HOOFDSTUK 5. Verwerving en toekenning van de Belgische nationaliteit aan vreemdelingen

Transcriptie

1 HOOFDSTUK 5. Verwerving en toekenning van de Belgische nationaliteit aan vreemdelingen Het vorige hoofdstuk heeft aangetoond dat statistieken over de vreemde populatie geen volledig beeld geven van het migratiefenomeen in België, o.m. omwille van de talrijke nationaliteitswijzigingen van migranten. De statistieken houden geen rekening met personen die Belg zijn geworden of als Belg geboren werden uit geïmmigreerde ouders. Daarom is het belangrijk die nationaliteitswijzigingen en de eventuele impact ervan op de vreemde populatie, of de populatie van vreemde afkomst, grondiger te bestuderen. 1. Wetboek van de Belgische nationaliteit: gevolgen van de verschillende hervormingen Het aantal vreemdelingen dat Belg wordt neemt sinds het einde van de tweede wereldoorlog voortdurend toe en dit vooral de afgelopen dertig jaar. Zo is het aantal vreemdelingen dat de Belgische nationaliteit heeft verkregen gestegen van in 1980 naar in Vanaf 1984, het jaar waarin het Wetboek van de Belgische nationaliteit (WBN) werd ingevoerd, hadden verschillende gebeurtenissen een ongeziene impact op het aantal verkrijgingen of toekenningen van de nationaliteit. Zo deed er zich in 1985, 1992 en (Figuur 1) telkens een piek voor in het aantal verkrijgingen van de nationaliteit die het gevolg waren van de grote hervormingen van het WBN. - Op 1 januari 1985 treedt het WBN in werking en dat zorgt voor een eerste wijziging in de toekenning van de nationaliteit bij de geboorte. Vanaf die datum krijgen kinderen met een Belgische moeder en een vreemde vader de Belgische nationaliteit toegekend, terwijl ze voordien als vreemdelingen werden beschouwd. - Door de hervorming van 1991 krijgen ook de in België geboren kinderen, met ouders die zelf op het Belgische grondgebied zijn geboren, de Belgische nationaliteit toegekend. - De hervorming uit 2000 voert een belangrijke wijziging in voor het verkrijgen van de nationaliteit door nationaliteitsverklaring. Vóór die hervorming moest de persoon tussen de 18 en 30 jaar oud zijn, in België geboren zijn en er zijn hoofdverblijfplaats hebben gehad vooraleer hij Belg door nationaliteitsverklaring kon worden. De leeftijdsbeperking van 30 jaar is geschrapt en de wet bepaalt nieuwe voorwaarden: wie meerderjarig is, sinds zeven jaar in België verblijft en over een verblijfstitel van onbeperkte duur beschikt, en wie meerderjarig is en een ouder heeft die Belg is, kan Belg worden,. 1

2 Figuur 1. Evolutie van het aantal vreemdelingen dat de Belgische nationaliteit heeft verkregen, (Bron: RR-ADSEI) Invoering WBN (1984) Hervorming van 1991 Hervorming van 2000 Uit de evolutie van het aantal vreemdelingen dat de Belgische nationaliteit heeft verkregen blijkt dat er zich ongeziene kwantitatieve schommelingen hebben voorgedaan (Figuur 1). In 1985 alleen al, zijn meer dan vreemdelingen Belg geworden (bijna 10% van de vreemde populatie uit die tijd). Vanaf 1992 doet er zich opnieuw een sterke stijging van het aantal nationaliteitswijzigingen voor, van in 1991 naar in In dat jaar ging het bij toekenningen, of 62% van de totale nationaliteitswijzigingen van dat jaar, om in België geboren kinderen wiens ouders zelf op het grondgebied zijn geboren. Tussen eind van de jaren 1990 en begin van de jaren 2000 (in 2000 en 2001), steeg het aantal vreemdelingen dat Belg is geworden van naar meer dan Sinds 2003, en tot op vandaag, is het aantal nationaliteitswijzigingen opnieuw gezakt naar een niveau tussen de en wijzigingen per jaar. Behalve de aanzienlijke stijgingen die rechtstreeks verband houden met de verschillende hervormingen, heeft de evolutie van het nationaliteitsrecht ook op lange termijn geleid tot een stijging van het jaarlijkse aantal verkrijgingen en toekenningen van de nationaliteit. 2

