MAGAZINE ENERGY LAB AHOY ROTTERDAM VIER DAGEN EEN FEEST VAN TECHNIEK STAP IN DE WERELD VAN DE TECHNIEK

Transcriptie

1 ENERGY LAB MAGAZINE AHOY ROTTERDAM VIER DAGEN EEN FEEST VAN TECHNIEK DE AUTO VAN DE TOEKOMST STAP IN DE WERELD VAN DE TECHNIEK DANS HET LICHT AAN WAT IS ER TE BELEVEN BIJ SHELL ECO-MARATHON EN SHELL ENERGY LAB KIJK OOK OP: This magazine is co-hosted by

2 VOORWOORD INHOUDSOPGAVE WAT WIL JE LATER WORDEN? Dat is je vast al eens gevraagd. Op jouw leeftijd hoef je dat echt nog niet helemaal WELKOM IN ROTTERDAM! Het is geen toeval dat Shell Eco-marathon en Shell Energy Lab IK DAAG JE UIT Hoe ver komt jullie auto op één liter benzine? Vraag het maar eens aan je ouders. Meer dan 4 WERKEN AAN DE TOEKOMST 19 WEK JE EIGEN STROOM OP zeker te weten. Gelukkig maar, want er zijn zoveel leuke en mooie beroepen tegen- weer in Rotterdam plaatsvinden. Rotterdam is bekend om zijn 20 kilometer is het vast niet. De winnaar van de vorige MIXEN MET ENERGIE SHELL PRINT METAAL 20 woordig. En omdat de wereld verandert, bijvoorbeeld door techniek, komen er ook nog heel veel nieuwe beroepen aan die we nu nog helemaal niet kennen. Je hebt nog alle tijd om rond te kijken en dingen te proberen. Dat kun je ook bij Shell Eco-marathon en in Energy Lab. Daar zie je dat techniek overal is. Het zit in simpele dingen als je fietsbel, maar ook in ingewikkelde dingen als een smartphone. Techniek is ontzettend belangrijk in onze wereld. En het wordt alleen nog maar belangrijker. Daarom staan we in Nederland te springen om mensen met een technische opleiding. Mensen die handig zijn en dingen maken en repareren. Mensen die technische problemen oplossen en zorgen dat systemen blijven werken. Mensen die creatief en nieuwsgierig zijn en nieuwe dingen bedenken, zoals de drone en de stormparaplu. Misschien ben jij ook wel zo iemand. Dan kun je je hart ophalen in Shell Energy Lab. Ik wens je een haven. We doen van alles met aardolie, vloeibaar gas en andere energiebronnen. Daar komt een boel techniek bij kijken. Maar ook op andere plaatsen in en rond de stad barst het van het technisch talent. Mensen die games maken, meubels ontwerpen, smartphones repareren, bruggen bouwen... noem het maar op. Want techniek is veel meer dan olie en tandwielen. Rotterdam en techniek horen bij elkaar. Daarom zijn we trots en blij dat we jou mogen ontvangen in Shell Energy Lab in Rotterdam. Hopelijk word je net zo enthousiast voor techniek als de studenten die meedoen aan Shell Eco-marathon. Ook dit jaar komen ze weer van over de hele wereld. Ik wens je veel plezier en succes! Shell Eco-marathon reed kilometer op één liter. Dat noem ik nog eens zuinig. Tijdens Shell Eco-marathon dagen we studenten uit een auto te bouwen die op zo min mogelijk energie zo ver mogelijk kan rijden. Maandenlang tekenen en sleutelen ze aan hun ontwerp. Hopelijk kunnen we hun vindingen straks gebruiken in gewone auto s. Zodat ook jullie auto straks minder energie gebruikt en schoner rijdt. Terwijl de auto s hun rondjes rijden, kun jij in Shell Energy Lab experimenteren met techniek en energie. Speel een potje voetbal met robots, zet je haren overeind en dans de verlichting van de dansvloer aan GADGETS RIJDEN OP SUIKERRIET VAN SMEEROLIE TOT TRUI, VAN VOETBALVELDEN TOT AIRBUS SHELL ECO-MARATHON VIER DAGEN LANG EEN FEEST VAN TECHNIEK SHELL ENERGY LAB VOL ENERGIEKE PROEFJES EN SPETTERENDE ACTIVITEITEN WAAR RIJDEN OF OP NIET WATERSTOF WAAR? PARTNERS 25 WAT NOG MEER? IN DE WERELD VAN DE TECHNIEK ACE BMW GEOFORT MUSEUM BOERHAAVE NEMO PORT OF ROTTERDAM SKILLS JUNIORS YOUTECH MAXON MOTOR 28 PUZZELS mooie ontdekkingstocht! EEN AUTO DIE ZO IN DE SHOWROOM KAN 18 WONDER OP WIELEN 32 ZOEK DE VERSCHILLEN JET BUSSEMAKER MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP AHMED ABOUTALEB BURGEMEESTER VAN ROTTERDAM DICK BENSCHOP PRESIDENT-DIRECTEUR SHELL NEDERLAND COLOFON April 2015 Energy Lab Magazine is een uitgave van Shell Nederland in coöperatie met gemeente Rotterdam. Het is een uitgave ter gelegenheid van Shell Eco-marathon en Shell Energy Lab in Rotterdam. De inhoud is gericht op basisonderwijs groepen 7 en 8 en VMBO, HAVO en VWO klassen 1 en 2. Voor gebruik van het magazine in de klas zijn werkbladen beschikbaar. Deze zijn te downloaden via: 3

