Wat zijn de kernen van een schoolvak of leergebied? Een uitwerking voor aardrijkskunde Joop van der Schee

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat zijn de kernen van een schoolvak of leergebied? Een uitwerking voor aardrijkskunde Joop van der Schee"

Transcriptie

1 Wat zijn de kernen van een schoolvak of leergebied? Een uitwerking voor aardrijkskunde Joop van der Schee Waar het over gaat Hoe ziet Nederland er in 2040 uit? Houden we droge voeten? Zijn de files opgelost? Is Nederland een emigratieland? En hoe ziet de wereld eruit? Is de global warming en globalisering verder gegaan? Is er nog steeds oorlog in het Midden-Oosten? Zijn de Verenigde Staten nog steeds zo invloedrijk of zijn het China of India? Vragen over straks aan leerlingen die nu en in 2040 leven. Om over die vragen samen na te kunnen denken moet je eerst weten hoe het nu zit, welke processen waar spelen, waarom daar en wat mogelijke gevolgen zijn. Typisch geografische vragen dus. Daarover gaat aardrijkskunde. De wereld komt bij aardrijkskunde de klas binnen de wereld van je studenten en hun leerlingen. Dat maakt aardrijkskunde tot een boeiend vak. Vooral omdat je die wereld met de moderne hulpmiddelen zo goed kan laten zien. Je samen met leerlingen verwonderen over wat er op aarde te zien is en nadenken over hoe dat komt of wat het betekent, dat maakt lesgeven in aardrijkskunde zo interessant. Aardrijkskunde leert je ook vanuit verschillende perspectieven te kijken en te denken. Anders leren kijken naar een wereld die steeds anders is, dat is aardrijkskunde (Van der Schee, 2007). Aardrijkskunde leert je nadenken over wat er is, wat kan en wat wenselijk is. Not in my backyard of not in your backyard? Het gaat over ruimte en rechtvaardigheid. Geen gemakkelijk vak, maar wel zeer de moeite waard. In de kerndoelen voor het basis- en voortgezet onderwijs heet aardrijkskunde bij te dragen aan de vorming van jonge mensen tot zelfstandige en kritische burgers door ze systematisch kennis, inzicht en vaardigheden te laten verwerven waarmee zij zich een mening kunnen vormen over de dynamische regionale verscheidenheid in de wereld om hen heen, dichtbij en veraf (KNAG, 2003; KNAG, 2008). Het belang daarvan wordt in de International Charter on Geographical Education van de International Geographical Union als volgt omschreven: Geographical education is indispensable to the development of responsible and active citizens in the present and future world (Haubrich, 1994). In een lerarenopleiding aardrijkskunde is de vraag hoe we beginnende docenten kunnen helpen om leerlingen goed te begeleiden bij het zicht krijgen op de snel veranderende wereld om hen heen. Daarvoor is kennis nodig van het vak geografie, kennis van hoe jonge mensen geografie leren en kennis van onderwijsleerprocessen. Verschillende vakdidactische benaderingen Leren kan op verschillende manieren en in de vakdidactiek aardrijkskunde zie je dan ook verschillende accenten. De verschillen hebben te maken met de ontwikkelingen die bepalend zijn voor de inhoud van de schoolaardrijkskunde: 1. Ontwikkelingen in de samenleving, bijvoorbeeld de toenemende globalisering en de veranderingen op het gebied van milieubeleid, maar ook technologische veranderingen zoals digitalisering en internetgebruik. 2. Ontwikkelingen in de pedagogiek, bijvoorbeeld kennis over hoe jongeren leren en over wat en hoe je welke leerlingen het beste kunt laten leren. 3. Ontwikkelingen in de wetenschappelijke geografie, bijvoorbeeld wat zijn de laatste inzichten op het gebied van klimaatverandering, verstedelijking of ruimtelijke ordeningen. 1

