Erfinrichtingsplan De Steeg Landschapsbeheer Gelderland. : Fam. van de Kolk

Transcriptie

1 Erfinrichtingsplan De Steeg Landschapsbeheer Gelderland Naam Straat Postcode Plaats : Fam. van de Kolk : De Steeg : 8191 LD : Wapenveld Landschapsbeheer Gelderland 6891 DA Rozendaal Contactpersoon: E. Timmerman Datum: juli

2 Aanleiding In het buitengebied van Heerde, heeft de fam. van de Kolk een woning aan de Schraatgravenweg 3 te Wapenveld. In het kader van Ruimte voor de Rivier moet de familie van de Kolk hun huidige woonplek verlaten en te verhuizen naar een locatie aan de Steeg tussen de nummers 8 en 10 in Heerde. Omdat het groene karakter van de gemeente een belangrijke identiteit drager is verlangt de gemeente Heerde een haalbaar, landschappelijk inrichtingsplan, waarbij nieuwe ontwikkelingen worden ingezet ter versterking van de groene kwaliteit. In de planvorming is rekening gehouden met een drietal zaken die van belang zijn: 1. Landschap 2. Cultuurhistorie 3. Wensen van de fam. van de Kolk - 2 -

3 Huidige situatie Op dit moment bestaat het te bebouwen perceel uit bouwland en valt binnen het landschapstype dekzandruggen en oude bouwlanden. De totale oppervlakte van het erf en de bijbehorende percelen is 2400 m². De onderstaande luchtfoto s geven de huidige situatie weer en de ligging van het toekomstige erf in het landschap. Bron: Atlas Gelderland - 3 -

4 De gele lijn geeft de locatie van de nieuw kavel weer. Bron: Atlas Gelderland - 4 -

5 Cultuurhistorie De cultuurhistorie is een belangrijk aspect bij ontwikkelingsprojecten als deze. Afhankelijk van de situatie en de ontstaansgeschiedenis van de locatie kan de cultuurhistorie in meer of minder mate een rol spelen. Het erf van de familie van de Kolk ligt in het landschapstype dekzandruggen en oude bouwlanden. Het verschil in hoogte is op onderstaande kaart goed te zien. De hoogteligging ten opzichte van de omgeving is mede verantwoordelijk voor het ontstaan van dit landschapstype waarin het erf zich bevindt. Het landschap was relatief kleinschalig met op de kavelgrenzen beplanting. Later werd er op grote schaal ontgonnen. Hierdoor is een tamelijk grootschalig en doelmatig landschap ontstaan. Deze open ruimte is een nieuwe kwaliteit van het gebied geworden. In het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) van de gemeente is als visie opgenomen deze openheid te behouden. Daarom is er gekozen om niet de gehele kavel grens te beplanten. Hoogtekaart Bron: : (bruin/geel hoog, groen/blauw laag) - 5 -

6 Situatie 1900 Onderstaande historische kaart uit 1900 laat zien dat het erf in het Kampenlandschap ligt ofwel de dekzandruggen en oude bouwlanden. In oostelijke richting gaat het landschap over in de broekgebieden. Zowel de broekgebieden als de kampen kennen een kleinschalig structuur met veel beplanting. Het meest beeldbepalende kenmerk is het netwerk van houtsingels en bosjes met doorkijkjes naar de meer open akkercomplexen. Deze vorm van verkaveling met de verschillende landschapselementen geven structuur aan het landschap. De singels gaven het gebied een kleinschalige sfeer. Het grondgebruik was afwisselend; akker, weiland en heide. De hoge droger gelegen delen waren geschikt als akker. De lagere delen werden gebruikt als wei- en hooiland. De hoofdwegenstructuur loopt van hoog naar laag. Tussen deze hoofdwegen vinden we een fijn vertakt wegennet van voornamelijk zandpaden die de verschillende erven in het gebied met elkaar verbinden. De verkaveling is onregelmatig en de boerderijen staan verspreid in het landschap. Op de meeste plaatsen is de kavelstructuur nog terug te vinden, maar de herkenbaarheid is afgenomen. Oorzaken hiervan zijn de schaalvergroting en doordat landschapselementen zoals houtwallen, singels en bosjes zijn verdwenen. Historische atlas omstreeks 1900 Bron:

7 Landschappelijke inpassing Wanneer het gaat om een landschappelijke inpassing zijn vooral de grote structuren op of rond het erf van belang. Deze hebben landschappelijk gezien de meeste impact en zijn bepalend voor het aanzien van het erf (op afstand). Deze structuren zijn in veel gevallen erf-overschrijdend en zorgen ervoor dat het erf onderdeel wordt van het landschap. Dergelijke structuren bestaan voornamelijk uit opgaande beplantingselementen welke verschillend van aard kunnen zijn, afhankelijk van het betreffende landschapstype. Denk daarbij aan knip- of scheerheggen, struweelhagen, houtsingels, geriefhoutbosjes, (knot-) bomenrijen, solitaire bomen en boomgaarden. Momenteel bestaat het terrein uit bouwland Om de geplande woningbouw te compenseren zal er aan de noordoostzijde een struweelhaag van 4 meter breed worden gerealiseerd, die overgaat in een bomenrij. De bomenrij is meer transparant dan een struweelhaag en behoud de ruimtelijke kwaliteit van de omliggende landerijen. Dit geld ook voor oostzijde, er is gekozen om een deel van de kavelgrens open te houden. In de noordwesthoek wordt een bosje gerealiseerd met op de voorgrond enkele fruitbomen. Ter hoogte van het terras zal een noot worden aangeplant. Aan de voorzijde van het erf wordt een haag geplant. Deze elementen tezamen creëren een zekere gelaagdheid op het erf, waardoor de woning meer wordt opgenomen in het landschap. De overige grond zal ingericht worden als tuin en valt buiten deze landschappelijke inrichting. De aan te leggen groen elementen zijn beschreven in het hoofdstuk Beplantingsplan en bestaan uitsluitend uit inheems plantmateriaal. Een landschappelijke inpassing is voor de uitstraling van een woning of bedrijf zeer belangrijk. Bij het toepassen van nieuwe beplanting is rekening gehouden met de oorspronkelijke inrichtingsprincipes van het historische boeren erf. In het hoofdstuk Boerderijen en boerenerven kunt u meer lezen over erfinrichting van boerenerven. Verder is getracht aan te sluiten op de karakteristieken van het landschapstype dekzandruggen en oude bouwlanden (kampenlandschap), zie hiervoor het LOP van de gemeente Heerde

8 Gemeentelijk visie Deze inpassingen is een eis vanuit het LOP van de gemeente Heerde. In het Beeldkwaliteitsplan landelijk gebied en het Landschapsontwikkelingsplan staan de voorwaarden die gesteld worden aan de landschappelijke inpassing van functieverandering en bouwplannen. Het bestemmingsplan buitengebied geeft weer dat in deze regio op zeer beperkte schaal rood-voor-rood en rood-voor-groen ontwikkelingen mogelijk zijn, indien ze de groene belangen versterken. Ten aanzien van de toevoeging nieuw rood (rood voor groen) geldt dat in het buitengebied het woonmilieu landelijk wonen primair te realiseren is door functieverandering, hergebruik bestaande gebouwen en woningsplitsing en secundair door nieuwbouw in combinatie met landschappelijke versterking. De nadruk hier ligt op behoud van openheid op de akkercomplexen en het verdichten van het overige landschap door toevoeging van lanen, erf- en kavelbeplanting. Uiteindelijke doel is om naar aanleiding van ruimtelijke ontwikkelingen verdichting van het landschap te bewerkstelligen met behoud van de open akkercomplexen. Daardoor kunnen de huidige barrières ruimtelijk worden afgezwakt en veranderingen landschappelijk worden ingepast. Wensen opdrachtgever De wens van de fam. van de Kolk is om een onderhoudsvriendelijke erf te realiseren wat passend is voor deze streek. Passend in de streek maar wel doelmatig - 8 -