3 2. Wijzen van toekenning of verkrijging van de Belgische nationaliteit aan vreemdelingen De Belgische nationaliteit kan via twee verschillende mechanismen worden verworven (nationaliteitsverwerving is dan de verzamelterm): via toekenning of via verkrijging. Terwijl de toekenning van de Belgische nationaliteit het resultaat is van een zo goed als automatische procedure en vooral minderjarigen betreft, heeft de verkrijging meer te maken met een actieve daad van een meerderjarig persoon. - Het WBN bepaalt vier gronden van toekenning: afstamming, adoptie, geboorte in België en het gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging. Dit laatste betekent concreet dat de vader of de moeder door Belg te worden, deze nationaliteit ook doorgeeft aan hun minderjarig(e) kind(eren). - Het is ook mogelijk om de Belgische nationaliteit te verkrijgen en dit kan via de nationaliteitsverklaring, door nationaliteitskeuze, door keuze op grond van een huwelijk met een Belg of door naturalisatie. 1 Kader 1. Gegevensbronnen over de nationaliteitswijzigingen De gegevens inzake nationaliteitswijzigingen komen uit het Rijksregister. Zowel ADSEI als de Kamer van Volksvertegenwoordigers maken die gegevens publiek, de laatste via de parlementaire vragen. Tussen beide gegevensbronnen bestaat evenwel een verschil van 20%. Volgens de gegevens van de Kamer zijn er jaarlijks gemiddeld 20% meer nieuwe Belgen dan volgens die van ADSEI. Die verschillen zijn te wijten aan een aantal elementen. De gegevens van de Kamer hebben het vooral over drie procedures waarbij kinderen de Belgische nationaliteit krijgen van bij hun geboorte. Ze verwijzen echter niet naar een nationaliteitswijziging, maar naar een wijze van toekenning ervan. De eerste categorie is de toekenning van de nationaliteit op grond van de nationaliteit van de vader of de moeder en is gebaseerd op artikel 8, 1, 1. 2 De tweede categorie is gebaseerd op artikel 11, alinea s 1 en 2 van het WBN dat de Belgische nationaliteit automatisch toekent aan in België geboren kinderen van een ouder of adoptant die zelf in België is geboren. De derde categorie ten slotte vloeit voort uit artikel 10, dat de Belgische nationaliteit toekent aan staatloze of gevonden kinderen. De statistieken van ADSEI houden eerder rekening met de nationaliteitswijzigingen. Vóór 2002 waren de verschillende wijzen van toekenning en verkrijging van de nationaliteit ongeveer gelijk opgaand. Sinds 2002 daarentegen, stellen we gemiddeld iets meer verkrijgingen dan toekenningen vast (resp. 60% en 40%). Tabel 1 geeft de verdeling weer van de verschillende wijzen van toekenning en verkrijging van de Belgische nationaliteit tussen 2000 en Tijdens die tien jaar hebben er zich sterke schommelingen voorgedaan in het aantal nieuwe Belgen, met een aanzienlijke stijging tussen 2000 en 2002, die het gevolg was van de hervorming van het WBN in Sinds 2003 zijn die jaarlijkse schommelingen minder uitgesproken. 1 Andere bijzondere gevallen en de procedure voor de herkrijging van de nationaliteit zijn ook mogelijk, maar komen veel minder frequent voor. 2 Toch kan een aantal gevallen worden meegeteld na een laattijdige erkenning van het kind door een Belgische ouder. 3

