NEDERLAND EN DE ZES CARIBISCHE EILANDEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "NEDERLAND EN DE ZES CARIBISCHE EILANDEN"

Transcriptie

1 NEDERLAND EN DE ZES CARIBISCHE EILANDEN KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM Deze les hoort bij de website tijdlijn.200jaarkoninkrijk.nl Deze website is een digitale tijdlijn over de geschiedenis van de Nederlandse Caribische eilanden. De website is gepubliceerd ter gelegenheid van de viering van 200 jaar koninkrijk. De les bestaat uit drie delen: 1. Introductie Wat weet je van de Cariben? (alle niveaus) 2. Startopdracht Wegwijs op de Cariben + Caribische Bingo (alle niveaus) 3. Verdiepingsopdracht De eilanden binnenstebuiten (havo-vwo) LEERDOEL Leerlingen leren dat de zes Caribische eilanden onderdeel zijn het Koninkrijk der Nederlanden. Leerlingen leren over de geschiedenis en het bestuur van de zes Caribische eilanden. BENODIGHEDEN Werkblad: Wegwijs op de Cariben Opdrachtblad: De eilanden binnenstebuiten Werkblad: De eilanden binnenstebuiten Bingokaarten (te downloaden op DUUR Deel 1: 20 minuten Deel 2: 35 minuten Deel 3: 1 lesuur + huiswerk HANDLEIDING DEEL 1: WAT WEET JE VAN DE CARIBEN? 1. Vertel dat het Koninkrijk der Nederlanden niet alleen uit Nederland bestaat. Vraag de leerlingen welke eilanden in de Caribische zee nog meer bij het Koninkrijk horen. Antwoord: Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. 2. Schrijf op het bord Caribisch gebied Schrijf namen van de zes eilanden daaromheen. 3. Vraag leerlingen waar ze aan denken als ze aan de Caribische eilanden denken? Schrijf alle woorden die genoemd worden op het bord in een woordweb. 4. Bespreek met de klas hoeveel de leerlingen al weten over het Caribisch deel van het Koninkrijk. En vertel dat ze met de volgende opdrachten meer gaan leren over de eilanden.

2 DEEL 2: WEGWIJS OP DE CARIBEN 5. Zorg dat iedere leerling achter een computer kan werken en deel de werkbladen uit. Leerlingen moeten naar tijdlijn.200jaarkoninkrijk.nl en krijgen 20 minuten de tijd om de opdracht te maken. 6. Sluit de les af met de Caribenbingo (zie handleiding verderop). Met deze bingo test je wat de leerlingen hebben geleerd tijdens de opdracht. Zorg voor een klein presentje voor de winnaar van de Bingo DEEL 3: DE EILANDEN BINNENSTEBUITEN 7. Verdeel de klas in 10 groepjes. 8. Ieder groepje krijgt een onderwerp, er zijn vijf onderwerpen: Curaçao Aruba Bonaire Sint Maarten Sint Eustatius en Saba 9. Geef ieder groepje een werkblad met de vlag en de kaart van het eiland (bij voorkeur op A3, maar A4 kan ook)en het opdrachtblad. Geef leerlingen de volgende opdracht: Zoek in de digitale tijdlijn zoveel mogelijk informatie over jouw eiland(en). Vul deze informatie in op het werkblad, en maak hier een poster van waarmee je aan je medeleerlingen kunt vertellen over de geschiedenis van jouw eiland(en). Je moet over minimaal vier van onderstaande onderwerpen iets kunnen vertellen: Handel Economie Beroemde personen Slavernij Tweede Wereldoorlog Bestuur en politiek 10. Dit is een huiswerkopdracht, vraag leerlingen om de volgende les hun werkblad mee te nemen. Of werk in het computerlokaal en laat de opdracht in de les maken. 11. Laat ieder groepje een korte presentatie houden over hun eiland (max 3 minuten).

3 CARIBISCHE BINGO DOEL Op een speelse manier de kennis van leerlingen over het Caribisch deel van het koninkrijk testen. HOE WERKT HET? Alle leerlingen krijgen een bingokaart. Op deze kaart staan negen vakjes met daarin antwoorden. U leest de vragen op. Staat het juiste antwoord op de kaart? Dan strepen leerlingen dit antwoord af. Wie het eerst één rijtje (horizontaal, verticaal, diagonaal) goede antwoorden heeft roept BINGO. Voor leerlingen zijn er dus twee uitdagingen: Weet je het antwoord op de vraag? Staat het antwoord op de bingokaart? Als er een Bingo wordt geroepen, controleert u of alle antwoorden correct zijn en gaat u door voor twee rijen en daarna voor volle kaart. Stel voor de winnaars een klein prijsje beschikbaar. Bespreek na afloop de antwoorden op de vragen. DUUR 15 minuten BENODIGDHEDEN Bingokaarten (te downloaden op Powerpoint (te downloaden op ) Presentje voor de winnaars BINGOVRAGEN 1. Uit hoeveel landen bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? 4 2. Welk product haalden de Nederlanders in 1624 van Bonaire? Zout 3. Hoe worden Aruba, Bonaire en Curaçao vaak samen genoemd? ABC-eilanden 4. In welk document staan de afspraken over de staatkundige relatie van Nederland met de Caribische eilanden? Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden 5. In welk jaar werd de slavernij in Nederland afgeschaft? Wat is het kleinste Caribische eiland van Nederland? Saba 7. Hoe heette de leider van de grote slavenopstand in 1795? Tula 8. Welke Nederlandse handelsmaatschappij veroverde in de 17 e eeuw de Caribische eilanden? WIC 9. De helft van Sint-Maarten hoort bij Nederland. Bij welk land hoort de andere helft? Frankrijk 10. Wat was de naam van het Caribisch deel van Nederland voor 2010? Nederlandse Antillen 11. Welk ministerie gaat over het contact met de Caribische Nederlanden? Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 12. Welke taal spreekt men op Curaçao, Bonaire en Aruba, naast Nederlands en Engels? Papiaments 13. Welk eiland werd als eerste een zelfstandig land binnen het koninkrijk? Aruba 14. Wat zijn de Bovenwindse eilanden? Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten 15. Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn. van Nederland. Bijzondere gemeenten

4 WERKBLAD WEGWIJS OP DE CARIBEN Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat niet alleen uit Nederland, maar ook uit zes eilanden in het Caribisch gebied: Aruba, Curaçao, Bonaire, Sint-Maarten en Sint Eustatius. Het Caribisch gebied ligt boven Zuid-Amerika in de Caribische zee. OPDRACHT A 1. Lees de inleiding op de website: tijdlijn.200jaarkoninkrijk.nl 2. Bekijk onderstaand kaartje. Kleur de Benedenwindse eilanden met een markeerstift geel. Kleur de Bovenwindse eilanden met een markeerstift roze. Omcirkel de 3 eilanden die een gemeente van Nederland zijn. Zet een sterretje * bij de 3 eilanden die een zelfstandig land zijn. 3. Welk eiland is het grootst?. Hoeveel mensen wonen daar?. 4. Welk eiland is het kleinst?. Hoeveel mensen wonen daar?.

