TIJDSCHRIFT voor Documentatie en Voorlichting

Transcriptie

1 NATIONALE BANK VAN BELGIE TIJDSCHRIFT voor Documentatie en Voorlichting VERSCHIJNT MAANDELUKS Departement Studiën XLIIIe Jaargang, Deel II, 1\1` 3 September 1968 Dit tijdschrift wordt als objectieve documentatie uitgegeven. De artikels geven de opvatting van de schrijvers weer, onafhankelijk van de mening der Bank. INHOUD : Besparingen in de vorm van indirecte financiële activa : Evolutie in België van 1951 tot 1967 Voornaamste financieringswijzen van de Belgische uitvoer Hoofdstukken IX «Betalingsbalans» en XIII a Geldscheppende instellingen» van het statistisch gedeelte Literatuur in verband met de economische en financiële problemen van België Economische wetgeving Statistieken. BESPARINGEN IN DE VORM VAN INDIRECTE FINANCIELE ACTIVA Evolutie in België van 1951 tot 1967 Zoals men weet, bestaat het nettosparen van een land uit het nietverbruikte inkomen van de gezinnen sparen van de gezinnen, de nietuitgekeerde winst van de bedrijven sparen van de bedrijven, en het overschot van de gewone ontvangsten op de gewone uitgaven van de Staat sparen van de Staat. De bestemmingen die de bovenstaande economische subjecten aan hun besparingen geven, kunnen worden ingedeeld in drie categorieën : a) rechtstreekse investeringen in 's lands economie; b) vorming van nationale financiële activa; c) beleggingen en investeringen in het buitenland. De besparingen krijgen de eerste der drie mogelijke bestemmingen wanneer de bedrijven hun gereserveerde winst gebruiken voor investeringen in uitrustingsgoederen of voor de vorming van voorraden, wanneer de Staat het overschot van zijn gewone ontvangsten op de uitgaven aanwendt voor de financiering van infrastructuurwerken of andere binnenlandse investeringen, en wanneer de gezinnen hun nietverbruikte inkomen besteden aan de bouw van woningen in België. De economische subjecten met een financieel overschot, d.w.z. zij die individueel meer hebben gespaard dan geïnvesteerd in 's lands economie, kunnen of wel nationale financiële activa verwerven of wel beleggingen of investeringen doen in het buitenland. De nationale financiële activa die de spaarders verwerven, kunnen directe of indirecte activa zijn. Men spreekt van directe financiële activa wanneer het economische subject met een financieel overschot zijn financiële besparingen rechtstreeks aanwendt voor de financiering van een economisch subject met een financieel tekort, d.w.z. een economisch subject wiens uitgaven het lopende inkomen overtreffen. Zo verwerven, bij voorbeeld, de gezinnen directe financiële activa wanneer zij inschrijven op obligatieuitgiften van de Staat 'of van industriële of handelsbedrijven. Indi

2 166 recte financiële activa ontstaan wanneer in liet financieringsproces van een economisch subject met een financieel tekort een financiële instelling wordt ingeschakeld; deze laatste geeft «schuldtitels» uit inzonderheid dadelijk opvraagbare deposito's, deposito's op termijn, spaardeposito's, kasbons en obligaties die worden «aangekocht» door het economisch subject met een overschot, dat aldus indirecte financiële activa verwerft; de financiële instelling wendt de indirecte financiële besparingen vervolgens aan voor de financiering van de economische subjecten met een financieel tekort. De beleggingen of investeringen in het buitenland, die de derde categorie mogelijke aanwendingen van. de besparingen vormen, gebeuren gewoonlijk in de vorm van aankopen van effecten, directe investeringen en aankopen van onroerende, goederen. In dit artikel wordt getracht, vooral met behulp van grafieken, aan te tonen hoe de door verscheidene financiële instellingen of groepen financiële instellingen beheerde besparingen van eind 1950 tot eind 1967 evolueerden. De waarneming is dus beperkt tot het verloop van de indirecte financiële activa, althans van de voornaamste categorieën ervan, met uitsluiting van de directe financiële activa vorderingen op nietfinanciële sectoren en van de reële activa. Die beperking is voor een deel te wijten aan de onvolledigheid van de statistische gegevens betreffende het verloop van de directe financiële activa en de reële activa sinds Zij vloeit evenwel ook voort uit de overweging dat de door de financiële instellingen beheerde besparingen op zichzelf een voldoend ruim en belangwekkend waarnemingsveld kunnen bieden. In België, zoals in alle economisch ontwikkelde landen, wint de rol van de financiële instellingen bij het aantrekken van besparingen inderdaad steeds meer aan belang. R.W. Goldsmith, professor aan de 'Universiteit te Yale, die zeer belangrijke onderzoekingen heeft gewijd aan de wijzigingen van de financiële structuur in een groot aantal landen ( 1 ), heeft ( 1 ) Cf. inzonderheid zijn hierna volgende werken : The Share of Financial 1 ntermediaries in National Wealth e nd. National Assets , National Bureau of Economie Research, New York, Fikiancial Structure and Development as a Subject for fitte, national Comparative Study, National Bureau of Economie Research, New York, Financial Institutions, Random House, New York, vastgesteld dat, bij voorbeeld, in de Verenigde Staten de indirecte financiële activa slechts. een vijfde vertegenwoordigden van de financiële besparingen der particulieren tijdens de tweede helft van de XIX eeuw, de helft tijdens de periode die de eerste wereldoorlog voorafgaat, en meer dan vier vijfde sedert het einde van de tweede wereldoorlog. Voor andere ontwikkelde landen, waaronder België, heeft hij eveneens, over een lange periode, een opval. lende stijging kunnen waarnemen van het aandeel van de indirecte besparingen vorderingen op financiële instellingen in het totaal van de financiële besparingen van de particulieren (') ( 2 ). Uit hoofde van die evolutie zijn de door de financiële instellingen beheerde besparingen, in de economisch ontwikkelde landen, de overheersende vormen van besparingen geworden, althans wat de financiële besparingen van de gezinnen betreft. In België kan het groeiende belang van de rol van de financiële instellingen worden toegeschreven aan verscheidene factoren die ongetwijfeld nauwelijks verschillen van die welke in andere ontwikkelde landen een analoge evolutie teweeg hebben gebracht : verscheidenheid van de aan het publiek geboden beleggingsinstrumenten, toeneming van verscheidene, daarmee verband houdende diensten ten gerieve van de cliënteel, vermenigvuldiging van het aantal financiële instellingen en geografische spreiding van de' kantoren waar zij besparingen tot zich trekken, doorlopende «uitgifte» van beleggingsinstrumenten in die zin dat het publiek, op onverschillig welk ogenblik, dadelijk opvraagbare deposito's, z.g. «spaardeposito's» ( 2 ) of termijndeposito's kan aanleggen of kan inschrijven op kasbons en obligaties die doorlopend worden uitgegeven terwijl de obligatieuitgiften van de Staat bij (1) Cf. de voordracht van Prof. R.W. Goldsmith op het Congres dat de Algemene Spaar en Lijfrentekas organiseerde ter gelegenheid van haar honderdjarig bestaan, 17 november 1965 : «Changes in the Structure of Personal Saving». (2) Dit artikel heeft niet tot doel de stelling van Prof. R.W. Goldsmith, wat België betreft, toe te lichten. De gekozen waarnemingsperiode, van eind 1950 tot eind 1967, is overigens te kort om voor een dergelijke toelichting in aanmerking te kunnen komen. (3) Wij gebruiken hier de uitdrukking waarmee traditioneel de deposito's op boekjes worden aangeduid; de uitdrukking is door het gebruik in België en in vele andere landen geijkt. Ter vereenvoudiging zullen wij trouwens verder «spaardeposito's» noemen alle deposito's die in die vorm bij de diverse financiële instellingen worden aangehouden, zelfs wanneer de wettelijke voorschriften in de praktijk andere benamingen opleggen.