4 Tabel 1. Wijzen van toekenning en verkrijging van de Belgische nationaliteit, (Bron: Vraag en antwoordbulletins van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, Toekenning van de nationaliteit Toekenning van de nationaliteit op grond van de nationaliteit van vader of moeder (art 8) Toekenning van de nationaliteit op grond van adoptie (art. 9) Toekenning op grond van geboorte in België, geval van staatloosheid (art 10) Toekenning 3 de generatie (art. 11) Toekenning 2 de generatie (art. 11bis) Toekenning als gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging (art. 12) Verkrijging van de nationaliteit Verkrijging door nationaliteitsverklaring (art. 12bis) Verkrijging door nationaliteitskeuze (art ) Verkrijging door de vreemde echtgenoot van een Belg (art. 16) Naturalisatie (art. 19) Andere wijzen van nationaliteitsverandering Herkrijging (art. 24) Andere (bijzondere gevallen) TOTAAL In 2011 waren de vier belangrijkste procedures voor de verwerving van de Belgische nationaliteit de verkrijging door nationaliteitsverklaring (40%), de toekenning op grond van afstamming (20%), de verkrijging door het huwelijk (18%) en ten slotte de toekenning als gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging (16%). Tussen 2003 en 2010 zijn die cijfers relatief stabiel gebleven. 4

5 Figuur 2. Verdeling (%) van de vijf belangrijkste wijzen van toekenning en verkrijging van de Belgische nationaliteit, (Bron: Vraag en antwoordbulletins van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2% 15% 15% 10% 11% 9% 16% 16% 15% 19% 17% 18% 15% 6% 8% 11% 16% 16% 12% 13% 15% 9% 14% 15% 34% 36% 39% 27% 31% 29% 29% 26% 28% 31% 34% 40% 28% 29% 23% 19% 20% 18% 18% 20% 19% 19% 19% 16% 11% 10% 13% 17% 17% 19% 19% 17% 17% 20% 19% 20% Andere Naturalisatie (art. 19) Verkrijging door de vreemde echtgenoot van een Belg (art. 16) Verkrijging door nationaliteitsverklaring (art. 12bis) Toekenning als gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging (art. 12) Toekenning van de Belgische nationaliteit door de nationaliteit van de vader of moeder (art, 8) Zo is de verkrijging van de nationaliteit door nationaliteitsverklaring een wijze van nationaliteitsverwerving geworden die steeds aan belang won na de invoering ervan in De wijziging van het Wetboek van de Belgische Nationaliteit in 2000 heeft de procedure voor verkrijging door nationaliteitsverklaring vereenvoudigd en geharmoniseerd. Deze laatste methode zal snel de belangrijkste wijze van nationaliteitsverwerving worden. Een rechtstreeks gevolg van die evolutie is dat de toekenning als gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging (toekenning aan een minderjarig kind van wie een ouder Belg is geworden) in de jaren 2000 de tweede reden voor het verkrijgen van de Belgische nationaliteit is geworden. De gegevens onderstrepen ook de geleidelijke daling van het aantal naturalisaties de afgelopen tien jaar, met gevallen in 2010, en 617 in 2011 (tegenover meer dan aan het begin van de jaren 2000). In het vorige decennium was naturalisatie de vijfde belangrijkste procedure voor de verwerving van de Belgische nationaliteit, goed voor tussen de 9% en 19% van alle procedures voor de verwerving van de Belgische nationaliteit. In 2011 bedroeg dit aantal nog amper 2% (Figuur 2). Minstens twee elementen zijn een mogelijke verklaring voor die daling. Enerzijds heeft de Commissie voor de Naturalisaties de criteria gewijzigd die zij toepast bij het behandelen van de aanvragen tot naturalisatie. 3 Anderzijds heeft de Kamer van Volksvertegenwoordigers in 2011 tot drie keer toe naturalisatiewetten gestemd, terwijl slechts één van die stemmingen in 2011 in het Belgisch Staatsblad is gepubliceerd. De twee andere stemmingen werden begin 2012 gepubliceerd. De personen die de nationaliteit hebben verkregen op grond van die beslissingen, worden dus in de cijfers van 2012 opgenomen. Toch ziet het ernaar uit dat het aantal naturalisaties in 2011 een sterke terugval heeft gekend. 3 Kruispunt Migratie-Integratie, Nieuwsbrief Vreemdelingenrecht en IPR, 2/2011, 31 januari