5 OPDRACHT B Bekijk de jaartallen op de digitale tijdlijn. Zet achter elk jaartal de letter die hoort bij de juiste omschrijving A. De naam Nederlandse Antillen wordt ingevoerd B. Op de Bovenwindse eilanden wordt Engels de officiële taal op de basisschool, op de Benedenwindse eilanden Papiaments C. De slavernij wordt afgeschaft D. Het bestuur van de West-Indische Koloniën wordt door koning Willem II gesplitst. De zes eilanden worden vanuit Curaçao bestuurd en Suriname krijgt een eigen bestuur. E. Om de kosten te verlagen wordt het bestuur van de zes Caribische eilanden samengevoegd met het bestuur van Suriname F. De WIC begint met slavenhandel G. Aruba wordt een zelfstandig land binnen het koninkrijk. En hoort dus niet meer bij de Nederlandse Antillen. H. Curaçao, Aruba, Sint Maarten, Bonaire, Sint Eustatius en Saba komen na de val van Napoleon weer onder Nederlands bestuur. I. De West-Indische Compagnie (WIC) verovert Curaçao. Curaçao wordt uitvalsbasis voor handel en kaapvaart. J. Het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden wordt ondertekend. Hierin staat de staatkundige relatie tussen Nederland, de Nederlandse Antillen en Suriname beschreven K. Grote slavenopstand op Curaçao onder leiding van Tula L. Nederland en Frankrijk ondertekenen het Verdrag van Concordia, waarin Sint-Maarten wordt verdeeld tussen beide landen M. Nederlanders komen voor het eerst op de eilanden om zout te halen N. Curaçao wordt ontdekt door Alonso de Ojeda O. Er wordt afgesproken dat Curaçao en Sint-Maarten zelfstandige landen binnen het koninkrijk worden (net als Aruba). Sint Eustatius, Bonaire en Saba worden bijzondere gemeenten van Nederland. P. In de Franse tijd is het onrustig door oorlogen tussen Engeland en Frankrijk. De eilanden zijn in die jaren afwisselend in Engels en Frans bezit Q. Curaçao wordt een kolonie van Nederland als de WIC failliet gaat R. Er komt een parlement op Curaçao. Alleen mannen die genoeg inkomen hebben, mogen stemmen.

6 OPDRACHT DE EILANDEN BINNENSTEBUITEN 1. Zoek op de digitale tijdlijn tijdlijn.200jaarkoninkrijk.nl zoveel mogelijk informatie over jouw eiland(en). 2. Van je docent heb je een werkblad/poster gekregen. Deze ga je aanvullen met informatie over de geschiedenis van het eiland. 3. In de digitale tijdlijn kun je informatie over verschillende onderwerpen vinden: Handel Economie Bestuur en politiek Slavernij Tweede Wereldoorlog Beroemde personen Kies minimaal 4 onderwerpen die je op je werkblad behandelt. 4. Kies wie in jullie groepje de poster kort kan presenteren aan de rest van de klas (in maximaal 3 minuten). Klasgenoten hebben ieder een ander eiland bestudeerd. Jullie vertellen elkaar dus over de eilanden.

7 CURAÇAO

8 BONAIRE

9 ARUBA

10 SINT MAARTEN

11 SINT EUSTATIUS EN SABA

12 ANTWOORDMODEL WEGWIJS OP DE CARIBEN OPDRACHT A Bekijk onderstaand kaartje. Kleur de Benedenwindse eilanden met een markeerstift geel. Aruba, Curaçao, Bonaire Kleur de Bovenwindse eilanden met een markeerstift roze. Saba, Sint Maarten, Sint Eustatius Omcirkel de 3 eilanden die een gemeente van Nederland zijn. Bonaire, Sint Eustatius en Saba Zet een sterretje * bij de 3 eilanden die een zelfstandig land zijn. Aruba, Curaçao en Sint Maarten 3. Welk eiland is het grootst? Curaçao Hoeveel mensen wonen daar? Welk eiland is het kleinst? Saba Hoeveel mensen wonen daar? 2000 OPDRACHT B TIJDLIJN 1499 Curaçao wordt ontdekt door Alonso de Ojeda Nederlanders komen voor het eerst op de eilanden om zout te halen De West-Indische Compagnie (WIC) verovert Curaçao. Curaçao wordt uitvalsbasis voor handel en kaapvaart Nederland en Frankrijk ondertekenen het Verdrag van Concordia, waarin Sint-Maarten wordt verdeeld tussen beide landen De WIC begint met slavenhandel Curaçao wordt een kolonie van Nederland als de WIC failliet gaat Grote slavenopstand op Curaçao onder leiding van Tula In de Franse tijd is het onrustig door oorlogen tussen Engeland en Frankrijk. De eilanden zijn in die jaren afwisselend in Engels en Frans bezit Curaçao, Aruba, Sint Maarten, Bonaire, Sint Eustatius en Saba komen na de val van Napoleon weer onder Nederlands bestuur Om de kosten te verlagen wordt het bestuur van de zes Caribische eilanden samengevoegd met het bestuur van Suriname Het bestuur van de West-Indische Koloniën wordt door koning Willem II gesplitst. De zes eilanden worden vanuit Curaçao bestuurd en Suriname krijgt een eigen bestuur De slavernij wordt afgeschaft Er komt een parlement op Curaçao. Alleen mannen die genoeg inkomen hebben, mogen

13 stemmen De naam Nederlandse Antillen wordt ingevoerd Het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden wordt ondertekend. Hierin staat de staatkundige relatie tussen Nederland, de Nederlandse Antillen en Suriname beschreven Op de Bovenwindse eilanden wordt Engels de officiële taal op de basisschool, op de Benedenwindse eilanden Papiaments Aruba wordt een zelfstandig land binnen het koninkrijk. En hoort dus niet meer bij de Nederlandse Antillen Er wordt afgesproken dat Curaçao en Sint-Maarten zelfstandige landen binnen het koninkrijk worden (net als Aruba). Sint Eustatius, Bonaire en Saba worden bijzondere gemeenten van Nederland. ANTWOORDMODEL DE EILANDEN BINNENSTEBUITEN Hieronder vindt u een lijst met mogelijke antwoorden per eiland. BONAIRE Belangrijkste handelsproduct is zout Eerste Nederlanders op Bonaire. Bonaire hoort bij de Benedenwindse eilanden. Tussen 1804 en 1816 valt Bonaire in Engelse handen. In 1816 komt Bonaire weer onder Nederlands bestuur Bonaire hoort samen met Aruba, Saba, Sint Maarten en Sint Eustatius bij de onderhorigheden. Dit zijn de eilanden die vanuit Curaçao worden bestuurd Martinus Nieuwindt (hoofd van de Katholieke missie) schrijft een brief over de slechte leef- en werkomstandigheden van slaven in de zoutpannen op Bonaire functie van gezaghebber wordt ingesteld. Deze bestaat nog steeds op Bonaire en lijkt op de functie van burgemeester Mensen mogen op Bonaire gaan wonen. Hiervoor was Bonaire alleen een plantage. Tijdens WOII zorgen Amerikanen dat de luchthavens op Aruba en Bonaire verbeterd worden. In 1940 wordt op Bonaire een interneringskamp ingericht waar gevaarlijke personen, zoals Duitse inwoners, NSB ers en gevluchte Joden, worden ondergebracht De Wereldomroep opent een zendstation op Bonaire Cola Debrot eerste Antilliaanse Gouverneur, geboren op Aruba Opening olie- en overslagstation Bonaire Petroleum Corporation NV (BOPEC). Bonaire wordt in 2006 een bijzondere gemeente van Nederland.