3 167 voorbeeld (directe financiële activa), niet doorlopend plaatshebben, fiscale voordelen toegestaan aan sommige, bij de financiële instellingen aangehouden activa. In de hierna volgende grafieken werden niet de door alle financiële instellingen of groepen financiële instellingen beheerde besparingen in aanmerking genomen. De gegevens zijn beperkt tot de besparingen beheerd door : de Nationale Bank van België (alleen de verplichtingen in de vorm van biljetten); het Bestuur der Postchecks; de depositobanken; de openbare kredietinstellingen. Deze groep omvat de volgende instellingen : de Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid, het Gemeentekrediet van België, de Nationale Kas voor Beroepskrediet en de door haar erkende verenigingen, het Nationaal Instituut voor Landbouwkrediet, het Centraal Bureau voor Hypothecair Krediet, de Nationale Maatschappij voor de Huisvesting, de Nationale Maatschappij voor de Kleine Landeigendom, het Woningfonds van de Bond der Grote Gezinnen van België; de Algemene Spaar en Lijfrentekas; de particuliere spaarkassen. Andere groepen financiële instellingen konden niet in aanmerking worden genomen, hetzij omdat de beschikbare statistische gegevens onvoldoend gedetailleerd zijn, hetzij omdat zij de beschouwde periode niet volledig dekken. Dat is, bij voorbeeld, het geval met de pensioenfondsen, waarbij de particulieren «opgelegde» besparingen aanhouden in de vorm van wiskundige reserves : de vereiste statistieken zijn niet beschikbaar voor de periode 1951 tot Een dergelijke leemte bestaat niet voor de verzekeringsmaatschappijen. Daar deze laatste echter eveneens besparingen beheren in de vorm van wiskundige reserves, werden zij niet in aanmerking genomen, dit om te vermijden dat over de vorming van deze soort financiële activa gedeeltelijke gegevens in het algemene overzicht van de besparingen zouden worden ingeschakeld. De besparingen in de vorm van wiskundige reserves bedragen verscheidene miljarden per jaar, maar die soort besparingen onderscheidt zich tamelijk scherp van de in aanmerking genomen soorten besparingen, zowel wat hun liquiditeit betreft als de redenen waaraan hun vorming beantwoordt. Ook met de hypotheekkassen (andere dan particuliere spaarkassen) en de kapitalisatiemaatschappijen werd geen rekening gehouden, maar de financiële besparingen die zij beheren zijn niet zeer belangrijk. T.a.v. de vennootschappen voor de financiering van verkopen op afbetaling en van persoonlijke leningen beschikt men over weinig of geen statistieken betreffende de structuur van hun middelen en de herkomst van deze laatste. Maar in de mate dat die vennootschappen voor hun financiering een beroep doen op andere financiële instellingen, inzonderheid op de banken wat het geval schijnt te zijn voor een niet te verwaarlozen deel van hun middelen, leidt hun weglating niet tot onderschatting van de financiële besparingen van het publiek. Bij de hierboven opgesomde instellingen of groepen instellingen werden de volgende soorten verplichtingen in aanmerking genomen : Biljetten van de Nationale Bank van België ( 1 ); Dadelijk opvraagbare deposito's en deposito's op ten hoogste één maand ( 2 ) ; Deposito en spaarboekjes ( 3 ); Obligaties en kasbons (incl. de spaardeposito's op termijn waarvan de looptijd en (I) Biljetten in omloop, excl. de kasvoorraad van de banken en van het Gemeentekrediet van België. ( 2 ) Tegoeden van de particulieren (gezinnen en bedrijven) en van de buitengewone rekenplichtigen van de Staat bij het Bestuur der Postchecks, onder aftrek van de tegoeden van de andere monetaire instellingen. Dadelijk opvraagbare deposito's en deposito's met een looptijd van ten hoogste één maand (incl. die van de financiële vennootschappen) in Belgische franken bij de depositobanken. Deposito's in rekeningencourant bij de particuliere spaarkassen. Dadelijk opvraagbare rekeningencourant en rekeningencourant met een looptijd van ten hoogste één maand en rekeningen «Toelagen en leningsgelden» hij het Gemeentekrediet van België. Dadelijk opvraagbare deposito's en deposito's met een looptijd van ten hoogste één maand bij de Nationale Kas voor Beroepskrediet en bij de door haar erkende verenigingen, onder aftrek van de tegoeden der banken. Deposito's in rekeningencourant bij de Nationale Maatschappij voor de Huisvesting. Deposito's in rekeningencourant bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas. ( 3 ) Depositoboekjes (met inbegrip van de «andere op boekjes ingeschreven deposito's») bij de depositobanken. Gewone spaarboekjes van particulieren bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas. Depositoboekjes bij het Gemeentekrediet van België, excl. termijndeposito's op boekjes. Deposito's op boekjes met een looptijd van minder clan twee jaar bij de particuliere spaarkassen.

4 168 de rentevoet overeenstemmen met die van de doorlopende uitgiften ('); Termijndeposito's ( 2 ); Deviezendeposito's van ingezetenen (3 \ In beginsel werden uitsluitend de verplichtingen tegenover ingezetenen in aanmerking genomen, d.w.z. de verplichtingen die financiële besparingen vormen van het Belgische publiek. In dat opzicht bestaan er echter nog enkele onvolmaaktheden, in die zin dat de verplichtingen tegenover het buitenland niet in alle gevallen kunnen worden uitgeschakeld, onder meer wat de biljetten van de Nationale Bank betreft. Ook de verplichtingen van de beschouwde financiële instellingen ten opzichte van andere beschouwde financiële instellingen werden zoveel mogelijk verwijderd. Zo werd de toeneming van de activa der banken, van de Algemene Spaar en Lijfrentekas, de particuliere spaarkassen en. de 'openbare financiële kredietinstellingen in kasbons en obligaties (doorlopende, openbare en nietopenbare uitgiften) van de openbare kredietinstellingen buiten beschouwing gelaten. Zonder de uitschakeling van die activa zouden dubbel getelde bedragen zijn geslopen in de inventaris van de door de financiële instellingen beheerde besparingen. Bij de indeling van. de besparingen in de 'verschillende soorten hierboven opgesomde financiële activa werd in hoofdzaak uitgegaan van het liquiditeitscriterium. (') Obligaties en kasbons van de depositobanken. Obligaties, kasbons, spaarbons en certificaten van de particuliere spaarkassen. Obligaties en kasbons van de openbare kredietinstellingen die niet ondergebracht zijn bij de beschouwde financiële instellingen. Termijndeposito's op boekjes van particulieren bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas. Deposito's op boekjes met een looptijd van twee jaar en meer bij de particuliere spaarkassen. ( 2 ) Deposito's in Belgische franken van ingezetenen met een looptijd van meer dan één maand bij de depositobanken (incl. die van de financiële vennootschappen). Deposito's in rekeningencourant met een looptijd van meer clan één maand bij de Nationale Kas voor Beroepskrediet en bij de door haar erkende verenigingen, excl. de tegoeden der banken. Deposito's in Belgische franken bij de Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid, excl. de tegoeden der banken. Deposito's in rekeningencourant met een looptijd van meer clan één maand en termijndeposito's bij het Gemeentekrediet van België. Speciale deposito's van instellingen bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas. ( 3 ) Deviezendeposito's van ingezetenen bij de depositobanken. In die inventaris van de indirecte financiële activa past het de biljetten van de Nationale Bank op te nemen, evenals de dadelijk opvraagbare deposito's en de deposito's met een looptijd van ten hoogste één maand, d.w.z. de monetaire kasvoorraden. Het betreft hier inderdaad een vorm van door de financiële instellingen beheerde besparingen en hun rol in de financiering van de economie verschilt in wezen niet van die van de andere activa, zelfs al oefent het geld typische functies uit. Het begrip geld wordt weliswaar nog vaak gesteld tegenover een spaarbegrip, dat een omzetting impliceert van monetaire tegoeden in nietmonetaire activa. Een ontleding van het proces dat aanleiding geeft tot de creatie van biljetten en girale tegoeden toont echter aan dat die monetaire tegoeden onbetwistbaar deel 'uitmaken van de financiële besparingen van liet publiek. In het Verslag aan de Koning dat het koninklijk besluit n'' 56 van 10 november 1967 ter bevordering van het gebruik van giraal geld voorafgaat, is een dergelijke ontleding op bondige en duidelijke wijze weergegeven : «Wanneer die instellingen als geldemittenten optreden, hebben ze als functie hun eigen dadelijk opvraagbare schuldbrieven, met monetair karakter, te vervangen door andere stukken die dat zelfde karakter niet hebben en hun afgestaan worden door die economische eenheden die geldschepping te hunnen voordele vragen; deze door de monetaire instellingen verworven stukken kunnen hetzij door die economische eenheden ondertekende schuldbekentenissen zijn, hetzij schuldvorderingen die deze in hun bezit hadden : vreemde deviezen, in de nationale munt uitgedrukte openbare effecten of handelspapier. Een nettoverhoging van do geldvoorraad die gedurende een periode plaatsgrijpt, komt neer op een financieringsverrichting die verwezenlijkt wordt door bemiddeling van de emitterende instellingen ten gunste van economische eenheden met een financieel tekort naargelang van de gevallen, hetzij de eenheden die de geldschepping te hunnen gunste bekomen hebben, hetzij de schuldenaars van te gelde gemaakte titels van schuldvordering en door middel van spaargelden die gedurende de beschouwde periode geaccumuleerd werden door andere eenheden, namelijk de eenheden waarvan de kasgelden toegenomen zijn. Ongetwijfeld is het mogelijk dat die nieuwe besparingen die in de vorm van geld aangehouden worden, eerder opgelegd dan spontaan zijn. Ongetwijfeld ook blijven die besparingen, die volledig liqáide zijn vermits ze uit activa bestaan welke als betaalmiddel