6 We moeten ook nog onderstrepen dat de voorbije jaren het aantal nationaliteitsverwervingen van buitenlandse echtgenoten van Belgen is toegenomen. Sinds 2009 is deze vorm van nationaliteitsverwerving belangrijker dan naturalisatie. 3. Kenmerken van de Belg geworden vreemdelingen Door de verschillende hervormingen van het nationaliteitsrecht is het profiel van de Belg geworden vreemdelingen ingrijpend gewijzigd. Die wijzigingen kunnen in kaart worden gebracht op basis van verschillende kenmerken zoals de vorige nationaliteit van die nieuwe Belgen, hun geboorteplaats, hun verblijfsplaats, hun leeftijd en geslacht, en hun verblijfsduur in België Afkomst van de nieuwe Belgen De meeste vreemdelingen die Belg worden, zijn afkomstig uit derde landen (Figuur 3 en Tabel 2). Tot in de jaren 1980 waren de EU onderdanen in de meerderheid. Pas na 1985 nam het aantal onderdanen uit derde landen toe (vooral door nationaliteitswijzigingen van Marokkanen en Turken). Door het inhaaleffect van de hervorming van 1992 waren de EU onderdanen voor het laatst koploper in de rangschikking van nieuwe Belgen, vooral door de nationaliteitswijzigingen van Italianen. Sindsdien is Afrika, en vooral dan Noord-Afrika, de belangrijkste herkomstregio van nieuwe Belgen. De Marokkanen zijn de eerste nationaliteit in termen van verkrijging van de nationaliteit tijdens de twee afgelopen decennia. Hun aandeel lijkt evenwel af te nemen. In 1998 waren ze nog goed voor 40% van de nieuwe Belgen, terwijl dat in 2010 nog maar 21% was. Europa buiten de EU, en dan vooral Turkije, is de tweede herkomstregio van nieuwe Belgen. Net zoals voor Marokkanen, is het aantal Turken dat Belg is geworden sterk gedaald van 28% van de nieuwe Belgen in 2000, naar amper 8% in

7 Figuur 3. Evolutie van het aandeel van de verschillende, vorige nationaliteitengroepen van de nieuwe Belgen, (Bron: RR-ADSEI) Andere Azië Sub-Saharisch Afrika Noord-Afrika Andere Europa (waaronder Turkije meegerekend) 12 nieuwe Lidstaten EU-15 Samen met de daling van het aantal nieuwe Belgen van Marokkaanse of Turkse afkomst, stellen we een diversifiëring vast in de groepen van herkomst van diegene die de Belgische nationaliteit verwerven. Zo duiken sinds kort onder de nieuwe Belgen een aantal nationaliteiten op die voordien veel minder vertegenwoordigd waren in België. Dit is met name het geval voor de Russen, Algerijnen, Tunesiërs, Congolezen, Rwandezen of voor onderdanen uit ex-joegoslavië. 7

8 Tabel 2. Evolutie van het aantal vreemdelingen die de Belgische nationaliteit hebben verkregen, volgens hun vorige nationaliteit, (Bron: RR-ADSEI) AFRIKA Noord-Afrika Algerije Egypte Marokko Tunesië Andere Totaal Noord- Afrika Sub-Saharisch Afrika Angola Burundi Kameroen Congo (D.R.C.) Congo (V.R.) Ivoorkust Ghana Guinee Mauritius Madagaskar Nigeria Rwanda Senegal Somalië Togo Andere Totaal Sub- Saharisch Afrika Totaal Afrika