3 WERKEN AAN DE TOEKOMST T-SHIRT 2700 L Maar de gewassen waaruit biobrandstoffen worden gemaakt, groeien op landbouwgrond. Hierdoor is er minder ruimte om voedsel te verbouwen. Zo heeft energiegebruik invloed op de voedselproductie. We moeten daarom in de toekomst nog beter bedenken waar we grond voor gaan gebruiken. De wereldbevolking groeit. Elke dag komen er ruim mensen bij. Elke week komen er dus genoeg mensen bij om twee Rotterdams mee te vullen. In 2050 zijn we met negen miljard mensen. Die mensen hebben van alles nodig: een dak boven hun hoofd, eten, kleding... Hoe zorgen we dat al die mensen in de toekomst goed kunnen leven? Veel organisaties denken daarover na. Shell ook. JE LEVEN HANGT ERVAN AF Voedsel, drinkwater en energie zijn voor iedereen het belangrijkste op aarde. We moeten zorgen dat er voor al die negen miljard mensen genoeg water en voedsel is. Ook met energie moeten we slim omgaan. Bij gebruik van aardgas, olie en steenkool wordt CO 2 uitgestoten. Door de extra CO 2 in de lucht wordt het warmer op de wereld. Daardoor stijgt het water in de zee en hebben we overal ter wereld vaker last van extreem weer. Om de wereld leefbaar te houden, moeten we zuinig zijn met energie. We moeten meer en andere energiebronnen gebruiken. Bronnen die minder CO 2 uitstoten. Maar zo lang we daar niet genoeg aan hebben, hebben we ook aardgas, olie en steenkool nodig WERELDBEVOLKING IN MILJARDEN BOTERHAM 50 L 40 L DOUCHE EEN ZWEMBAD PER JAAR Ieder jaar gebruik jij een heel wedstrijdzwembad vol water. Om te douchen, om te drinken, om de wc door te spoelen. Maar ook doordat je dingen eet en koopt die veel water kosten. Denk maar eens aan het graan voor je boterham. Dat groeit niet zonder water. Van elke 10 liter water die we gebruiken, gaat 7 liter naar de landbouw. Ook de stroom die uit het stopcontact komt, kost water. Want elektriciteitscentrales hebben rivierwater nodig om te koelen. Het water gaat dan warmer weer de rivier in. Dat is slecht voor de waterplanten en -dieren. Er is dus alle reden om rustig aan te doen met water. Zeker als je bedenkt dat er nog een paar miljard aardbewoners bijkomen, die ook drinkwater, brood en elektriciteit nodig hebben. De landbouw werkt daarom aan slimmere manieren van water geven. Elektriciteitscentrales zoeken manieren om zuinig te zijn met koelwater. En jij? Jij kunt natuurlijk best wat korter douchen en minder vlees eten. Dat scheelt weer water. STRIJD OM DE GROND Biobrandstoffen lijken een goede oplossing voor het klimaatprobleem. Ze worden gemaakt uit gewassen, zoals suikerriet. Bij het gebruik van biobrandstoffen komt net als bij andere brandstoffen CO 2 vrij. Maar voor de groei heeft suikerriet zelf ook weer CO 2 nodig. Daardoor komt er minder CO 2 in de lucht. Dat helpt tegen de opwarming van de aarde. SCHONE ENERGIE Er zijn nog veel meer mogelijkheden om energie te winnen met minder uitstoot van CO 2. Denk aan windenergie, waterkracht, kernenergie en aardwarmte. Nieuwe technieken maken het ook mogelijk om energie te halen uit het verschil tussen eb en vloed en zoet en zout water. Maar de energiebron van de toekomst is waarschijnlijk zonne-energie. De zon raakt nooit op. Elk uur levert de zon evenveel energie als we in een heel jaar gebruiken op de wereld. En zonne-energie is schoon. Shell verwacht dat in tot 50 % van onze elektriciteit uit zonne-energie kan komen. Op veel plaatsen worden grote vlaktes vol met zonnepanelen gezet. Plaatsen die niet geschikt zijn voor landbouw of bewoning. Maar ook op steeds meer daken zie je zonnepanelen. Misschien ook wel op het dak van jullie huis of school. KIJKEN IN DE TOEKOMST Mensen die zich bezighouden met de toekomst van de wereld, kijken vaak ver vooruit. Dat is verschrikkelijk moeilijk. In 1980 kon je in Nederland voor het eerst mobiel bellen. Op het hele netwerk konden maar telefoons worden aangesloten. Nu zijn er in Nederland 21 miljoen mobiele aansluitingen. Waar we van alles mee kunnen. Probeer dan in 2015 maar eens te voorspellen hoe Nederland er in 2050 uit gaat zien. Eén van de eerste mobiele telefoons in Nederland (4,5 kg) 5