5 169 dienen, slechts precair in de activa van elke houder afzonderlijk. Het spreekt vanzelf dat in elke periode een deel van het bestaande geld van kasvoorraad naar kasvoorraad overgaat ter gelegenheid van de betalingen van transacties. Niettemin vertegenwoordigt de geldmassa, in haar geheel genomen, een besparing die tijdens voorgaande periodes geaccumuleerd werd of tijdens de aan de gang zijn periode gevormd wordt en financieren de gezamenlijke bezitters van biljetten en houders van tegoeden op zichtrekeningen, op ieder ogenblik, door bemiddeling van de Nationale Bank, van de banken en van het Bestuur der Postcheques (dit laatste werkt als een bank waarvan alle kredieten aan de Schatkist zouden verleend worden), de economische eenheden die, op hetzelfde ogenblik, de schuldeisers van die instellingen zijn, rekening houdend met de samenstelling van de activa van deze laatste (daarin begrepen de goudreserves die gelijkgesteld kunnen worden met een niet uitgeoefend heffingsrecht op de opbrengst van de rest van de wereld).» ( 1 ) In een eerste reeks grafieken (nrs 1 tot 4), zijn de indirecte besparingen van het publiek indirecte financiële activa v ingedeeld volgens de instellingen of groepen instellingen die deze besparingen beheren. In de tweede reeks grafieken (nrs 5 tot 7) zijn de door de financiële instellingen beheerde besparingen onderscheiden naar de vorm van de financiële instrumenten waarin ze hun neerslag vonden, en meer in het bijzonder naar hun liquiditeitsgraad. Omdat deposito's op spaarboekjes als financieel instrument zeer belangrijk zijn, werd een derde reeks grafieken opgesteld (nrs 8 tot 10), die betrekking heeft op de verdeling van de spaardeposito's tussen de verschillende financiële instellingen of groepen instellingen welke die soort verbintenissen aangaan. De vierde reeks grafieken (nrs 11 tot 13) betreft alleen de banken en, meer bepaald, het verloop van hun middelen onderverdeeld in monetaire deposito's, depositoboekjes en andere op boekjes ingeschreven deposito's, termijndeposito's, deviezendeposito's van ingezetenen en kasbons en obligaties. In de laatste grafieken (nrs 14 en 15) wordt de jaarlijkse toeneming van de door de financiële instellingen beheerde besparingen en van de financiële besparingen vergeleken met het nationale inkomen. ( 1 ) Belgisch Staatsblad van 14 november 1967, blz en Het voornaamste doel van dit artikel is die verschillende grafieken voor te stellen. Zij geven een voldoend duidelijk beeld van de evolutie van de indirecte financiële besparingen. Wij kunnen ons dan ook beperken tot een korte commentaar waarbij de meest opvallende ontwikkelingen en de voornaamste verklarende factoren zullen worden onderstreept. Grafieken 1 en 2. De door de financiële instellingen beheerde financiële besparingen zijn van fr. 231 miljard eind 1950 opgelopen tot fr. 880 miljard eind Wij herinneren er hier aan dat die financiële besparingen de vorderingen van het publiek op de financiële instellingen omvatten in de vorm van biljetten van de Nationale Grafiek 1. Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen ( 1 ) Indeling per financiële instelling of groep financiële instellingen Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (rekenkundige schaal) Biljetten van de Nationale Bank van België in omloop qi e Banken Bestuur der Postchecks Openbare kredietinstellingen Algemene Spoor. en Lijfrentekas Particuliere spaarkassen Totaal van de voornoemde financiële instellingen '" :....,,,t :..:. i..... ':''' (1) Het betr'eft de besparingen waarvan de beschouwde financiële instellingen de debiteur zijn in een van de volgende vormen : biljetten, dadelijk opvraagbare deposito's, termijndeposito's, spaardeposito's, kasbons en obligaties. Deze besparingen omvatten niet de verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken.

6 170 Bank, dadelijk opvraagbare deposito's, deposito's met een looptijd van ten hoogste één maand, termijndeposito's, deviezendeposito's, tegoeden op deposito of spaarboekjes. kasbons en obligaties. Grafiek 2.,000 Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen ( 1 ) erom. Biljetten van do Nationale Bonk von België in omloop e e Bestuur der Postchecks Banken Indeling per financiële instelling of groep financiële instellingen Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (halflogaritmische schaal) 100 Openbare kredietinstellingen Algemene Spaan en lijfrentekos Particuliere spaarkassen Tot al de voornoemde financiële instellingen gaat ten gevolge van conjuncturele en structurele factoren. Ongetwijfeld hebben juist die veranderingen in de houding van het sparende publiek voor een groot deel de ongelijke groei van de verschillende instellingen of groepen instellingen op de financiële markt bepaald. Wij komen hierop verder nog terug. Van 1951 tot 1967 liep de biljettenomloop van de Nationale Bank op van fr. 87 tot 173 miljard, de financiële besparingen beheerd door het Bestuur der Postchecks, van fr. 20 tot 43 miljard, de door de depositobanken beheerde besparingen, van fr. 52 tot 243 miljard, de aan de openbare kredietinstellingen toevertrouwde besparingen, van fr. 27 tot 186 miljard, de door de Algemene Spaar en Lijfrentekas beheerde financiële besparingen, van fr. 37 tot 145 miljard, en die welke beheerd worden door de particuliere spaarkassen, van fr. 7 tot 89 miljard. De gemiddelde jaarlijkse toeneming van de besparingen beheerd door de financiële instellingen of groepen instellingen bereikte de volgende bedragen : Periode Periode 1951 tot tot 1967 (Miljarden franken) (1) liet betreft de besparingen waarvan de beschouwde financiële instellingen de debiteur zijn in een van de volgende vormen : biljetten, dadelijk opvraagbare deposito's, termijndeposito's, spaardeposito's, kasbons en obligaties. Deze besparingen omvatten niet de verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van do banken tegenover nietingezetenen; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken. Noot : De halflogaritmische grafiek wordt bepaald door een rekenkundige schaal op de abscisas en door een logaritmische schaal op de ordinaatas. Zij maakt het mogelijk de variatiepercentages van do verschillende beschouwde variabelen te vergelijken. Ofschoon de specialisatie van de financiële instellingen op het vlak van de voor de aantrekking van spaargelden aangewende instrumenten een duidelijke tendentie tot afzwakking vertoont, is het toch zo dat de hierboven opgesomde financiële instellingen of groepen instellingen van elkaar meestal nog te onderscheiden zijn door de aard van de «voornaamste» soort belegging die zij het publiek bieden. Nu is het zo dat de voorkeur van het publiek voor deze of gene soort belegging veranderingen onder Biljetten van de Nationale Bank van België 5,1 7,5 Bestuur der Postchecks 1,3 1,8 Depositobanken 11,2 21,3 Openbare kredietinstellingen 9,4 14,2 Algemene Spaar en Lijfrentekas 6,4 8,7 Particuliere spaarkassen 4,8 9,6 Totaal 38,2 63,2 Tijdens de laatste vijf jaar (1963 tot 1967) zijn de financiële instellingen of groepen instellingen erin geslaagd per jaar gemiddeld meer middelen tot zich te trekken dan tijdens de gehele periode van zeventien jaar. Dat verschijnsel vindt in de eerste plaats zijn verklaring in de geleidelijke toeneming van het bruto nationaal produkt. Grafiek 3. Tijdens de beschouwde periode zijn de particuliere spaarkassen verreweg het snelst gegroeid. Eind 1967 waren de besparingen die zij beheerden 13,3 maal groter dan eind 1950,

7 171 terwijl tijdens dezelfde periode de besparingen beheerd door alle financiële instellingen samen slechts verviervoudigd waren. Grafiek 3. Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen ( 1 ) Indeling per financiële instelling of groep financiële instellingen Indexcijfer van de bedragen per einde jaar, 1950 = nietten von de Nationale Bank van België in omloop Bestuur der Postchecks Banken Openbare kredietinstellingen. Algemene Spaar en Iiilrentekos Particuliere spaarkassen Totaal van do voornoemde financiert. instellingen../../ / / /.//../../ / / //' /../ / / / / / / / / / / / /../ /.. /. / / / / / deposito 's, spaardeposito 's op termijn, kasbons en obligaties. Voorts hebben zij voordeel gehaald uit de reacties van het publiek, eerst bij de invoering, in september 1961, van een controlevoorheffing van 10 pct. op de inkomsten van effecten en vervolgens, bij de fiscale hervorming van eind 1962, die een roerende voorheffing van 15 pct. instelde op dezelfde inkomsten en de controlevoorheffing van 10 tot 15 pct. verhoogde ( B); de spaarders hebben, althans gedurende enige tijd, een zekere voorkeur laten blijken voor beleggingen waarop geen controlevoorheffing verschuldigd is ( 1 ) en zij hadden de neiging hun spaardeposito's te splitsen en ze te verdelen over verscheidene instellingen; door deze laatste handelwijze hebben ze getracht zoveel mogelijk, en op onrechtmatige wijze, voordeel te halen uit de basisvrij' stellingen van roerende voorheffing. Van eind 1961 tot eind 1967 bereikte de jaarlijkse groeivoet van de besparingen beheerd door de particuliere spaarkassen 17,1 pct., tegen 16,2 pct. van eind 1950 tot eind Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen Gemiddeld jaarlijks groeipercentage., Periode Periode 1951 tot tot / I J 1 1 l 1. 1 J I 1 / / (1) Het betreft de besparingen waarvan de beschouwde financiële instellingen de debiteur zijn in een van de volgende vormen : biljetten, dadelijk opvraagbare deposito's, termijndeposito's, spaardeposito's, kasbons en obligaties. Deze besparingen omvatten niet de verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken. Particuliere spaarkassen 16,3.16,6 Openbare kredietinstellingen 12,8 10,1 Algemene Spaar en Lijfrentekas 8,8 7,4 Depositobanken 8,3 12,3 Bestuur der Postchecks 4,4 4,9 Biljetten van de Nationale Bank van België 3,7 5,0 Alle bovenstaande financiële instellingen samen 7,7 9,3 Het vrij buitengewone groeitempo van de middelen die aan de particuliere spaarkassen werden toevertrouwd vindt zijn verklaring voornamelijk in het feit dat die instellingen eind 1950 nauwelijks fr. 6,7 miljard financiële besparingen beheerden. Het aantal particuliere spaarkassen is van 27 eind 1950 gestegen tot 39 eind 1967 en ook het aantal van hun agentschappen is zeer sterk toegenomen. Die kassen hebben belangrijke inspanningen gedaan om de besparingen van het publiek tot zich te trekken, inzonderheid door hun cliënteel een grotere verscheidenheid van spaarmogelijkheden aan te bieden : gewone spaar Na de particuliere spaarkassen hebben de Openbare kredietinstellingen zich het snelst ontwikkeld; eind 1967 beheerden zij haast zeven maal meer financiële besparingen dan eind Wanneer men dat groeitempo beoordeelt, mag men niet uit het oog verliezen dat de expansie vooral slaat op doorlopend uitge ( 1 ) De wet van 15 juli 1966 houdende wijziging van het Wetboek van de belastingen op de inkomsten heeft het belastingstelsel van de inkomsten uit effecten gewijzigd. Sedert 1 januari 1967 zijn de roerende voorheffing van 15 pct. en de aanvullende roerende voorheffing, die ook 15 pct. bedroeg, vervangen door één enkele roerende voorheffing van 20 pct.

