Iedereen kan leren lezen

Transcriptie

1 Iedereen kan leren lezen Versie 2: december 2015 Inhoudsopgave Voorwoord blz 2 Voorbereidend lezen groep 1/2 blz 3 Effectief aanvankelijk lezen in groep 3 blz 5 Effectief leesonderwijs groep 4 blz 7 Effectief leesonderwijs groep 5 t/m 8 blz 9 Wanneer komt een leerling in aanmerking voor vergoed traject? Blz 11 Dyslexie en hoe nu verder? blz 13 Begeleiding aan ouders blz 14 Speciale hulpmiddelen blz 15 Bijlage 1: Stappenplan voor dyslexie-trajecten blz 16 Bijlage 2: Praktische uitwerking Klavertje vier blz 17 1

2 Voorwoord Goed basisonderwijs is van belang voor de ontwikkeling van kinderen. Klavertje vier besteedt veel aandacht aan de basisvaardigheden taal, lezen en rekenen. Die vaardigheden zijn immers onmisbaar voor een goede schoolloopbaan en om als volwaardig burger straks deel te kunnen nemen aan de samenleving. School neemt een belangrijke plaats in bij de ontwikkeling van het kind. Deze verantwoordelijkheid vraagt om een heldere visie, taak en rol van de school. RKBS Klavertje vier wil een effectieve school zijn die de kansen op een succesvolle deelname aan de maatschappij vergroot. We hebben hoge verwachtingen van onze leerlingen. Het onderwijs is erop gericht dat we ieder kind mogelijkheden bieden om zich zo optimaal mogelijk te ontwikkelen, zodat ze als volwassenen een positieve bijdrage kunnen leveren aan de verdere ontwikkeling van onze samenleving. Het onderwijs rust op twee pijlers: 1. Nadruk op basisvaardigheden als lezen, taal en rekenen, als voorwaarden om leerlingen in bredere zin te kunnen vormen 2. Het sociaal-emotionele leren: de vaardigheden die je nodig hebt om goed te kunnen functioneren in de samenleving (creatief denken, samenwerken, problemen oplossen en experimenteren). We ondersteunen leerlingen in het ontwikkelen van zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld. Voor dit protocol richten wij ons op de basisvaardigheid taal. Taal bestaat uit spreken, luisteren, lezen en schrijven. Taal heb je nodig om te communiceren, om te kunnen denken, om de wereld om je heen te kunnen ordenen om er je creativiteit in kwijt te kunnen. Lezen is een wezenlijk onderdeel van taalvaardigheid. Niet iedereen leert vanzelf lezen. Ook bij ons op school is een percentage leerlingen dat niet zo gemakkelijk leert lezen en ook in hun verdere leerjaren moeite houdt met lezen. Deze leerlingen ondervinden bij het lezen dusdanige problemen dat zij het plezier in lezen dreigen te verliezen en niet meer gemotiveerd zijn om te lezen. Wij willen middels dit protocol het leesproces voor alle leerlingen bij ons op school goed in kaart brengen, begeleiden en extra ondersteunen waar nodig. We hebben dit protocol samengesteld aan de hand van het Protocol Leesproblemen en Dyslexie groep 1 en 2, groep 3, Groep 4 en groep 5-8 uitgave Expertise Centrum Nederland We willen met behulp van dit protocol een goed en samenhangend aanbod doen om zo vroeg mogelijk te kunnen interveniëren als er zich bij een leerling leesproblemen voordoen en hen het juiste onderwijsaanbod geven. Daarnaast willen we vooral het plezier in lezen laten behouden. Om dit te bereiken doen wij elk jaar mee aan verschillende activiteiten. Ook doen wij mee met het project De Bibliotheek op school. Dit is een leesbelevingsproject in samenwerking met de bibliotheek. Elk jaar rond de Kinderboekenweek en de Voorleesdagen wordt er in alle groepen aandacht besteed aan leesbelevingsactiviteiten. Ouders worden bewust bij deze activiteiten betrokken. 2

3 Voorbereidend lezen in groep 1 en 2 Algemeen Dyslexie kan op zijn vroegst eind groep 3 worden vastgesteld, nadat een leerling daadwerkelijk leesonderwijs en aanvullend daarop een half jaar intensieve leesbegeleiding heeft gehad. Signaleren Je kunt voorlopers van dyslexie vaak wel al in de kleuterperiode signaleren: Algemene activiteiten: -trage verwerking van informatie -niet begrijpen van complexe vragen (plannen en vasthouden van de volgorde van denkstappen) -moeite met onthouden van meervoudige instructies -moeite met onthouden of ophalen van namen uit het geheugen -woordvindingsmoeilijkheden voorbereidende leesactiviteiten: -moeite met onthouden van klank-letterkoppelingen -moeite met auditieve analyse -moeite met auditieve synthese -moeite met het aangeven van de positie van een klank in een woord -moeite met het verklanken van een woord als bepaalde klanken worden weggelaten of toegevoegd voorbereidende rekenactiviteiten: -problemen met het ordenen van objecten Groep 1 Beginsituatie: In de voorschoolse periode zijn leerlingen volop met geschreven taal bezig. Ze leren de basisprincipes van een taal en leren spreken en luisteren. Ze maken kennis met geschreven taal (ontluikende geletterdheid). We maken gebruik van de gegevens van de peuterestafette. Stap 1: Aanvang groep 1 (vanaf binnenkomst leerling - januari) Stimuleren van geletterdheid d.m.v. de uitgangspunten van beginnende geletterdheid. De leerkracht zorgt voor een uitdagende, geletterde leeromgeving. Er is veel aandacht voor de taalontwikkeling en woordenschat. Het gaat hierbij om een uur per dag: - Interactief voorlezen - Praten ( in duo s) tijdens grote kring - Klanken en letters - Woorden expliciet aanbieden en herhalen - Talige activiteiten tijdens de speel/werk les - Kansen grijpen tijdens het buitenspelen Observaties worden bijgehouden in de observatielijst taal groep 1+2. In afstemvergaderingen zal met elkaar gekeken worden wat opvalt en hoe erop geanticipeerd kan worden. Risicoleerlingen Leerlingen die opvallen door een zwakke taalontwikkeling krijgen in de kleine kring extra ondersteuning en begeleiding van de leerkracht (pre teaching/reteaching) Hier kan het directe instructiemodel worden toegepast. 3