4 MIXEN MET ENERGIE Scooters, smartphones en fabrieken hebben allemaal energie nodig. Bijvoorbeeld in de vorm van benzine of elektriciteit. Benzine maken we van aardolie. Elektriciteit wordt meestal gemaakt in elektriciteitscentrales. Daarbij gebruiken we verschillende energiebronnen. Elke energiebron heeft zijn eigen voor- en nadelen. De een is lekker schoon, de ander is goed op te slaan en weer een ander raakt nooit op. Zo vullen ze elkaar goed aan. Daarom gebruiken we fossiele brandstoffen en hernieuwbare energie door elkaar. Altijd op zoek naar de beste energiemix. ENERGIE VAN DE ZON Bijna alle energie komt van de zon. Zonne-energie natuurlijk. Maar ook fossiele brandstoffen. Die zijn ontstaan uit planten die groeiden door de zon en uit dieren die planten aten. Windmolens draaien dankzij de wind. En de wind waait doordat het op de ene plek warmer is dan op de andere. Waterkrachtcentrales maken energie uit vallend water. Maar hoe is dat water omhoog gekomen? Doordat de zon het water verdampte en als regen op de bergen liet vallen. AARDGAS ZIT GEVANGEN IN DE BODEM Waar aardolie of steenkool ontstaat, komt ook aardgas vrij. Aardgas kun je niet zien en ruiken. Veel aardgas ontsnapt uit de grond. Maar als een stevige laag steen het gas afsluit, kan het aardgas niet ontsnappen. Het aardgas blijft dan tussen de zandkorrels en de gaatjes in de stenen zitten. Dit noemen we een aardgasveld. AARDOLIE IS ONTSTAAN IN ZEE De vorming van aardolie begon honderden miljoenen jaren geleden in ondiepe zeeën. De zee zat vol met kleine planten en dieren. Als deze dood gingen, zakten ze naar de bodem. Zo ontstond een dikke laag dode planten en dieren. In miljoenen jaren is deze laag begraven onder een dikke laag klei en zand. Die drukte de dode planten en dieren samen. Door deze druk, de bewegingen van de aarde en de temperatuur veranderde de laag dode planten en dieren in aardolie. STEENKOOL IS VERSTEEND HOUT Miljoenen jaren geleden stond de aarde vol met grote tropische bossen. Planten en bomen gingen dood en vielen boven op elkaar. Zo ontstond een moeras van dode planten. Die laag werd dikker en dikker. Later kwamen daar lagen zand en klei overheen. Deze lagen drukten de plantenresten samen. Er kwam steeds meer zand en klei overheen. De plantenresten werden steeds steviger samengedrukt. Al het water werd eruit geperst. Zo werden de plantenresten eerst turf, later bruinkool en tot slot steenkool. FOSSIELE ENERGIE Planten en dieren van miljoenen jaren geleden die versteend zijn, heten fossielen. Aardolie, steenkool en aardgas zijn ook ontstaan uit deze planten en dieren van miljoenen jaren geleden. Daarom noemen we deze brandstoffen fossiele brandstoffen. Als we deze brandstoffen verbranden komt CO 2 vrij. Hierdoor wordt de aarde warmer. Dat is ongunstig voor het leven op aarde. Fossiele brandstoffen hebben miljoenen jaren nodig gehad om te ontstaan. Als ze op zijn, zijn ze echt op. Genoeg redenen om het rustig aan te doen met het gebruik van fossiele brandstoffen.. 7

5 HERNIEUWBARE ENERGIE: KOMT UIT BRONNEN DIE NOOIT OP RAKEN. Bij het gebruik van die bronnen komen geen stoffen vrij die slecht zijn voor het leven op aarde. Het is belangrijk dat we meer gebruik gaan maken van deze energie. Elektriciteit van zulke eeuwige bronnen noemen we in Nederland ook wel groene stroom. WATERKRACHT: KRACHTIGER IN DE BERGEN Heb je wel eens geprobeerd tegen de stroom in te zwemmen? Dan merk je hoeveel kracht stromend water heeft. In Nederland staan vier waterkrachtcentrales in rivieren. Het water stroomt tegen een soort scheepsschroeven. Die gaan draaien en wekken zo groene stroom op. Nederland is eigenlijk veel te plat voor waterkracht. In landen met bergen heeft het water pas echt kracht. In Nederland proberen we een getijdencentrale te maken. Elke keer als het eb of vloed wordt zet het water de schroeven in beweging en wekken zo groene stroom op. ZONNE-ENERGIE: STEEDS BETER Zonnepanelen zetten het licht van de zon om in elektriciteit. Zonnepanelen op het dak gebruik je voor de elektriciteit thuis. De meeste daken zijn niet groot genoeg om alle energie te maken die je nodig hebt. Maar er komen ook steeds meer velden vol met zonnepanelen om elektriciteit aan steden te leveren. Dit gebeurt in Spanje en de Verenigde Staten, maar ook in Almere. Zonnecollectoren gebruiken de warmte van de zon. Door een zonnecollector lopen buisjes met