8 172 geven kasbons en obligaties, d.w.z. financiële instrumenten die vaak de mededinging ondervinden van de effecten uitgegeven door de Staat en andere openbare instellingen. Men verlieze bovendien niet uit het oog dat sommige openbare kredietinstellingen hun opneming van besparingen trachten aan te passen aan hun behoeften. Dat betekent dat zij zich minder gaan inzetten om de besparingen van het publiek tot zich te trekken wanneer de aangetrokken gelden de betalingen gaan overtreffen die zij moeten doen op hun verplichtingen tegenover de cliënteel die bij hen kredieten aanvraagt. Vanwege de rentekosten van de middelen die zij tot zich trekken, zijn de openbare kredietinstellingen er niet zeker van dat zij in alle omstandigheden renderende beleggingen kunnen vinden voor de hun toevertrouwde besparingen. Op te merken valt dat het groeitempo van de besparingen beheerd door de openbare kredietinstellingen tijdens de laatste jaren enigszins is gedaald; van eind 1950 tot eind 1962 bereikte het 12,8 pct. per jaar, tegen 10,1 pct. per jaar tijdens de periode 1963 tot Wellicht houdt deze daling enigermate verband met de fiscale hervorming die aanleiding gaf tot fiscale afhoudingen op de interesten van effecten uitgegeven door de openbare kredietinstellingen. Eind 1967 lagen de door. de depositobanken beheerde besparingen 4,6 maal hoger dan eind Hun groeipercentage was derhalve aanmerkelijk lager dan dat van de door de particuliere spaarkassen en de openbare kredietinstellingen beheerde besparingen. Men mag evenwel niet uit het oog verliezen dat, naar absolute cijfers gemeten, de depositobanken de grootste massa financiële besparingen hebben aangetrokken : fr. 190 miljard eind 1950 tot eind Tijdens de jongste jaren heeft het groeitempo van de door de banken beheerde besparingen trouwens aan snelheid gewonnen : 12,3 pct. per jaar gedurende de periode 1963 tot 1967, tegen 8,3 pct. per jaar gedurende de periode 1951 tot De depositobanken hebben de reeks aan het publiek aangeboden financiële instrumenten verruimd. Vooral hun verplichtingen op «depositoboekjes» zijn zeer sterk toegenomen : eind 1967 bereikten ze fr. 59,2 miljard, tegen fr. 6,8 miljard eind Hun verplichtingen in de vorm van kasbons, vrijwel nietbestaand op eind 1950, bereikten eind 1967 fr. 13,5 miljard. Sedert 1962 schijnen de banken hun doorlopende uitgiften evenwel minder gestimuleerd te hebben, want het bedrag van hun kasbons in omloop is sindsdien niet meer sterk toegenomen. Het moet worden onderstreept dat de cijfers met betrekking tot de door de depositobanken beheerde besparingen geen volledig overzicht geven van de groei van deze groep financiële instellingen. Deze cijfers houden geen rekening met de verbintenissen van de banken t.o.v. het buitenland, aangezien die verplichtingen geen deel uitmaken van de financiële besparingen van de Belgische ingezetenen. Zij houden derhalve geen rekening met de toenemende internationalisatie van de bankactiviteit, inzonderheid in verband met de ontwikkeling van de markt der eurodeviezen. Eind 1967 beliepen de verbintenissen van de depositobanken in Belgische franken en in deviezen t.o.v. het buitenland fr. 119 miljard, terwijl zij eind 1950 slechts fr. 7,7 miljard bereikten. Het groeipercentage van de door de Algemene Spaar en Lijfrentekas beheerde besparingen in de periode 1951 tot 1967 komt nagenoeg overeen met liet groeitempo dat kon worden vastgesteld voor liet geheel van de beschouwde financiële instellingen. Het bereikte 8,8 pct. per jaar van 1951 tot 1962 en 7,4 pct. per jaar tijdens de periode 1963 tot Over het geheel van de periode zijn de door deze instelling beheerde besparingen nagenoeg verviervoudigd. Hoewel het groeipercentage aanmerkelijk lager lag dan bij de particuliere spaarkassen, kon zij van eind 1950 tot eind 1967 een aanmerkelijk belangrijker bedrag financiële besparingen tot zich trekken : fr. 109 miljard, tegen fr. 82 miljard voor de particuliere spaarkassen samen. Sedert 1964 is de tendentie evenwel zo dat de jaarlijkse toenemingen van de door de particuliere spaarkassen beheerde besparingen die van de door de Algemene Spaar en Lijfrentekas beheerde besparingen overtreffen. Tot voor kort waren de particuliere spaarkassen in staat om aan de spaarders een veel ruimer gamma financiële instrumenten aan te bieden. Deze ongelijkheid schijnt te zijn verdwenen of zou tenminste minder groot moeten zijn sedert de Algemene Spaar en Lijfrentekas spaardeposito's op termijn aanvaardt en spaarbons uitgeeft. Het is eveneens mogelijk dat de Algemene Spaar en

9 173 Lijfrentekas t.o.v. de particuliere spaarkassen in een minder gunstige positie kwam te staan door het feit dat, zoals reeds werd gezegd, het publiek op onrechtmatige wijze getracht heeft het voordeel van de vrijstelling van roerende voorheffing op de interesten van spaardeposito's maximaal op te drijven door zijn spaardeposito's over verschillende instellingen te verdelen. Grafiek 4. Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen ( 1 ) Aandeel, in pct., van elke financiële instelling of groep financiële instellingen in het totale uitstaande bedrag op het einde van het jaar Biljetten von de Nationale Bonk van België in omloop Ej Openbare kredietinpellingen =.1 Bestuur der Postchecks Algemene Spoor en lillrentekos Ea Banken F52] Particuliere spoarkassen De door liet Bestuur der Postchecks beheerde besparingen zijn van eind 1950 tot eind 1067 slechts verdubbeld. Bij deze instelling kan het publiek slechts één soort financieel actief aanhouden, met name dadelijk opvraagbare deposito's, en daarvoor moet bovendien worden afgerekend niet de mededinging van de banken. De monetaire deposito's van deze laatste zijn tijdens dezelfde periode verdrievoudigd. Wat de biljetten van de Nationale Bank betreft, die vooral dienen tot vereffening van transacties en tot een niet te meten bedrag voor oppottingsdoeleinden, hun evolutie schijnt in vrij nauw verband te moeten worden gebracht met die van het bruto nationale produkt. Dit laatste was in ,8 maal hoger dan in 1951, terwijl de biljettenomloop van de Nationale Bank tijdens dezelfde periode slechts is verdubbeld. Deze uiteenlopende ontwikkeling. moet, althans ten dele, worden toegeschreven aan de geleidelijke toeneming van de relatieve belangrijkheid van het giraal geld in de totale geldhoeveelheid : het vertegenwoordigde eind ,6 pct. van de totale geldhoeveelheid, tegen 40,9 pct. eind De uiteenlopende ontwikkeling waarvan hierboven sprake, zou eveneens kunnen toe te schrijven zijn aan een verminderde neiging tot oppotting van biljetten. Grafiek 4. Ten gevolge van het ongelijke groeitempo van de besparingen bij de verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen is het deel van de totale besparingen dat door elk van die instellingen wordt beheerd, tijdens de beschouwde periode gewijzigd : voor de particuliere spaarkassen, de openbare kredietinstellingen en de depositobanken is het toegenomen, voor de Algemene Spaar en Lijfrentekas is het vrijwel niet ge (1) Het betreft de besparingen waarvan de beschouwde financiële instellingen de debiteur zijn in een van de volgende vormen : biljetten, dadelijk opvraagbare deposito's, termijndeposito's, spaardeposito's, kasbons en obligaties. Deze besparingen omvatten niet de verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken. wijzigd en voor het Bestuur der Postchecks is het verminderd zoals voor de biljetten van de Nationale Bank. Dit blijkt duidelijk uit onderstaande tabel : Aandeel van elke financiële instelling of groep financiële instellingen in het totaal van de beschouwde besparingen Eind 1950 Eind 1963 (Pct.) Eind 1967 Particuliere spaarkassen 2,9 7,7 10,2 Openbare kredietinstellingen 11,7 20,2 21,1 Depositobanken 22,8 24,9 27,6 Algemene Spaar en Lijfrentekas 16,0 17,5 16,5 Bestuur der Postchecks 8,7 5,8 4,9 Biljetten van de Nationale Bank van België 37,9 23,9 19,7 Totaal 100,0 100,0 100,0