4 Stap 2 Opstarten plan (januari) Invullen groepsoverzicht voorbereidend lezen. Invullen groepsplan voorbereidend lezen tweede helft groep 1. Voorbereiding kleine kring gebaseerd op het groepsplan voor leerlingen die onvoldoende opsteken van het aanbod aan geletterde activiteiten. Stap 3 Interventieperiode 1 (januari-juni) Zie stap 1: aanvang groep 1 Stap 4 meetmoment 1 (juni) Invullen observatielijst taalontwikkeling groep 1 Aanvullen groepsoverzicht voorbereidend lezen. Evalueren van het groepsplan voorbereidend lezen. Overdracht naar groep 2 Groep 2 Stap 1 Interventieperiode 1 (september-januari) Stimuleren van geletterdheid d.m.v. de uitgangspunten van beginnende geletterdheid. Aanvullen groepsoverzicht voorbereidend lezen. Invullen groepsplan voorbereidend lezen eerste helft groep 2 Gericht aanbod verrijken voor leerlingen met een onvoldoende klankbewustzijn en letterkennis Stap 2 Meetmoment 1 (januari) Invullen signaleringslijst: -automatiseren (kleuren snel benoemen) -auditieve analyse -auditieve synthese -letterkennis Afname Cito M2 taal voor kleuters: uitvallers zijn leerlingen met een IV of V-score Valt een leerling op een of meerdere onderdelen uit dan vindt er interventie plaats. Aan de hand van deze gegevens wordt het: - groepsoverzicht voorbereidend lezen groep 2 aangevuld - groepsplan voorbereidend lezen tweede helft groep 2 gemaakt. Stap 3 Interventieperiode 2 (januari-juni) Aanbod verrijken voor leerlingen met een onvoldoende klankbewustzijn en letterkennis. Extra begeleiding bieden d.m.v. de voorschotbenadering. Stap 4 Meetmoment2 (juni) Evalueren van het groepsplan voorbereidend lezen. Aanvullen van de observatielijst. Aanvullen van het groepsoverzicht toekomstige groep 3. Overdracht naar de volgende groep. 4

5 Effectief aanvankelijk lezen in groep 3. Technisch lezen: Veilig leren lezen Vrij lezen + boekpromotie Groep minuten 60 minuten Beginsituatie: Groepsoverzicht van groep 2 is leidraad om leesniveau van de leerlingen in beeld te hebben Leerlingen die al kunnen lezen worden in de eerste week van het schooljaar getoetst middels de DMT kaart 1 en de Grafementoets (letterkennis) van het LOVS om te bepalen of zij in de zonversie van VLL kunnen starten. We houden de normering aan die VLL aangeeft. Stap 1 Interventieperiode 1 (start schooljaar oktober) Interventies op klank-letterniveau: Dagelijks vijf minuten extra besteden aan de letterkennis met behulp van de letterlijn en gevarieerde werkvormen: letterkaartjes, lettergroeiboek, lettermuur, letterspelletjes, flitsen Letters aanbieden via meerdere zintuiglijke kanalen en in een betekenisvolle context en geheugensteuntjes voor lastige letters o.a. spreekbeeld Interventieprogramma Connect Klanken en Letters Interventies op woordniveau: Accent op het lezen van nieuwe woorden Onderhouden van de geleerde letters/woorden door het lezen van woordrijen Automatiseren door herhaald lezen Stap 2 Meetmoment 1: herfstsignalering (oktober) Deze signalering vindt plaats na kern 3 van Veilig Leren Lezen. De lees- en spellingvaardigheden van alle leerlingen worden getoetst. De resultaten worden ingevoerd in Parnassys. N.a.v. deze resultaten wordt het groepsoverzicht aangepast en zal het groepsplan lezen worden opgesteld. Stap 3 Interventieperiode 2 (Oktober-januari/februari) Interventies voor risicoleerlingen Zie interventieperiode 1 Stap 4 Meetmoment 2: wintersignalering (januari/februari) De wintersignalering wordt afgenomen wanneer alle letters zijn aangeboden. Lettertoets (resultaten invoeren in Parnassys) Leestekst Een kus op een been (resultaten invoeren in Parnassys) DMT kaart 1A en 2A (resultaten invoeren in LOVS) Cito Leestechniek M3 (resultaten invoeren in LOVS) Bij leerlingen die onvoldoende scoren op de LOVS Leestechniek (V en V-) nemen we AVI-M3 af (resultaat invoeren in LOVS) Cito Spelling M3 (resultaten invoeren in LOVS) N.a.v. deze resultaten wordt het groepsoverzicht aangepast en zal het groepsplan lezen worden aangepast. Leerlingen met een IV of V score bij Cito DMT komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van lezen. Leerlingen met een IV of V score bij Cito Spelling hebben goed in de gaten houden op het gebied van spelling. 5

