, stresshormoon zoals cortisol - Gedragsobservatie Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 9

10 Methoden om pijn te beoordelen Verschillende methoden om pijn te beoordelen: - Zelfrapportage (gouden standaard) bijv. VAS, Gezichtjesschaal, Numerieke Schaal - Fysiologische parameters bijv. hartslag, bloeddruk, stresshormoon zoals cortisol - Gedragsobservatie Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 10

11 Gedragsobservationele schalen; Vele instrumenten beschikbaar wereldwijd, > 22: Gezichtsuitdrukkingen Verbaal Bewegingen Interacties met anderen Veranderingen in interactie patroon Veranderingen in mentale status Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 11

12 Pijn observatieschalen in Nederland In Nederland vier schalen gebruikt in de praktijk om pijn te meten bij mensen met dementie: DOLOPLUS2 PAINAD PACSLAC REPOS Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 12

13 Gelaat Aanwezig Uitdrukking van pijn Een specifiek geluid of uiting van pijn au of oef Wenkbrauwen fronsen Grimas Rimpels in het voorhoofd Kreunen en kermen Verandering in de ogen (scheel kijken, mat, helder, meer bewegingen) Pijnlijke plek aanraken en vasthouden Pijnlijke plek beschermen Terugtrekken Verzet/ afweer Verbale agressie Fysieke agressie (bijv. mensen en/of voorwerpen wegduwen, anderen krabben, anderen slaan, stompen, schoppen) Geërgerd (geagiteerd) Achteruitdeinzen Niet aangeraakt willen worden Niet-coöperatief/weerstand tegen zorgverlening Sociaal emotioneel/stemming Nors/prikkelbaar Schreeuwen/krijsen Donkere blik Verdrietige blik Geen mensen in de buurt laten komen Ontsteld (ontdaan) Blozend, rood gelaat Rusteloos PACSLAC-D is gebasseerd op de PACSLAC ontwikkeld door Fuchs & Hadjistavropoulos et al 2004 Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 13

14 Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 14

15 Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 15

16 Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 16

17 Puzzel van pijn Pijnbeoordelingslijsten zijn een hulpmiddel! Communicatie tussen hulpverlener, patient en familie is van groot belang! Wat pijnlijk is voor een patient zonder dementie is ook pijnlijk voor een patient met dementie. Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 17

18 Richtlijn herkenning en behandeling pijn bij kwetsbare ouderen ( Verenso, 2011) Evidentie bijeen gebracht over: - pijnbeleving en pijngedrag - diagnostiek - non-farmacologische interventies - farmacologische interventies Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 18

19 Aanbevelingen in richtlijn( Verenso, 2011): Stapsgewijze aanpak om de intensiteit van pijn, de lokatie en de oorzaak te achterhalen. 1. Zelf-rapportage (vragen gedurende de zorg) 2. Anamnese (gebruik verschillende woorden) 3. Hetero anamnese (informele en formele zorgverleners) 4. Observationele schalen 5. Achterhaal de consequenties van pijn (invloed op slaap, gedrag, stemming etc.) 6. Kijk naar oorzaken van pijn (fysiek onderzoek) 7. Start behandeling Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 19 Verenso, 2011

20 Relevante websites: Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 20

21 Vragen? Sandra Zwakhalen Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 21

Overzichtswerkblad bij start of afsluiting van STA OP! Het starten van STA OP! (beantwoord de vragen 1 t/m 4)

Overzichtswerkblad bij start of afsluiting van STA OP! Het starten van STA OP! (beantwoord de vragen 1 t/m 4) STA OP!, UNOVUmc Amsterdam Overzichtswerkblad bij start of afsluiting van STA OP! Naam cliënt :. Datum & Tijdstip beoordeling :. Het starten van STA OP! (beantwoord de vragen 1 t/m 4) 1. Beschrijf welk

Nadere informatie

27/10/2015. Pijn bij mensen met dementie Veerle De Bou. Pijn. Onderbehandeling. Ziekte van Alzheimer en pijn

27/10/2015. Pijn bij mensen met dementie Veerle De Bou. Pijn. Onderbehandeling. Ziekte van Alzheimer en pijn Pijn bij mensen met dementie Veerle De Bou Pijn Misverstanden: Ouderdom en pijn gaan samen Ouderen voelen minder pijn Angst voor belastende onderzoeken, durven/mogen niet klagen Ouderen verdragen geen

Nadere informatie

14 april 2016 Dr. M. Burin

14 april 2016 Dr. M. Burin 14 april 2016 Dr. M. Burin https://www.youtube.com/watch?v=9pfdtcl jezo https://www.youtube.com/watch?v=xakocii LlwY Ondergediagnosticeerd Onderbehandeld Zelden gebruik van aangepaste pijnschaal Discrepantie

Nadere informatie

Assessment of pain in dementia

Assessment of pain in dementia Reduced use of analgesics in Alzheimer s disease Assessment of pain in dementia Possible explanations: - A change in pain experience - A decline in communication Reduced use of analgesics in Alzheimer

Nadere informatie

Meten is weten. Baccaert Griet

Meten is weten. Baccaert Griet Meten is weten. PIJNBEOORDELING Baccaert Griet Wat is pijn? Pijn is een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging, of die beschreven