2 Idealiter houdt vakdidactiek rekening met al deze ontwikkelingen, maar in de praktijk zien we keuzes voor een meer maatschappelijk, onderwijskundig of vakmatig ingekleurde vakdidactiek. Dat heeft natuurlijk te maken met de visie op (aardrijkskunde)onderwijs van de lerarenopleider in kwestie en zijn visie op zijn rol als lerarenopleider. Ad 1. De vakdidactiek die focust op ontwikkelingen in de samenleving doet dat vanuit het idee dat onderwijs voorbereidt op en deel uitmaakt van die samenleving. Neem bijvoorbeeld een vakdidacticus aardrijkskunde die veel belang hecht aan de notie duurzaamheid als kernbegrip bij het vak aardrijkskunde. Hij zal dit kernbegrip impliciet of expliciet als rode draad in zijn lessen inbouwen en beginnende docenten laten zien wat er aan mogelijkheden is op dit gebied. Dit thema kan hij ondersteunen met schoolboekteksten, krantenartikelen en publicaties uit bladen als Geografie, Teaching Geography en International Research in Geographical and Environmental Education. Anderen zullen de voorkeur geven aan andere kernbegrippen, bijvoorbeeld globalisering. Op soortgelijke wijze kan een vakdidacticus die helemaal gegrepen is door de mogelijkheden van de moderne technologische ontwikkelingen voor het onderwijs, in zijn vakdidactiekbijeenkomsten veel aandacht vragen voor internetlessen, Google Earth, EduGIS en GIS (van der Schee, 2007). Ad 2. Er is echter ook een ander soort vakdidactiek mogelijk, namelijk vakdidactiek die meer het lerende kind centraal stelt en wat we weten over hoe leerprocessen kunnen verlopen. Het leren van leerlingen dient immers centraal te staan. Die vakdidactiek zal vooral aandacht besteden aan resultaten van vakdidactisch onderzoek en leraren een onderzoekende houding willen bijbrengen. Het gaat dan bijvoorbeeld over vragen als wat een effectieve vorm van functionele topografie is, nu gebleken is dat de klassieke manier van topografie leren weinig effectief is (Notté, 2010). Dit type vakdidactiek is zeker de moeite waard, maar niet eenvoudig. Tijdschriften als Geografie, Geographie und Ihre Didaktik en International Research in Geographical and Environmental Education publiceren wel over vakdidactisch onderzoek, maar dat wil nog niet zeggen dat er binnen het vakdidactisch onderzoek op het gebied van aardrijkskunde reeds een heldere kennisbasis is over geografisch besef en geografisch leren en onderwijzen. Ad 3. De derde benadering in de vakdidactiek focust vooral op het vak geografie vanuit het idee dat het toch vooral gaat om het opleiden van docenten in een bepaald vak. Vakdidactiek heeft als doel de door de academische geografie verworven inzichten en kennis zo te systematiseren, te (her) groeperen en te (her) formuleren dat daardoor een voor de toepassing in de onderwijspraktijk wenselijk en bruikbaar geheel ontstaat (Hoekveld, 1969). De vormgeving van het leerproces staat in dienst van het verwerven van geografische kennis en inzicht door de leerling. Binnen de geografische wetenschappen en de aardwetenschappen zijn echter verschillende soorten kennis te onderscheiden (van der Vaart, 2001). Een vakdidacticus zal moeten overwegen welke van deze soorten vakkennis in de schoolaardrijkskunde aan de orde is en welke hij bij vakdidactiek wil benadrukken: 1. Systematische geografie, die mensen een wereldbeeld bijbrengt, bijvoorbeeld klimatologie, economische geografie, politieke geografie, culturele geografie en historische geografie. 2. Toepaste geografie, die inzicht geeft in ruimtelijke vraagstukken, bijvoorbeeld ontwikkelingsvraagstukken, milieuproblemen en planologie. 3. Methodisch-geografische kennis, bijvoorbeeld over hoe je kunt regionaliseren, veldwerk doen en kaarten maken. De drie soorten kennis zijn terug te vinden in de drie kerncompetenties waaruit geografisch besef bestaat (zie figuur 1). 2

3 Geografisch besef Geografisch wereldbeeld Kennis en inzicht in ruimtelijke vraagstukken benadering Figuur 1: Geografisch besef (naar Van der Vaart, 2001) Geografisch besef is een combinatie van een bepaalde hoeveelheid kennis en van een bepaalde manier van denken. Hierboven is al uitgelegd dat de kennis dient te bestaan uit een wereldbeeld en kennis van ruimtelijke vraagstukken. De derde component van geografisch besef is de manier van denken die geografen toepassen. In de examenprogramma s vmbo, havo en vwo wordt dit de geografische benadering genoemd. In figuur 2 is te zien dat die bestaat uit drie soorten vaardigheden: benadering vragen kunnen stellen werkwijzen kunnen hanteren Met geografische informatie kunnen omgaan en een eenvoudig geografisch onderzoek uitvoeren Figuur 2: De geografische benadering (KNAG 2003; 2008) 3

4 De bovenstaande discussie over verschillende stromingen in de vakdidactiek beperkt zich niet tot Nederland. Anderzijds wordt ze niet overal gevoerd, immers in heel wat landen is aardrijkskundeonderwijs en het opleiden van aardrijkskundedocenten een achtergebleven terrein. In veel landen staat het overdragen van vakkennis centraal en niet het leren van leerlingen en docenten. Echter, in de welvarende Angelsaksisch georiënteerde landen zien we sinds de zeventiger jaren wel aandacht voor leerprocessen, ICT, actief leren en de maatschappelijke betekenis van kennisontwikkeling. Het internationale handboek voor het aardrijkskundeonderwijs (Gerber, 2003) geeft een goed overzicht van de ontwikkelingen. In dit boek geven met de name de artikelen van Stoltman & DeChano over continuity and change in geography education: learning en teaching en van Lidstone over relevant knowledge, skills and values in geographical education een goed overzicht. Houvast Een van de grootste problemen voor beginnende docenten aardrijkskunde is hoe ze door de bomen het bos kunnen blijven zien. Er is zoveel informatie in schoolboeken, vakbladen en media beschikbaar en de beschikbare lestijd is uiterst beperkt. Hoofdtaak van de vakdidacticus is dan ook beginnende docenten te leren hoofd- en bijzaken te onderscheiden en wel zo dat zij op hun beurt leerlingen kunnen helpen informatie te structureren in hoofd- en bijzaken. Daarbij zou de vakdidacticus studenten oog moeten laten krijgen voor de drie eerder genoemde benaderingen. Een succesvol gebleken hulpmiddel daarvoor is het analysemodel van figuur 3. Het analysemodel helpt structuur aan te brengen en dat is handig bij het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van aardrijkskundelessen. Welk gebied of thema als startpunt fungeert hangt af van de gekozen vraagstelling. De leerling is in figuur 3 niet aanwezig, maar zijn kennis van het thema of gebied voor en na de lessen aardrijkskunde is datgene waar het uiteindelijk allemaal om gaat. De veranderende wereld in het hoofd van leerlingen, hoe je daar leerlingen goed bij kunt ondersteunen, dat is kernvraag bij vakdidactiek aardrijkskunde. Figuur 3 Het geografisch analysemodel (Van der Schee, 2000) 4