14 ARUBA Eerste Nederlanders op Aruba. Aruba hoort bij de Benedenwindse eilanden. Tussen 1804 en 1816 is Aruba in Engelse handen. In 1816 komt Aruba weer onder Nederlands bestuur Aruba hoort samen met Bonaire, Saba, Sint Maarten en Sint Eustatius bij de onderhorigheden. Dit zijn de eilanden die vanuit Curaçao worden bestuurd Goudwinning op Aruba Er wordt Fosfaat op Aruba ontdekt, hierdoor komt er meer werkgelegenheid Veel Arubanen gaan naar Cuba om te werken in de suikerindustrie. De Lago (Esso) start een olie overslagbedrijf op Aruba. Ook Shell opent een raffinaderij. In WO II wordt Aruba beschermd door Franse, Britse en Amerikaanse troepen. Luchthaven wordt in WOII verbeterd door Amerikanen. 80% van de geallieerde vliegtuigbrandstof komt tijdens WOII uit raffinaderijen van Curaçao en Aruba. Veel arbeiders uit de Bovenwindse eilanden komen naar Aruba om te werken. De bevolking groeit van 8200 naar inwoners de Arubaanse verzetsstrijder Segundo Boy Ecury wordt door de Nazi s gefusilleerd. Hij was in Nederland actief in het verzet Aruba wil graag zelfstandig worden. Henny Eman richt de Arubaanse Volkspartij (AVP) op Juan Yrousquin richt de Partido Patriotico Arubana (PPA) op. Die wil grotere autonomie voor Aruba, maar geen afscheiding. Vanaf de jaren 60 is er meer toerisme op Aruba, mede door de revolutie op Cuba invoering militaire dienstplicht oprichting MEP, Movimiente Electoral di Pueblo door Gilberto Betico Croes. Die streeft naar onafhankelijkheid van Aruba Betico Croes regelt status aparte voor Aruba oliecrisis, Lago moet deuren sluiten. Veroorzaakt veel werkeloosheid eerste parlementsverkiezingen op Aruba Aruba wordt een autonoom land binnen het koninkrijk. Irritatie tussen Nederland en Arubaans bestuur. Roversnest Oprichting van de Kustwacht Nederlandse Antillen en Aruba als middel in de strijd tegen internationale misdaad in het Caribisch gebied De Amerikaanse FOL-bases (Forward Operation Locations) op Curaçao en Aruba in het kader van de drugsbestrijding leiden tot spanningen met Venezuela Start Ronde Tafelconferentie op Curaçao Joint Caribbean Lion, grootscheepse militaire oefening op Curaçao, Aruba en Sint Maarten.

15 SINT MAARTEN Nederlanders vestigen zich voor het eerst op Sint Maarten, om zout te halen Op Sint Maarten vestigen zich zowel Fransen als Nederlanders, na de Vrede van Münster. Het Verdrag van Concordia regelt de verdeling van Sint Maarten tussen Frankrijk en Nederland. Sint Maarten is een Bovenwinds eiland Sint Maarten hoort samen met Aruba, Bonaire, Saba en Sint Eustatius bij de onderhorigheden. Dit zijn de eilanden die vanuit Curaçao worden bestuurd. In 1863 wordt de slavernij afgeschaft. In Franse kolonies was de slavernij al in 1848 afgeschaft. Op Sint Maarten zorgde dit voor een onduidelijke situatie omdat het Nederlandse deel juridisch nog wel slavernij had Amerikanen leggen een vliegveld op Sint Maarten aan Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba vormen samen een bestuurlijke eenheid binnen de Nederlandse Antillen. Grote mate van zelfstandigheid De revolutie op Cuba schrikt toeristen in die regio af en zorgt voor opkomst toerisme op Aruba en Sint Maarten Sint Maarten wordt onder bestuurlijk toezicht (curatele) geplaatst vanwege wanbestuur en corruptie Sint Maarten en Curaçao willen ook status aparte, net als Aruba Grote verwoestingen op Sint Maarten door orkaan Luis In een referendum stemt bijna 70% van de bevolking voor een autonome status binnen het koninkrijk Rapport Nu moet het, nu kan het verschijnt. Hierin pleit men voor de opheffing van de Nederlandse Antillen Joint Caribbean Lion, grootscheepse militaire oefening op Curaçao, Aruba en Sint Maarten In slotverklaring wordt afgesproken dat Sint Maarten een autonoom land kan worden Sint Maarten wordt een zelfstandig land binnen het koninkrijk Koninkrijksjeugdparlement op Sint Maarten. SABA EN SINT EUSTATIUS Nederlanders vestigen zich op Saba Sint Eustatius wordt door Nederlanders in bezit genomen Sint Eustatius wordt aangewezen als depot voor slavenhandel. Sint Eustatius maakt in de tweede helft van de 18 e eeuw als Gouden Rots een grote bloei door. In Oranjestad leggen in 1779 meer dan 3000 schepen uit Europa, Amerika en Afrika aan. In 1781 wordt de stad platgebrand door de Engelsen. Sint Eustatius levert in de Amerikaanse Vrijheidsoorlog goederen en wapens aan de opstandelingen en geeft in 1776 saluutschoten aan een Amerikaans schip, als teken dat ze hun onafhankelijkheid erkennen.

16 Als gevolg verklaren de Engelsen Nederland de oorlog en nemen ze het eiland in. De economie van Sint Eustatius stort volledig in. Sint Eustatius en Saba vormen samen met Sint Maarten de Bovenwindse eilanden. In de periode zijn Saba en Sint Eustatius afwisselend in handen van de Engelsen en de Fransen Saba en Sint Eustatius horen samen met Aruba, Bonaire en Sint Maarten bij de onderhorigheden. Dit zijn de eilanden die vanuit Curaçao worden bestuurd Koning Willem I ziet mogelijkheden voor Curaçao en Sint Eustatius als regionaal knooppunt in het handelsverkeer tussen Europa en Amerika De functie van gezaghebber wordt ingesteld. Zij vertegenwoordigen de gouverneurgeneraal in Paramaribo op de eilanden. De functie van gezaghebber bestaat nog steeds op Sint Eustatius en Saba, en is het beste vergelijkbaar met die van een burgemeester Bouw eerste weg op Saba Onrust onder slaven op Sint Eustatius Bovenwindse eilanden vormen samen een bestuurlijke eenheid binnen de Nederlandse Antillen Opening vliegveld op Saba Opening Statia Oil Terminals NV op Sint Eustatius Eilandgebied Bovenwindse eilanden wordt gesplitst. Saba en Sint Eustatius krijgen eigen zetels in de Staten van de Nederlandse Antillen Rapport Nu moet het, nu kan het verschijnt. Hierin pleit men voor de opheffing van de Nederlandse Antillen Saba en Sint Eustatius worden bijzondere gemeenten van Nederland. CURAÇAO Curaçao wordt ontdekt door Alonso de Ojeda Johannes van Walbeeck verovert Curaçao in naam van de WIC. Curaçao wordt uitvalsbasis voor handel en kaapvaart. Fort Amsterdam wordt gebouwd, de eerste wijk van Curaçao ontstaat: Punda. Aruba Bonaire en Curaçao vormen de Benedenwindse eilanden WIC begint met slavenhandel. Vanuit Curaçao worden slaven verhandeld naar Middenen Zuid-Amerika. Curaçao wordt het Nederlandse verzamelpunt voor slavenhandel: asiento Curaçao wordt een echte Nederlandse kolonie Slavenopstand o.l.v. Tula op plantage Knip. In Franse tijd is Curaçao net als Nederland verdeeld tussen Fransgezinde patriotten en Prinsgezinden. Vanaf 1807 is Curaçao in bezit van de Engelsen. Curaçaoënaar Louis Pedro Brion vecht mee in Venezuela in de strijd tegen de Spanjaarden. Vrijheidsstrijder Simon Bolivar schuilt in 1812 op Curaçao. In 1830 komt er een verbod op internationale slavenhandel, maar de lokale handel in slaven van Curaçao naar de andere Caribische kolonies gaat nog tot 1847 door.