9 AMERIKA Latijns-Amerika Chili Colombia Brazilië Peru Dominicaanse Rep Ecuador Andere Lat.- Amerika Totaal Lat.- Amerika Noord-Amerika AZIË (TURKIJE NIET MEEGEREKEND) Afghanistan Armenië Bangladesh Cambodja China India Irak Iran Israël Libanon Pakistan Filippijnen Syrië Thailand Vietnam Andere Azië Totaal Azië

10 EU-15 Duitsland Spanje Frankrijk G.-B Griekenland Italië Nederland Portugal Andere Totaal EU EUROPA 12 nieuwe EU Lidstaten Bulgarije Hongarije Polen Roemenië Andere Totaal 12 nieuwe EU Lidstaten Andere Europa Albanië Bosnië- Herzegovina Kroatië Macedonië ex-ussr ex-joegoslavië Rusland Zwitserland Turkije Oekraïne Andere

11 Totaal Andere Europa Totaal Europa OCEANIË Staatlozen Onbepaald Totaal Staatlozen en Onbepaald TOTAAL

12 3.2. Geboorteplaats De in België geboren vreemdelingen waren de belangrijkste begunstigden van de hervormingen van de jaren 1980 en begin van de jaren Sindsdien is hun aandeel in het totale aantal verkrijgingen van de Belgische nationaliteit sterk teruggelopen: van 88% in België geboren nieuwe Belgen in 1992, naar 23% in 2009 (Figuur 4). Die verandering is vooral te wijten aan de verschillende hervormingen van het WBN. Het gaat enerzijds om wijzigingen van de wetgeving inzake toekenning van de nationaliteit bij de geboorte aan kinderen van de derde generatie, en anderzijds om de stijging van het aantal verkrijgingen van de nationaliteit door de ouders, vóór de geboorte van de kinderen, waardoor die laatsten de Belgische nationaliteit bij de geboorte verkrijgen. De hervorming uit 2000 heeft die tendens nog versterkt, omdat ze migranten van de eerste generatie meer mogelijkheden biedt de Belgische nationaliteit te verwerven. Figuur 4. Evolutie van het aantal vreemdelingen dat Belg is geworden volgens hun geboorteplaats en % in België geboren vreemdelingen, (Bron: RR-ADSEI) Verblijfplaats Tot begin van de jaren 1990 verbleven de vreemdelingen die Belg werden vooral in Wallonië. 5 Tijdens de jaren 1990 is deze situatie evenwel gekeerd en heeft zich de huidige geografische verdeling afgetekend. Een groot aantal vreemdelingen die recentelijk zijn aangekomen, hebben zich in Brussel of Vlaanderen gevestigd waardoor de meeste vreemdelingen die Belg worden eveneens in 4 Deze figuur kon niet worden geactualiseerd met de gegevens van 1 januari 2011, omdat ADSEI die bij afsluiting van dit rapport nog niet ter beschikking had gesteld. 5 Vooral in 1992 zijn heel wat in Wallonië gevestigde vreemdelingen Belg geworden (met name Italianen en in België geboren personen). 12