5 Bronnen Gerber, R. (2003). International Handbook on Geographical Education. Dordrecht: Kluwer. Haubrich, H. (1994). International Charter on Geographical Education. Nürnberg: Commission on Geographical Education of the International Geographical Union / HGD. Hoekveld, G. (1969). Z0eken naar inhoud en grenzen van het onderwijsgeografisch bezig zijn. Geografisch tijdschrift, III (4), KNAG Commissie Aardrijkskunde Tweede Fase (2003). Gebieden in perspectief, natuur en samenleving, nabij en veraf. Utrecht: Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. KNAG Commissie Aardrijkskunde VMBO (2008). Kijk op een veranderende wereld. Utrecht: Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Schee, J. van der (2000). Helping children to analyse a changing world: looking for patterns and relationships in space. In: Robertson & R. Gerber (eds.), The Child s World. Triggers for Learning. Melbourne: Acer press, pp Schee, J. van der (2009). Aardrijkskunde, wat is dat voor een vak? In G. van den Berg (red.), Handboek Vakdidactiek Aardrijkskunde. Amsterdam: ILO/UvA, pp ( Schee, J. van der (2007). Gisse leerlingen. Informatie Systemen, geografisch besef en aardrijkskundeonderwijs. Amsterdam: Onderwijscentrum VU. Vaart, R. van der (2001). Kiezen en delen. Beschouwingen over de inhoud van het schoolvak aardrijkskunde. Utrecht: Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Universiteit Utrecht. 5

Hoofdstuk 1 Aardrijkskunde, wat is dat voor een vak?

Hoofdstuk 1 Aardrijkskunde, wat is dat voor een vak? Hoofdstuk 1 Aardrijkskunde, wat is dat voor een vak? Joop van der Schee 1.1 Inleiding De eerste vraag bij vakdidactiek aardrijkskunde is wat leerlingen met aardrijkskunde moeten leren? En waarom? Waarom

Nadere informatie

Kennisbasis aardrijkskunde op de Pabo 2.0 Inleiding

Kennisbasis aardrijkskunde op de Pabo 2.0 Inleiding Kennisbasis aardrijkskunde op de Pabo 2.0 Inleiding Wat is aardrijkskunde? Verwondering over de wereld om je heen is het startpunt van het aardrijkskundeonderwijs. Goed aardrijkskundeonderwijs kan leerlingen

Nadere informatie

Aardrijkskunde, wat is dat voor vak?

Aardrijkskunde, wat is dat voor vak? 2. Aardrijkskunde, wat is dat voor vak? door Joop van der Schee 2.1 Inleiding De eerste vraag bij vakdidactiek aardrijkskunde is: Wat moeten leerlingen met aardrijkskunde leren? En waarom? Waarom is aardrijkskunde

Nadere informatie

Overzicht curriculum VU

Overzicht curriculum VU Overzicht curriculum VU Opbouw van de opleiding Ter realisatie van de gedefinieerde eindkwalificaties biedt de VU een daarbij passend samenhangend onderwijsprogramma aan. Het onderwijsprogramma bestaat

Nadere informatie

aardrijkskunde het leren hanteren van de geografische benadering.

aardrijkskunde het leren hanteren van de geografische benadering. aardrijkskunde Belang van het vak Aan alle informatie over de opbouw van de kennisbasis en de eisen die aan de studenten worden gesteld gaat de vraag vooraf: wat dient onder aardrijkskunde verstaan te

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Management en Organisatie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Management en

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Management en Organisatie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Management en Leraar voorbereidend hoger onderwijs Management en Organisatie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Management en Organisatie - 2010-2011 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Biologie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Biologie - 2010-2011

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Biologie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Biologie - 2010-2011 Leraar voorbereidend hoger onderwijs Biologie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Biologie - 2010-2011 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Biologie

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Engels Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Engels - 2010-2011

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Engels Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Engels - 2010-2011 Leraar voorbereidend hoger onderwijs Engels Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Engels - 2010-2011 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Engels

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

master leraar voortgezet onderwijs

master leraar voortgezet onderwijs DEEL JE KENNIS! master leraar voortgezet onderwijs JOUW PROGRAMMA IN EEN NOTENDOP De master Leraar voortgezet onderwijs van de VU is een eenjarige master (voltijd*) waarin je een eerstegraads onderwijsbevoegdheid

Nadere informatie

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief

Nadere informatie

Wiskunde en informatica: innovatie en consolidatie Over vragen in het wiskunde- en informaticaonderwijs

Wiskunde en informatica: innovatie en consolidatie Over vragen in het wiskunde- en informaticaonderwijs Tijdschrift voor Didactiek der β-wetenschappen 22 (2005) nr. 1 & 2 53 Oratie, uitgesproken op 11 maart 2005, bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Professionalisering in het bijzonder in het onderwijs

Nadere informatie

Het gebruik van GIS en digitale kaarten in het Voortgezet Onderwijs

Het gebruik van GIS en digitale kaarten in het Voortgezet Onderwijs Het gebruik van GIS en digitale kaarten in het Voortgezet Onderwijs Jessy Faas Student Geo Media and Design, HAS Hogeschool 10 december 2016 s-hertogenbosch Introductie Een geografisch informatie systeem

Nadere informatie

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs Studenten lerarenopleiding In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel

Nadere informatie

21 e eeuwse vaardigheden inzetten in het voortgezet onderwijs. Maaike Rodenboog, SLO

21 e eeuwse vaardigheden inzetten in het voortgezet onderwijs. Maaike Rodenboog, SLO 21 e eeuwse vaardigheden inzetten in het voortgezet onderwijs Maaike Rodenboog, SLO m.rodenboog@slo.nl SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Onafhankelijke, niet-commerciële positie als

Nadere informatie

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en

Nadere informatie

Elly de Bruijn. Beroepsonderwijs maken: van dossier naar leren & begeleiden. Zaal 3 Tijdstip 11.00

Elly de Bruijn. Beroepsonderwijs maken: van dossier naar leren & begeleiden. Zaal 3 Tijdstip 11.00 Elly de Bruijn Beroepsonderwijs maken: van dossier naar leren & begeleiden Zaal 3 Tijdstip 11.00 Warming up De docent in het beroepsonderwijs opent de deuren naar de kennis, zienswijzen, vaardigheid, opvattingen