9 Achtergrond: Boerderijen en boerenerven Een beknopte achtergrond Nederland kent heel veel verschillende soorten boerderijen. Binnen deze soorten zijn nog weer allerlei varianten te onderscheiden. Waarom zijn er zoveel typen boerderijen ontstaan? Dat er zoveel verschillende soorten boerderijen zijn, heeft te maken met het verschil in klimaat (ja zelfs binnen Nederland), met de grondsoort, de waterhuishouding en het reliëf van het gebied waarin de boerderij werd gebouwd. Zo bepaalde bijvoorbeeld de vruchtbaarheid van de grond of een boer in weelde kon leven en een daarbij passende boerderij kon bouwen, of nauwelijks het hoofd boven water kon houden. Inrichting van boerenerven Niet alleen de gebouwen verschillen vaak per streek, ook de inrichting van de boerenerven was van oudsher van streek tot streek verschillend. Ook hierbij speelden verschil in klimaat, grondsoort, de waterhuishouding en het reliëf een rol. Allereerst werd dat wat van nature in de omgeving aan beplanting, bomen, struiken, planten voorkwam, naar het erf gehaald. Wat er in de omgeving van nature groeide, werd natuurlijk voor een belangrijk deel bepaald door de grondsoort en de waterhuishouding. Een mooi voorbeeld van de invloed van het weer (klimaat) zie je aan de kust. Daar staan de boerderijen vaak met de achterkant naar de zee en zijn dan zwaar ingepakt met windsingels en hoge bomen. Meer naar het binnenland, waar de windgevoeligheid sterk afneemt, wordt ook de beplanting aan de achterkant van de boerderij minder. In sommige streken verdwijnt de beplanting zelfs helemaal, waardoor het groen bij het erf alleen nog bestaat uit de tuinen. Voor en achter Ook de taakverdeling van de mensen die de boerderijen bewoonden heeft een belangrijke invloed gehad op de traditionele erfinrichting. Oorspronkelijk was de vrouw de baas over het gedeelte waar gewoond werd en de man zwaaide de scepter in het gedeelte waar het boerenbedrijf gerund werd. De vrouw had de verantwoordelijkheid over het woongedeelte, het daar dichtbij liggende terrein met de bleek, de moestuin, de huisweide, eventueel de siertuin met bloemperken en de boerenboomgaard. Op de boerderij werd dat meestal voor genoemd en voor was het domein van de boerin. Voor deze delen van het boerenerf was een goede zichtbaarheid vanuit het woonhuis vereist, omdat in de boomgaard bijvoorbeeld de jonge kalveren liepen, die extra aandacht nodig hadden, of een koe die op kalveren stond in de huisweide. De man had de verantwoordelijkheid voor de dieren, de wagens, de werktuigen en het bedrijfsgedeelte. Kortom, hij had de zorg voor achter

10 Gedeelde zorg voor bedrijf en gezin heeft op het platteland ook zijn intrede gedaan, maar er zijn steeds meer mensen die de traditionele erfindeling intact willen houden of willen herstellen. Voor is van oorsprong meestal een stuk groener dan achter. Voor staan de meeste bloemen, struiken en bomen. Ook speelde aan de voorkant het laten zien dat het goed ging, een belangrijke rol. Daarom werden daar later parkbomen zoals de treurbeuk, de witte paardenkastanje, de rode beuk, (lei)linden en sierstruiken, kortom, de wat meer luxe soorten, aangeplant. Het voorste deel van het boerenerf was meer gericht op het gezin en had een bepaalde beslotenheid. Aan de achterkant moest men ruimte hebben om met paard en wagen te manoeuvreren en later met steeds groter wordende tractors. Daarvoor werden ook heel wat hagen en andere beplanting verwijderd. Achter stonden ook de schuren. De boer was er de hele dag te vinden. Hij hield zich bezig met het bewerken van het land, de verzorging van het vee óf met onderhoud en reparaties aan machines en bedrijfsgebouwen. Achter werden de zakelijke contacten met de omgeving afgehandeld, koop en verkoop van zaken vonden vooral daar plaats. Aan de achterkant lag ook de verbinding met de bij het bedrijf behorende percelen. De beplanting aan de achterkant bestond meestal uit bomen en struiken die ook in de omgeving voorkwamen. De beplanting achter was hoog, los en afwisselend en bestond uit singelachtige beplantingen met hoge opgaande bomen. Ook kwamen vaak solitaire bomen voor. Het onderhoud van achter is extensief, op de fruitbomen na, die soms ook achter werden aangeplant. Het onderhoud voor is veel intensiever. Voor en achter worden nog altijd door een denkbeeldige lijn tussen de verschillende gebouwen van elkaar gescheiden. Deze lijn kan globaal over het gehele erf worden doorgetrokken, waardoor de functionele scheiding tussen wonen en werken goed zichtbaar wordt