10 174 De hierboven vermelde algemene bewegingen voor het geheel van de periode 1951 tot 1967 gelden eveneens voor de periode 1964 tot 1967, behalve wat de Algemene Spaar en Lijfrentekas betreft, waarvan het aandeel in de totale besparingen van eind 1963 tot eind 1967 verminderd is. De tabel illustreert eveneens de versnelling van het groeitempo van de door de depositobanken beheerde besparingen gedurende de periode 1963 tot 1967, en de vertraging van liet groeitempo van de door de openbare kredietinstellingen beheerde besparingen. Grafieken 5 en 6. Daar liet merendeel van de financiële instellingen of groepen financiële instellingen hun toevlucht nemen tot verscheidene financiële instrumenten om de besparingen van het publiek tot zich te trekken, maakt het onderzoek van de ontwikkeling van de door elk van G rafiek 5. Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen ( 1 ) Indeling per categorie financiële activa Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (rekenkundige schaal) 1000 P00 600' 200' 0' is Biljetten van de Nationale Bonk van België in omloop Dodelijk opvraagbare deposito's en deposito's cp ten hoogste kin maand Depositoboekjes en spaarbeekjes Obligaties, kosbons en termijndeposito's waarvan do looptijd en de rentevoet overeenstemmen met die von de doorlopende uitgiften Andere termijndeposito's Deviezendeposito's van ingezetenen Totaal von de voornoemde financiële activa.. 0. "` ( 1 ) Het betreft de besparingen waarvan de volgende financiële instellingen de debiteur zijn : Bestuur der Postchecks, banken, open bare kredietinstellingen, Algemene Spaar en Lijfrentekas, particuliere spaarkassen. Deze besparingen omvatten niet de verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij om vatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen ; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken, Grafiek 6. Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen ( 1 ) Indeling per categorie financiële activa Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (halflogaritmische schaal) Biljetten von de Nationale Bank von België in omloop Dadelijk opvraagbare deposito's en deposito's op ten hoogste ben maand Depositoboekjes en spoorboekjes e. Obligaties, kosbons en termijndeposito's waarvan de looptijd en de rentevoet overeenstemmen met die van de doorlopende uitgiften Andere termijndeposito's *... Deviezendeposiro's van ingezetenen Totaal von de voornoemde financiële activa ( 1) 1Iet betreft de besparingen waarvan de volgende financiële instellingen de debiteur zijn Bestuur der Postchecks, banken, openbare kredietinstellingen, Algemene Spaar en Lijfrentekas, particuliere spaarkassen. Deze besparingen omvatten niet do verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen ; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken. die instellingen beheerde besparingen het niet noodzakelijk mogelijk zich een juist idee te vormen van de ontwikkeling die zich voordeed in de houding van het publiek t.o.v. elk van de beleggings of spaarinstrumenten. Daarom werd in de bovenstaande grafieken de door de beschouwde financiële instellingen beheerde massa besparingen ingedeeld naar de vorm van de financiële instrumenten die werden gebruikt om deze besparingen tot zich te trekken. In absolute cijfers uitgedrukt, vertoonden de financiële besparingen in de vorm van spaardeposito's de belangrijkste toeneming : fr. 198 miljard gedurende de periode 1951 tot 1967, waarvan fr. 100 miljard gedurende de periode 1963 tot Maar de toeneming van de besparingen in de vorm van kasbons en obligaties ( 5 ) was niet zoveel kleiner : fr ( 1 ) Mei inbegrip van de spaardeposito's op termijn bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas en de deposito's met twee jaar looptijd en meer bij de particuliere spaarkassen.

11 175 miljard gedurende de periode 1951 tot 1967, waarvan fr. 84 'miljard gedurende de periode 1963 tot De toeneming van de andere soorten financiële activa gedurende de periode 1951 tot 1967 was minder spectaculair : fr. 120 miljard voor de dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's, fr. 86 miljard voor de biljetten van de Nationale Bank, fr. 55 miljard voor de termijndeposito's en fr. 6,5 miljard voor de deviezendeposito's van ingezetenen. De jaarlijkse gemiddelde verhoging van de verschillende spaarvormen beheerd door de beschouwde financiële instellingen bereikte de volgende bedragen : Periode Periode 1951 tot tot 1967 (Miljarden franken) Biljetten van de Nationale Bank van België 5,1 7,5 Dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's 7,0 13,0 Deposito en spaarboekjes 11,6 20,0 Kasbons en obligaties 10,8 16,7' Andere termijndeposito's 3,3 5,8 Deviezendeposito's van ingezetenen 0,4_, 0,2 Totaal 38,2 63,2 Voorgaande tabel geeft over het geheel van de periode 1951 tot 1967 en gedurende de periode 1963 tot 1967 de gezamenlijke toeneming weer van de door de beschouwde financiële instellingen beheerde besparingen verdeeld over de verschillende vormen van financiële activa. Grafiek 7. De stijging, in absolute cijfers, van de verschillende vormen besparingen beheerd door de financiële instellingen geeft ons nog geen Grafiek 7. Verloop van de besparingen beheerd door verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen ( Indeling per categorie financiële activa Indexcijfer van de bedragen per einde jaar, 1950 = Biljetten van de Nationale Bank von Beleid in omloop Dodelijk opvraagbare deposito's en deposito's op ten hoogste Ban maand Depositoboekjes 'en spaarboekjes Obligaties, kasbons en termijndeposito's waarvan de looptijd en de,_ rentevoet overeenstemmen met die van de doorlopende uitgiften Andere termijndeposito's Deviezendepositoa van ingezetenen.w Totaal van de voornoemde (Monade activa Deze tabel bevestigt dat de spaarders de voorkeur gaven aan spaardeposito's en kasbons en obligaties. 500 // 1/ A.. / 1 *( r! :,, > ' Aandeel van elk financieel instrument in de gezamenlijke aangroei van de door de financiële instellingen beheerde besparingen Periode 1951 tot 1967 Periode 1963 tot 1967 (Pct.) Biljetten van de Nationale Bank van België 13,3 11,9 Dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's 18,4 20,5 Deposito en spaarboekjes 30,4 31,6 Kasbons en obligaties 28,4 26,5 Andere termijndeposito's 8,5 9,2 Deviezendeposito's van ingezetenen 1,0 0,3 Totaal 100,0 100, tt _...::,. 17`..._ "/1../ I I 1 1 J ( 1 ) liet betreft de besparingen waarvan de volgende financiële instellingen de debiteur zijn : Bestuur der Postchecks, banken, openbare kredietinstellingen, Algemene Spaar en Lijfrentekas, particuliere spaarkassen. Deze besparingen omvatten niet de verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken. beeld van hun groeipercentage. Wanneer men 1950 als basisjaar neemt, dan zijn de kasbons en obligaties (') verreweg het snelst toegeno (1) Met inbegrip van de spaardeposito's op termijn bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas en de deposito's met twee jaar looptijd en meer beheerd door de particuliere spaarkassen.

12 176 men. Van eind 1950 tot eind 1967 zijn zij nagenoeg vertienvoudigd. Die ontwikkeling houdt nauw verband met de stijgende betekenis van de openbare kredietinstellingen op de Belgische financiële markt; het totaal uitstaande bedrag van de door die instellingen uitgegeven kasbons en obligaties na aftrekking van diegene waarop werd ingeschreven door de in dit artikel beschouwde financiële instellingen of groepen financiële instellingen steeg van fr. 19,3 miljard eind 1950 tot fr. 145,5 miljard eind Die ontwikkeling schijnt eveneens te wijzen op een groeiende belangstelling van de spaarders voor besparingen met een hoger rendement en derhalve in zekere mate op een mindere liquiditeitsvoorkeur. Verloop van de verschillende categorieën besparingen beheerd door de beschouwde financiële instellingen Gemiddelde jaarlijkse groeipercentages Periode 1951 tot 1962 Periode 1963 tot 1967 Biljetten van de Nationale Bank van België 3,7 5,0 Dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's 5,3 9,1 Deposito en spaarboekjes 10,2 11,2 Kasbons en obligaties 15,5 11,0 Andere termijndeposito's 10,5 12,1 Deviezendeposito's van ingezetenen 12,0 2,6 Alle bovenstaande categorieën besparingen samen 7,7 9,3 Het totaal van de spaardeposito's was eind ,5 maal groter dan eind Hierboven werd aangestipt dat, in absolute cijfers, het de spaardeposito's zijn die gedurende de beschouwde periode het sterkst aangroeiden. Dit verschijnsel houdt verband met de toeneming van het aantal spaarders, met de hoge liquiditeitsgraad van die besparingen en met de daaraan verbonden fiscale voordelen voortvloeiend uit de belastinghervorming. Van eind 1950 tot eind 1967 stegen de termijndeposito's iets sneller dan de spaardeposito's. Maar terwijl de spaardeposito's, evenals de kasbons en obligaties, in de gehele beschouwde periode vrij regelmatig toenamen, vertoonden de termijndeposito's een onregelmatiger ontwikkeling; vanaf 1964, wellicht ten gevolge van de overeenkomsten die werden gesloten met betrekking tot de rente voor de deposito's die een zeker bedrag te boven gaan (grote deposito's), ging hun groeitempo dat van de spaardeposito's voorbijstreven. Nochtans zij opgemerkt dat de door de financiële instellingen beheerde termijndeposito's eind 1967 slechts fr. 66,6 miljard bereikten, terwijl het overeenstemmende cijfer voor de spaardeposito's fr. 242 miljard bedroeg. De ontwikkeling van de deviezendeposito's van ingezetenen was nog onregelmatiger dan die van de termijndeposito's. Die categorie financiële besparingen, die geheel bij de depositobanken is geplaatst, is van weinig betekenis in het totaal : ze beliep eind 1967 fr. 8,4 miljard. De dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's, d.w.z. het girale geld, zijn van eind 1950 tot eind 1967 nagenoeg verdrievoudigd, dan wanneer, in hetzelfde tijdvak, de biljetten van de Nationale Bank slechts verdubbelden. In totaal was het expansietempo van die twee bestanddelen van de geldhoeveelheid ongeveer gelijk aan dat van het bruto nationaal produkt gedurende dezelfde periode. Gezien de verschillen in het groeitempo van de onderscheidene soorten indirecte financiële activa, traden er tijdens de beschouwde periode wijzigingen op in het aandeel van elke spaarvorm in het totale bedrag der uitstaande besparingen. Het aandeel van de besparingen in de vorm van deposito's op spaarboekjes, obligaties en kasbons en termijndeposito's vermeerderde en dat van de besparingen aangehouden in biljetten van de Nationale Bank en in dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's verminderde. De besparingen in de vorm van deviezendeposito's bleven op een relatief zeer laag peil. De algemene tendens voor de gehele periode geldt eveneens voor de periode Zij wijst op een kleinere liquiditeitsvoorkeur van het publiek, althans voor de primaire liquiditeiten (bankbiljetten en dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's), en op een toegenomen belangstelling voor beleggingen met een hoger rendement.