6 Stap 5 Interventieperiode 3 (Januari/februari maart/april) Interventies voor risicoleerlingen Algemeen: zie interventieperiode1 Nog niet voldoende correct en/of vlot beheerste letters blijven oefenen totdat ze beheerst worden, niet als geïsoleerde letter, maar in woorden. Automatiseren door herhaald lezen. Interventieprogramma Connect woordherkenning Stap 6 Meetmoment 3: lentesignalering (maart/april) Grafementoets afnemen bij leerlingen die bij de wintersignalering niet voldoende scoren. (observatie in parnassys) Leerlingen die AVI-M3 kaart niet op beheersingsniveau lezen bij de wintersignalering, worden verder getoetst met AVI M3 Extra, versie A en DMT 1A en 2A. * VLL Lentesignalering spelling (invoeren in Parnassys). Voor dit moment is er echter geen normering. Het gaat hier om een evaluatief moment om vooruitgang op woordniveau te kunnen constateren. Op basis van de ruwe scores op de DMT kunnen we leerlingen vergelijken met hun eigen prestaties t.o.v. de wintersignalering. De gegevens worden geregistreerd in het groepsoverzicht bij het betreffende kind en worden ook gebruikt om het groepsplan te kunnen evalueren. Stap 7 Interventieperiode 4 (Maart/april-juni) Interventies voor de risicoleerlingen Algemeen: zie interventieperiode 1 Ga bij zwakke lezers uit van het instructieniveau en niet van het beheersingsniveau. Oefen met zwakke lezers in de laatste maanden van het schooljaar in groep 3 op AVI-E3 instructie- niveau, ook als ze AVI-M3 nog niet beheersen. Leg voor de risicoleerlingen het accent op het oefenen van de woorden met letterclusters vooraan en achteraan, zoals worst en stroop. Het oefenen van deze woorden is belangrijker dan het oefenen van meerlettergrepige woorden. Stap 8 Meetmoment 4: eindsignalering (juni) DMT 1B, 2B, 3B Cito Leestechniek E3 Bij leerlingen die onvoldoende scoren op de LOVS Leestechniek (IV of V) nemen we AVI-M3 Extra, versie B af. Cito Spelling E3 N.a.v. deze resultaten wordt het groepsoverzicht lezen aangepast en zal het groepsplan lezen worden aangepast. Leerlingen met een IV of V score bij Cito DMT komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van lezen. Leerlingen met een IV of V score bij Cito Spelling komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van spelling. Er vindt een duidelijke overdracht naar de volgende leerkracht plaats. 6

7 Effectief leesonderwijs groep 4 Voortgezet technisch lezen: Estafette Vrij lezen + boekpromotie Begrijpend (studerend) lezen: - lezen in Beeld Taal/spelling: Taalactief Groep minuten 60 minuten 60 minuten 360 minuten Beginsituatie: In het groepsoverzicht van groep 3 zijn de leesvorderingen van alle leerlingen aangegeven. Leerlingen die onvoldoende scoren op de CITO toetsen DMT, leestechniek en/of spelling, krijgen vanaf het begin extra begeleiding in de vorm van extra leestijd, leesinstructie in de groep en/of begeleiding buiten de groep. Er wordt gewerkt met groepsplannen. Alle leerlingen werken met de methode Estafette. Leerlingen met een IV of V-score voor Cito DMT volgen aanpak 1 van Estafette. De vloeiend en vlot kaart 1 geeft een beginsituatie voor groep 4, maar de uitslag van Cito DMT E3 is leidend. Leerlingen met een IV of V-score op het gebied van spelling zijn risicospellers. De aanpak bij Taalactief spelling wordt bij iedere spellingregel apart bepaald. Houd deze leerlingen wel in de gaten. Stap 1 Interventieperiode 1a (oktober/november) Interventies voor risicoleerlingen Interventies op woordniveau - zin niveau: Accent op het lezen van nieuwe woorden. Onderhouden van de geleerde woorden door het lezen van woordrijen. Automatiseren door herhaald lezen. Flitsoefeningen om tempoverhoging te stimuleren. Voor-door-koor lezen. Zingend lezen om het vloeiend lezen te stimuleren. Eventueel: Interventieprogramma Connect Woordherkenning Interventieprogramma Connect Vloeiend lezen Stap 2 Tussenmeting 1 (oktober/november) Na de herfstvakantie worden de leerlingen die extra ondersteuning hebben gekregen op het gebied van lezen getoetst met de DMT. De kaarten 1,2 en 3 worden afgenomen. Het gaat hier om een evaluatief moment om vooruitgang op woordniveau te kunnen constateren. Op basis van de ruwe scores op de DMT kunnen we leerlingen vergelijken met hun eigen prestaties t.o.v. de eindsignalering. De gegevens worden geregistreerd in het groepsoverzicht bij het betreffende kind en worden ook gebruikt om het groepsplan te kunnen evalueren. Stap 3 Interventieperiode 1b (Oktober/november - januari/februari) Interventies voor risicoleerlingen Zie interventieperiode 1 7

8 Stap 4 Hoofdmeting 1 (januari/februari) In januari worden CITO Leestempo, CITO spelling en DMT afgenomen. DMT kaart 1,2 en 3 (resultaten invoeren in LOVS) Cito Leestempo M4 (resultaten invoeren in LOVS) Bij leerlingen die onvoldoende scoren op de LOVS Leestempo (IV en V) nemen we AVI-M4 af (resultaat invoeren in LOVS) Cito Spelling M4 (resultaten invoeren in LOVS/categorie-analyse) N.a.v. deze resultaten worden de groepsoverzichten van lezen en spelling aangepast en zullen de groepsplannen worden geëvalueerd en een nieuw plan worden opgesteld. Leerlingen met een IV of V score bij Cito DMT komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van lezen. Leerlingen met een IV of V score bij Cito Spelling goed in de gaten houden op het gebied van spelling. Stap 5 Interventieperiode 2a (januari/februari- april) Alle leerlingen werken met de methode Estafette. Leerlingen met een IV of V-score voor Cito DMT volgen aanpak 1 van Estafette. Leerlingen met een IV of V-score op het gebied van spelling zijn risicospellers. De aanpak bij Taalactief spelling wordt bij iedere spellingregel apart bepaald. Stap 6 Tussenmeting (april) In april worden de leerlingen die extra ondersteuning hebben gekregen op het gebied van lezen getoetst met de DMT. De kaarten 1,2 en 3 worden afgenomen. Het gaat hier om een evaluatief moment om vooruitgang op woordniveau te kunnen constateren. Op basis van de ruwe scores op de DMT kunnen we leerlingen vergelijken met hun eigen prestaties t.o.v. de DMT afgenomen M4. De gegevens worden geregistreerd in het groepsoverzicht bij het betreffende kind en worden ook gebruikt om het groepsplan te kunnen evalueren. Stap 7 Interventieperiode 2b (April- mei/juni) Zie interventieperiode 2a (stap 5). Stap 8 Hoofdmeting 2 (juni) In juni worden CITO Leestempo, CITO spelling en DMT afgenomen. DMT kaart 1,2 en 3 (resultaten invoeren in LOVS) Cito Leestempo E4 (resultaten invoeren in LOVS) Bij leerlingen die onvoldoende scoren op de LOVS Leestempo (IV en V) nemen we AVI-toetsen af (vanaf het beheersingsniveau (resultaat invoeren in LOVS) Cito Spelling E4 (resultaten invoeren in LOVS/categorie-analyse) N.a.v. deze resultaten worden de groepsoverzichten van lezen en spelling aangepast en zullen de groepsplannen worden geëvalueerd Leerlingen met een IV of V score bij Cito DMT komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van lezen. Leerlingen met een IV of V score bij Cito Spelling komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van spelling. Er vindt een duidelijke overdracht naar de volgende leerkracht plaats. 8