Nadere informatie

www.painvision.be Van papieren naar Maartje Wils (zorgcoördinator De Wingerd)

www.painvision.be Van papieren naar Maartje Wils (zorgcoördinator De Wingerd) Van papieren naar digitale pijnschaal Greet Leysens (lector KHKempen) Greet Leysens (lector KHKempen) Maartje Wils (zorgcoördinator De Wingerd) Inhoud 1 Wat w(m)eten we 2 Hoe meten we 3 Innovatie 4 Praktijkervaring

Nadere informatie

Herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen

Herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen Herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen Prof.dr. WP (Wilco) Achterberg Hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde Afdeling Public health en Eerstelijnsgeneeskunde Disclosure

Nadere informatie

29 maart 2018 Dr. M. Burin

29 maart 2018 Dr. M. Burin 29 maart 2018 Dr. M. Burin Spino- thalamische baan Somatosensoriële cortex: discriminatory pathway: intensiteit en locatie van pijnlijke stimulus Spino- bulbaire baan hersenstam thalamus en limbische

Nadere informatie

Gedrag of pijn, wat zou het zijn?

Gedrag of pijn, wat zou het zijn? Gedrag of pijn, wat zou het zijn? Dr. Anneke Boerlage Geschiedenis Heeft alles te maken met hoe men over mensen met een VB dacht, ontmenselijking, depersonalisatie en ongevoeligheid Kunnen geen pijn voelen

Nadere informatie

Pijnmeting bij de geriatrische patiënt

Pijnmeting bij de geriatrische patiënt Click to add title Click to add subtitle Pijnmeting bij de geriatrische patiënt Waarmee ervaren jullie het meest problemen ivm pijn bij ouderen? A. Communicatie B. Keuze meetinstrument C. Kennis ivm pijn

Nadere informatie

Diagnostiek pijnmeetinstrumenten

Diagnostiek pijnmeetinstrumenten Diagnostiek pijnmeetinstrumenten Inleiding Pijnmeetinstrumenten zijn een hulpmiddel bij het bepalen van de pijnintensiteit en tevens nuttig om de effectiviteit van de pijnbestrijding (farmacologisch of

Nadere informatie

Een Stapsgewijze Benadering van Onbegrepen Gedrag & Pijn voor mensen met een Gevorderde Dementie

Een Stapsgewijze Benadering van Onbegrepen Gedrag & Pijn voor mensen met een Gevorderde Dementie Een Stapsgewijze Benadering van Onbegrepen Gedrag & Pijn voor mensen met een Gevorderde Dementie Handboek behorend bij een bijscholingsprogramma voor professionele zorgverleners van mensen met gevorderde

Nadere informatie

Pijn bij kwetsbare ouderen. Rob van Marum Klinisch geriater, klinisch farmacoloog JBZ

Pijn bij kwetsbare ouderen. Rob van Marum Klinisch geriater, klinisch farmacoloog JBZ Pijn bij kwetsbare ouderen Rob van Marum Klinisch geriater, klinisch farmacoloog JBZ Definitie pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele ervaring die in verband wordt gebracht met bestaande

Nadere informatie

Pijnevaluatie bij dementerende ouderen: Pijngedrag Observatie Schaal. Hans Bogaert Huisarts CRA Groepspraktijk De Schakel - Brugge

Pijnevaluatie bij dementerende ouderen: Pijngedrag Observatie Schaal. Hans Bogaert Huisarts CRA Groepspraktijk De Schakel - Brugge Pijnevaluatie bij dementerende ouderen: gebruik van een Pijngedrag Observatie Schaal Hans Bogaert Huisarts CRA Groepspraktijk De Schakel - Brugge INHOUD 1. Pijn: een onderschat probleem 2. Perceptie van

Nadere informatie

EBN: Praktijkimpressies

EBN: Praktijkimpressies EBN: Praktijkimpressies Lieven De Maesschalck Lier, 12 maart 2009 Inhoud Inleiding Voorbeelden Hinderpalen Besluit Inleiding EBN een evidentie? Nood aan randvoorwaarden Brug tussen theorie en praktijk

Nadere informatie

Ouderen ondersteunen bij zelfredzaamheid

Ouderen ondersteunen bij zelfredzaamheid Ouderen ondersteunen bij zelfredzaamheid Sandra Zwakhalen 6 november 2015 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing Andere kijk op gezondheid Gezondheid als 'een toestand

Nadere informatie

observeren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014

observeren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014 observeren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014 Pijn is een onplezierige, gevoelsmatige en emotionele beleving die wordt geassocieerd met een daadwerkelijke of dreigende beschadiging

Nadere informatie

Verslag: Workshop Pijn bij dementie: Je zult maar pijn hebben en het niet kunnen zeggen

Verslag: Workshop Pijn bij dementie: Je zult maar pijn hebben en het niet kunnen zeggen Verslag: Workshop Pijn bij dementie: Je zult maar pijn hebben en het niet kunnen zeggen Op 20 november 2017 vond in Utrecht het Topcare-symposium plaats. In ruim 25 interactieve workshops presenteerden