17 Na de val van Napoleon komt Curaçao weer onder Nederlands bestuur. Er komen drie West-Indische koloniën: Suriname, Curaçao en onderhorigheden en Sint Eustatius en onderhorigheden. Curaçao krijgt een Gouverneur-Generaal en een adviesorgaan (Raad van de Politie) Hervormingen op Curaçao. Curaçao heeft jarenlang verdiend aan wapensmokkel tijdens de vrijheidsoorlogen van Spaanse koloniën. Koning Willem I wil van Curaçao een regionale hub maken in de handel tussen Europa en Amerika De West-Indsche kolonie wordt gesplitst in twee koloniën: Suriname en Curaçao en onderhorigheden Gouverneur wordt de hoogste gezagsdrager op Curaçao Afschaffing slavernij. Op Curaçao en de vijf andere eilanden zijn op dat moment nog mensen slaaf Ontdekking van fosfaat op Klein-Curaçao en in 1874 op Curaçao. Werkgelegenheid trekt aan Bouw olieraffinaderij op Curaçao door N.V. Bataafsche Petroleum Maatschappij : Duizenden Arubanen en Curaçaoënaars gaan naar Cuba om te werken in de suikerindustrie Venezolaanse opstandelingen proberen vanaf Curaçao een staatsgreep in Caracas te plegen. VKC, Vrijwilligers Korps Curaçao wordt opgericht om de orde op het eiland te handhaven Eerste KLM-vlucht naar Curaçao 1935 Mijn zuster de negering verschijnt. Klassieker uit de Antilliaanse literatuur De Staten van Curaçao worden ingevoerd als plaatsvervanging van de Koloniale Raad. Andere eilanden krijgen iets meer invloed op het bestuur Eerste verkiezingen voor de Staten van Curaçao. Sinds 1936 zijn er politieke partijen op Curaçao Curaçao en de andere eilanden zijn tijdens WOII niet bezet door de Duitsers. Curaçao en Aruba krijgen bescherming van Franse, Britse en Amerikaanse troepen. Luchthaven wordt door Amerikanen verbeterd en de Amerikanen leggen een marinebasis aan. 80% van de geallieerde vliegtuigbrandstof komt tijdens WOII uit raffinaderijen van Curaçao en Aruba. Door immigratie groeit de bevolking van Curaçao van naar inwoners Twaalf Chinese stokers van de Curaçaose Scheepvaart Maatschappij worden doodgeschoten tijdens een staking, door ordebewakers van Shell Curaçao. Geldinzamelingen op de eilanden zorgen voor de basis van het Prins Bernardfonds. In 1942 bezoekt Prins Bernard Curaçao Verzetsstrijder George Maduro komt om in het concentratiekamp Dachau Charles Marius Debrot sneuvelt bij gevechten om vliegveld Ockenburg Jan Frederik Haayen overlijdt tijdens de Slag in de Javazee Doktor Moises Frumencio da Costa Gomez wordt door de Staten van Curaçao voorgedragen als lid van de in London ingestelde Buitengewone Raad van Advies die adviseert over de na de oorlog in te voeren nieuwe rechtsorde van het koninkrijk.

18 1944 Oprichting Democratische Partij (DP) Hun leus wordt baas in eigen huis. Efrain Jonckheer is van voorzitter van de DP Radio Nederland Wereldomroep begint met uitzendingen voor Curaçao De naam van het gebiedsdeel Curaçao wordt vervangen door Nederlandse Antillen Da Costa Gomez richt de Nationale Volkspartij op (NVP) 1953 Grote inzamelingsactie op Curaçao voor slachtoffers van de watersnoodramp in Nederland Onthulling van het Statuut- of Autonomiemonument op Curaçao door koningin Juliana Amstel bierbrouwerij op Curaçao Invoering militaire dienstplicht Cola Debrot wordt als eerste Antilliaan genoemd tot gouverneur van de Nederlandse Antillen Koninigin Julianabrug over de Sint Annabaai stort in. Er vallen 15 doden Onrust op Curaçao. Arbeidersopstand bij de Shell-raffinaderij Keerpunt in Curaçaose politiek. Na 1969 wordt de overheid en veel bedrijven geantillianiseerd. Er komt meer aandacht voor het Papiaments en de Afro-Curaçaose cultuur juli, instelling viering Dia di Bandera (dag van de vlag) Shell verlaat Curaçao veel migratie naar Nederland Toekomstconferentie waarin wordt gesproken over status aparte voor Curaçao en Sint Maarten Onthulling Tula-monument ter herdenking van de slavenopstand in Vestiging van de Amerikaanse FOL-bases (Forward Operation Locations) op Curaçao en Aruba in het kader van drugsbestrijding in Zuid-Amerika en het Caribisch gebied, leidt tot spanningen met Venezuela In een referendum kiest 68% van de inwoners voor een autonome status binnen het koninkrijk Rapport nu moet het, nu kan het verschijnt, waarin wordt gepleit voor de opheffing van de Nederlandse Antillen Start Ronde Tafelconferentie op Curaçao over de komende staatkundige veranderingen Militaire oefening Joint Caribbean Lion Slotverklaring over staatkundige veranderingen referendum over het slotakkoord (52% stemt voor) Curaçao krijgt autonome status binnen het koninkrijk.

Lees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1).

Lees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1). Lees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1). Kijk, een schip uit Amerika, Amerika is een nu een vrij land. Zie jij de blanke jongen? Hij heet Roelof. Roelof is de zoon van de gouverneur.