9 Effectief leesonderwijs groep 5 t/m 8 Leestijd: Voortgezet technisch lezen: Estafette Vrij lezen + boekpromotie Begrijpend (studerend) lezen: - lezen in Beeld - Blits (gr.6/7/8) Taal/spelling: Taalactief Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep minuten 150 minuten 150 minuten 150 minuten 60 minuten 60 minuten 60 minuten 60 minuten 90 minuten 135 minuten 135 minuten 135 minuten 360 minuten 330 minuten 330 minuten 330 minuten Beginsituatie: In het groepsoverzicht van de vorige groep zijn de leesvorderingen van alle leerlingen aangegeven. Leerlingen die onvoldoende scoren op de CITO toetsen DMT, leestempo en/of spelling, krijgen vanaf het begin extra begeleiding in de vorm van extra leestijd, leesinstructie in de groep en/of begeleiding buiten de groep. Er wordt gewerkt met groepsplannen. Alle leerlingen werken met de methode Estafette. Leerlingen met een IV of V-score voor Cito DMT volgen aanpak 1 van Estafette. De vloeiend en vlot kaart 1 geeft een beginsituatie voor het nieuwe leerjaar, maar de uitslag van Cito DMT eind vorig schooljaar is leidend. Leerlingen met een IV of V-score op het gebied van spelling zijn risicospellers. De aanpak bij Taalactief spelling wordt bij iedere spellingregel apart bepaald. Houd deze leerlingen wel in de gaten. Stap 1 Interventieperiode 1a (oktober/november) Interventies voor risicoleerlingen Interventies op woordniveau - zin niveau: Accent op het maken van leeskilometers. Onderhouden van de geleerde woorden door het lezen van woordrijen. Automatiseren door herhaald lezen. Flitsoefeningen om tempoverhoging te stimuleren. Voor-door-koor lezen. Eventueel: Ralfi lezen Stap 2 Tussenmeting 1 (oktober/november) Na de herfstvakantie worden de leerlingen die extra ondersteuning hebben gekregen op het gebied van lezen getoetst met de DMT. De kaarten 1,2 en 3 worden afgenomen. Het gaat hier om een evaluatief moment om vooruitgang op woordniveau te kunnen constateren. Op basis van de ruwe scores op de DMT kunnen we leerlingen vergelijken met hun eigen prestaties t.o.v. de DMT afgenomen in juni. De gegevens worden geregistreerd in het groepsoverzicht bij het betreffende kind en worden ook gebruikt om het groepsplan te kunnen evalueren. Stap 3 Interventieperiode 1b (Oktober/november - januari/februari) Interventies voor risicoleerlingen Zie interventieperiode 1 9

10 Stap 4 Hoofdmeting 1 (januari/februari) In januari worden CITO Leestempo, CITO spelling en DMT afgenomen. DMT kaart 1,2 en 3 (resultaten invoeren in LOVS) Cito Leestempo M (resultaten invoeren in LOVS) Bij leerlingen die onvoldoende scoren op de LOVS Leestempo (IV en V) nemen we AVI-M af (resultaat invoeren in LOVS) Cito Spelling M (resultaten invoeren in LOVS/categorie-analyse) N.a.v. deze resultaten worden de groepsoverzichten van lezen en spelling aangepast en zullen de groepsplannen worden geëvalueerd en een nieuw plan worden opgesteld. Leerlingen met een IV of V score bij Cito DMT komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van lezen. Leerlingen met een IV of V score bij Cito Spelling goed in de gaten houden op het gebied van spelling. Stap 5 Interventieperiode 2a (januari/februari- april) Alle leerlingen werken met de methode Estafette. Leerlingen met een IV of V-score voor Cito DMT volgen aanpak 1 van Estafette. Leerlingen met een IV of V-score op het gebied van spelling zijn risicospellers. De aanpak bij Taalactief spelling wordt bij iedere spellingregel apart bepaald. Stap 6 Tussenmeting (april) In april worden de leerlingen die extra ondersteuning hebben gekregen op het gebied van lezen getoetst met de DMT. De kaarten 1,2 en 3 worden afgenomen. Het gaat hier om een evaluatief moment om vooruitgang op woordniveau te kunnen constateren. Op basis van de ruwe scores op de DMT kunnen we leerlingen vergelijken met hun eigen prestaties t.o.v. de DMT afgenomen in januari. De gegevens worden geregistreerd in het groepsoverzicht bij het betreffende kind en worden ook gebruikt om het groepsplan te kunnen evalueren. Stap 7 Interventieperiode 2b (April- mei/juni) Zie interventieperiode 2a (stap 5). Stap 8 Hoofdmeting 2 (juni) In juni worden CITO Leestempo, CITO spelling en DMT afgenomen. DMT kaart 1,2 en 3 (resultaten invoeren in LOVS) Cito Leestempo E (resultaten invoeren in LOVS) Bij leerlingen die onvoldoende scoren op de LOVS Leestempo (IV en V) nemen we AVI-toetsen af vanaf het beheersingsniveau (resultaat invoeren in LOVS) Cito Spelling E (resultaten invoeren in LOVS/categorie-analyse) N.a.v. deze resultaten worden de groepsoverzichten van lezen en spelling aangepast en zullen de groepsplannen worden geëvalueerd Leerlingen met een IV of V score bij Cito DMT komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van lezen. Leerlingen met een IV of V score bij Cito Spelling komen in aanmerking voor extra ondersteuning op het gebied van spelling. Er vindt een duidelijke overdracht naar de volgende leerkracht plaats. 10