Nadere informatie

Werkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs

Werkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs Werkgevers Ondernemers In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel gedachten,

Nadere informatie

Het vernieuwde examenprogramma. havo/vwo. Introductie

Het vernieuwde examenprogramma. havo/vwo. Introductie Het vernieuwde examenprogramma Introductie havo/vwo Domein D: Brazilië en Zuid-Amerika Andere veranderingen Vragen / discussie Inspraak en nascholing Waarom? CvTE biedt mogelijkheid het programma waar

Nadere informatie

Vakdidactiek: inleiding

Vakdidactiek: inleiding Vakdidactiek: inleiding Els Tanghe 1 1. Inleiding Een specialist in de wiskunde is niet noodzakelijk een goede leraar wiskunde. Een briljant violist is niet noodzakelijk een goede muziekleraar. Een meester-bakker

Nadere informatie

Handboek vakdidactiek aardrijkskunde. Centrum voor Educatieve Geografie www.vakdidactiekaardrijkskunde.nl

Handboek vakdidactiek aardrijkskunde. Centrum voor Educatieve Geografie www.vakdidactiekaardrijkskunde.nl Handboek vakdidactiek aardrijkskunde Centrum voor Educatieve Geografie www.vakdidactiekaardrijkskunde.nl Colofon 2009 Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken, Amsterdam Het centrum is een

Nadere informatie

Overzicht behaalde resultaten Resultaten t/m : 17 feb :50

Overzicht behaalde resultaten Resultaten t/m : 17 feb :50 PAP element: P.LAK.11/12.Vt.AK 2011 11-Argumenteren jaar 1 Goed 2 D 20 apr. 2012 Opdracht Goed D 20 apr. 2012 Schriftelijke toets 8 D 20 apr. 2012 11-Excursie jaar 1 AK Voldoende 1 D 4 jun. 2013 Opdracht

Nadere informatie

Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo)

Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo) Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden Kernen 1. Burgerschap 36: hoofdzak de Nederlandse

Nadere informatie

Examenprogramma aardrijkskunde havo

Examenprogramma aardrijkskunde havo Examenprogramma aardrijkskunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein

Nadere informatie

Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam

Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam Aanleiding voor het symposium Onder de vlag van Curriculum.nu buigen in

Nadere informatie

De docent beroepsonderwijs: Jongleren op het grensvlak van verschillende werelden. Elly de Bruijn 24 januari 2013 NOT Profiel Lezing

De docent beroepsonderwijs: Jongleren op het grensvlak van verschillende werelden. Elly de Bruijn 24 januari 2013 NOT Profiel Lezing De docent beroepsonderwijs: Jongleren op het grensvlak van verschillende werelden Elly de Bruijn 24 januari 2013 NOT Profiel Lezing Warming up Door de ervaringen als sociaal pedagogisch hulpverlener begreep

Nadere informatie

Betekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving

Betekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving Betekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving Kempelonderzoekscentrum Jeannette Geldens, lector Monique van der Heijden, promovenda-docentonderzoeker Herman L. Popeijus, erelector Doelen en

Nadere informatie

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel Presentatie VTOI 8 april 2016 Paul Schnabel Visie Ingrediënten voor het eindadvies Resultaten dialoog Wetenschappelijke inzichten Internationale vergelijkingen Huidige wet- en regelgeving en onderwijspraktijk

Nadere informatie

Lerarenopleiding. Toke Egberts 10 nov. 2017

Lerarenopleiding. Toke Egberts 10 nov. 2017 Lerarenopleiding Toke Egberts 10 nov. 2017 1 Even voorstellen Toke Egberts 2 Inhoud Leraar worden? Opleidingsvarianten Curriculum Vakken Praktijk Toelatingseisen en informatie Individuele vragen 3 Waarom

Nadere informatie

KENNIS OF VAARDIGHEDEN, EEN SCHIJNDISCUSSIE

KENNIS OF VAARDIGHEDEN, EEN SCHIJNDISCUSSIE KENNIS OF VAARDIGHEDEN, EEN SCHIJNDISCUSSIE J.M. Praamsma Universiteit Utrecht 2000 In Geografie Educatief eerste kwartaal van dit jaar is een oude discussie nieuw leven ingeblazen: moet de aardrijkskundeles

Nadere informatie

Werken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL

Werken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL Werken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL Door: Fréderieke van Eersel (Eigenaar Eduet www.eduet.nl /adviseur eigentijds onderwijs) Op veel onderwijssites en in veel beleidsstukken kom je de term 21st

Nadere informatie

Wetenschapsoriëntatie bij aardrijkskunde in de tweede fase vwo. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Wetenschapsoriëntatie bij aardrijkskunde in de tweede fase vwo. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Wetenschapsoriëntatie bij aardrijkskunde in de tweede fase vwo SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Wetenschapsorïentatie bij aardrijkskunde in de tweede fase vwo Juli 2015 Verantwoording

Nadere informatie

21 e eeuwse vaardigheden in het onderwijs. stand van zaken en toekomstige mogelijkheden. Petra Fisser VELON-studiedag Breda, 13 november 2015

21 e eeuwse vaardigheden in het onderwijs. stand van zaken en toekomstige mogelijkheden. Petra Fisser VELON-studiedag Breda, 13 november 2015 21 e eeuwse vaardigheden in het onderwijs stand van zaken en toekomstige mogelijkheden SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Petra Fisser VELON-studiedag Breda, 13 november 2015 SLO, nationaal