Nadere informatie

Wat als je niet kunt zeggen dat je pijn hebt? Gabrielle van de Graaf en Anneke Boerlage

Wat als je niet kunt zeggen dat je pijn hebt? Gabrielle van de Graaf en Anneke Boerlage Wat als je niet kunt zeggen dat je pijn hebt? Gabrielle van de Graaf en Anneke Boerlage Prevalentie cijfers Volwassenen met een VB (instelling): 15% 1 Kinderen met een VB: 84% 2 Instelling voor VB: 85%

Nadere informatie

Pijn bij kinderen. Informatiebrochure

Pijn bij kinderen. Informatiebrochure Pijn bij kinderen Informatiebrochure 1 Inleiding Bij een opname in het ziekenhuis worden kinderen blootgesteld aan verschillende vormen van pijn. Een groot aantal ziektebeelden, heelkundige ingrepen en

Nadere informatie

Pijnmeting bij ouderen. Pijnverpleegkundigen JYZ

Pijnmeting bij ouderen. Pijnverpleegkundigen JYZ Pijnmeting bij ouderen Pijnverpleegkundigen JYZ Wat is pijn. Pijn is een onaangename sensorische en emotionele ervaring die in verband gebracht wordt met een bestaande of dreigende weefselbeschadiging

Nadere informatie

Pijn bij kinderen. Informatiebrochure

Pijn bij kinderen. Informatiebrochure Pijn bij kinderen Informatiebrochure Inhoudstafel INHOUDSTAFEL... 3 1 INLEIDING... 4 2 WAT IS PIJN?... 4 3 HET BELANG VAN EEN GOEDE VOORBEREIDING EN AFLEIDING... 4 4 HOE METEN WE PIJN?... 5 4.1 De Pokisschaal...5

Nadere informatie

Pijn bij dementie. Monique Durlinger, Specialist Ouderengeneeskunde Vivre. dialogen rond dementie, 5 september 2012

Pijn bij dementie. Monique Durlinger, Specialist Ouderengeneeskunde Vivre. dialogen rond dementie, 5 september 2012 Pijn bij dementie Monique Durlinger, Specialist Ouderengeneeskunde Vivre 1 Inhoud l Definitie pijn l Hoe vaak komt pijn voor bij ouderen? l Pijnbeleving bij ouderen l Pijn bij dementie: anders? l Gevolgen

Nadere informatie

Pijn bij ouderen de laatste levensmaanden. Dr Koen Herweyers Equipe-arts PHA,CRA WZC st Bavo

Pijn bij ouderen de laatste levensmaanden. Dr Koen Herweyers Equipe-arts PHA,CRA WZC st Bavo Pijn bij ouderen de laatste levensmaanden Dr Koen Herweyers Equipe-arts PHA,CRA WZC st Bavo Pijn is Pain is an unpleasant and emotional experience associated with tissue damage or described in terms of

Nadere informatie

Prof.dr. WP (Wilco) Achterberg Hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde Afdeling Public health en Eerstelijnsgeneeskunde

Prof.dr. WP (Wilco) Achterberg Hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde Afdeling Public health en Eerstelijnsgeneeskunde Pijn bij ouderen Prof.dr. WP (Wilco) Achterberg Hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde Afdeling Public health en Eerstelijnsgeneeskunde Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Palliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg

Palliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding

Nadere informatie

Pijn, gedrag en func/oneren bij demen/e: de duivelse driehoek?

Pijn, gedrag en func/oneren bij demen/e: de duivelse driehoek? Pijn, gedrag en func/oneren bij demen/e: de duivelse driehoek? Annelore van Dalen- Kok AIOS specialisme ouderengeneeskunde & promovendus PUBLIC HEALTH EN EERSTELIJNSGENEESKUNDE, LUMC 1 NVFG najaarscongres

Nadere informatie

ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN PIJNKAART IN WZC OM PIJNEVALUATIE, -COMMUNICATIE EN -BEHANDELING BIJ WZC-BEWONERS TE OPTIMALISEREN

ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN PIJNKAART IN WZC OM PIJNEVALUATIE, -COMMUNICATIE EN -BEHANDELING BIJ WZC-BEWONERS TE OPTIMALISEREN ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN PIJNKAART IN WZC OM PIJNEVALUATIE, -COMMUNICATIE EN -BEHANDELING BIJ WZC-BEWONERS TE OPTIMALISEREN Hans Bogaert Huisarts Groepspraktijk De Schakel CRA-platform Regio

Nadere informatie

Telemonitoring van pijn bij kanker E-health toegepast in de praktijk

Telemonitoring van pijn bij kanker E-health toegepast in de praktijk Verpleegkundig oncologie symposium - 3 oktober, 2014 Telemonitoring van pijn bij kanker E-health toegepast in de praktijk L. Hochstenbach, MSc Dr. A. Courtens Dr. S. Zwakhalen Prof. dr. M. van Kleef Prof.