11 Wanneer komt een leerling in aanmerking voor een onderzoek? Vanaf 1 januari 2015 komen diagnostiek en behandeling van ernstige dyslexie in het basiszorgpakket van de gemeente. De vergoede zorg geldt voor leerlingen met ernstige, enkelvoudige dyslexie. Dat wil zeggen dat er bij deze leerlingen, naast dyslexie, geen sprake is van een of meer andere (leer)stoornissen (co-morbiditeit). Is dat wel het geval, dan hebben deze leerlingen uiteraard recht op goede zorg, maar niet op vergoede zorg in het kader van deze regeling. Als ouders aanspraak willen maken op vergoeding van diagnostiek en behandeling bij ernstige dyslexie, moet de school het leerling dossier leveren waarmee het vermoeden van (ernstige) dyslexie wordt onderbouwd. Om voor de vergoede regeling in aanmerking te komen moet een leerling aan de volgende voorwaarden voldoen: De leerling heeft op de meest recente meetmomenten (hoofdmetingen) drie keer achtereenvolgend een V- behaald op het gebied van het woordlezen (DMT). De leerling heeft op de meest recente meetmomenten (hoofdmetingen) drie keer achtereenvolgend een V- behaald op het gebied van het spellen in combinatie met drie keer achtereenvolgend een IV of V op het gebied van het woordlezen (DMT). De leerling heeft voldoende adequate begeleiding ontvangen (15 a 20 weken). De intensieve aanpak van de methode (connect lezen in groep 3 en aanpak 1 estafette in groep 4 t/m 7). Dit betekent dat er extra begeleiding geboden is door een leerkracht en/of leesspecialist voor lezen en/of spellen, ten minste een uur (drie maal twintig minuten) per week, gedurende een periode van minimaal een half jaar. Niet aanwezig, of onder controle, zijn van een andere stoornis. Hoe om te gaan met doublure? Bij lezen wordt het volgende onderscheid gemaakt: Kinderen aangemeld in de middenbouw groep 3, 4 en 5: Rekening houden met doublure, dus bij doublure in groep 3, 4 of 5 deze doublure meetellen. We doen anders kinderen tekort, als het gaat om vaststellen van ernstige dyslexie. Kinderen aangemeld in de bovenbouw groep 6, 7 of 8: Bij een doublure van 3 jaar of langer geleden: de doublure niet meetellen. Dit dan ook tijdens de behandeling aanhouden. Bij spelling betekent dit: Bij een doublure wordt altijd vergeleken met kinderen op groepsniveau. Dit omdat het vergelijken op leeftijdsniveau niet eerlijk is aangezien een gedoubleerd kind nu eenmaal nog niet de stof heeft gehad. Goed (lees)onderwijs doet er toe! Scholen hebben een belangrijke taak bij de aanpak van leesproblemen en dyslexie. Met effectief leesonderwijs zorgt de school ervoor dat een leerling met (ernstige) leesproblemen verzekerd kan zijn van ondersteuning tijdens de hele schoolloopbaan. Al dan niet met behulp van behandeling door een dyslexiebehandelaar wanneer er sprake is van ernstige dyslexie. Signaleren en begeleiden Dyslexie is een lees- en/of spellingprobleem dat zich als eerste op school manifesteert. De aanpak van lees- en spellingproblemen is primair de verantwoordelijkheid van scholen. De school zal de leerlingen van wie het vermoeden bestaat dat zij (ernstige) dyslexie hebben, moeten signaleren. Via signaleren en intensief begeleiden stelt de school leerachterstand en didactische resistentie vast. Signaleren en begeleiden Vastleggen in leerlingdossier Meetmoment 1: Toetsgegevens leerlingvolgsysteem Interventie 1 (± 3 maanden): Uitvoering handelingsplan Meetmoment 2: Toetsgegevens LVS + evaluatie handelingsplan Interventie 2 (± 3 maanden): Uitvoering handelingsplan Meetmoment 3: Toetsgegevens LVS + evaluatie handelingsplan 11