water. Dat water wordt warm. Het warme water kun je gebruiken om het huis mee te verwarmen of te douchen. AARDWARMTE: HET IS ER TOCH Hoe dieper je in de aarde komt, hoe warmer het is. Waar de warmte vlak onder de oppervlakte zit, kun je er elektriciteit mee opwekken. Dit gebeurt bijvoorbeeld in IJsland en Italië. In Nederland moet je dieper gaan om warm water naar boven te halen. Het water is niet warm genoeg om elektriciteit op te wekken. Maar er blijft wel genoeg over om een gebouw te verwarmen. Het afgekoelde water pompen we terug in de grond en gebruiken we in de zomer voor de airconditioning. BLAUWE ENERGIE: ZOET EN ZOUT KOMEN ELKAAR TEGEN Waar zoet water in zee stroomt, kun je stroom maken. Op de Afsluitdijk staat een proefcentrale waar het zoete water uit het IJsselmeer wordt gemengd met het zoute water uit de Waddenzee. Dat geeft schone elektriciteit. Het is een mooie techniek voor landen waar rivieren in de zee stromen. WINDENERGIE: RUIMTE GEZOCHT Vroeger gebruikten we molens om graan te malen of polders droog te houden. Moderne windmolens maken elektriciteit. Door de wind draaien de bladen van de molen rond. De as van de molen is verbonden met een dynamo. De dynamo zet de draaiing om in stroom. Een grote molen levert stroom aan tot woningen. Het bouwen van een windmolen is duur en gaat niet zonder uitstoot van CO 2. Als een windmolen eenmaal staat levert hij schone energie. Een probleem is vaak wel om een goede plek voor de molens te vinden. Daarom komen er steeds meer windmolens op zee. Daar woont niemand en waait het bijna altijd. KERNENERGIE: JAMMER VAN DE GEVAREN Alles bestaat uit atomen. Atomen bestaan uit kleinere deeltjes. Die deeltjes plakken samen dankzij kernenergie. Als je de deeltjes losmaakt komt de kernenergie vrij. Dat gaat zonder CO 2 -uitstoot. Maar kernenergie heeft wel andere nadelen. Het afval blijft nog heel lang gevaarlijke straling uitzenden. Van die straling kun je ziek worden of doodgaan. Een ongeluk met een kerncentrale is dus heel gevaarlijk. Gelukkig gebeurt zo n ongeluk bijna nooit. 9

6 RIJDEN OP SUIKERRIET Goed nieuws uit Brazilië Door suikerriet minder CO 2 Goed nieuws uit Brazilië MINDER CO2 IN DE LUCHT Door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker gemengd. De vaste stoffen worden eruit gefilterd. Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar de suiker- of ethanolafdeling. Gisten tot ethanol Auto s kunnen op ethanol rijden. Ethanol kan gemaakt worden uit suikerriet. Rijden Door op ethanol suikerriet vermindert de minder CO 2 -uitstoot. CO In Brazilië 2 gebruiken Shell en Cosan zeer Auto s moderne kunnen technieken op ethanol om suikerriet rijden. Uit om suikerriet te zetten in ethanol. Hoe dat werkt? Auto s kunnen op ethanol rijden. Ethanol kan gemaakt worden uit suikerriet. Rijden kan ethanol worden gemaakt. Rijden op ethanol op Van ethanol veld vermindert naar fabriek de CO 2 -uitstoot. In Brazilië gebruiken Shell en Cosan zeer vermindert moderne technieken de CO 2 -uitstoot. om suikerriet In Brazilië om gebruiken te zetten in ethanol. Hoe dat werkt? Shell Van en veld Cosan naar moderne fabriek technieken om suikerriet om te zetten in ethanol. Hoe werkt dat? 1. VAN VELD NAAR FABRIEK Machines halen het suikerriet van het land. Vrachtwagens brengen het naar de fabriek. 4. GISTEN TOT ETHANOL In de Het gist zet de suikers in het sap om in Distilleren In de ethanolfabriek doet men gist bij het sap. ethanol. Na afloop wordt de gist uit de ethanol gehaald. De gist zet de suikers in het sap om in ethanol. Na afloop wordt de gist uit de ethanol gehaald. Distilleren 5. WATER WEGHALEN VAN SMEEROLIE TOT TRUI, VAN VOETBALVELDEN TOT AIRBUS Bij aardolie denk je al snel aan brandstoffen, maar we doen er veel meer mee. Voetbalvelden, vullingen voor je gebit, frisdrankflesjes... in van alles zit aardolie. KNIPPEN IN KLEINE DEELTJES Aardolie bestaat, zoals alle stoffen, uit kleine deeltjes. Die heten moleculen. Moleculen bestaan weer uit kleinere bolletjes, die stevig aan elkaar vast zitten. PLAKKEN VAN KLEINE DEELTJES Petrochemische bedrijven kunnen oliemoleculen knippen, maar ook weer aan elkaar plakken. Dan ontstaan kunststoffen. Ze heten ook wel plastics. Van kunststoffen kun je bijna alles maken. Van dunne Machines