Nadere informatie

Pijn als oorzaak van probleemgedrag

Pijn als oorzaak van probleemgedrag Pijn als oorzaak van probleemgedrag 1 Janine van Kooten AIOS ouderengeneeskunde & promovendus VUmc Workshop pijn en probleemgedrag Annelore van Dalen- Kok AIOS ouderengeneeskunde & promovendus LUMC Inhoud

Nadere informatie

Neurologische aandoeningen. Ronny Driesen Pijnverpleegkundige

Neurologische aandoeningen. Ronny Driesen Pijnverpleegkundige Neurologische aandoeningen Ronny Driesen Pijnverpleegkundige Prevalentiecijfers Ziekte van Parkinson 40-60 % heeft pijn Pijn onderhevig aan het dopamineniveau Dementie 40-80% Juiste aantallen niet zeker,

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Pijnmeting bij volwassenen (na een chirurgische ingreep)

Patiënteninformatie. Pijnmeting bij volwassenen (na een chirurgische ingreep) Patiënteninformatie Pijnmeting bij volwassenen (na een chirurgische ingreep) Inhoud Inleiding... 3 Doel van de pijnmeting... 3 Meten van pijn... 4 Pijnmeting via een cijfer... 4 Pijnmeting met een latje...

Nadere informatie

Hoe herken je pijn bij een cliënt? Rhodee van Herk 26-05-2008

Hoe herken je pijn bij een cliënt? Rhodee van Herk 26-05-2008 Hoe herken je pijn bij een cliënt? Rhodee van Herk 26-05-2008 Pijn bij verstandelijk gehandicapten 110.000 mensen met een verstandelijke handicap (VH) Ruim de helft ernstig Veel bijkomende stoornissen,

Nadere informatie

Toekomstbestendige ouderenzorg is afhankelijk van goede kwaliteit van verpleging en verzorging

Toekomstbestendige ouderenzorg is afhankelijk van goede kwaliteit van verpleging en verzorging Toekomstbestendige ouderenzorg is afhankelijk van goede kwaliteit van verpleging en verzorging Prof. dr. Jan Hamers Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing Agenda voor de zorg (gezamenlijke

Nadere informatie

Hoe ziet dementiezorg er in Europa uit?

Hoe ziet dementiezorg er in Europa uit? Hoe ziet dementiezorg er in Europa uit? Hilde Verbeek 08-11-2013 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing Enkele cijfers Iedere 7 sec komt er iemand met dementie bij Ongeveer

Nadere informatie

80% Inleiding. Quiz Demen4e en GEDRAG. Factoren die van invloed zijn op het gedrag 45-80%!

80% Inleiding. Quiz Demen4e en GEDRAG. Factoren die van invloed zijn op het gedrag 45-80%! STApsgewijs Onbegrepen gedrag en Pijn bij demen4e de baas (STA OP)?! Inleiding Inleiding (workshop): Pijn en gedrag bij demen-e, wat weten we daarvan? Wat is STA OP? En hoe werkt het? Integra-e van aanwezige

Nadere informatie

Evaluatie van pijn bij personen met dementie

Evaluatie van pijn bij personen met dementie Evaluatie van pijn bij personen met dementie Prof Nele Van Den Noortgate Geriater UZ - Gent Alumni Gent, 9 December 2015 Inhoud Prevalentie van pijn bij dementie Invloed van dementie op pijndetectie Evaluatie

Nadere informatie

Pijnassessment in het kader van pijnbehandeling, a must or a load

Pijnassessment in het kader van pijnbehandeling, a must or a load Pijnassessment in het kader van pijnbehandeling, a must or a load Mevr. N. Van Houtte, Verpleegkundig specialist pijn Az Damiaan Oostende Pijnsymposium Postoperatieve pijn 25 november 2017 CC De Valkaart,

Nadere informatie

Responsieve evaluatie van Beleidscapaciteit voor IGB

Responsieve evaluatie van Beleidscapaciteit voor IGB Responsieve evaluatie van Beleidscapaciteit voor IGB Marleen Bekker NCVGZ, 11-04-2014 Health Services Research, Maastricht University Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Cluster

Nadere informatie

16-3-2015. Pijn bij dementie en afasie. vraag! Disclosure belangen. Geen / Zie hieronder. Gevolgen van pijn

16-3-2015. Pijn bij dementie en afasie. vraag! Disclosure belangen. Geen / Zie hieronder. Gevolgen van pijn Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Pijn bij dementie en afasie Prof.dr. WP (Wilco) Achterberg Hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde Afdeling Public

Nadere informatie

Rapport vragenlijst PAIC symposium

Rapport vragenlijst PAIC symposium Rapport vragenlijst PAIC symposium Vragenlijst PAIC symposium 18 januari October 6th 2017, 2:49 pm CEST Richtlijn - 2. Kent u de richtlijnen over pijn van de verschillende beroepsverenigingen? (Multidisciplinaire

Nadere informatie

Inhoud presentatie. Pijn in verpleeghuizen. Pijn in verpleeghuizen. A Closer Look at Pain in Nursing Home Residents

Inhoud presentatie. Pijn in verpleeghuizen. Pijn in verpleeghuizen. A Closer Look at Pain in Nursing Home Residents A Closer Look at Pain in Nursing Home Residents Inhoud presentatie Een betere kijk op pijn bij verpleeghuisbewoners Pijn in verpleeghuizen REPOS Ontwikkeling Implementatie Implementatie pijnmeting Conclusie