11 Beplantingsplan Het inrichtingsplan is opgelegd door de gemeente Heerde en is afgestemd op het Landschapsontwikkelingsplan van de gemeente Heerde. Dit resulteert in een landschappelijk en cultuurhistorisch verantwoorde inrichting. Dit betekend niet dat gebouwen totaal uit het zicht gehaald moeten worden. Ze dragen immers bij aan het landelijke karakter van de streek. Het Beeldkwaliteitsplan bied handvatten om dit op gepaste wijze uit te voeren. Op de bijgevoegde ontwerpkaart wordt een inrichtingsvoorstel gedaan. De hieronder beschreven elementen zijn terug te vinden op de kaart. Verder wordt er getracht om zoveel mogelijk gebruik te maken van inheems plantmateriaal. Zo worden coniferen en laurierstruiken zoveel mogelijk geweerd op het erf. 1. Solitaire boom In de buurt van het terras wordt een noot gepland. Locatie : (zie tekening) Soort : noot Aantal : 1 stuks Plantafstand : minimaal 10 meter uit de bebouwing Maat : cm stamomtrek Overig : Aanleg en beheer : Zie informatievellen in de bijlage 2. Bomenrij Na de opschaling van de landbouw is er een tamelijk grootschalig en doelmatig landschap ontstaan. Deze open ruimte is een nieuwe kwaliteit van het gebied geworden. In het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) van de gemeente is als visie opgenomen deze openheid te behouden met het aanzetten van de randen. Daarom is er gekozen om de oostwest georiënteerde kavelbeplanting, die op historische kaarten nog te zien is, transparant te houden middels een bomen rij. Deze gaat op de achterzijde van het perceel over in een struweelhaag (4) om de schuur in te passen en zal zorgen voor luwte op het erf. Locatie : (zie tekening) Lengte : 25 meter Soort : gewone es Aantal : 7 stuks Plantafstand : 5 meter en minimaal twee meter uit de kavelgrens Maat : cm stamomtrek Overig : Aanleg en beheer : Zie informatievellen in de bijlage

12 3. Knip- en scheerheg Natuurlijke afscheiding tussen erf en de weg. In het verleden bestond een element als deze in veel gevallen uit prikkende soorten zoals de meidoorn. Gezien de uitstraling van het huis en de wensen van de eigenaar is er in dit geval gekozen voor beuk. Locatie : (zie tekening) Lengte : 45 meter Breedte : 1 plantrij Soort : beuk Plantwijze : 4 stuks per meter Aantal : 180 stuks Maat : cm lengte Overig : Aanleg en beheer : Zie informatievellen in de bijlage 4. Struweelhaag Omzoming van het perceel aan de noordzijde. Zorgt voor luwte en privacy op het erf. Locatie : (zie tekening) Lengte : 40 meter Breedte : 3 meter Oppervlakte :120 m 2 Aantallen en soorten : 160 stuks 40 x meidoorn 40 x hazelaar 20 x lijsterbes 20 x vuilboom 20 x Gelderse roos 20 x Sleedoorn Maat : cm Plantwijze :2 plantrijen, 2 stuks per meter Overig : Aanleg en beheer : Zie informatievellen in de bijlage

13 5. Bosje In de zuidwesthoek van het perceel wordt een bosje gerealiseerd. Dit element zorg voor enige privacy en luwte op het achter erf. Er is gekozen om niet de gehele achterzijde dicht te planten om het uitzicht vanuit de woning op de achtergelegen landerijen te behouden. Locatie : (zie tekening) Lengte : 15 meter Breedte : 15 meter Oppervlakte :113 m 2 Aantallen en soorten : 50 stuks 25 x zomereik 10 x hazelaar 5 x lijsterbes 10 x krent Maat : cm Plantwijze : Driehoekverband; 1,5 m x 1,5 m (in groepen van 5) Overig : Aanleg en beheer : Zie informatievellen in de bijlage 6. Fruitbomen Locatie :Zie tekening Soort en ras :Zie tabel Bestuiving technisch gecontroleerd. Aantal : 3 stuks Plantafstand : 8 tot 10 meter Maat : Hoogstam Aanleg en beheer : Zie informatievellen in de bijlage Overig : Soorten hand/stoof smaak/kleur bloeitijd pluktijd Houdbaar ziektes Pruimen Dubbele Boerenwitte* wit vroeg half aug ongevoelig Peren Zwijdrechtse wijnpeer* hand/stoof zoet laat oktober slecht ongevoelig Appels Brabantse bellefleur hand/keuken zachtzuur laat oktober zeer goed kankergevoelig * zelfbestuivers