Uitpersen halen het suikerriet van het land. Vrachtwagens brengen het naar de fabriek. Vrachtwagens brengen het naar de fabriek. Uitpersen 2. UITPERSEN Die heten atomen. Een molecuul kan uit heel veel atomen bestaan, maar ook uit maar tien atomen. De atomen kunnen netjes geordend zijn, maar ook dwars door elkaar zitten. kunststofdraden worden truien, panty s, allerlei stoffen en voetbalvelden gemaakt. Zakjes, speelgoed, schoenen en tassen zijn vaak van plastic. In shampoo, zeep en crèmes zitten hele kleine bolletjes Via ingewikkelde stappen kunnen moleculen in stukjes plastic. Die zorgen dat je shampoo en zeep goed De ethanol wordt in twee kolommen warm gemaakt waardoor water verdampt. Zo ontstaat De ethanol ethanol wordt met in weinig twee kolommen water voor warm auto s gemaakt die op ethanol kunnen rijden. Een waardoor deel gaat water naar verdampt. een derde Zo kolom ontstaat om nog ethanol meer met water uit de ethanol te halen. Dit wordt gemengd met andere brandstoffen tot autobrandstof. De weinig ethanol water wordt voor in twee auto s kolommen die op pure warm ethanol gemaakt kunnen waardoor water verdampt. Zo Opslag ontstaat ethanol en gebruik met weinig water voor auto s die op ethanol kunnen rijden. Walsen drukken het sap uit het riet. De plantenresten worden Een rijden. verbrand. deel Een gaat deel Dat naar gaat levert een naar derde een kolom derde om kolom nog meer om water uit de ethanol te halen. Dit Walsen stoom op drukken waarmee het sap elektriciteit uit het riet. wordt De opgewekt. plantenresten wordt nog meer gemengd water met uit andere ethanol brandstoffen te halen. tot Dit autobrandstof. wordt Mengen worden Walsen verbrand. drukken zuiveren het Dat sap levert uit het stoom riet. op De waarmee plantenresten worden Opslag gemengd verbrand. en met Dat gebruik benzine levert tot autobrandstof. elektriciteit stoom op wordt waarmee opgewekt. elektriciteit wordt opgewekt. worden geknipt. Daarmee worden nieuwe moleculen gemaakt met minder atomen. Dat heet kraken. Shell doet dat. Bij het kraken kunnen allerlei moleculen worden gemaakt. Zo ontstaan verschillende stoffen. BRANDSTOFFEN EN ANDERE OLIEPRODUCTEN Niet zo verrassend is dat van aardolie brandstoffen kan uitsmeren en het lekker zacht voelt. COMBINATIES MET ANDERE STOFFEN Door plastic te combineren met andere stoffen ontstaan nieuwe stoffen. Daar kun je weer andere dingen mee maken. Boten worden gemaakt van kunststof met glasvezels. Steengruis samen met 3. MENGEN EN ZUIVEREN 6. OPSLAG EN GEBRUIK worden gemaakt. Voor benzine en diesel voor auto s wordt aardolie gekraakt tot vrij kleine moleculen. Van stookolie voor de verwarming van gebouwen en kunststof levert mooie aanrechtbladen op. En de tandarts gebruikt de combinatie van plastic met glasgruis om tanden en kiezen te vullen. scheepsdiesel zijn de moleculen groter. De combinatie van kunststof met een andere stof Naast brandstoffen worden andere olieproducten heet een composiet. Deze kunnen heel stevig zijn. gemaakt, zoals smeerolie en bitumen. Bitumen wordt Ongeveer de helft van een modern vliegtuig bestaat De ethanol en het gemengde ethanol worden opgeslagen. Vrachtwagens vervoeren de brandstoffen naar de tankstations. Het rijden op ethanol uit suikerriet levert minder uitstoot van CO 2 op dan het rijden op benzine. De ethanol en het gemengde ethanol worden opgeslagen. Vrachtwagens vervoeren de Door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker brandstoffen De pure ethanol naar de en tankstations. het mengsel benzine-ethanol Door gemengd. het sap De wordt vaste zwavel, stoffen kalk worden en verdikker eruit gefilterd. gemengd. De vaste Het worden rijden stoffen opgeslagen. ethanol worden uit eruit suikerriet Vrachtwagens levert minder vervoeren uitstoot de van CO 2 op dan het rijden op gefilterd. Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar de benzine. suiker- of ethanolafdeling. Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar brandstoffen naar tankstations. gebruikt voor asfalt en dakbedekking. uit composiet. Composiet is vaak lekker licht. de ethanolfabriek. Gisten tot ethanol Een auto die op ethanol rijdt, stoot CO 2 uit. Als het suikerriet groeit, neemt het CO 2 op. In totaal komt er geen extra CO 2 in de lucht. Dat gebeurt wel als een auto op benzine, diesel of gas rijdt. 11