Nadere informatie

Pijn en demen=e. Signaleren en behandelen van pijn. Introduc8e. Inhoud. Pijn. Pijnmodel. Van Wijckerslooth, Oegstgeest. Elisabeth Gasthuishof, Leiden

Pijn en demen=e. Signaleren en behandelen van pijn. Introduc8e. Inhoud. Pijn. Pijnmodel. Van Wijckerslooth, Oegstgeest. Elisabeth Gasthuishof, Leiden Introduc8e Signaleren en behandelen van pijn 4 april Ede StudieArena Van Wijckerslooth, Oegstgeest Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL

Nadere informatie

Pijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn

Pijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL regio Leiden Maartje Klapwijk specialist ouderengeneeskunde en onderzoeker LUMC Introductie! 22 september

Nadere informatie

Drs. Judith van der Kooij 1.0 30-08-2005 Document naar final status. Drs. Judith van der Kooij

Drs. Judith van der Kooij 1.0 30-08-2005 Document naar final status. Drs. Judith van der Kooij PIJNSCORE Observation Pijnscore File Doc_Obs_Pijnscore_Meting_V1.2.doc Versie documentatie 1.2 Status Draft/ Recquest for Comments / Final Standaard HL 7 Versie 3 (februari 2005) Auteur Nelleke Plaisier

Nadere informatie

Zorgstandaard Chronische Pijn een leidraad tot betere zorg? Albère Köke

Zorgstandaard Chronische Pijn een leidraad tot betere zorg? Albère Köke Zorgstandaard Chronische Pijn een leidraad tot betere zorg? Albère Köke Disclosure Companies Research funnding GEEN GEEN Dr. RSGM Perez Projectgroep Drs. A.H. van Dalen-Kok (vanaf 9-12-2014), Verenso M.G.

Nadere informatie

Universitair Medisch Centrum Groningen

Universitair Medisch Centrum Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag

Nadere informatie

De kracht van lichaamstaal

De kracht van lichaamstaal De kracht van lichaamstaal @ingridbenes www.ingridbenes.eu Certified By: In 30 minuten,kunnen twee mensen over de 800 nonverbale signalen verzenden. = Non-verbaal =Woorden 0 % 40 60 % % Non-verbaal is

Nadere informatie

Klassiek ziektemodel vs. geriatrische presentatie

Klassiek ziektemodel vs. geriatrische presentatie Klassiek ziektemodel vs. geriatrische presentatie Klassiek Symptomen 1:1 Ziekte Klassiek Geriatrische ziekte uiting Waarom? Ziektebeloop: Patiënten met bv. kanker, hartfalen, dementie. Lorenz KA Ann Int

Nadere informatie

Prevalentie van off-label antidepressivagebruik

Prevalentie van off-label antidepressivagebruik Home no. 6 December 2015 Eerdere edities Verenso.nl Prevalentie van off-label antidepressivagebruik Een onderzoek naar (inter)nationaal gebruik van richtlijnen en observatieschalen bij pijn Dr. Sandra

Nadere informatie

Zorginformatiebouwsteen:

Zorginformatiebouwsteen: Zorginformatiebouwsteen: nl.zorg.checklistpijngedrag-v1.0 Status:Final Publicatie:2017 Publicatie status: Published Beheerd door: Inhoudsopgave 1. nl.zorg.checklistpijngedrag-v1.0 3 1.1 Revision History

Nadere informatie

VERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht

VERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht VERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht GEDRAG: De wijze waarop iemand zich gedraagt, zijn wijze van doen, optreden

Nadere informatie

Samenvatting leerstof Geriatrie opleiding

Samenvatting leerstof Geriatrie opleiding Samenvatting leerstof Geriatrie opleiding Klinisch redeneren doen we in feite al heel lang. VUmc Amstel Academie heeft hiervoor een systematiek ontwikkeld, klinisch redeneren in 6 stappen, om gedetailleerd

Nadere informatie

Palliatieve zorg in de stervensfase bij mensen met dementie. Masterclass palliatieve zorg bij dementie 13 november 2018

Palliatieve zorg in de stervensfase bij mensen met dementie. Masterclass palliatieve zorg bij dementie 13 november 2018 Palliatieve zorg in de stervensfase bij mensen met dementie Masterclass palliatieve zorg bij dementie 13 november 2018 DEMENTIE IS EEN OPTELSOM D = N + G + B + P + SC N = neurologische schade G = gezondheidstoestand

Nadere informatie

De rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke klachten: Op weg naar innovatieve therapievormen

De rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke klachten: Op weg naar innovatieve therapievormen Symposium 30 maart 2012 Pijn, jeuk, vermoeidheid. verschillende klachten, één behandeling? Recente ontwikkelingen in de diagnostiek en behandeling van chronische lichamelijke klachten De rol van stress

Nadere informatie

Responsiviteit van meetinstrumenten. Prof. dr. ir. Riekie de Vet. EMGO Instituut, Amsterdam