12 Gezondheidszorg inschakelen Bij een vermoeden van ernstige dyslexie, kunnen ouders hun kind aanmelden voor diagnostiek en behandeling. Het Protocol Dyslexie Diagnostiek & Behandeling (voor de Zorg) stelt eisen aan de informatie die moet worden aangeleverd over het voortraject op school (zie kader). De school levert het leerlingdossier aan dat nodig is voor aanmelding bij de gezondheidszorg. Een leerlingdossier, voorzien van een argumentatie voor het vermoeden van (ernstige) dyslexie en getekend namens het bevoegd gezag van de school, is een noodzakelijke voorwaarde om voor vergoede zorg in aanmerking te komen. De gekwalificeerde diagnosticus waar ouders hun kind aanmelden, beoordeelt op basis van het leerlingdossier of het vermoeden van dyslexie voldoende onderbouwd is. Wanneer dat het geval is, bepaalt deze op basis van het leerlingdossier en eigen diagnostisch onderzoek of er daadwerkelijk sprake is van ernstige, enkelvoudige dyslexie. Als de diagnose ernstige, enkelvoudige dyslexie wordt gesteld, bepaalt de diagnosticus welke behandeling het meest adequaat is. Wat moet de school aanleveren in het dossier? Het aanmeldingsformulier met daarin de volgende informatie: basisgegevens uit het leerlingvolgsysteem beschrijving van het lees- en spellingprobleem signalering lees- en spellingproblemen: datum, toets (criteria, score) Uitdraai LOVS omschrijving van de extra begeleiding (doelen, duur, inhoud, organisatievorm, begeleider) resultaten van de extra begeleiding en beschrijving van gebruikte toetsen en normering vaststelling toenemende achterstand ten opzichte van de normgroep, met vermelding van gebruikte toetsen en normcriteria argumentatie voor het vermoeden van ernstige dyslexie: aantonen van didactische resistentie na geboden begeleiding van voldoende intensiteit en kwaliteit indien bekend, vermelding en beschrijving van eventuele andere (leer)stoornissen Het dossier wordt getekend door de directeur namens het bevoegd gezag. Afstemmen onderwijs, gezondheidszorg & ouders Ongeacht de uitkomst van het diagnostisch onderzoek blijft de school verantwoordelijk voor een adequate ondersteuning en begeleiding van de leerling. Als bij een kind ernstige, enkelvoudige dyslexie wordt vastgesteld, is behandeling binnen de gezondheidszorg een mogelijkheid. De verwachting is, op basis van eerder onderzoek, dat gemiddeld 3 à 4 procent van de totale leerlingenpopulatie aanspraak kan maken op (vergoede) behandeling. Voor een optimaal resultaat is het belangrijk dat de aanpak van de school en de dyslexiebehandelaar op elkaar worden afgestemd. Belangrijke momenten in deze afstemming zijn: na de diagnostiek en aansluitend op de evaluatiemomenten in de behandeling (na 3, 6, 12 en eventueel 18 maanden). Als een kind niet voor een vergoed traject in aanmerking komt kunnen ouders besluiten om hun kind zelf te laten onderzoeken op dyslexie. De school levert dan een dossier aan, maar kosten zijn voor rekening van ouders. 12

13 Dyslexie en hoe nu verder? Er is dyslexie vastgesteld en een dyslexieverklaring afgegeven. Deze verklaring is levenslang geldig. Deze leerlingen, maar ook de ouders vragen een andere manier van begeleiding. Hoe ziet de begeleiding van de dyslectische leerlingen eruit? Leerlingen met een dyslexieverklaring zijn niet opeens van hun dyslexie af als zij een verklaring hebben. Leerlingen met dyslexie behouden het recht op extra ondersteuning. Zij zullen aanpak 1 blijven volgen van Estafette. Het is belangrijk om hun vorderingen in de gaten te houden. Alle leerlingen met leesproblemen moeten minimaal 10 minuten per dag lezen (zowel hardop als stillezen). Het leesplezier moet voorop staan. Iedere leerling is anders en leert op een andere manier. Ga in gesprek met de leerling over welke aanpassingen wenselijk zijn. Een leerling kan vaak zelf goed aangeven wat hij of zij prettig vindt en wat niet. Aanpassingen waar je aan kunt denken zijn het volgende: Houd rekening met de problemen en heb daar begrip voor. Geef de leerlingen een prettig gevoel. Houd regelmatig gesprekjes om dit te peilen. Leerlingen met dyslexie hebben meer tijd nodig om opdrachten te lezen en te schrijven, maar dat geldt ook voor andere automatiseringstaken, zoals tempotoetsen. Houd daar rekening mee door bv sommen om en om te doen of een apart rekendictee. Gedicteerde en op bord geschreven teksten werken vaak in het nadeel van een dyslectisch leerling. Beter is het om deze mondeling te zeggen of op een blaadje te geven, zodat het leerling niet elke keer naar het bord hoeft te kijken. Laat leerlingen met dyslexie werken met gekopieerd materiaal. Dit geldt ook voor rekenboeken, maar ook voor zaakvakken. Zo kunnen ze direct werken. Een bijwijzer is een eenvoudig maar een zinvol hulpmiddel Niet onverwacht laten voorlezen. De teksten kunnen vergroot worden als dat prettiger is. Laat een woord in stukken verdelen als het niet herkend wordt. Hardop laten zeggen van dingen kan een leerling helpen om iets beter te onthouden Herhaling is super belangrijk, het automatiseren van alles is moeizaam Geef deze leerlingen een duidelijke structuur, ook wat betreft de organisatie van hun werk Leerlingen kunnen op advies van een dyslexiebehandelaar gebruik maken van een daisyspeler of het programma SPRINT, boeken kunnen op cd worden besteld. Ook methodes zijn op cd verkrijgbaar. ( Methodetoetsen: Bij overhoringen en proefwerken hebben ze extra tijd nodig. Methodetoetsen mogen voorgelezen worden. Toetsen kunnen ook mondeling afgenomen worden. Cito-toetsen: CITO Begrijpend lezen mag worden voorgelezen aan leerlingen met een dyslexieverklaring. Alle andere toetsen maken zij zelfstandig. CITO eindtoetsen kunnen op CD besteld worden. Ook is het mogelijk om vergrote exemplaren aan te vragen. Voorlezen van tekst blijft een hele goede optie. Bij leerlingen met dyslexie wordt Cito Leestempo en AVI afgenomen. Beide toets uitslagen worden op het rapport vermeld. De score van de AVI afname bij de opmerkingen. Spelling: Alle leerlingen met dyslexie mogen een spellingsboekje hebben, waarin de moeilijke woorden en regels goed beschreven zijn. Dit boekje dient als naslagwerk. 13