7 DRAAIEN EN DOUCHEN MAAR De doucheradio laadt op door een HÉ AARDBEWONER! Energiek boek over de aarde, ook over energiebronnen en klimaatverandering. Prijs: 17,95 (boekwinkels) SHELL ECO-MARATHON EUROPA VIER DAGEN LANG ÉÉN FEEST VAN TECHNIEK draai aan de slinger te geven. Prijs: 14,00 (leukduurzaam.nl) EVEN DE WEKKER WATER GEVEN Klok die op water loopt. Gevuld gaat hij een maand mee. Dan moet je hem opnieuw vullen. Prijs: 6,75 (giftskikker.onetoshop.nl) LAMP OP WINDENERGIE Maak je eigen windmolen en laat de led-lamp branden op windenergie. Prijs: 14,95 (greenenergytoys.nl) SPEAKER ZONDER STROOM Versterk het geluid van je smartphone zonder elektriciteit. Past op je fietsstuur. Prijs: 16,00 (gadgetsvooriphone.nl of megagadgets.nl) Op één tank benzine drie keer de wereld rond. Dat lijkt onmogelijk, maar de winnaars van Shell Eco-marathon bewijzen het tegendeel. Shell Eco-marathon daagt studenten uit om de zuinigste auto te maken. De wedstrijd vindt plaats van 21 tot 24 mei 2015 in Rotterdam. AARDAPPELKLOK Dit klokje loopt op aardappelen, maar ook op fruit. Dat is dure brandstof, maar wel erg grappig. Prijs: 15,00 (groenehoedduurzaam.nl) DANSENDE KAKKERLAK Kakkerlak met zonnecellen. Gaat dansen als je hem in de zon zet. Prijs: 4,50 (smartsolar.nl) 13

8 EEN KIJKJE IN DE TOEKOMST VAN DE AUTO BIZARRE AFSTANDEN Het Microjoule Team uit Frankrijk won in Hun Prototype auto reed km op één liter brandstof. Het H2A-team van de Hogeschool van Amsterdam won bij de Prototypes die op een waterstofcel rijden. De winnaar bij de UrbanConcept klasse legde 469 km af. Dat is veel minder ver dan het Microjoule Team. Dat komt door het stoppen en optrekken van de UrbanConcept auto s en door de zwaardere eisen waaraan ze moeten voldoen. Dat kost extra brandstof. Als een scooter net zo zuinig rijdt als de UrbanConcept auto s, dan rij je km op een volle tank. De afstand bij de Prototypes is helemaal ongelofelijk. Als je auto zo zuinig rijdt, kun je met een volle tank ruim 3 keer de wereld rond. Zo laten de studenten zien dat autorijden een stuk zuiniger kan. VEILIGHEIDSKEURING VAN ALLE VOERTUIGEN: URBANCONCEPT AUTO S Lijken op gewone auto s. Er zitten wel eisen aan: 230 TEAMS UIT 30 LANDEN Aan Shell Eco-marathon Europa in Rotterdam doen Er wordt gestreden in twee klassen: Prototype en ruim jongeren mee. Er komen 230 teams uit UrbanConcept. De auto s rijden 10 rondes op 30 landen. Maanden hebben ze gewerkt aan hun een circuit van meter met vijf bochten. superzuinige auto. In Rotterdam gaan ze de strijd De Prototype auto s hebben wel wat weg van met elkaar aan. Dat doen ze door zo ver mogelijk te laagvliegende raketten. De UrbanConcept auto s rijden op één liter brandstof of een vaste hoeveelheid lijken het meeste op gewone auto s. Ze stoppen elke elektriciteit (1,1 kilowattuur). De auto s rijden op ronde een keer en trekken weer op, zoals dat ook benzine, diesel, alternative (GTL + Ethanol), CNG in het normale verkeer gebeurt. De UrbanConcept (compressed natural gas), waterstof en elektrisch auto s gebruiken daardoor meer brandstof dan (met mogelijke ondersteuning van zonne-energie). de Prototypes. SHELL ECO-MARATHON 30 JAAR - GESCHIEDENIS 1985 Eerste Shell Eco-marathon, Paul Ricard-circuit in Le Castellet (Frankrijk), 680 km op1liter brandstof Verhuizing Shell Eco-marathon naar Paul Armagnac-circuit in Nogaro (Frankrijk) Toevoeging van de klasse die lijkt op gewone auto s (Urban Concept) Eerste keer dat Nederlandse teams meedoen. Eerste Shell Eco-marathon Americas (Fontana, Californië) Hydro Cruiser (Haagse Hogeschool) eerste Nederlandse winnaar Verhuizing Shell Eco-marathon naar Euro Speedway in Lausitz (Duitsland). Eerste versie Shell Eco-marathon Asia (Kuala Lumpur, Maleisië) Shell Eco-marathon voor het eerst in Nederland op stratencircuit in Rotterdam Nieuw Rotterdams record, km op 1 liter brandstof. 