14 Plantsoenlijst Hieronder staat de totale plantsoenlijst weergegeven die nodig is om de bovenstaande landschapselementen te realiseren. Fam van de Kolk Nederlandse naam Maat Aantal Bosplantsoen Hazelaar Corylus avellana Eenstijlige meidoorn Crataegus monogyna Beuk (groen) Fagus sylvatica Sleedoorn Prunus spinosa Vuilboom Rhamnus frangula Lijsterbes Sorbus aucuparia Gelderse roos Viburnum opulus Bosplantsoen Krent Amelanchier lamarckii Hazelaar Corylus avellana Zomereik Quercus robur Boompalen 0 Doorsnede 8 cm 2,50 meter lang Onbehandeld 11 Laanbomen Gewone es Fraxinus excelsior Walnoot Juglans regia Fruitbomen 0 Appel Brabantse Bellefleur Peer Zwijndrechtse wijnpeer* Pruim Dubbele Boerenwitte Soorten kunnen in overleg met de Landschapscoördinator van de gemeente Heerde worden gewijzigd

15 Historische Achtergronden Historische achtergrond: Solitaire boom en boomgroep Een solitaire boom of bomengroep werd regelmatig in het weiland aangeplant als schaduw voor het vee of om het landschappelijke beeld compleet te maken. Ook werd een solitaire boom regelmatig op de hoek van het perceel aangeplant als afbakening (grensboom). Verder vindt men ook regelmatig solitaire bomen rondom het huis. Veel boomsoorten hadden een functie. Zo werd een walnoot vaak in de buurt van de keuken aangeplant omdat de walnoot muggen en vliegen weert en ook zorgde voor schaduw. Laanbomen kennen een historische functie op bijvoorbeeld landgoederen en grotere boerderijen en buitenplaatsen als onder andere aankleding van wandellanen. Door deze Solitaire boom aanplant ontstond er schaduw op het wandelpad. De welgestelde bewoners konden op deze manier geriefelijk wandelen zonder dat men werd gebruind door de zon. Iets wat in die dagen als teken van armoede werd gezien. De statigheid van een rij laanbomen werd door het gebruik van speciale soorten bomen versterkt. Historische achtergrond: Knip en scheerheg Knip- en scheerheggen zijn al eeuwen te vinden in het Nederlandse cultuurlandschap. Deze lijnvormige landschapselementen kennen een sterke samenhang met het omringde landschap. Nabij boerderijen en rondom boomgaard en moestuin waren veelal de heggen te vinden. Vaak diende de heggen als eigendoms- of perceelsscheiding. De doornige heg had daarnaast ook nog een belangrijke veekerende functie. Langs de rivieren dienden de heggen om de waterstroom bij overstromingen te remmen en te verdelen, zodat het vruchtbare slib kon bezinken. Inmiddels zien we dat veel Knip- en scheerheg heggen bedreigd worden. Veel heggen zijn uit het landschap verdwenen door de komst van prikkeldraad, de ruilverkavelingen en achterstallig onderhoud. Alle reden om de heg weer terug te brengen in het landschap. Heggen zijn namelijk nog altijd functioneel als windscherm en als veekering, ook bij hoge rivierwaterstanden zorgen ze voor een permanente afrastering. Daarnaast houden ze de grond vast en dragen ze bij aan een goede waterhuishouding. Ook veel dieren hebben profijt van de aanwezigheid van een heg. Vogels gebruiken het als broedplaats; veel kleine zoogdieren vinden er voedsel en een schuilplaats en voor vleermuizen is een haag erg belangrijk als oriëntatiepunt