13 177 Aandeel van elk financieel instrument in het totaal bedrag van de beschouwde besparingen Eind 1950 Eind Eind (Pct.) Grafiek 8. Spaardeposito's bij verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (rekenkundige schaal) 300 Biljetten van de Nationale Bank van België 37,9 23,9 19,7 Dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's 27,8 21,3 20,9 Deposito en spaarboekjes 19,2 26,1 27,5 Kasbons en obligaties 9,4 21,2 23,4 Andere termijndeposito's 4,9 6,0 7,5 Deviezendeposito's van ingezetenen 0,8 1,5 1,0 Totaal 100,0 100,0 100, Algemene Spoor en ligrentekas ( gewone spoorboekjes von particulieren) Particuliere spaarkassen (deposito's op boekjes met minder don twee jaar looptijd) Banken ( depositoboekjes en andere deposito's op boekjes) Gemeentekrediet (depositoboekjes) T ta I d oom mde financiële instellingen Grafieken 8 en 9. Op de drie hierna vermelde data was het totaal bedrag van de deposito en spaarboekjes (r) als volgt onder de verschillende categorieën instellingen verdeeld : 100 Eind 1950 Eind 1963 Eind 1967 (Miljarden franken) Eind 1950 Eind 1963 (Pct.) Eind Algemene Spaaren Lijfrentekas 32,8 95,9 119,2 74,2 59,4 49,3 Particuliere spaarkassen 4,2 29,7 53,1 9,5 18,4 21,9 Depositobanken 6,8 29,3 59,2 15,4 18,2 24,5 Gemeentekrediet van België 0,4 6,4 10,5 0,9 4,0 4,3 Totaal 44,2 161,3 242,0 100,0 100,0 100,0 Grafiek 9. Spaardeposito's bij verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (halflogaritmische schaal) Tijdens de periode van zeventien jaar bedroeg de gemiddelde jaarlijkse stijging van liet bedrag der spaardeposito's fr. 5,1 miljard bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas, fr. 2,9 miljard bij de particuliere spaarkassen, fr. 3,1 miljard bij de depositobanken en fr. 0,6 miljard bij het Gemeentekrediet van België. Tijdens de laatste vijf jaar van die periode, d.w.z. van eind 1962 tot eind 1967, bedroeg de jaarlijkse stijging gemiddeld fr. 5,5 miljard bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas, fr. 5,5 miljard bij de particuliere spaarkassen, fr. 7,9 miljard bij de deposito Algemene Spoor en lijfrentekas (gewone spoorboekjes Tee Portieulieren):. Particuliere spoorkassen (deposito's op boekjes met minder dan twee jaar Banken (depositoboekjes en andere deposito's op boekjes) looptijd) T Gemeentekrediet ( depositobo e kies ) Totaal von de voornoemde financiële instellingen ( 1 ) Ezel. de spaardeposito's op termijn bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas en de spaardeposito's met twee jaar looptijd en meer bij de particuliere spaarkassen

14 178 banken en fr. 1,1 miljard hij liet Gemeentekrediet van België. Grafiek 10. De spaardeposito's namen. het snelst toe bij het Gemeentekrediet van België; dit heeft echter niet zoveel betekenis gelet op liet feit dat die instelling eind 1950 praktisch geen spaardeposito's beheerde. Het grote verschil tussen het groeitempo van de spaardeposito's bij de particuliere spaarkassen en de depositobanken, enerzijds, en dat van de spaardeposito's bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas, anderzijds, is eveneens voor een groot deel toete schrijven aan verschillen in de omvang van de reeds eind 1950 bestaande spaardeposito's. Grafiek 10. Spaardeposito's bij verschillende financiële instellingen of groepen financiële instellingen Indexcijfer van de bedragen per einde jaar, 1950 = Algemene Spoor en Lijfrentekas ( gewone spoorboekjes van particulier.). Particulier0,km~ (deposito's op boekjes met minder don twee Mar looptijd) Banken (depositoboekjes en andere deposito's op boekjes) Gemeentekrediet (depositoboekjes) Totaal van de voornoemde financiële instellingen /' / getwijfeld de inspanningen van de banken om de ontwikkeling van hun kredietverlening op halflange en op lange termijn met meer stabiele middelen te kunnen financieren. Zij kan eveneens ten dele verband houden Verloop van de spaardeposito's bij de verschillende financiële instellingen Gemiddelde jaarlijkse groeipercentages Poriodo 1051 tot 1002 Periode tot 1007 Algemene Spaar en Lijfren 9,0 5,4 tekas Particuliere spaarkassen 16,3 15,7 Depositobanken 9,4 24,3 Gemeentekrediet van België 23,3 16,5 Alle bovenstaande financiële instellingen samen 10,2 11,2 met de verdeling van de spaardeposito's over verschillende instellingen, waartoe het publiek ten gevolge van de belastinghervorming is overgegaan hierop werd reeds de aandacht gevestigd en die wellicht zowel de banken als de particuliere spaarkassen ten goede is gekomen. Grafieken 11 en 12. De verplichtingen van de depositobanken in. de vorm van monetaire deposito's, quasi monetaire liquiditeiten en kasbons en obligaties stegen van fr. 52,5 miljard eind 1950 tot fr. 154 miljard eind 1963 en tot fr. 242,9 miljard eind Op dezelfde data. was het totaal bedrag van die verplichtingen als volgt over de verschillende categorieën middelen verspreid : Eind 1950 Eind 1903 Eind 1907 Eind 1050 Eind 1963 Eind 1907 (AI aio* n franken) (Pct.) Sedert eind 1962 vertoonden de spaardeposito's hij de depositobanken een sterke groei en ging hun stijgingspercentage dat van de particuliere spaarkassen overtreffen; tot op dat ogenblik was het ongeveer gelijk aan dat van de spaardeposito's bij de Algemene Spaar en Lijfrentekas. Die versnelling weerspiegelt on Dadelijk en op ten hoogste één maand opvraaghare deposito's 37,6 78,5 113,1 7/,6 51,0 46,6 Depositoboekjes en andere deposito's op boekjes 6,8 29,2 59,2.73,0.19,0 24,4 Termijndeposito's 5,9 25,8 18,7 /1,2.16,7 20,0 Kasbons en obligaties 0,3 11,1 11.3,5 0,6 7,4 5,5 Deviezendeposito's van ingezetenen 1,9 9,1 8,4 3,6 5,9 3,5 Totaal 52,5 151,0 212,9 100, ,0

15 179 Grafiek 11. Verplichtingen van de banken In de vorm van monetaire deposito's, quasi monetaire liquiditeiten en obligaties en kasbons Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (rekenkundige schaal) 300 Grafiek 12. Verplichtingen van de banken in de vorm van monetaire deposito's, quasi monetaire liquiditeiten en obligaties en kasbons Bedrag op het einde van het jaar in miljarden franken (halflogaritmische schaal) Monetaire deposito's Depositoboekjes en andere deposito's op boekjes Termijndeposito's Obligaties en kosbons Deviezendeposito's van ingezetenen Totaal van de voornoemde verplichtingen Monetaire deposito's Depositoboekjes en andere deposito's op boekjes Termijndeposito's Obligaties en kasbons Deviezendeposito's von ingezetenen Totool van de voornoemde verplichtingen O... r' t... " Voorgaande tabel toont, op opvallende wijze, de groeiende betekenis aan van de nietmonetaire verplichtingen in het geheel van de middelen der depositobanken; de relatieve belangrijkheid van hun functie van organisator van het betalingsmechanisme wordt minder groot. Tijdens de periode van zeventien jaar en gedurende de periode 1963 tot 1967 bereikte de jaarlijkse gemiddelde stijging van de verschillende categorieën door de depositobanken beheerde besparingen volgende bedragen : Periode Periode 1051 tot tot 1967 ( Miljarden franken) Dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's 4., 4 8, 8 Depositoboekjes en andere deposito's op boekjes 3,1 7, 0 Termijndeposito's 2,5 4, 0 liasbons en obligaties 0, 8 0, 5 Deviezendeposito's van ingezetenen 0, 4 0, 2 Totaal 11, 2 21,4 Grafiek 13. Over de gehele periode was het groeitempo van de door de banken beheerde besparingen verreweg het sterkst bij de kasbons; eind 1950 hadden de banken praktisch geen verplichtingen in die vorm. Nochtans kon tijdens de periode 1963 tot 1965 een onderbreking in de plaatsing van kasbons worden waargenomen, wellicht omdat de banken over voldoendminder dure financieringsmiddelen beschikten. Wij zagen dat, ondanks hun snelle groei, de kasbons en obligaties nog een relatief weinig belangrijke plaats onder de bankmiddelen innemen. De deposito's op boekjes, die eind 1967 bijna negen maal hoger lagen dan eind 1950, zijn vooral vanaf eind 1961 gestegen. Zoals reeds werd aangestipt, weerspiegelt deze ontwikkeling ongetwijfeld de gevolgen van de fiscale hervorming, evenals het beleid van de banken inzake opneming van spaargelden; om de uitbreiding van hun kredieten op lange en