14 Deze leerlingen zijn gebaat bij het aanbieden van regels voor spelling, woordbeeld inprenting alleen met mondelinge ondersteuning. Bij een dictee door middel van een puntje aangeven in welke woorden een fout zit en de leerling nog een keer naar deze woorden laten kijken. De woorden na dit correctiemoment tellen. Een bodemcijfer voor dictee op het rapport, maar niet op methode dictees. Stel/taalopdrachten: Leerlingen met dyslexie kunnen het best werkstukken op de computer doen en kunnen gebruik maken van de spellingcontrole. Leerlingen mogen altijd moeilijke woorden opzoeken in een woordenboek Let bij stelopdrachten en zaakvakken op de inhoud en reken spellingsfouten niet mee in beoordeling. Moeilijke woorden kunnen gearceerd worden en vooraf besproken worden. Ook belangrijke woorden (bijv bij begrijpend lezen of zaakvakken) kunnen gearceerd worden Zaakvakken: Bij zaakvakken of ander veel te lezen teksten is het goed om de teksten van te voren (al thuis) te laten voorbereiden Rekenen: Leerlingen mogen met rekenen altijd gebruik maken van een tafelkaart of incidenteel van een rekenmachine Engels: Engels alleen mondeling laten doen. De te leren woordjes kunnen ook op een bandje gezet worden. Begeleiding van ouders: De ouders worden op de hoogte gebracht van de resultaten van hun kind. Dit gebeurt door oudergesprekken, maar ook door de rapporten. Mocht er sprake zijn van zorg over een leerling, dan worden de ouders daarvan tegelijk op de hoogte gesteld. Met ouders wordt besproken als hun kind in een rustiger tempo door de leerstof heen gaat; zij worden op de hoogte gebracht van het te verwachten einddoel en hoe dit bereikt gaat worden. Met ouders wordt een gesprek aangegaan als wordt overwogen een dyslexieverklaring aan te vragen Indien nodig wordt aan ouders gevraagd thuis activiteiten te doen ter stimulering van de ontwikkeling, bv voorlezen. Ouders krijgen tips van de leerkracht om gericht met hun kind aan de slag te gaan. Het thuis oefenen wordt afgestemd met de ouders en mag alleen plaats vinden als het past bij het kind. Als een leerling een dyslexieverklaring krijgt, dan wordt deze met ouders besproken. Het kan zijn dat externe hulpverlening goed is voor het kind, dan bespreekt de leerkracht dit met de ouders. Ook als er specifiek materiaal moet worden aangeschaft zoals bv een daisy speler, Sprint of ander materiaal. De ouders worden gewezen op het bestaan van de oudervereniging: Balans. Ouders wijzen op het bestaan van Makkelijk Lezen plein in de bibliotheek 14

15 Speciale hulpmiddelen/ ondersteunende technologie/ andere informatiebronnen Hulpmiddelen bij leesproblemen: gesproken boeken. ( voor gesproken schoolboeken. Alpha Smart: draagbare tekstverwerker of andere tekstverwerker Lees en spellingsprogramma s zoals Sprint; Readingpen (woorden spreken, spellen of betekenis verklaren) of irispen (gekoppeld aan computer) Software, zowel methode afhankelijk als methode onafhankelijk. Overhoorprogramma s, zie ook Typecursus voor kinderen Daisyspeler, voor informatie: of www. balansdigitaal.nl Belangrijke adressen:

16 Bijlage 1: Stappenplan voor dyslexie-trajecten: Stap 1: Leerkracht signaleert een mogelijke dyslectische leerling Stap 2: Leerkracht mailt de taalspecialisten (cc Friedeke) met een overzichtslijst Cito resultaten en observatiepunten die relevant zijn voor een aanvraag dyslexie. Stap 3: De taalspecialisten bekijken de resultaten en doen bij twijfel een eventuele pre-intake bij Onderwijs advies. Stap 4: De taalspecialisten bepalen of de leerling in aanmerking komt. Stap 5: De taalspecialisten nemen contact op met de leerkracht. Stap 6: Ouders en leerkracht vullen de benodigde formulieren in. Stap 7: De benodigde formulieren worden gescand en aangehangen in Parnassys. De papieren versie gaat naar één van de taalspecialisten. Stap 8: De taalspecialisten sturen het verslag op naar het secretariaat van Onderwijs Advies. Stap 9: De leerkracht van de betreffende leerling wordt het contactpersoon. De leerkracht informeert de taalspecialisten over de voortgang van het traject. 16

17 Bijlage 2: Praktische uitwerking Klavertje vier Doel: heldere lijnen zodat leerkrachten, specialisten, KTL, zorg coördinator en ouders weten wie wat op welk moment onderneemt. Leerkrachten zijn op de hoogte van het lees/dyslexie protocol voor groep 1/ 2, groep 3 /5 en groep 6 t/m 8. Aan het begin van het schooljaar verzorgen specialisten een presentatie hierover in de kernteamvergadering. Elk schooljaar gebeurt dit opnieuw om kennis binnen het team levend en up-to-date te houden. Kleuterbouw In de groepen 1 /2 wordt voorbereidend lezen tijdens afstemvergaderingen op de agenda gezet door afstemmer en de taalspecialist van de kleuterbouw. Leerkrachten zetten interventies in voor leerlingen die onvoldoende ontwikkeling laten zien. De taalspecialist kan hierbij advies geven. In groep 2 krijgen leerlingen die dat nodig hebben een voorschotbenadering. Dit wordt gecoördineerd door de afstemmer en taalspecialist. Ouders worden tijdens 10 minuten gesprekken op de hoogte gehouden van de ontwikkeling van hun kind en weten wat aandachtspunten zijn. De leerkrachten zijn verantwoordelijk voor een goede overdracht naar groep 3, zodat bekend is wat aandachtspunten bij een leerling zijn. Groep 3 In groep 3 wordt gewerkt met heldere Cito doelen die door het MT vastgesteld worden. Gedurende het jaar wordt het aanvankelijk leesproces zorgvuldig gevolgd. Leerkrachten bespreken na elke kern van VLL onder leiding van de afstemmer en taalspecialist van hun bouw de resultaten van het technisch lezen en de interventies voor de leerlingen die achterblijven. Zo nodig wordt bekeken hoe interventies buiten de groep ingezet kunnen worden. De KTL wordt op de hoogte gehouden van de resultaten door de afstemmer. Na de Cito toetsen maken de leerkrachten o.l.v. de KTL een analyse van de opbrengsten gerelateerd aan de gestelde doelen. Ouders worden tijdens 10 minuten gesprekken op de hoogte gehouden van de ontwikkeling van hun kind en weten wat aandachtspunten zijn. Groepen 4 t/m 8 Ook voor het voortgezet technisch lezen worden door het MT heldere Cito doelen gesteld en worden de resultaten per leerjaar, eens in de twee maanden besproken onder leiding van de afstemmer en de taalspecialist. Ook de in te zetten interventies worden samen besproken. Zo nodig wordt bekeken hoe interventies buiten de groep ingezet kunnen worden. De KTL wordt op de hoogte gehouden van de resultaten door de afstemmer. Na de Cito toetsen maken de leerkrachten met de KTL een analyse van de opbrengsten gerelateerd aan de gestelde doelen. Ouders worden tijdens 10 minuten gesprekken op de hoogte gehouden van de ontwikkeling van hun kind en weten wat aandachtspunten zijn. 17