Nadere informatie

GESCHIEDENIS SO3 TV

GESCHIEDENIS SO3 TV GESCHIEDENIS SO3 TV 2 2014-2015 Dit schoolexamen bestaat uit 42 vragen. Bij meerkeuze vragen antwoorden met hoofdletter schrijven. Geef niet meer antwoorden dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld

Nadere informatie

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam:

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam: Werkblad 7 Ω Over Indië en Suriname Ω Les : Van Batavia tot Jakarta VOC Schepen van de VOC varen naar Indië om specerijen te halen. Specerijen zijn bijvoorbeeld peper, kruidnagel en nootmuskaat. De reis

Nadere informatie

200 JAAR STATEN-GENERAAL

200 JAAR STATEN-GENERAAL 200 JAAR STATEN-GENERAAL NOVEMBER 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #7 WAT HEB JE NODIG Knipblad met jaartallen (gekleurd papier) Knipblad met foto s/uitleg (wit papier) Magneetjes + magneetbord Uitgeknipte

Nadere informatie

Geschiedenis Staatsinrichting van Aruba

Geschiedenis Staatsinrichting van Aruba ARUBA 2015-2016 SO 3 Tijdvak 1 Geschiedenis Staatsinrichting van Aruba Aanwijzingen: a. Schrijf je naam op het werkblad en alleen daarop werken. b. Dit SO bestaat uit 32 vragen en 60 te behalen punten.

Nadere informatie

DE WERKVORM IN HET KORT

DE WERKVORM IN HET KORT PRINSJESDAGBINGO SEPTEMBER 2015 AAN DE SLAG MET #6 DE WERKVORM IN HET KORT Een combinatie van een ouderwetse bingo en een kennisquiz. Leerlingen moeten de antwoorden aankruisen. Jij stelt een vraag, zij

Nadere informatie

Puzzel Historische ontwikkelingen parlementair stelsel

Puzzel Historische ontwikkelingen parlementair stelsel Puzzel Historische ontwikkelingen parlementair stelsel Korte omschrijving Tijdens deze werkvorm spelen leerlingen kwartet, waarbij de kaarten over historische ontwikkelingen en veranderingen van ons parlementaire

Nadere informatie

In Beeld: Tijdlijn 100 jaar kiesrecht

In Beeld: Tijdlijn 100 jaar kiesrecht In Beeld: Tijdlijn 100 jaar kiesrecht Korte omschrijving werkvorm Bij deze werkvorm zoeken leerlingen de juiste foto bij belangrijke momenten uit de geschiedenis van 100 jaar kiesrecht. Zij maken zelf

Nadere informatie

10e Guardian Group Fatum Pensioen- en Bedrijven dag FUTURE READINESS. Connecties maken. (historische lessen voor de toekomst van Curaçao?

10e Guardian Group Fatum Pensioen- en Bedrijven dag FUTURE READINESS. Connecties maken. (historische lessen voor de toekomst van Curaçao? 10e Guardian Group Fatum Pensioen- en Bedrijven dag FUTURE READINESS Connecties maken (historische lessen voor de toekomst van Curaçao? S.M. de Sola 5 juni, 2015 Santa Barbara Resort Curaçao We can almost

Nadere informatie

Leerdoel Leerlingen herhalen op een speelse manier kennis over het ontstaan en het bestuur van de Republiek.

Leerdoel Leerlingen herhalen op een speelse manier kennis over het ontstaan en het bestuur van de Republiek. HISTORISCHE BLINGO Korte omschrijving werkvorm Deze kennisquiz is een combinatie van Bingo en Lingo. De klas wordt verdeeld in zes teams. Ieder team heeft een bingokaart met daarop negen jaartallen. Het

Nadere informatie

Bevolkingssamenstelling in wijken op Bonaire, toen en nu Meredith Daantje-Cecilia 1 en Frank van der Linden 2

Bevolkingssamenstelling in wijken op Bonaire, toen en nu Meredith Daantje-Cecilia 1 en Frank van der Linden 2 Bevolkingssamenstelling in wijken op Bonaire, toen en nu Meredith Daantje-Cecilia 1 en Frank van der Linden 2 De afgelopen tien jaar is de bevolking van Bonaire met bijna 50 procent gegroeid. In de hieraan

Nadere informatie

1. Verdeel de klas in 8 groepen van 3 à 4 leerlingen. 3 liberalen, 3 confessionelen en 2 socialisten.

1. Verdeel de klas in 8 groepen van 3 à 4 leerlingen. 3 liberalen, 3 confessionelen en 2 socialisten. FORMATIESPEL PACIFICATIE KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM De leerlingen spelen in groepjes een onderhandelingsspel, gesitueerd in de jaren 10 van de twintigste eeuw. Bij dit spel moeten de leerlingen zich verplaatsen

Nadere informatie

Wat is een constitutie?

Wat is een constitutie? Wat is een constitutie? Veel landen op de wereld worden op een democratische manier bestuurd. Een democratie staat echter niet op zichzelf. Bij een democratie hoort namelijk een rechtsstaat. Democratie

Nadere informatie

Nederland. Op welke dag is deze foto gemaakt?.. Welke bekende persoon is er altijd bij?

Nederland. Op welke dag is deze foto gemaakt?.. Welke bekende persoon is er altijd bij? Nederland Op welke dag is deze foto gemaakt?.. Waar? (vul in) Op de. in (plaats) Waarom zijn al die mensen daar?... Welke bekende persoon is er altijd bij?. Hoe heet het meisje rechts? Haar moeder viert

Nadere informatie

Docenteninformatie. Leerlingenmateriaal. Lesbrief. Caribisch Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten

Docenteninformatie. Leerlingenmateriaal. Lesbrief. Caribisch Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten 6 Lesbrief Caribisch Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten Docenteninformatie Inhoud In het najaar van 2013 bezochten koning Willem-Alexander en koningin Maxima verschillende gebieden in het Koninkrijk

Nadere informatie

Stofomschrijving Deze opdracht hoort bij 2.1-3.1 en 3.2 van De Republiek in tijd van Vorsten (Geschiedenis Werkplaats).

Stofomschrijving Deze opdracht hoort bij 2.1-3.1 en 3.2 van De Republiek in tijd van Vorsten (Geschiedenis Werkplaats). Het verhaal van 1588 Bodystorming Inleiding Het jaar 1588 is een belangrijk jaar in de geschiedenis van de Republiek. De gebeurtenissen die eraan vooraf gaan worden als feiten voorgelezen en tussen de

Nadere informatie

Driehoekshandel hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Driehoekshandel hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 22 July 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/61315 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Wie bestuurt het Caribisch deel van ons Koninkrijk?

Wie bestuurt het Caribisch deel van ons Koninkrijk? Wie bestuurt het Caribisch deel van ons Koninkrijk? 2 Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat niet alleen uit Nederland, zoals we misschien al snel geneigd zijn te denken. Het Koninkrijk omvat namelijk

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - I

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - I Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de Coalitieoorlogen voerde de Franse regering de dienstplicht in. 2p 1 Leg uit dat zij hiermee de betrokkenheid van Franse

Nadere informatie

{OPDR 01} langs de foto s. amsterdam. anne frank. van. het. Kies een foto van de homepage en plak deze hier op! PLAK

{OPDR 01} langs de foto s. amsterdam. anne frank. van. het. Kies een foto van de homepage en plak deze hier op! PLAK 01} namen langs de foto s (www.annefrank.org/amsterdam) 01.01 Start bij de hompage. Je ziet steeds een andere foto. Bekijk ze alle negen. Wat valt je op aan al deze foto s?......... 01.03 Kies een foto

Nadere informatie

DE EUROPESE UNIE EERSTE EN DE WERKVORM IN HET KORT

DE EUROPESE UNIE EERSTE EN DE WERKVORM IN HET KORT DE EUROPESE UNIE JANUARI 2016 - POLITIEK IN PRAKTIJK #1 EERSTE EN WAT HEB JE NODIG Grote letters A, B en C Aftelklok (op digibord) 50 sterren, uitgeprint op geel papier Circa 4 grote enveloppen Een prijsje

Nadere informatie

Landenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u?

Landenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u? Landenspel Korte omschrijving werkvorm: In deze opdracht wordt de klas verdeeld in vijf groepen. Iedere groep krijgt een omschrijving van een land en een instructie van de opdracht. In het lokaal moeten

Nadere informatie

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië?

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen moeten zich inleven in een permanent lid van de Veiligheidsraad van de VN. Ze gaan aan de slag met het vraagstuk of de

Nadere informatie

Topondernemers - methode voor wereldoriëntatie.

Topondernemers - methode voor wereldoriëntatie. Topondernemers - methode voor wereldoriëntatie. Nieuwe, verfrissende aanpak voor Geschiedenis, Aardrijkskunde en Natuur & Techniek! Groep 3 t/m 8 Verfrissende aanpak voor geschiedenis, aardrijkskunde natuur

Nadere informatie

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners

Nadere informatie

Wat is een constitutie?

Wat is een constitutie? Wat is een constitutie? 2 Veel landen op de wereld worden op een democratische manier bestuurd. Een democratie staat echter niet op zichzelf. Bij een democratie hoort namelijk een rechtsstaat. Democratie

Nadere informatie

Handleiding voorbereidende les bij Democracity. Basisonderwijs. Versie 22 mei Handleiding voorbereidende les bij Democracity

Handleiding voorbereidende les bij Democracity. Basisonderwijs. Versie 22 mei Handleiding voorbereidende les bij Democracity Basisonderwijs Versie 22 mei 2018 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Quiz: Waar gaat de gemeente over?... 3 Filmpje Hoe werkt de gemeenteraad?... 6 Wie is de baas in de gemeente?... 7 Van probleem

Nadere informatie

geschiedenis geschiedenis

geschiedenis geschiedenis Examen HAVO 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie

Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie Instructie onderdeel kennis: Hieronder staan 22 vragen over tijdvak 6 en 7. Probeer de vragen zo goed mogelijk te beantwoorden. Omcirkel met

Nadere informatie

!"#$%&'&(%)*#+&,-#./##

!#$%&'&(%)*#+&,-#./## Brandaan samenvatting groep 6 Mijn Malmberg!"$%&'&(%)*+&,-./ :%$)-%330); (%)*+&0)&1$23.*%$!"$%&%'%"()%"$%%%*++%,$-%$%,./"$%%",)01%"2%./"3,)014/"$%.5./"$6785(%,$/8+/54%( 9%"(,*8'/"$%4/"$%.67.'/"/:;11%"1>>?.)%$%"*)($%4%.%+%,%.$"//,$%&%5(/$6

Nadere informatie

Jessica Huizer. aardrijkskunde

Jessica Huizer. aardrijkskunde Naam: Studentnummer: Opleiding: Klas: Vak: Docent: Jessica Huizer 0541685 Pabo 2P aardrijkskunde Vincent Bax 3 lessen * Introductie thema: Identiteit * introductie venster: Hindoeïsme * Les1: godsdiensten

Nadere informatie

rijks museum Voorbereidende les bij de rondleiding Proef de Gouden Eeuw (NT2) 1/5

rijks museum Voorbereidende les bij de rondleiding Proef de Gouden Eeuw (NT2) 1/5 1/5 Deze voorbereidende les hoort bij het programma Proef de Gouden Eeuw, speciaal ontwikkeld voor NT2 niveau A1 t/m B2. Ter voorbereiding op het museumbezoek kunt u met deze les de cursisten op een actieve

Nadere informatie

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode?

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode? DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848 ACHTERGRONDINFORMATIE PERIODE 1815-1848 DE EERSTE JAREN VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN Tussen 1795 en 1813 was Nederland overheerst geweest door de Fransen. In

Nadere informatie

Presentaties: presenteer jezelf met PowerPoint

Presentaties: presenteer jezelf met PowerPoint Werkblad 13C Presentaties: presenteer jezelf met PowerPoint Leerjaar 1 Presentaties maken Presentaties algemeen Stappenplan: wat gaan we deze week doen? Praten over presentaties en presenteren Een PowerPoint-presentatie

Nadere informatie

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden

Nadere informatie

Tweede wereldoorlog-1 vmbo12

Tweede wereldoorlog-1 vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62175 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Puzzel: De noodtoestand

Puzzel: De noodtoestand Puzzel: De noodtoestand Korte omschrijving werkvorm Naar aanleiding van de aanslagen in Parijs heeft de Franse president de noodtoestand uitgeroepen. Maar wat is een noodtoestand? Wanneer roep je een noodtoestand

Nadere informatie

Bevolkingsgroepen DOE KAART 1. Naam van het project. Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep.

Bevolkingsgroepen DOE KAART 1. Naam van het project. Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep. DOE KAART 1 Bevolkingsgroepen Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep. Zoek 6 verschillende bevolkingsgroepen op. Kies 1 bevolkingsgroep uit waar je meer over wilt

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Katrui ten Barge, Wilfried Dabekaussen, Juul Lelieveld, Frederike

Nadere informatie

Verdieping Verkiezingen Eerste Kamer

Verdieping Verkiezingen Eerste Kamer Verdieping Verkiezingen Eerste Kamer Korte omschrijving werkvorm Aan de hand van het krachtenveld De macht in de provincie herhaalt u kennis over onze staatsinrichting: de Eerste Kamer wordt gekozen door

Nadere informatie

Instructie: Landenspel light

Instructie: Landenspel light Instructie: Landenspel light Korte omschrijving werkvorm In dit onderdeel vormen groepjes leerlingen de regeringen van verschillende landen. Ieder groepje moet uiteindelijk twee werkbladen (dus twee landen)

Nadere informatie

Wat weet je al? Je gaat bekijken wat je al over de overheid weet.

Wat weet je al? Je gaat bekijken wat je al over de overheid weet. TAAK Wat heb je aan de overheid? In de taak van hoofdstuk 12 ga je ontdekken wat je aan de overheid hebt. Dat doe je in vier deeltaken: 1 Mijn sofi-nummer is 2 Moet de overheid voor werk zorgen? 3 Geen

Nadere informatie

Driehoekshandel hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/61315

Driehoekshandel hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/61315 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 december 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/61315 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Tweede Wereldoorlog-1 vmbo12

Tweede Wereldoorlog-1 vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62175 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Samenvatting Gouden Eeuw ABC

Samenvatting Gouden Eeuw ABC Samenvatting Gouden Eeuw ABC Week 1ABC: Gouden Eeuw algemeen Info: De Gouden Eeuw (1600-1700) De 17 e eeuw wordt de Gouden Eeuw genoemd, omdat er in Nederland veel geld werd verdiend. Vooral door de handel.