16 Historische achtergrond: Struweelhaag Gelderland kent een grote diversiteit aan lijnvormige landschapselementen, waaronder de vrij uitgroeiende haag en de struweelhaag. De vrij uitgroeiende haag bestaat uit een enkele rij struiken die vrijuit kunnen groeien en de struweelhaag bestaat uit meerdere rijen. De functie van deze hagen was perceelsscheiding en veekering, daarom bestonden de hagen vroeger voornamelijk uit doornsoorten. Soms werden ook nog wat andere struiken en bomen in de haag aangeplant, denk hierbij aan hondsroos, sleedoorn, braam, wilg, eik of es. De hagen boden beschutting voor het vee en zorgden voor gebruikshout. Door de komst van het prikkeldraad, de schaalvergroting en de ruilverkavelingen zijn veel van deze Struweelhaag elementen verdwenen. Vaak worden de termen heggen en hagen door elkaar gebruikt, en regionaal hebben ze soms verschillende betekenissen. De term heg gebruiken we voor strak geschoren elementen, de term haag gebruiken we voor de meer breed en hoog uitgroeiende elementen. Soms is er sprake van speciale beheervormen zoals bij het leggen of vlechten van hagen. Hagen hebben een grote natuurwaarde. Ze zijn vaak een schuilplaats voor veel vogels en kleine zoogdieren en vergroten daardoor de landschappelijke en ecologische variatie. Historische achtergrond: Bosje Vogelbosjes kom je vaak tegen op het erf. Een vogelbosje is een bosje die voornamelijk uit struiken bestaat en vaak niet groter is dan 500 m² met een gemiddelde oppervlakte van 200 m². De soorten die in het bosje aangeplant worden, zijn vooral besdragende struiken als meidoorn, gelderse roos en lijsterbes om vogels aan te trekken. Een vogelbosje wordt gebruikt als broedplaats en schuilplaats door zowel vogels als klein zoogdieren. Daardoor voegt een vogelbosje veel toe aan de ecologische diversiteit op en rondom het erf. Geriefhoutbosjes zijn vaak vrijliggende elementen in het landschap. Vaak komt u ze tegen in een overhoekje tussen de weilanden, al dan niet omgeven door een sloot. De sloot deed dan dienst als veekering. Geriefbosje Een geriefhoutbosje is vaak groter dan 500 m² en werd vroeger aangeplant om in geriefhout, hout voor dagelijks gebruik, te voorzien. Een geriefhoutbosje was vroeger vaak een monocultuur van

17 bijvoorbeeld eik, es, wilgen of elzen. Doordat een geriefhoutbosje voor de houtvoorziening op eigen erf meestal niet meer van toepassing is, worden tegenwoordig vaak vogelbosjes aangeplant om iets meer variatie te krijgen. Geriefhoutbosjes kunnen door de rust die er heerst en de geringe betreding veel betekenen voor planten en dieren. Ook landschappelijk zijn geriefhoutbosjes van groot belang. Ze doorbreken de vlakke horizon en zorgen voor afwisseling in het landschap. Historische achtergrond: Hoogstamboomgaard Al vele eeuwen wordt in Nederland fruit geteeld in hoogstamboomgaarden. Aanvankelijk waren het vooral Hoogstamboomgaard kloosters, kastelen en landgoederen. Eind 19 de eeuw begon een grote uitbreiding aan fruitboomgaarden. Onder invloed van de landbouwcrisis stapten veel agrariërs in het rivierengebied over van graanteelt naar hoogstamfruit. Een groot voordeel van het hoogstamfruit was dat er dieren onder konden grazen. Vanaf 1950 is het areaal aan hoogstamboomgaarden flink achteruit gegaan, vanwege de opkomst van de moderne fruitteelt (laagstam). Hoogstamboomgaarden hebben een grote ecologische waarde. Ze leveren nestgelegenheid aan allerlei vogels. De steenuil is een soort die graag broedt in holle takken van fruitbomen. Een heg om de boomgaard als windsingel vergroot de natuurwaarde van de boomgaard

18 Schaal 1: 1000 Inrichtingsplan HDE00M 00802G Bomenrij 4. Struweelhaag 3. Knip- of scheerheg 6. fruitbomen 5. Bosje 1. Solitaire boom HDE00M 00801G0000 Bestaande beplanting 10 Zichtlijn GEGEVENS Aan te leggen groen Verharding Project Naam Adres pc /plaats : Erfinrichtingsplan 'De Steeg' : Fam. van de Kolk : De Steeg tussen 8 en 10 : 8191 LD Wapenveld projectcode: tekenaar : E. Timmerman datum : juli 2012 schaal 1: 1000