Nadere informatie

Werken met TPACK. Wilfred Rubens

Werken met TPACK. Wilfred Rubens Werken met TPACK Wilfred Rubens http://www.wilfredrubens.com Introductie TPACK Video TPACK Wat weten jullie over TPACK? Korte herhaling Werken met TPACK aan de hand van opdrachten Sterke en minder sterke

Nadere informatie

De specifieke lerarenopleiding

De specifieke lerarenopleiding geëngageerd onderzoekend communicatief talent ontwikkelend vakdeskundig leerling gericht samenwerkend De specifieke lerarenopleiding dynamisch leergierig master Jij bent... inspirerend creatief toekomstgericht

Nadere informatie

Studiedag VELON. 11 november 2016

Studiedag VELON. 11 november 2016 Studiedag VELON 11 november 2016 Lerarenopleiders: wordt academisch? Of niet? Anja Swennen, Vrije Universiteit Amsterdam Doel Versterken van de positie van onderzoek van lerarenopleiders Bijvoorbeeld door

Nadere informatie

Vakoverschrijdende eindtermen/ontwikkelingsdoelen globaal voor het secundair onderwijs

Vakoverschrijdende eindtermen/ontwikkelingsdoelen globaal voor het secundair onderwijs t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst op schoolmaat (16+) Eindtermen 3 de graad secundair onderwijs 1. inleiding In de tijdelijke tentoonstelling Aalst 1815-1830. Geschiedenis van een provinciestad tijdens

Nadere informatie

Projectdefinitie. Plan van aanpak

Projectdefinitie. Plan van aanpak Projectplan DOT2 Projectdefinitie ICT is niet meer weg te denken uit ons onderwijs (Hasselt, 2014). Als (toekomstige) leerkracht is het belangrijk dat je daar op inspeelt en kennis hebt van de laatste

Nadere informatie

Spinnenweb-model: leerlingparticipatie in samenhang

Spinnenweb-model: leerlingparticipatie in samenhang Spinnenweb-model: leerlingparticipatie in samenhang Instrument voor Student Voice SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Verantwoording 2018 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling,

Nadere informatie

Keurmerk: Duurzame school

Keurmerk: Duurzame school Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen

Nadere informatie

Overzicht behaalde resultaten Resultaten t/m : 3 mrt :30

Overzicht behaalde resultaten Resultaten t/m : 3 mrt :30 PAP element: P.LAK.11/12.Vt.AK 2011 11-Argumenteren jaar 1 Goed 2 D 20 apr. 2012 Opdracht Goed D 20 apr. 2012 Schriftelijke toets 8 D 20 apr. 2012 11-Excursie jaar 1 AK Voldoende 1 D 4 jun. 2013 Opdracht

Nadere informatie

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 In het leven van alle dag speelt Wetenschap en Techniek (W&T) een grote rol. We staan er vaak maar weinig bij stil, maar zonder de vele uitvindingen in de wereld van

Nadere informatie

Kijk op een veranderende wereld voorstel voor een nieuw examenprogramma aardrijkskunde vmbo

Kijk op een veranderende wereld voorstel voor een nieuw examenprogramma aardrijkskunde vmbo Kijk op een veranderende wereld voorstel voor een nieuw examenprogramma aardrijkskunde vmbo Kijk op een veranderende wereld voorstel voor een nieuw examenprogramma aardrijkskunde vmbo Februari 2008 KNAG

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Duits Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Duits - 2012-2013

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Duits Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Duits - 2012-2013 Leraar voorbereidend hoger onderwijs Duits Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Duits - 2012-2013 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Duits -

Nadere informatie

Tweedejaarsbijeenkomst. Sociale Geografie & Planologie 8/11/2016

Tweedejaarsbijeenkomst. Sociale Geografie & Planologie 8/11/2016 Tweedejaarsbijeenkomst Sociale Geografie & Planologie 8/11/2016 Inhoud bijeenkomst 15.00 15.15 uur Inleiding Studieprogramma / Jan Stammes 15.15 15.25 uur Stage / Bas Hissink Muller 15.25 15.35 uur Stage

Nadere informatie

Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs

Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs Uit: Besluit van 16 maart 2017 tot wijziging van het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel en het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel BES in verband

Nadere informatie

Maatschappelijke vorming

Maatschappelijke vorming toelichting Hoe kan de school de leerling helpen om zich te ontwikkelen tot een actieve, verantwoordelijke en sociale burger? Een belangrijke taak van de school is om leerlingen voor te bereiden op hun

Nadere informatie

Realiseren van VOET in Geschiedenis: leren leren I II III Leren leren

Realiseren van VOET in Geschiedenis: leren leren I II III Leren leren Realiseren van VOET in Geschiedenis: leren leren I II III Leren leren Welke afspraken worden gemaakt om geschiedenis te studeren? Wordt dit opgevolgd per graad en van graad tot graad? Leren leren blijft

Nadere informatie

Digitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan

Digitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan Digitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling VELON conferentie Brussel, 4 februari 2016 Petra Fisser, Monique van der Hoeven, Sigrid

Nadere informatie

In gesprek over de inhoud van het onderwijs van de toekomst

In gesprek over de inhoud van het onderwijs van de toekomst In gesprek over de inhoud van het onderwijs van de toekomst Leraar Schoolleider Bestuurder Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst.