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie

Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie Geschiedenis van Suriname 1667-1683: Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie 581-1795: De Republiek In de 17e en 18e eeuw spraken we nog niet van één Nederland maar, van de Republiek der

Nadere informatie

Nederlands buiten Europa

Nederlands buiten Europa Nederlands buiten Europa Gastcollege 25.04.2013 Janneke Diepeveen j.diepeveen@fu-berlin.de Projectinformatie Gemeenschappelijk project: Examples and new models for learning and teaching pluricentric languages

Nadere informatie

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4.

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4. 4 Gedrag DO-IT Datum 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? PARAGRAFEN Datum 4.1 Opdrachten 1-24 4.2 Opdrachten 1-20 4.3 Opdrachten 1-16 4.4 Opdrachten 1-16 Samenvatten Test

Nadere informatie

5.1 Monumenten. De leerkracht zorgt ervoor dat alle leerlingen een gatentekst en een ontdekkaart hebben.

5.1 Monumenten. De leerkracht zorgt ervoor dat alle leerlingen een gatentekst en een ontdekkaart hebben. Thema/ onderwerp: Ontdekkaart 5.1 Monumenten Korte samenvatting van de leeractiviteit: De leerlingen gaan een vrijheidsstandbeeld uitbeelden. Vervolgens bevragen de leerlingen de monumenten en maken op

Nadere informatie

Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel. basisonderwijs. Versie 26 april 2018

Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel. basisonderwijs. Versie 26 april 2018 Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel basisonderwijs Versie 26 april 2018 1 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Quiz: Waar gaat de provincie over?... 3 Filmpje Hoe werkt de provincie?...

Nadere informatie

Tijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?

Tijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Onderzoeksvraag: Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Kenmerkende aspect: Het streven van vorsten naar absolute macht. De bijzondere plaats in staatskundig opzicht

Nadere informatie

Verdieping Hoe zorg je dat er meer mensen stemmen?

Verdieping Hoe zorg je dat er meer mensen stemmen? Verdieping Hoe zorg je dat er meer mensen stemmen? Korte omschrijving werkvorm De staatscommissie parlementair stelsel heeft voorstellen gedaan voor meer betrokkenheid van burgers bij de democratie: Ten

Nadere informatie

Les 1: Het ontstaan en de splitsing van het Koninkrijk der Nederlanden ( )

Les 1: Het ontstaan en de splitsing van het Koninkrijk der Nederlanden ( ) Les 1: Het ontstaan en de splitsing van het Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) Inleiding Tijdens de viering van 200 jaar koninkrijk staan we stil bij gebeurtenissen uit de afgelopen twee eeuwen en

Nadere informatie

Drie massagraven voor de Nederlandse kust

Drie massagraven voor de Nederlandse kust Nederlandse kust geschiedenis van Learning by Action en Stichting De Noordzee deze les werd mogelijk gemaakt door het Prins Bernard Cultuurfonds Doel Materialen Vak Niveau Duur Werkwijze De leerlingen

Nadere informatie

Waarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen

Waarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau A, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de

Nadere informatie

KONING OF PRESIDENT?

KONING OF PRESIDENT? ONING OF RESIDENT? ARIL 2015 AAN DE SLAG MET #3 WAT HEB JE NODIG? Werkblad 1 en 2 (uitgeprint) DE WERVORM IN HET ORT In de Verenigde Staten lopen kandidaten zich warm voor de presidentscampagne, met Hillary

Nadere informatie

Welkom in Nederland 1

Welkom in Nederland 1 Welkom in Nederland 1 Inhoudsopgave : 1. Eisen voor de presentatie Blz. 2 2. Eisen voor het verslag 3 3. Wat geografen willen weten over een land? 4 4. De geschiedenis van een land 5 5. We zetten nu de

Nadere informatie

DOCENTEN HANDLEIDING

DOCENTEN HANDLEIDING BESTEL OOK DE EDUCATIEVE KRANT! Ga naar www. oorlogsgeheimendefilm.nl DOCENTEN Een film over vriendschap, vertrouwen & verraad HANDLEIDING Bij de digitale les over de film Oorlogsgeheimen Op 3 juli gaat

Nadere informatie

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een museum uit die tijd. Openluchtmuseum

Nadere informatie

De West indische Compagnie - van kolonisatie naar handel

De West indische Compagnie - van kolonisatie naar handel De West indische Compagnie - van kolonisatie naar handel Na een roerig bestaan van 171 jaar kwam in december 1791 een roemloos einde aan de Westindische Compagnie (WIC), wier oprigting zooveel hartstogten

Nadere informatie

U komt te weten over: Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint Maarten, Saba en Sint Eustatius en over nog een paar dingen die in mijn inhoudsopgave staan.

U komt te weten over: Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint Maarten, Saba en Sint Eustatius en over nog een paar dingen die in mijn inhoudsopgave staan. Werkstuk door een scholier 1939 woorden 2 juni 2004 5,8 377 keer beoordeeld Vak Nederlands Voorwoord Ik doe mijn werkstuk over de: Nederlandse Antillen. Ik heb het onderwerp gekozen omdat ik er zelf op

Nadere informatie

SO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht

SO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste

Nadere informatie

Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad?

Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Korte omschrijving workshop De workshop begint met een kort filmpje over de gemeenteraad. De workshopleider doet vervolgens met

Nadere informatie

Het klimaat op Curaçao is Semi-Aride dat betekend droog klimaat. Er valt per jaar ongeveer 533 mm regen.

Het klimaat op Curaçao is Semi-Aride dat betekend droog klimaat. Er valt per jaar ongeveer 533 mm regen. Boekverslag door Shereen 1095 woorden 26 oktober 2014 6.3 26 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde waarom curacao? Waarom ik voor Curaçao heb gekozen is: Ik vond het altijd al een leuk eiland met al die gekleurde

Nadere informatie

Belangen: Democraten versus Republikeinen

Belangen: Democraten versus Republikeinen Belangen: Democraten versus Republikeinen Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen lezen de tekst en proberen daarna met de opgedane kennis het standpunt te bepalen van de Democratische en de Republikeinse

Nadere informatie

DE WERKVORM IN HET KORT

DE WERKVORM IN HET KORT BESLISSINGEN NEMEN AUGUSTUS 2018 - POLITIEK IN PRAKTIJK #2 WAT HEB JE NODIG? Voor elke leerling beide werkbladen 3 briefjes met op elk één tvzender geschreven. DE WERKVORM IN HET KORT Leerlingen maken

Nadere informatie

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen. Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest

Nadere informatie

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten.

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten. Thema/ onderwerp: Werkblad 8.2 Fort Elmina Korte samenvatting van de leeractiviteit: De geschiedenis van Fort Elmina wordt verteld a.d.h.v. afbeeldingen en een videofragment. Hierna gaan de leerlingen

Nadere informatie

De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702 Kennistoets bij hoofdstuk 3 Havo

De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702 Kennistoets bij hoofdstuk 3 Havo Kennistoets bij hoofdstuk 3 Havo Opdracht 1 De sterke economische groei die de Gouden Eeuw kenmerkt, kwam hoofdzakelijk ten goede aan het gewest Holland. Welke militaire oorzaak kun je benoemen? Holland

Nadere informatie

Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard.

Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard. Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard. Doel: Eén van jullie groep gaat opschrijven wat jullie al weten over De Tweede Wereldoorlog (bekend). Daarna schrijven jullie op wat jullie graag willen weten over

Nadere informatie

WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het Joods Historisch Museum. Het onderwerp van je presentatie is:

WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het Joods Historisch Museum. Het onderwerp van je presentatie is: b WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het. Het onderwerp van je presentatie is: ONDERWERP: SCHOOL OPDRACHT g n i g l o v r e v Joden Baal stof met jodensterren

Nadere informatie

Lestips & werkvormen over de Amerikaanse

Lestips & werkvormen over de Amerikaanse Verkiezingen in de VS, verkiezingen in Nederland OMSCHRIJVING De Verenigde Staten en Nederland zijn beide een democratie; toch zijn er grote verschillen tussen deze twee landen. In deze werkvorm gaan leerlingen

Nadere informatie

NATIONALE HERDENKING NATIONALE VIERING

NATIONALE HERDENKING NATIONALE VIERING 4 en 5 mei NATIONALE HERDENKING OP 4 MEI EN OP 5 MEI Elk jaar herdenken we op 4 mei de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog en vieren we op 5 mei de bevrijding. Er zijn steeds minder mensen in Nederland

Nadere informatie

Tekst: Judice Ledeboer Foto s: Brett Russel

Tekst: Judice Ledeboer Foto s: Brett Russel Iedereen die over de Julianabrug rijdt ziet aan de zeekant de wapperende stars en stripes van de Verenigde Staten. Op die plek is het Amerikaanse consulaat gevestigd. De residentie van de consul-generaal

Nadere informatie

Een brief schrijven aan Anne Frank

Een brief schrijven aan Anne Frank Thema: Bestaat vrede? Geschiedenis Belangrijke mensen Anne Frank Moeilijkheid; **** Tijd: *** Juf Yvonne Een brief schrijven aan Anne Frank Doel: Na deze opdracht weet je meer over het leven van Anne Frank.

Nadere informatie

Belangen: Macht van de Eerste Kamer

Belangen: Macht van de Eerste Kamer Belangen: Macht van de Eerste Kamer Korte omschrijving werkvorm: Aan de hand van een werkblad ontdekken leerlingen dat de plannen van het kabinet waarschijnlijk wel door de Tweede Kamer komen, maar niet

Nadere informatie

Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8

Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Werkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling:

Werkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling: Werkbladen voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkbladen Deze werkbladen horen bij de film D-Day, Normandy 1944. Een film die je meeneemt naar een beslissend moment in de geschiedenis:

Nadere informatie

Volgcommissie(s): BuZa i.v.m. agendapunt 10, 11 FIN i.v.m. agendapunt 6 JUST i.v.m. agendapunt 2, 3, 4, 5, 13

Volgcommissie(s): BuZa i.v.m. agendapunt 10, 11 FIN i.v.m. agendapunt 6 JUST i.v.m. agendapunt 2, 3, 4, 5, 13 Den Haag, 30 september 2009 Voortouwcommissie: vaste commissie voor Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse Zaken Volgcommissie(s): BuZa i.v.m. agendapunt 10, 11 FIN i.v.m. agendapunt 6 JUST i.v.m. agendapunt

Nadere informatie

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland

Nadere informatie

Waarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen

Waarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau B, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2009 - I

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2009 - I Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Staatsinrichting van Nederland Gebruik bron 1 en 2. 1p 1 De twee bronnen hebben te maken met de constitutionele monarchie. Welke

Nadere informatie

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Hitler

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Hitler Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - II

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - II Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In 1792 begon de eerste Coalitieoorlog. 1p 1 Welk politiek doel streefde Oostenrijk met de strijd tegen Frankrijk na? Gebruik

Nadere informatie

1. (DIA 2) Wie weet welke politieke partijen meedoen?

1. (DIA 2) Wie weet welke politieke partijen meedoen? HOE KIES JE OP WIE JE STEMT? (DIA 1) De deelnemers ontdekken waarom de Europese Parlementsverkiezingen voor hen belangrijk zijn. Aan de hand van actuele thema s die spelen in de EU geven deelnemers hun

Nadere informatie

Koopkracht: de waarde van geld

Koopkracht: de waarde van geld Koopkracht: de waarde van geld 1. Leerlingenblad Inleiding Wat is het doel? Wat is het onderwerp? Wat is het middel? Inzicht krijgen in de waarde van geld Koopkracht: de waarde van geld Een presentatie

Nadere informatie

3,6. Samenvatting door een scholier 1458 woorden 7 februari keer beoordeeld. Geschiedenis. Jaartallen

3,6. Samenvatting door een scholier 1458 woorden 7 februari keer beoordeeld. Geschiedenis. Jaartallen Samenvatting door een scholier 1458 woorden 7 februari 2011 3,6 18 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Centraal examen Jaartallen uitleg >1650< rond het jaartal 1650 >1650 voor het jaartal 1650 1650

Nadere informatie

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Vroeger voerden Europese landen vaak oorlog met elkaar. De laatste keer was dat met de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Er zijn in die oorlog veel mensen gedood en er

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 7 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Boze

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders Vroege Middeleeuwen. Tijd van jagers en boeren Prehistorie. - 3000 v C 500-1000

Tijd van monniken en ridders Vroege Middeleeuwen. Tijd van jagers en boeren Prehistorie. - 3000 v C 500-1000 jagers en boeren Prehistorie - 3000 v C monniken en ridders Vroege Middeleeuwen 500-1000 Grieken en Romeinen Oudheid -3000 v C - 500 n C steden en staten - Hoge en Late Middeleeuwen 1000 1500 ontdekkers

Nadere informatie

Uitwerkbijlage VMBO-BB

Uitwerkbijlage VMBO-BB Uitwerkbijlage VMBO-BB 2015 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in deze uitwerkbijlage. BB-0125-a-15-1-u Meerkeuze: omcirkel het antwoord;

Nadere informatie

AAN DE SLAG MET DE RECHTSSTAAT

AAN DE SLAG MET DE RECHTSSTAAT OKTOBER 2018 AAN DE SLAG MET #3 WAT HEB JE NODIG? PowerPoint Per groepje twee werkbladen met opdrachten van verschillende landen DE WERKVORM IN HET KORT Eerst leg je aan de hand van een PowerPointdia uit

Nadere informatie

Arigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten

Arigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Arigato opdrachtenblad Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Lesuurpakket Arigato Thema s: oorlogsverleden; mensenrechten; vergeven; herdenken. Verdiepingsopdrachten:

Nadere informatie

Inhoud. bemoeienissen, Politiek-bestuurlijke kenmerken, De rechterlijke macht, Nederlanders op Curaçao, Curaçaoënaars in Nederland, Economi-

Inhoud. bemoeienissen, Politiek-bestuurlijke kenmerken, De rechterlijke macht, Nederlanders op Curaçao, Curaçaoënaars in Nederland, Economi- Inhoud Voorwoord pg 7 1. De wording van twee volkeren, I. Nederland pg 9 Batavieren, Friezen, Canenefaten en Romeinen, Het Frankische Rijk, Vikingen, De Reformatie, Willem van Oranje, De Republiek der

Nadere informatie