16 180 Verloop van de verschillende categorieën besparingen beheerd door de depositobanken Gemiddelde jaarlijkse groeipercentages Periode 1951 lot, 1962 Periode 1963 lot Dadelijk en op ten hoogste één maand opvraagbare deposito's 5,2 10,3 Depositoboekjes en andere deposito's op boekjes 9,4 24,3 Termijndeposito's 14,0 11,2 Kasbons en obligaties 37,0 4,0 Deviezendeposito's van ingezetenen 12,0 2,6 Alle bovenstaande categorieën besparingen samen 8,3 12,3 halflange termijn het hoofd te bieden, hebben de banken getracht hun meer stabiele middelen te vermeerderen. Over het geheel van de beschouwde periode was het groeitempo van de termijndeposito's vrijwel gelijk aan dat van de spaardeposito's. 400 Grafiek 13. Verplichtingen van de banken in de vorm van monetaire deposito's, quasi monetaire liquiditeiten en obligaties en kasbons 1ndexcilfer van de bedragen per einde jaar, 1950 = Mo claire deposito's s _.e Depositoboekies en andere deposito's op boekjes Termijndeposito's Obligaties en kasbons Deviezendeposito's van ingezetenen Totaal von de voornoemde verplichtingen _.._ :/,r.';'' 1.1 '''. I 1 I loco Van eind 1957 tot eind 1961 lag het zelfs hoger dan dit laatste. Dit kan worden verklaard door de verhoging van de rentepercentages op de termijndeposito's in de loop van deze periode. Van november 1957 tot eind 1961 schommelden de rentepercentages van de deposito's op termijn en met opzeggingstermijn bij de banken op basis van de discontovoet van de Nationale Bank. Sedert begin 1962 maken die renteaanpassingen, waartoe besloten wordt op grond van de marktvoorwaarden, de toestand van de betalingsbalans en het conjunctuurverloop, het voorwerp uit van een akkoord voorafgegaan door overleg tussen de Nationale Bank en de Belgische Vereniging der Banken. De onderbreking in de expansie der termijndeposito's tijdens de periode moet wellicht worden toegeschreven aan de fiscale hervorming, die aanleiding gaf tot fiscale voorheffing(en) op de inkomsten van termijndeposito's. Later werden de gevolgen van deze hervorming geneutraliseerd door de verhoging van de rentevoeten. De aantrekkingskracht van de termijndeposito's werd vooral vergroot door de toepassing, in juni 1964, van een specifiek vergoedingsstelsel, gebaseerd op het verloop van de rentepercentages in liet buitenland, voor de termijndeposito's en de deposito's met opzeggingstermijn die een bepaald bedrag overtreffen (grote deposito's). Eind 1967 vertegenwoordigden de «grote» deposito's ca. 45 pct. van het totaal van de termijndeposito's van de Belgische bedrijven en particulieren bij de depositobanken, tegen ca. 35 pct. eind 1966 en ce. 30 pct. eind De toepassing van dit stelsel maakte een einde aan de expansie der deviezendeposito's van ingezetenen bij de banken. Eind 1967 was het bedrag van deze deposito's kleiner dan eind Onder de bankmiddelen vertoonden de monetaire deposito's het kleinste expansietempo. Van eind 1950 tot eind 1967 zijn zij nauwelijks verdrievoudigd. In dit verband moet erop gewezen worden dat monetaire deposito's door de economische subjecten in de eerste plaats worden aangehouden voor de vereffening van transacties; daartoe dienen trouwens ook de biljetten van de Nationale Bank. Het aanhouden van biljetten en van monetaire deposito's om voorzorgs of speculatieve redenen wordt minder dwingend in de mate dat de quasi monetaire activa of zelfs de minder liquide activa, zoals de effecten, makke

17 181!ijker te gelde kunnen worden gemaakt. Er werd reeds op gewezen dat het groeitempo van de biljetten van de Nationale Bank en van de monetaire deposito's samen dat van het bruto nationale produkt dicht benaderde. Grafiek 14. Wanneer het nationale inkomen toeneemt zal in een economie zoals die van België de verhouding van het sparen (in macroeconomische zin) tot het nationale inkomen een tendentie tot stijging vertonen. Ook al mag het begrip financiële besparingen niet verward Grafiek 14. Verhouding van de jaarlijkse toeneming van door verschillende financiële instellingen beheerde besparingen ( 1 ) tot het nationale inkomen ( 2 ) (Pet.) (1) Het betreft de besparingen waarvan de beschouwde financiële instellingen de debiteur zijn in een van de volgende vormen : biljetten, dadelijk opvraagbare deposito's, termijndeposito's, spaardeposito's, kasbons en obligaties. Deze besparingen omvatten niet de verplichtingen in de vorm van kasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen; van de beschouwde financiële instellingen tegenover de banken. (2) Het betreft het netto nationaal inkomen tegen factorkosten. worden met het voorgaande ruimere begrip sparen dat overeenstemt met de bruto kapitaalvorming, kan toch wel worden verondersteld dat, in geval van economische groei, ook de financiële besparingen proportioneel sneller zullen toenemen dan het nationale inkomen. Een dergelijke ontwikkeling blijkt zich effectief te hebben voorgedaan in de loop van de periode 1951 tot 1967 t.a.v. de verhouding van de jaarlijkse toeneming van de door de ver schillende financiële instellingen beheerde besparingen tot het nationale inkomen. Deze laatste verhouding bedroeg 5,9 pct. in 1951, 9,7 pct. in 1963 en 10,3 pct. in Deze stijging zou het gevolg kunnen zijn van een toegenomen spaarneiging of van een stijgende voorkeur voor indirecte financiële activa. Op deze tweede mogelijke verklaring wordt teruggekomen in de commentaar bij grafiek 15. De stijging van het nationale inkomen ging evenwel niet elk jaar gepaard met een meer dan proportionele vermeerdering van de door de verschillende beschouwde financiële instellingen beheerde besparingen. Deze afwijkingen t.o.v. de fundamentele trend kunnen hun verklaring vinden in een of in verscheidene van de volgende factoren : De in de grafiek opgetekende besparingen omvatten niet al de door de financiële instellingen beheerde besparingen. De wiskundige reserves beheerd door de Algemene Spaaren Lijfrentekas, de Nationale Maatschappij voor de Kleine Landeigendom en vooral die beheerd door de verzekeringsmaatschappijen en de pensioenfondsen zijn niet in aanmerking genomen. Dit geldt eveneens voor de door de hypotheek en financieringsmaatschappijen beheerde besparingen (verkopen op afbetaling en persoonlijke leningen). De financiële besparingen van het publiek wordén niet aan de financiële instellingen alleen toevertrouwd. Het publiek schrijft ook in op leningen van de Staat, van nietfinanciële overheidsinstellingen, van nijverheids en handelsvennootschappen. Geen enkele categorie directe financiële activa is opgenomen in grafiek 14. De besparingen die besteed werden aan beleggingen en investeringen in het buitenland zijn niet in aanmerking genomen. De grafiek omvat evenmin de interne besparingen van de bedrijven (gereserveerde winsten) die besteed werden aan investeringen in kapitaalgoederen of in voorraden, noch de directe investeringen van particulieren in woningen. Het volstaat derhalve dat één of meer van de niet in aanmerking genomen categorieën besparingen gedurende een bepaald jaar proportioneel belangrijker wordt opdat de verhouding

18 182 van de toeneming van de door de verschillende financiële instellingen beheerde besparingen tot het nationaal inkomen zou kunnen verminderen. Bovendien komt het voor dat een stijging van het nationale inkomen gepaard gaat met een daling of een minder dan proportionele vermindering of vermeerdering van de gezamenlijke besparingen. Een dergelijke ontwikkeling zal zich vrij gemakkelijk voordoen in een periode van conjuncturele spanning, in een periode van politieke onzekerheid en in alle omstandigheden die het verbruik doen toenemen en het sparen ontmoedigen. Grafiek 15. Hierboven werd geschreven dat de toeneming van de verhouding van de stijging der besparingen beheerd door de beschouwde financiële instellingen tot het nationale inkomen o.m. zou kunnen toe te schrijven zijn aan een grotere voorkeur van het sparende publiek voor indirecte financiële activa. In grafiek 15 werd een noodzakelijkerwijze benaderende poging gedaan om na te gaan in welke mate deze mogelijke verklaring werkelijk een rol heeft gespeeld. Te dien einde werden in de eerste plaats de in aanmerking genomen indirecte financiële activa aangevuld door toevoeging van de gegevens betreffende de wiskundige reserves beheerd door de instellingen voor verzekering op het leven en tegen arbeidsongevallen. Het zijn dus slechts gedeeltelijke gegevens aangezien de wiskundige reserves van de pensioenfondsen, om de redenen die bij het begin van dit artikel werden aangehaald, niet in aanmerking konden worden genomen. Vervolgens werd getracht het verloop van de voornaamste categorieën directe financiële activa in het overzicht te betrekken; de financiële activa in de vorm van overheidsfondsen en obligaties van nijverheids en handelsvennootschappen werden opgetekend. Om deze categorie financiële besparingen te berekenen, werden van de netto obligatieuitgiften van de Staat, de andere nietfinanciële openbare lichamen en instellingen, de nijverheids en handelsvennootschappen, de stijgingen van de activa in deze effecten van de beschouwde financiële instellingen afgetrokken. Om verscheidene, in een vorig nummer van dit Tijd schrift ( 1 ) opgesomde redenen, werden de aandelen niet bij de directe financiële activa gerekend. De beleggingen in het buitenland konden bij gebrek aan voldoende statistische gegevens niet in aanmerking worden genomen. Grafiek 15. Verhouding van de financiële besparingen tot het nationaal inkomen (') (Pct.) Toeneming van de door verschillende financiële instellingen beheerde besparingen (2) Nationaal inkomen Toeneming van de door verschillende financiële instellingen beheerde besparingen (2) en van de wiskundige reserves (3) Nationaal inkomen Toeneming von de door verschillende financiële instellingen beheerde besparingen (2), van de wiskundige reserves (3) en von directe Financiële octivo (4). Nationaal inkomen o 1 I I I I (967 (1) Netto nationaal inkomen tegen factorkosten. (2) Tiet betreft de besparingen waarvan de beschouwde financiële instellingen do debiteur zijn in een van de volgende vormen : biljetten, dadelijk opvraagbare deposito's, termijndeposito's, spaardeposito's, kasbons en obligaties. Deze besparingen omvatten niet, de verplichtingen in de vorm van lcasbons en obligaties, die sommige van de beschouwde financiële instellingen hebben aangegaan tegenover sommige andere van de beschouwde financiële instellingen. Zij omvatten evenmin de verplichtingen in de vorm van deposito's : van de banken tegenover nietingezetenen; van de beschouwde financiële instellingen tegenover do banlcon. (3) Verzekeringen op het leven en tegen arbeidsongevallen. (4) Overheidsfondsen en obligaties van vennootschappen. Excl. de beleggingen in het buitenland. Vertrekkend van de hierboven vermelde gedeeltelijke gegevens werden in grafiek 15, boven de curve van grafiek 14, twee andere curven aangebracht : Een curve die het verloop weergeeft van de verhouding van de stijging der besparingen (1) «Uitstaande bedragen en bewegingen van de vorderingen en schulden in de Belgische economie», deel I, nr 2, februari 1963, blz Het risico van dubbel getelde bedragen dat de cijfers betreffende de uitgiften van aandelen inhouden kan als een bijkomende reden worden aangevoerd; wegens de onderlinge afhankelijkheid van sommige nijverheids en handelsvennootschappen en de rol van de holdings in België, slorpt niet elke uitgifte van aandelen noodzakelijkerwijze besparingen van bedrijven of gezinnen op. /