21 NEDERLANDSE TEAMS In 2015 komen 230 teams uit 30 Europese landen aan de start. Frankrijk heeft het grootste aantal teams. Nederland staat met 21 teams van 19 verschillende opleidingen op de derde plaats. PROTOTYPE TEAM NAAM SCHOOL NAAM BRANDSTOF STAD FUTURE FORCE HOFSTAD LYCEUM BENZINE DEN HAAG SILVERBACKS ENGINEERING THE INTERNATIONAL SCHOOL BENZINE DEN HAAG TEAM APOLLO DELFT HOGESCHOOL INHOLLAND ETHANOL DELFT ROSES-4-ECO GERTRUDISCOLLEGE GTL ROOSENDAAL M.A.C. ECO TEAM SUMMA COLLEGE DIESEL EINDHOVEN TEAM H2A HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM WATERSTOFCEL AMSTERDAM ECO-RUNNER TEAM DELFT TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT WATERSTOFCEL DELFT TRIPLE-X DAMSTEDE AMSTERDAM WATERSTOFCEL AMSTERDAM PHIDIPPIDES TRIGA HOGESCHOOL ROTTERDAM WATERSTOFCEL ROTTERDAM TEAMSGH STEDELIJK GYMNASIUM ELEKTRISCH HAARLEM THE LEEKBURNERS SG DE LINDENBORG ELEKTRISCH LEEK URBANCONCEPT TEAM NAAM SCHOOL NAAM BRANDSTOF STAD ZADKINE ROC ZADKINE DIESEL ROTTERDAM AUREUS BETA STEDELIJK GYMNASIUM GTL SCHIEDAM HAN HYDROMOTIVE HOGESCHOOL VAN ARNHEM EN NIJMEGEN WATERSTOFCEL ARNHEM GREEN TEAM TWENTE TECHNISCHE UNIVERSITEIT TWENTE WATERSTOFCEL ENSCHEDE BLUE RACING HOGESCHOOL WINDESHEIM WATERSTOFCEL ZWOLLE TEAM EVA HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM WATERSTOFCEL AMSTERDAM TU/ECOMOTIVE TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN ELEKTRISCH EINDHOVEN GREEN TEAM YOUNG BONHOEFFER COLLEGE ELEKTRISCH ENSCHEDE EUREGIORUNNERS ZUYD HOGESCHOOL ELEKTRISCH HEERLEN PHIDIPPIDES QUADRIGA HOGESCHOOL ROTTERDAM ELEKTRISCH ROTTERDAM 15

9 ERVAAR: VIER DAGEN LANG INTERACTIEVE PROEFJES EN ENERGIEKE ACTIVITEITEN! SHELL ENERGY LAB MEI AHOY ROTTERDAM Energie; we gebruiken het iedere dag. Maar weet je eigenlijk ook Moedig studenten aan Bouw je eigen zoutwaterauto hoe het werkt? Shell Energy Lab verklapt je alle geheimen... Vier dagen lang staat Rotterdam bol van de bijzondere activiteiten en verbazingwekkende experimenten rondom energie en technologie. Het evenement is gratis, dus jij komt toch zeker ook? die hun zelfontworpen auto s klaar maken voor een recordafstand! 9 en doe mee met de race ONTDEK, LEER EN BELEEF In Shell Energy Lab vind je verschillende, interactieve zones waar gratis zoutwaterauto je leert door te doen. In iedere zone wachten allerlei proefjes en activiteiten op je. Steeds weer leer je nieuwe dingen over techniek en energie! Is energie opwekken moeilijk? Hoe zit het precies met energiebesparing en kun jij daar zelf ook aan bijdragen? Kom 2 ontdekken, leren en beleven in Shell Energy Lab en ontdek alle antwoorden! En heb je zin in een wedstrijdje? Zet dan je eigen zoutwaterauto in de startblokken en probeer andere racers te verslaan! Wacht niet langer: reserveer nu je gratis kaarten 3 op en beleef de wereld van morgen. 8 Waar: AHOY, Ahoyweg 10, 3084 BA, Rotterdam Wanneer: Donderdag 21 mei t/m zondag 24 mei 2015 Openingstijden: Van 9.00 tot uur 1 7 SHELL ECO-MARATHON BESTAAT 30 JAAR! Entree Klaar voor nog meer energie? Waag je dan op het buitenterrein voor de zinderende Shell Eco-marathon. Deze bestaat dit jaar maar liefst 30 jaar! Na maanden van voorbereiding zijn de ruim teams uit 30 Europese en Afrikaanse landen eindelijk klaar om hun superslimme en extreem energiezuinige wagens aan jou Je haar gaat overeind staan van energie die 4 6 te laten zien. Tijdens deze bloedstollende jubileumeditie zullen zij op het Rotterdamse straatcircuit proberen de meeste kilometers te maken met bijvoorbeeld 1 liter brandstof of 1m 3! Wie er met de felbegeerde titel vandoor gaat? Check het zelf tijdens de 31e editie van Shell Eco-marathon in Rotterdam, van 21 t/m 24 mei. je kan zien en voelen Plattegrond onder voorbehoud Beleef de wereld van morgen: 1. Shell Eco-marathon-baan, 4. Energie reuzenrad start en finish 5. Klus mee in het Work Lab 2. Werkplaats van 200 teams 6. Ontdek en beleef verschillende 3. Shell Eco-marathon brandstofmeting energievormen 7. Energy Theater 8. Energie opwekken op de dansvloer 9. Zoutwaterautorace 17