Nadere informatie

Lerarenopleidingen voor de 21 ste eeuw

Lerarenopleidingen voor de 21 ste eeuw Lerarenopleidingen voor de 21 ste eeuw Eindkwalificaties Leren en lesgeven met ict en beginmeting Anne-Marieke van Loon Dana Uerz Aanleiding Lerarenopleiding voor de 21e eeuw; Stand van zaken / beginmeting;

Nadere informatie

MISSIE - VISIE - MOTTO

MISSIE - VISIE - MOTTO MISSIE - VISIE - MOTTO Mei 2015 Versie 4.0 Inhoudsopgave INLEIDING 3 WAAR KOMT DIT VANDAAN? 3 MISSIE: WAAR STAAN WE VOOR? 4 VISIE: WAT DOEN WE EN WAAROM? 4 MOTTO, KORT EN KRACHTIG 5 2 INLEIDING Elke organisatie,

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Algemene economie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Algemene Economie -

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Algemene economie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Algemene Economie - Leraar voorbereidend hoger onderwijs Algemene economie Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Algemene Economie - 2011-2012 Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Algemene Economie - 2011-2012

Nadere informatie

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden Checklist vakdidactisch Kennisbasis Biologie Voor het begin van de 3 e jaars stage vullen de studenten deze checklist in. De studenten formuleren leerdoelen die aansluiten op de uitkomst van deze list.

Nadere informatie

Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018)

Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) In de VMBO stroom van het ACL wordt sinds het schooljaar 2016-2017 expliciet aandacht besteed aan de leergebied overstijgende (LGO)

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Management en Organisatie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Management en

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Management en Organisatie Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Management en Leraar voorbereidend hoger onderwijs Management en Organisatie Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Management en Organisatie - 2011-2012 Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Management

Nadere informatie

Lesson Study: Een effectieve en bruikbare professionaliseringsbenadering in de Nederlandse context?

Lesson Study: Een effectieve en bruikbare professionaliseringsbenadering in de Nederlandse context? Lesson Study: Een effectieve en bruikbare professionaliseringsbenadering in de Nederlandse context? NRO-project 405-15-726 Siebrich de Vries, Gerrit Roorda, Klaas van Veen Maart 2017 Inhoud presentatie

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Maatschappijleer Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Maatschappijleer en Mij.

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Maatschappijleer Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Maatschappijleer en Mij. Leraar voorbereidend hoger onderwijs Maatschappijleer Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Maatschappijleer en Mij.wet - 2011-2012 Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Maatschappijleer

Nadere informatie

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Engels Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Engels - 2011-2012

Leraar voorbereidend hoger onderwijs Engels Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - M Leraar VHO Engels - 2011-2012 Leraar voorbereidend hoger onderwijs Engels Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Engels - 2011-2012 Vrije Universiteit Amsterdam - - M Leraar VHO Engels - 2011-2012 I Opbouw opleiding De opleiding

Nadere informatie

De zesde rol van de leraar

De zesde rol van de leraar De zesde rol van de leraar De leercoach Susan Potiek Ariena Verbaan Ten behoeve van de leesbaarheid van dit boek is in veel gevallen bij de verwijzing naar personen gekozen voor het gebruik van hij. Het

Nadere informatie

Burgerschapsvorming LVGS

Burgerschapsvorming LVGS Burgerschapsvorming LVGS Jacomijn van der Kooij Hoop 2 Een brede blik op burgerschap Mini-college Burgerschapsvorming en goed onderwijs Sinds 2006 verplicht: Wet actief burgerschap en sociale integratie.

Nadere informatie

CKV Festival 2012. CKV festival 2012

CKV Festival 2012. CKV festival 2012 C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van

Nadere informatie

LANDSEXAMEN VWO Het examenprogramma Het examenprogramma voor het commissie-examen Aardrijkskunde bestaat uit de volgende (sub)domeinen:

LANDSEXAMEN VWO Het examenprogramma Het examenprogramma voor het commissie-examen Aardrijkskunde bestaat uit de volgende (sub)domeinen: Examenprogramma AARDRIJKSKUNDE V.W.O. LANDSEXAMEN VWO 2017-2018 1 Het eindexamen Het vak Aardrijkskunde kent slechts het commissie-examen. Er is voor Aardrijkskunde dus geen centraal examen. Vanaf het

Nadere informatie

Expertisenetwerk School of Education. Zomerschool Praktijkgericht Onderzoek voor lerarenopleiders. 5-7 september 2012 Leuven

Expertisenetwerk School of Education. Zomerschool Praktijkgericht Onderzoek voor lerarenopleiders. 5-7 september 2012 Leuven Expertisenetwerk School of Education Zomerschool Praktijkgericht Onderzoek voor lerarenopleiders 5-7 september 2012 Leuven Drie stenen in de kikkerpoel Situering, omschrijving en belang van praktijkgericht

Nadere informatie

Hoe werkt Lesson Study in de lerarenopleiding?

Hoe werkt Lesson Study in de lerarenopleiding? Hoe werkt Lesson Study in de lerarenopleiding? Mogelijkheden en beperkingen van Lesson Study in het kader van het opleiden van leraren Carien Bakker - Lerarenopleider Universiteit Groningen Felix van Vugt

Nadere informatie

Hbo tweedegraadslerarenopleiding

Hbo tweedegraadslerarenopleiding Hbo tweedegraadslerarenopleiding Verkort traject www.saxionnext.nl Inhoudsopgave Inleiding 3 Een bijzondere opleiding 4 Opbouw 5 Toelating en inschrijving 7 Beste student, Je hebt een afgeronde hbo- of

Nadere informatie

Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2

Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2 Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden Inhoudsopgave Pagina Bron 1 Design Marcel Wanders. 2 Bron 2 ADHD in de klas. 2 Bron 3 Recensie over Boijmans van Beunigen 3 Bron 4 Flip in de klas. 4 Bron

Nadere informatie

vastgesteld door de faculteitsdirectie op 19 maart instemming van de facultaire medezeggenschapsraad op 5 april 2012.

vastgesteld door de faculteitsdirectie op 19 maart instemming van de facultaire medezeggenschapsraad op 5 april 2012. III FACULTEIT Maatschappij en Recht vastgesteld door de faculteitsdirectie op 19 maart 2012. instemming van de facultaire medezeggenschapsraad op 5 april 2012. A. Hieronder is voor zover van toepassing