18 Zwakke lezers/spellers Leerlingen die na een periode van extra intensieve instructie en extra oefentijd binnen de groep toch achterblijven worden besproken in de groepsbespreking met de KTL en komen dus ook aan de orde in het tweewekelijkse overleg tussen KTL en zorg coördinator. De taalspecialist instrueert de leerkracht over het verder inzetten en zorgvuldig bijhouden van extra interventies en de resultaten daarvan omdat er sprake van dyslexie kan zijn. Minimaal vier keer per schooljaar is er overleg tussen zorg coördinator en taalspecialisten over de zwakke lezers (oktober, januari, april en juni). De school kan daarbij een lees/dyslexie specialist van OA vragen aan te schuiven om advies te geven over aanvragen voor vergoede dyslexie trajecten en over interventies voor zwakke lezers en spellers. Ook nieuwe inzichten en regelingen op het gebied van lezen en dyslexie worden besproken. Als aanvraag voor een vergoed dyslexietraject aan de orde is vult de leerkracht het aanvraagformulier in met de gegevens die eerder over het leerling en de interventies vastgelegd zijn. De zorg coördinator verstuurt dit en is contact persoon. Als een leerling in aanmerking komt voor een vergoede behandeling is de leerkracht aanwezig bij het intake gesprek. Leerkracht en zorg coördinator zijn aanwezig bij het eindgesprek. De zorg coördinator houdt overzicht van het aantal afgegeven dyslexieverklaringen en rapporteert daarover naar de KTL. Rollen Leerkrachten: Kennen de inhoud van het lees/dyslexie protocol. Werken doelgericht, volgen hun leerlingen nauw en analyseren de leesopbrengsten. Bespreken de voortgang van de leesontwikkeling van hun groep met collega s van hun leerjaar en een taalspecialist. Zij weten wat te doen bij achterblijvende (of vooruitlopende) resultaten en komen met een ondersteuningsvraag als zij handelingsverlegen zijn. Houden interventies en de effecten daarvan bij in het groepsplan. Zorgen dat alle relevante gegevens in Parnassys in staan en zorgt voor een goede overdracht naar de volgende leerkracht. Houden ouders op de hoogte van de leesvorderingen van hun kind. Zit bij het start en eind gesprek van een dyslexiebehandeling. Taalspecialisten: Zijn op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van lezen en dyslexie. Verzorgen daar aan het begin van elk schooljaar een presentatie over per bouw. Bespreken de leesprestaties in de jaargroep vergadering en leveren ideeën voor interventies aan leerkrachten. Bepalen met leerkrachten leerlingen die mogelijk dyslexie hebben en informeren hen over de stappen die genomen moeten worden voor vergoed dyslexie onderzoek. Is contactpersoon voor OA bij aanmelden van leerlingen voor vergoed dyslexie onderzoek. Kunnen zo nodig een leerling observeren en een didactisch gesprek voeren. Kunnen leerkrachten en leerlingeninstructie geven over het programma SPRINT. Overleggen minimaal vier keer per jaar over lezen/dyslexie met de zorg coördinator. 18

19 Actualiseren jaarlijks het lees/dyslexieprotocol. Zorg coördinator: Is op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van lezen en dyslexie. Is op de hoogte van de leesvorderingen en zeer zwakke lezers door overleg met KTL. Overlegt minimaal vier keer per jaar met de taalspecialisten over lezen/dyslexie en vraagt daar zo nodig een expert van OA bij. Is contactpersoon voor OA bij het inkopen van expertise. Zorgt dat de kennis van taalspecialisten geborgd blijft. Houdt het overzicht over het aantal leerlingen met een dyslexie verklaring en rapporteert dit jaarlijks naar het MT. Maakt twee keer per jaar een rooster voor het voorlezen van Cito begrijpend lezen. Vraagt zo nodig nieuwe licenties aan voor het programma SPRINT en houdt overzicht over wat er gebruikt wordt op school. Kernteamleiders: Stellen Cito doelen op per leerjaar voor technisch lezen. Ontvangen de Cito analyses van leerkrachten en maken een meta analyse op schoolniveau. Volgen de leesvorderingen in hun bouw d.m.v. overleg met afstemmers, groepsgesprekken en opbrengsten analyses. Overleggen tweewekelijks met de zorg coördinator over leerlingen die extra aandacht nodig hebben en bepalen welke actie er nodig is. Zijn zo nodig bij het eindgesprek van een dyslexiebehandeling aanwezig. Spreken leerkrachten, afstemmer, taalspecialist en zorg coördinator aan op het goed uitvoeren van hun rol. Signaleren waar extra professionalisering nodig is. 19