19 183 beheerd door de beschouwde financiële instellingen (cf. grafiek 14) en van de wiskundige reserves (van de instellingen voor verzekering op het leven en tegen arbeidsongevallen) tot het nationale inkomen. Ofschoon nog gedeeltelijk geeft deze curve een vollediger beeld van het verloop van de indirecte financiële besparingen in verhouding tot het nationale inkomen. Een curve die het verloop weergeeft van de verhouding tot het nationale inkomen van de in de voorgaande curve opgenomen gegevens verhoogd met de directe financiële activa in de vorm van obligaties uitgegeven door nationale emittenten. Deze curve weerspiegelt, zij het dan ook op een nog onvolmaakte wijze, het verloop van de directe en indirecte financiële besparingen in verhouding tot het nationale inkomen. Uit de vergelijking van de twee onderste curven van de grafiek blijkt dat de toevoeging van de wiskundige reserves aan de indirecte financiële activa zoals die zijn weergegeven in de voorgaande grafieken, het verloop van de curve der besparingen beheerd door de financiële instellingen niet heeft gewijzigd. De afstand tussen de twee curven is over de hele periode praktisch dezelfde gebleven, wat er schijnt op te wijzen dat het aandeel van de wiskundige reserves (van de instellingen voor verzekering op het leven en tegen arbeidsongevallen) in het totaal van de opgetekende financiële besparingen weinig of niet veranderde tijdens de beschouwde periode. De stijging van de wiskundige reserves beheerd door de instellingen voor verzekering op het leven en tegen arbeidsongevallen bereikte fr. 2,4 miljard in 1951 en fr. 8,1 miljard (i) in Wat de bovenste curve van de grafiek aangaat, zij evolueerde op ongeveer dezelfde wijze als de twee onderste curven. De stijgingen en de dalingen van de verhouding van de beschouwde directe en indirecte financiële besparingen tot het nationale inkomen gingen inderdaad doorgaans gepaard met overeenkomstige bewegingen van de verhouding van de beschouwde indirecte financiële bespa (1) Raming. ringen tot het nationale inkomen. De aandacht weze vooral gevestigd op de gelijktijdige daling van de twee curven in 1956 en 1957 periode van conjuncturele spanning tijdens dewelke de voorkeur van de spaarders naar reële activa ging, de belangrijke stijging in 1958 recessiejaar, dat een tegenovergestelde voorkeur voor financiële activa veroorzaakte, en de daling in 1960 onzekerheid bij de spaarders ten gevolge van de gebeurtenissen in Kongo. Van 1963 tot 1967 bleef het groeitempo van de indirecte financiële besparingen in de nabijheid van het groeitempo van het nationale inkomen, terwijl dat van de directe en indirecte financiële besparingen het groeitempo van het nationale inkomen heeft overtroffen. Het blijkt dus dat gedurende deze periode de financiële besparingen aangewend voor de inschrijving op Belgische obligaties van nietfinanciële sectoren sneller zijn toegenomen dan de door de beschouwde financiële instellingen beheerde besparingen. Men is geneigd zich af te vragen of dit verschijnsel verband houdt met de eind 1962 ingevoerde fiscale hervorming. Zou deze fiscale hervorming de directe financiële besparingen hebben aangemoedigd ten nadele van de indirecte financiële besparingen? Dit is weinig waarschijnlijk aangezien het voorheffingsstelsel ingevoerd door de fiscale hervorming en van toepassing op de inkomsten uit overheidsfondsen belangrijkste vorm van directe financiële activa hetzelfde is als dat wat van toepassing is op de inkomsten uit kasbons en obligaties uitgegeven door de financiële instellingen; bovendien genoten sommige categorieën van door deze instellingen beheerde besparingen, ten gevolge van de fiscale hervorming, een bevoorrecht fiscaal statuut. De verklaring van het waargenomen verschil moet wellicht worden gezocht in de groeiendeexpansie van de uitgifte van overheidsfondsen in de loop van de jongste jaren. De nettouitgiften op halflange en op lange termijn, in Belgische franken, van de Staat en van de nietfinanciële openbare lichamen en instellingen bereikten tijdens de periode 1963 tot 1967 gemiddeld per jaar fr. 20,2 miljard, tegen fr. 16,8 miljard gedurende de periode 1958 tot 1962 en fr. 12,2 miljard gedurende de periode 1951 tot 1957.

20 VOORNAAMSTE FINANCIERINGSWIJZEN VAN DE BELGISCHE UITVOER Deze toelichting wil een synthetisch overzicht geven van de wijze waarop de Nationale Bank van België, het Herdiscontering en Waarborginstituut en de financieringspool van Creditexport ( 1 ), dit laatste vaak in samenwerking met en meestal via de banken, bijdragen tot de financiering van de uitvoer. Achtereenvolgens worden behandeld het visum van de Nationale Bank, de verhandeling van handelspapier en van bankaccepten getrokken ter gelegenheid van de uitvoer van verbruiks en investeringsgoederen, de fabricageen montagekredieten en, tenslotte, de mogelijkheden tot mobilisering van kredieten op halflange of lange termijn toegestaan bij de uitvoer van investeringsgoederen. Voor de financiering van de uitvoer toegestane disconto en acceptkredieten. In de meeste gevallen geeft het toestaan van betalingstermijnen aan buitenlandse kopers aanleiding tot de creatie van handelspapier, en wel van handelswissels of bankaccepten. Een zeer belangrijk deel van dit papier is voorzien van het visum van de Nationale Bank. Het discontokrediet bij de uitvoer kan worden gerealiseerd door het disconteren van door een Belgische exporteur op zijn buitenlandse cliënt getrokken wissels. De wissels waarvan de looptijd en de datum van uitgifte aan be ( 1 ) De Vereniging voor de Coordinatie van de Financiering op Halflange Termijn van de Belgische Uitvoer (Creditexport), v.z.w., werd in 1959 opgericht door een aantal openbare kredietinstellingen en de banken die bijzondere belangstelling hebben voor de transacties van de buitenlandse handel. Zij vormde een gemeenschap. pelijk fonds van fr. 12 miljard voor de collectieve financiering, ten belope van de bijdragen der leden in het fonds, van de uitvoer van investeringsgoederen waarvan de betaling gespreid wordt over een periode van meer clan twee jaar, te rekenen vanaf de leveringsdatum (cf. a Markt van het handelspapier met halflange looptijd», Tijdschrift voor Documentatie en Voorlichting, deel I, n' 1, januari 1967, paragraaf (4), blz. 3). Bovendien heeft Creditexport verscheidene, daarmee samenhan. gende activiteiten op zich genomen. paalde voorwaarden beantwoorden en die bovendien in Belgische franken gesteld en door de betrokkene geaccepteerd zijn, kunnen door de bankier van de Belgische exporteur voor visum aan de Nationale Bank worden voorgelegd. Het komt evenwel voor dat de exporteurs in de onmogelijkheid verkeren een wissel te trekken die door de Nationale Bank kan worden geviseerd, hetzij omdat de buitenlandse koper weigert een wissel te accepteren, hetzij omdat de wissel niet in Belgische franken is gesteld. In dit geval kan de Belgische exporteur die bij zijn bankier over een acceptkrediet beschikt een wissel trekken op zijn bankier. Laatstgenoemde accepteert de wissel op grond van het acceptkrediet dat hij aan de trekker van de wissel verleende en laat hem door de Nationale Bank viseren. Eventueel wordt bij dit pandaccept een originele wissel in buitenlandse valuta of een orderbriefje gevoegd. Om het visum van de Nationale Bank te verkrijgen, moeten de wissels gesteld zijn in Belgische franken; moet hun looptijd in verhouding staan tot de aard van de uitgevoerde produkten, d.i. ten hoogste : 180 dagen voor verbruiksgoederen; 2 jaar voor lichte investeringsgoederen; 5 jaar voor zware investeringsgoederen; 10 jaar voor zeer belangrijke investeringen (bedrijfsklare fabrieken, bij voorbeeld) ; wanneer de aan de koper toegestane betalingstermijn één jaar bereikt of overtreft, moeten de wissels in beginsel om de zes maanden vervallen. Aan het departement Krediet van de Nationale Bank moeten worden overgelegd alle documenten zoals facturen, connossementen, verschepings en douanedocumenten waaruit de uitvoer van de goederen blijkt. Wanneer het uitvoer op halflange of lange termijn betreft