Nadere informatie

KNAG dag Andreas Boonstra

KNAG dag Andreas Boonstra KNAG dag 2018 Andreas Boonstra 1 Beeldvorming Foto van Pixabay 2 Is er sprake van een kloof? Foto van Pixabay 3 Kennis en vaardigheden?? Is het en/of OF en/en? 4 Eerste jaar Aardrijkskunde op de Katholieke

Nadere informatie

Opleiding van leraren in de informaticawetenschappen

Opleiding van leraren in de informaticawetenschappen Opleiding van leraren in de informaticawetenschappen Studienamiddag Informaticawetenschappen in het leerplichtonderwijs Paleis der Academiën, Brussel, 2015-04-29 Bern Martens Lerarenopleiding Sec. Onderwijs

Nadere informatie

Bijlage 4. Resultaten docentenvragenlijst zomer Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo

Bijlage 4. Resultaten docentenvragenlijst zomer Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo Bijlage 4 Resultaten docentenvragenlijst zomer 2015 Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo Algemeen De digitale enquête heeft plaatsgevonden in juni-augustus 2015. In totaal hebben 105

Nadere informatie

WELKOM! Wil je op je A4 opschrijven wat je nu weet over Lesson Study? Evelien van Geffen 12 mei 2016

WELKOM! Wil je op je A4 opschrijven wat je nu weet over Lesson Study? Evelien van Geffen 12 mei 2016 WELKOM! Wil je op je A4 opschrijven wat je nu weet over Lesson Study? Evelien van Geffen e.c.van.geffen@hva.nl 12 mei 2016 1 UITKOMSTEN VORIG ONDERZOEK Een aantal conclusies uit het onderzoek van Amagir,

Nadere informatie

MEDIA WIJSHEID G E BRUIK COMMUNI CATI E. kri t i s c h Be g rip W I JSHEID

MEDIA WIJSHEID G E BRUIK COMMUNI CATI E. kri t i s c h Be g rip W I JSHEID MEDIA WIJSHEID G E BRUIK COMMUNI CATI E kri t i s c h Be g rip W I JSHEID Projectmedewerkers: Wat Wat u nu u in nu handen in handen heeft, heeft, is een is een overzicht overzicht van van de de competenties

Nadere informatie

Lerarenopleiding Geesteswetenschappen. Masterdag 16 mrt. 2018

Lerarenopleiding Geesteswetenschappen. Masterdag 16 mrt. 2018 Lerarenopleiding Geesteswetenschappen Masterdag 16 mrt. 2018 1 Inhoud Leraar worden? Opleidingstrajecten Curriculum Vakken Praktijk Toelatingseisen en informatie Individuele vragen 2 Waarom zou je leraar

Nadere informatie

LANDSEXAMEN HAVO

LANDSEXAMEN HAVO LANDSEXAMEN HAVO 2018-2019 Examenprogramma AARDRIJKSKUNDE H.A.V.O 1 Het eindexamen Het eindexamen van het vak Aardrijkskunde bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen

Nadere informatie

Vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie

Vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie Vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie Context 4: Omgeving en duurzame ontwikkeling. De leerlingen: 1. participeren aan milieubeleid en -zorg op school; 2. herkennen

Nadere informatie

Examenprogramma beeldende vorming

Examenprogramma beeldende vorming Examenprogramma beeldende vorming Informatiewijzer Preambule 1 Leeswijzer 2 beeldende vorming 3 1. Preambule De zes algemene onderwijsdoelen die voor alle vakken en sectoren in het vmbo gelden, zijn 1

Nadere informatie

Professioneel werken aan een kwaliteitsvolle vakdidactiek. SoE kernproject

Professioneel werken aan een kwaliteitsvolle vakdidactiek. SoE kernproject Professioneel werken aan een kwaliteitsvolle vakdidactiek SoE kernproject 2009-2011 Projectdoelen (1) Kwaliteitsstandaard Vakdidactiek generiek, inspirerend, uitdagend (2) Twee sets vakdidactisch materiaal

Nadere informatie

van, voor en door de leraar Discussienota Uitgangspunten Herijking Bekwaamheidseisen

van, voor en door de leraar Discussienota Uitgangspunten Herijking Bekwaamheidseisen van, voor en door de leraar Discussienota Uitgangspunten Herijking Bekwaamheidseisen Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 / De kern en inhoud als uitgangspunt... 4 1.1 de kern... 4 1.2 de inhoud... 5 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Visie op het technologisch onderwijs

Visie op het technologisch onderwijs 2014 Visie op het technologisch onderwijs Annet Kops Opleiding Mens en Technologie 11-5-2014 Inhoud VOORWOORD... 3 VISIE OP LEERLINGEN... 3 VISIE OP LEREN... 4 SOCIALE VAARDIGHEDEN... 5 ANALYSE OP BASIS

Nadere informatie

Werken met afbeeldingen in het examenprogramma aardrijkskunde havo/vwo

Werken met afbeeldingen in het examenprogramma aardrijkskunde havo/vwo Werken met afbeeldingen in het examenprogramma aardrijkskunde havo/vwo OPDRACHTEN EXAMENPROGRAMMA FUNCTIE AFBEELDING 1. De afbeelding als motivator Havo: Wereld, Aarde, Ontwikkelingsland, Leefomgeving

Nadere informatie

DENKEN IN SCENARIO S. Tine Béneker, Hans Palings, Iris Pauw

DENKEN IN SCENARIO S. Tine Béneker, Hans Palings, Iris Pauw DENKEN IN SCENARIO S Tine Béneker, Hans Palings, Iris Pauw Wat komt aan bod? 1. Wetenschappelijke en maatschappelijke context van denken in scenario s 2. Scenarioleren in de klas Model Didactische werkvormen