Responsiviteit van meetinstrumenten. Prof. dr. ir. Riekie de Vet. EMGO Instituut, Amsterdam Responsiviteit van meetinstrumenten Prof. dr. ir. Riekie de Vet EMGO Instituut, Amsterdam Meet-eigenschappen Klinimetrische eigenschappen Reproduceerbaarheid Validiteit Responsiviteit Interpretatie Definitie

Nadere informatie

Non-verbale communicatie

Non-verbale communicatie Non-verbale communicatie Wie de taal van het lichaam wil leren begrijpen, moet eerst de verschillende signalen leren kennen, herkennen en goed inschatten. Meestal richten we (bewust) onze aandacht op het

Nadere informatie

Pijnschalen. Prof. dr. J Devulder Diensthoofd Pijnkliniek Universitair Ziekenhuis Gent

Pijnschalen. Prof. dr. J Devulder Diensthoofd Pijnkliniek Universitair Ziekenhuis Gent Prof. dr. J Devulder Diensthoofd Pijnkliniek -Wat? -Problemen in ziekenhuisverband -Waarom? -Belang? -Wat ermee aanvangen? -Casus -Besluit Downloaded from: Wall and Melzack's Textbook of Pain, 5th Edition

Nadere informatie

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl

Nadere informatie

Workshop onbegrepen- en probleemgedrag bij ouderen

Workshop onbegrepen- en probleemgedrag bij ouderen Workshop onbegrepen- en probleemgedrag bij ouderen Dr. Wim Houtjes, verpleegkundig specialist ggz Hoofdopleider GGZ-VS Dr. Robbert Gobbens, lector Gezondheid en Welzijn van kwetsbare ouderen, Hogeschool

Nadere informatie

Op weg naar herstel Consensus over een zorgpad geriatrische revalidatiezorg: een Delphi studie Irma Everink & Jolanda van Haastregt

Op weg naar herstel Consensus over een zorgpad geriatrische revalidatiezorg: een Delphi studie Irma Everink & Jolanda van Haastregt Op weg naar herstel Consensus over een zorgpad geriatrische revalidatiezorg: een Delphi studie Irma Everink & Jolanda van Haastregt 12-02-2016 Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing

Nadere informatie

Het oog van de wijkverpleegkundige

Het oog van de wijkverpleegkundige Het oog van de wijkverpleegkundige over vroegtijdige signalering van pijn bij kwetsbare ouderen. Bachelor opleiding verpleegkundige Student: Liesbeth Bokkers Datum: 04-06-2015 Samenvatting Vroegtijdig

Nadere informatie

Herkenning en behandeling van chronische pijn bij kwetsbare ouderen multidisciplinaire richtlijn 2011

Herkenning en behandeling van chronische pijn bij kwetsbare ouderen multidisciplinaire richtlijn 2011 Herkenning en behandeling van chronische pijn bij kwetsbare ouderen multidisciplinaire richtlijn 2011 Verenso i.s.m. LOC, NHG, NVKG, NVvP, NVA, KNMP, IVM, V&VN, NVFG, EN, NIP 2011 Wat komt aan bod? Aanleiding,

Nadere informatie

Samen sterk in communicatie

Samen sterk in communicatie Samen sterk in communicatie Saskia Damen EMB today, 2 juni 2016 Doel en inhoud van deze workshop Doel: Kennis maken met manieren om betekenisoverdracht te bevorderen bij mensen die geen taal tot hun beschikking

Nadere informatie

De visuele analoge schaal (VAS) Geen pijn. Ergst denkbare pijn

De visuele analoge schaal (VAS) Geen pijn. Ergst denkbare pijn De visuele analoge schaal (VAS) Geen pijn Ergst denkbare pijn De numerieke rating schaal (NRS) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Geen pijn Ergst denkbare pijn Verbal Rating Scale (VRS) Instructions: Have the patient

Nadere informatie

Betere zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden

Betere zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden Betere zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden Prof. dr. Jany Rademakers NIVEL Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg CAPHRI Care and Public Health Research Institute

Nadere informatie

Palliatieve zorg is alles wat nog dient gedaan te worden, als men denkt dat niets meer gedaan kan worden. Cicely Saunders

Palliatieve zorg is alles wat nog dient gedaan te worden, als men denkt dat niets meer gedaan kan worden. Cicely Saunders Palliatieve zorg is alles wat nog dient gedaan te worden, als men denkt dat niets meer gedaan kan worden. Cicely Saunders Visie op palliatieve zorg In de zorg voor de bewoners streven wij kwaliteit van

Nadere informatie

Een relationele visie op Familiaal Huiselijk Geweld. Justine van Lawick Lorentzhuis, Haarlem

Een relationele visie op Familiaal Huiselijk Geweld. Justine van Lawick Lorentzhuis, Haarlem Een relationele visie op Familiaal Huiselijk Geweld Justine van Lawick Lorentzhuis, Haarlem Huiselijk Geweld, waar hebben we het over? Psychologisch (pesten, vernederen, isoleren, ondermijnen, intimideren,

Nadere informatie

NEECHAM Confusion Scale (Neelon et al., 1996, vertaling Milisen 1999)