13 die gewesten verblijven (Figuur 5). Noteer ook dat in 2008 en 2009 het aantal nieuwe Belgen in Vlaanderen is gestegen, terwijl er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een duidelijke daling was. Figuur 5. Evolutie van de verdeling van de Belg geworden vreemdelingen volgens het Gewest waar ze in België verblijven (Bron: RR-ADSEI) Leeftijd De derdelanders die de voorbije jaren Belg zijn geworden (83% van de nieuwe Belgen in 2009), zijn vooral jonge volwassenen tussen 25 en 40 jaar (Figuur 6). Vervolgens gaat het ook dikwijls om pasgeborenen die kort na hun geboorte de Belgische nationaliteit toegekend krijgen en in mindere mate om minderjarigen. Na 40 jaar gaat het aantal nationaliteitswijzigingen snel achteruit om op de hogere leeftijden haast onbestaande te zijn. Die vaststelling is duidelijk voor de twee grootste groepen nieuwe Belgen, meer bepaald de Marokkanen en de Turken. Een interessante kanttekening daarbij is dat de groep nieuwe Belgen van Turkse origine tussen 10 en 29 jaar in verhouding groter is dan bij de Marokkanen (Figuur 7). Tot slot zijn er onder de Congolezen veel nieuwe Belgen jonger dan vijf jaar, bij uitbreiding telt die groep trouwens heel wat minderjarigen (30% is jonger dan 15 jaar). De nieuwe Belgen uit EU-landen zijn gemiddeld iets ouder. Van de EU-onderdanen die in 2009 Belg zijn geworden, komen er in verhouding tot de groep nieuwe Belgen uit niet-eu-landen meer uit de leeftijdscategorie van de 45- tot 65-jarigen. Die vaststelling is nog opmerkelijker voor de Italianen, waar vooral volwassenen tussen 35 en 60 jaar de Belgische nationaliteit aannemen, veel meer dan kinderen en jonge volwassenen. 6 Deze figuur kon niet worden geactualiseerd met de gegevens van 1 januari 2011, omdat ADSEI die bij afsluiting van dit rapport nog niet ter beschikking had gesteld. 13

14 Figuur 6. Verdeling van de Belg geworden vreemdelingen per leeftijdsgroep en volgens twee nationaliteitengroepen, 1 januari 2009 (Bron: RR-ADSEI) 7 Figuur 7. Verdeling van de Belg geworden vreemdelingen per leeftijdsgroep voor de belangrijkste nationaliteiten, 1 januari 2009 (Bron: RR-ADSEI) 8 7 Deze figuur kon niet worden geactualiseerd met de gegevens van 1 januari 2011, omdat ADSEI die bij afsluiting van dit rapport nog niet ter beschikking had gesteld. 8 Deze figuur kon niet worden geactualiseerd met de gegevens van 1 januari 2011, omdat ADSEI die bij afsluiting van dit rapport nog niet ter beschikking had gesteld. 14

15 3.5. Geslacht Tot in 1984 waren de vreemdelingen die Belg werden vaker vrouwen dan mannen. Het Wetboek van Belgische Nationaliteit maakte het vreemde vrouwen die met Belgische mannen waren gehuwd makkelijker de nationaliteit te verkrijgen. Voor vreemde mannen die met Belgische vrouwen waren gehuwd was dit daarentegen niet het geval. Pas vanaf 1985 kwam er een evenwicht tussen mannen en vrouwen. Figuur 8. Evolutie van het aantal vrouwen onder de nieuwe Belgen, (Bron: RR-ADSEI) In doet er zich een plotse ommekeer voor waarbij het aantal vrouwen dat Belg wordt plots keldert. De eerste reden daarvoor is de wet van 6 augustus 1993 die bepaalde dat de samenlevingstermijn, die een voorwaarde is voor het indienen van een aanvraag, niet langer 6 maanden maar 3 jaar bedroeg, waardoor het voor echtgenoten van Belgen moeilijker was om de nationaliteit te verkrijgen. Aangezien dat soort procedures vooral betrekking had op vrouwen, is het aantal vrouwen dat Belg werd vanaf 1993 en nog in 1994, drastisch gedaald. Vanaf 1995 konden vrouwen, die de nationaliteit niet langer konden verkrijgen na 6 maanden samenleven met hun Belgische echtgenoot, die wel verkrijgen na 3 jaar samenleven. Geleidelijk aan is het aantal vrouwen in het totale aantal verkrijgingen opnieuw toegenomen om in de loop van de eerste helft van de jaren 2000 een relatief evenwicht te bereiken. (Figuur 8). De tweede helft van de jaren 2000 wordt dan weer gekenmerkt door opvallend meer vrouwen die de Belgische nationaliteit verkrijgen. Zo was in 2010, 52% van de nieuwe Belgen een vrouw. Deze vaststelling is des te opvallender omdat de vreemde populatie vooral uit mannen bestaat. Dit betekent dat vreemde vrouwen de laatste jaren veel meer de neiging hebben om Belg te worden dan mannen. 15