Nadere informatie

LANDSEXAMEN HAVO

LANDSEXAMEN HAVO LANDSEXAMEN HAVO 2018-2019 Examenprogramma AARDRIJKSKUNDE H.A.V.O 1 Het eindexamen Het eindexamen van het vak Aardrijkskunde bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen

Nadere informatie

De Leren Zichtbaar Maken Impact cyclus, (Ervaringen met de aanpak van John Hattie) Lunteren, 2016

De Leren Zichtbaar Maken Impact cyclus, (Ervaringen met de aanpak van John Hattie) Lunteren, 2016 De Leren Zichtbaar Maken Impact cyclus, (Ervaringen met de aanpak van John Hattie) Lunteren, 2016 Petra Meirink-Chatah, RKBS Beekbrug Pieter de Kool, Onderwijsadvies p.dekool@onderwijsadvies.nl Take away

Nadere informatie

Examenprogramma geschiedenis en staatsinrichting vmbo

Examenprogramma geschiedenis en staatsinrichting vmbo Examenprogramma geschiedenis en staatsinrichting vmbo Informatiewijzer Preambule 1 Leeswijzer 2 geschiedenis en staatsinrichting 3 1. Preambule De zes algemene onderwijsdoelen die voor alle vakken en sectoren

Nadere informatie

UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION

UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION LERARENOPLEIDING NATUURKUNDE, WISKUNDE, SCHEIKUNDE, INFORMATICA EN ONTWERPEN Heb jij een technische bachelor gevolgd

Nadere informatie

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012 Morele Ontwikkeling van Jongeren Hanze Jeugdlezing 2012 Wiel Veugelers Universiteit voor Humanistiek Universiteit van Amsterdam Opbouw verhaal Wat is morele ontwikkeling? Wat leert onderzoek over morele

Nadere informatie

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Inleiding: De pedagogische begeleiding heeft voor volgende jaren de samenwerking tussen BaO en SO als prioriteit gekozen.

Nadere informatie

25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee?

25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee? 25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee? 21 e eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs - stand van zaken- SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Petra Fisser

Nadere informatie

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer Domein B1.1 Biologie leren Begripsontwikkeling en jargon Leren van biologische vaardigheden Verschillen

Nadere informatie

Voldoende is niet goed genoeg.. Strategisch beleidsplan 2015/2019. Stichting H 3 O

Voldoende is niet goed genoeg.. Strategisch beleidsplan 2015/2019. Stichting H 3 O Voldoende is niet goed genoeg.. Strategisch beleidsplan 2015/2019 Stichting H 3 O 1 Bijzonder Wat is het bijzondere van H 3 O? Waarin onderscheidt H 3 O zich, wat maakt het verschil? En wat wil H 3 O waarmaken?

Nadere informatie

Bijlage 3 Resultaten docentenvragenlijst november/december 2013

Bijlage 3 Resultaten docentenvragenlijst november/december 2013 Bijlage 3 Resultaten docentenvragenlijst november/december 2013 Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo Algemeen De digitale enquête heeft plaatsgevonden in november/december 2013. In

Nadere informatie

Hoe kun je het wereldbeeld. van je leerlingen verbeteren? KNAG Onderwijsdag 2017 Workshop A28, Falco Zwinkels

Hoe kun je het wereldbeeld. van je leerlingen verbeteren? KNAG Onderwijsdag 2017 Workshop A28, Falco Zwinkels Hoe kun je het wereldbeeld van je leerlingen verbeteren? KNAG Onderwijsdag 2017 Workshop A28, Falco Zwinkels Programma Wat is een geografisch wereldbeeld? Waarom zou een wereldbeeld bij leerlingen ontwikkelen?

Nadere informatie

De ontwikkeling van de Mondriaan methode VISIE OP PROFESSIONALISEREN

De ontwikkeling van de Mondriaan methode VISIE OP PROFESSIONALISEREN M.11i.0419 De ontwikkeling van de Mondriaan methode VISIE OP PROFESSIONALISEREN versie 02 M.11i.0419 Naam notitie/procedure/afspraak Visie op professionaliseren Eigenaar/portefeuillehouder Theo Bekker

Nadere informatie

Wat is Samsam? SAMSAM, AMSTERDAM JULI 2015

Wat is Samsam? SAMSAM, AMSTERDAM JULI 2015 Wat is Samsam? SAMSAM, AMSTERDAM JULI 2015 2/9 Samsam is een educatief platform voor wereldwijze kinderen. Samsam wil bijdragen aan de ontwikkeling en opvoeding van kinderen tot wereldburgers. Wereldburgers

Nadere informatie

Samenvatting. samenvatting

Samenvatting. samenvatting Samenvatting samenvatting 8 Op deze foto is een landsgrens duidelijk waarneembaar. Waar zou dit zijn? Zichtbaar is de bewoning aan de ene kant van de grens, met huizen die eruit zien alsof ze niet goed

Nadere informatie

examenprogramma s vo AANVULLING BEROEPSGERICHTE VAKKEN VOORTGEZET ONDERWIJS vmbo

examenprogramma s vo AANVULLING BEROEPSGERICHTE VAKKEN VOORTGEZET ONDERWIJS vmbo en mma s examenprogramma s vo AANVULLING BEROEPSGERICHTE VAKKEN VOORTGEZET ONDERWIJS vmbo 0. Inhoud 1. Preambule 2 2. Examenprogramma per vak. 4 2.0 Leeswijzer. 4 2.1 Techniek-breed *) 2.2 ICT-route *)

Nadere informatie

Leerdoelen en kerndoelen

Leerdoelen en kerndoelen Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de

Nadere informatie

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding Inleiding Het LEOZ (Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg) is een samenwerkingsproject van: Fontys Hogescholen, Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg,

Nadere informatie