NEECHAM Confusion Scale (Neelon et al., 1996, vertaling Milisen 1999) NEECHAM Confusion Scale (Neelon et al., 1996, vertaling Milisen 1999) Toelichting NEECHAM Confusion Scale: Vul deze schaal in op basis van observaties tijdens de zorg aan de patiënt en de routine verpleegkundige

Nadere informatie

De rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke klachten: Op weg naar innovatieve therapievormen

De rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke klachten: Op weg naar innovatieve therapievormen Symposium 30 maart 2012 Pijn, jeuk, vermoeidheid. verschillende klachten, één behandeling? Recente ontwikkelingen in de diagnostiek en behandeling van chronische lichamelijke klachten De rol van stress

Nadere informatie

Observatie Lijst voor vroege symptomen van Dementie 3. Mini Mental State Examination (MMSE) 4. Kloktekentest (Clockdrawing test) 8

Observatie Lijst voor vroege symptomen van Dementie 3. Mini Mental State Examination (MMSE) 4. Kloktekentest (Clockdrawing test) 8 Inhoudsopgave Pagina Observatie Lijst voor vroege symptomen van Dementie 3 Mini Mental State Examination (MMSE) 4 Kloktekentest (Clockdrawing test) 8 Geriatrische Depressie Schaal (GDS 15) 10 Ervaren Druk

Nadere informatie

Nachtelijke onrust bij dementie

Nachtelijke onrust bij dementie Nachtelijke onrust bij dementie PRoF Themadagen Marieke Van Vracem 5 september 2014 dr. Nele Spruytte Prof. dr. Chantal Van Audenhove LUCAS LUCAS streeft ernaar de Onderzoek levenskwaliteit van personen

Nadere informatie

Workshop afasieconferentie SCA in de praktijk. 8 oktober 2016 Judith Oostveen, MSc Logopedist Radboudumc

Workshop afasieconferentie SCA in de praktijk. 8 oktober 2016 Judith Oostveen, MSc Logopedist Radboudumc Workshop afasieconferentie SCA in de praktijk 8 oktober 2016 Judith Oostveen, MSc Logopedist Radboudumc Persoonsgerichte zorg voor patienten met afasie. Op weg naar een afasievriendelijke omgeving. Training

Nadere informatie

Zorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie. Margot Geerts Verpleegkundig Specialist

Zorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie. Margot Geerts Verpleegkundig Specialist Zorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie Margot Geerts Verpleegkundig Specialist Diabetische polyneuropathie 1. Distale symmetrische polyneuropathie Uitval van een combinatie van sensore,

Nadere informatie

Ieder kind is uniek, maar vooral dat van mij. Kinderen en psychiatrie Dr. Pieter De Kimpe Kinder- en Jeugdpscychiater

Ieder kind is uniek, maar vooral dat van mij. Kinderen en psychiatrie Dr. Pieter De Kimpe Kinder- en Jeugdpscychiater Ieder kind is uniek, maar vooral dat van mij Kinderen en psychiatrie Dr. Pieter De Kimpe Kinder- en Jeugdpscychiater Kinderen en psychiatrie Ook binnen de geneeskunde vindt er nog heel wat stigmatisering

Nadere informatie

Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan

Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan U moet de bakens verzetten en noch sterke drank, noch bier meer gebruiken: houdt u aan een matig gebruik van een redelijke

Nadere informatie

Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1

Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale communicatie en sociale interactie in meerdere

Nadere informatie

Pijn bij kinderen in het ziekenhuis

Pijn bij kinderen in het ziekenhuis Pijn bij kinderen in het ziekenhuis Inleiding: Onder pijn verstaan we datgene wat je kind zelf als pijn ervaart. Als multidisciplinair team zetten wij ons in om, tijdens het verblijf in het ziekenhuis,

Nadere informatie

Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen

Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Een speciale uitdaging voor het huisartsenteam en het steunnetwerk Dr. Jany Rademakers, NIVEL Drs. Jeanny

Nadere informatie

Gedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!?

Gedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!? Gedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!? Martin Smalbrugge, specialist ouderengeneeskunde & onderzoeker Sandra Zwijsen, psycholoog & onderzoeker Wat gaan we vandaag doen? Warming up Gevolgen gedragsproblematiek

Nadere informatie

Palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking: Het belang van markering

Palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking: Het belang van markering Palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking: Het belang van markering In deze presentatie Palliatieve zorg bij Stichting Prisma Definitie van palliatieve zorg Kenmerken van de palliatieve

Nadere informatie

Invloed van omgevingsfactoren op gedrag

Invloed van omgevingsfactoren op gedrag Invloed van omgevingsfactoren op gedrag Congres StudieArena maandag 11 januari 2016 gedragsveranderingen in de ouderenzorg Marga van Oort, Wilma Lanke, Linda Willems alle rechten voorbehouden Bronnen:

Nadere informatie

Integrale en Nabije Zorg

Integrale en Nabije Zorg Integrale en Nabije Zorg Dirk Ruwaard Nederlands Congres VGZ Amsterdam, 11 april 2012 Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing Health Services Research Focusing on Chronic Care and

Nadere informatie

LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD.

LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD. MS en COGNITIE LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD. WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN. Mw. drs. M.W. Pleket Gz-/neuropsycholoog

Nadere informatie

Omgaan met gedragsproblemen bij dementie

Omgaan met gedragsproblemen bij dementie Omgaan met gedragsproblemen bij dementie Docentenhandleiding voor ABC s methode Omgaan met probleemgedrag bij mensen met dementie mbo-zorg onderwijs en bijscholing Contact: Connie Klingeman Hogeschool

Nadere informatie

De ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een zorgpad geriatrische revalidatiezorg

De ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een zorgpad geriatrische revalidatiezorg De ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een zorgpad geriatrische revalidatiezorg Jolanda van Haastregt 03-06-2016 Irma Everink, Ruud Kempen, Jos Schols Health Services Research Focusing on Chronic

Nadere informatie

Pijnrevalidatie: De stand van zaken. Jeanine Verbunt

Pijnrevalidatie: De stand van zaken. Jeanine Verbunt Pijnrevalidatie: De stand van zaken Jeanine Verbunt Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Financiering onderzoek Bedrijfsnamen ZonMW

Nadere informatie

Diagnose en classificatie in de psychiatrie

Diagnose en classificatie in de psychiatrie Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de

Nadere informatie

Gezond ouder met een verstandelijke beperking: specialistische zorg voor hoog-risicogroepen

Gezond ouder met een verstandelijke beperking: specialistische zorg voor hoog-risicogroepen Gezond ouder met een verstandelijke beperking: specialistische zorg voor hoog-risicogroepen Prof Dr Heleen Evenhuis Geneeskunde voor verstandelijk gehandicapten Afd Huisartsgeneeskunde Erasmus MC Rotterdam

Nadere informatie

Dementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013

Dementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013 Dementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013 Hoeveel mensen in Nederland hebben dementie? 16.5 miljoen Nederlanders; 2.5 miljoen hiervan is 65+ (15%)

Nadere informatie

WAAR GERIATRIE EN PALLIATIEVE ZORG ELKAAR ONTMOETEN

WAAR GERIATRIE EN PALLIATIEVE ZORG ELKAAR ONTMOETEN WAAR GERIATRIE EN PALLIATIEVE ZORG ELKAAR ONTMOETEN Studiedag werkgroep PST 08 februari 2019 Mathias Demuynck (geriater) Aurélie Van Lancker (geriatrisch verpleegkundige) WAAR GERIATRIE EN PALLIATIEVE

Nadere informatie

Workshop GRIP op probleemgedrag

Workshop GRIP op probleemgedrag Workshop GRIP op probleemgedrag Een aanpak voor het multidisciplinaire team Christiane Möller, psycholoog PHD Tessa Engels-Koomen, GZ-psycholoog i.o. Inhoud Introductie over onbegrepen gedrag Uitleg zorgprogramma

Nadere informatie

Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1

Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Doelstelling Nurses on the Move Bijdragen aan verbetering kwaliteit van zorg in verpleeg- en

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 3

Inhoudsopgave. Inleiding 3 Inhoudsopgave Pagina Inleiding 3 1. Achtergrondinformatie pijn in de palliatieve fase 4 1.1 Definities 4 1.2 Hoe groot is het probleem? 4 1.3 Wat zijn de gevolgen van pijn voor de patiënt? 5 1.4 Pijnbehandeling

Nadere informatie

Masterclass DementieNet Vroege signalen dementie. Jan Oudenes 2017

Masterclass DementieNet Vroege signalen dementie. Jan Oudenes 2017 Masterclass DementieNet Vroege signalen dementie Jan Oudenes 2017 Hoe herken ik vroege signalen van dementie? Programma: Welkom en kennismaking Inleiding Doel van de training Waarom is het belangrijk om

Nadere informatie

Mindfulness voor kinderen en ouders

Mindfulness voor kinderen en ouders Mindfulness voor kinderen en ouders Anne Formsma, MSc. UvA minds/uva minds You Inhoud Wat is Mindfulness? Waarom Mindfulness voor kinderen en ouders? De training Oefeningen Video Oefening Wat is Mindfulness?

Nadere informatie

Stoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen. Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker

Stoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen. Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker Stoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker Congres Focus op onderzoek Utrecht 22 juni 2015 Inhoud presentatie

Nadere informatie

Pijn meten bij non-communicatieve NAH-patiënt.

Pijn meten bij non-communicatieve NAH-patiënt. Pijn meten bij non-communicatieve NAH-patiënt. De huidige staat van Praktijk en Wetenschap. Casus Ben Appel 27 jaar Neurotrauma: motorongeluk zonder helm. Glasgow Coma Scale: E4M4V2 Het programma Kan Ben

Nadere informatie

De oudere patiënt. De kwetsbare oudere: Is de verpleegkundige het verband tussen Care & Cure?

De oudere patiënt. De kwetsbare oudere: Is de verpleegkundige het verband tussen Care & Cure? De kwetsbare oudere: Is de verpleegkundige het verband tussen Care & Cure? Roel Mulder verpleegkundig specialist Stichting Coloriet Lelystad Roel Mulder verpleegkundig Inleiding De oudere patiënt Wat is

Nadere informatie