10 ZUINIG EN TOCH COMFORTABEL EEN AUTO DIE ZO IN DE SHOWROOM KAN WEK JE EIGEN STROOM OP Isa, het model van 2014 dat TU/e dit jaar wil overtreffen op het gebied van comfort én zuinigheid. Foto: Rene van der Hulst. In 2013 bestond het team dat de auto bouwde uit 3 mensen. In 2014 uit 9 mensen. En dit jaar werken er 27 studenten aan de auto. Dat komt door het succes van de afgelopen jaren. Mensen willen gewoon graag aan het project meewerken. De meeste studenten doen dat een paar uur per week. Alleen Steven en Sjoerd Doumen, die de contacten onderhoudt met sponsoren en pers, hebben hun studie een jaartje stopgezet om zich volledig op de Voor de derde keer op rij doet klus te kunnen concentreren. Het is ontzettend leuk en je leert er gigantisch veel van. Het is een ervaring die Elektriciteit komt uit het stopcontact. Die stroom is gemaakt in een DANS OP DE KINETISCHE VLOER EN HET LICHT GAAT AAN Team TU/Eindhoven mee aan niemand je meer afneemt. energiecentrale, windmolen of De kinetische dansvloer zet dansen om in energie. Shell Eco-marathon. Voor de zonnepaneel. In Shell Energy Lab Harder dansen, meer energie. De vloer bestaat uit Eindhovenaren is meedoen TU/ecomotive doet mee in de klasse UrbanConcept. kun je stroom opwekken door te vierkante tegels van 75 x 75 cm. Die tegels kunnen belangrijker dan winnen. De Dat zijn de auto s die het meest op gewone auto s dansen op een speciale vloer. 1 cm op en neer. Elke keer dat de tegel inzakt, aandacht die hun auto krijgt, vinden lijken. TU/e gaat daar het verst in. Het team wil een zet een dynamo die beweging om in elektriciteit. ze te gek. Wat hun auto speciaal auto die is goedgekeurd om de weg op te gaan. STROOM OPWEKKEN Daardoor gaan de lichtjes in de tegels branden. maakt, is dat hij zo gewoon is. Dat betekent dat hij een stuk zwaarder is dan de Stroom opwekken doe je met een magneet en Vorig jaar waren we de enige auto die gewoon andere modellen. Dat maakt het bijna onmogelijk om Eco-marathon te winnen. Maar de kick is groot: een opgerolde koperdraad. Als de magneet langs een opgerolde draad gaat, ontstaat er stroom KLEINE ENERGIECENTRALES aan kwam rijden. De bestuurder zat lekker in een Mensen zien een auto rijden met gewoon een in die draad. Zo n systeem met een magneet en leren sportstoel, met de radio aan. We konden zo nummerbord erop. Ze vinden het geweldig als je een opgerolde koperdraad heet een dynamo of FIETSDYNAMO de baan op, zegt leider van het team Steven dan vertelt dat hij bijna 400 kilometer rijdt op 1 liter generator. Die wekt dus stroom op bij beweging. Nelemans. Voor veel andere deelnemers aan brandstof. Dat geeft natuurlijk wel extra voldoening Shell Eco-marathon geldt dat niet. De meeste zitten nogal krap in een soort raketwagen. Heel zuinig, aan je werk. TRAPPEN OP DE FIETS EN DE RADIO GING AAN DRAAIZAKLAMP maar niet comfortabel. Wat is het doel voor Shell Eco-Marathon 2015? Toen het oorlog was in Nederland was er op veel We willen de auto van vorig jaar overtreffen als het plaatsen geen stroom. Om toch licht in huis te Voor TU/ecomotive is het juist de uitdaging een gaat om zuinigheid en comfort. We willen echt een hebben, maakten mensen zelf stroom. Ze maakten gewone auto te maken, die ook nog eens heel zuinig auto neerzetten waarvan mensen denken: dat is een aan een fiets een dynamo vast. Door op de fiets te rijdt. We willen laten zien dat een auto die 1 op mooie auto. Vorig jaar hadden mensen dat ook wel, trappen, wekten ze stroom op. Daardoor konden ze AGGREGAAT 385 rijdt niet iets speciaals hoeft te zijn. De auto maar je kon nog wel zien dat hij door studenten was naar de radio luisteren en hadden ze licht in huis. van vorig jaar is in 9 maanden tijd door 9 studenten gemaakt. Daar willen wij nu van af. Het moet een gebouwd. Als zij dat kunnen, moet de auto-industrie auto zijn die in de showroom kan staan. Een auto nog veel meer kunnen. waar een echte fabrikant misschien wel brood in ziet. 19

11 SHELL PRINT METAAL PRINTER MAAKT HET ONMOGELIJKE MOGELIJK RIJDEN OP WATERSTOF Een 3D-printer maakt onderdelen voor installaties van Shell. Het maken van heel ingewikkelde vormen is kinderlijk eenvoudig geworden. Het gaat sneller, de printer is zuinig met materiaal en het is goedkoper. SPECIALE ONDERDELEN VOOR INSTALLATIES Shell is bekend van de tankstations. Benzine en diesel is niet het enige dat Shell maakt. Shell maakt uit ruwe aardolie allerlei producten. Daar zijn ingewikkelde installaties met bijzondere machines voor nodig. Die machines kun je niet zomaar kopen. Technici van Shell bedenken ze zelf. Er zijn vaak maar één of twee van deze apparaten in de hele wereld. Van speciale onderdelen van die machines worden er dus maar een paar gemaakt. Dat doet Shell nu met een 3D-printer. ZUINIGER EN HANDIGER Bij Shell in Amsterdam staat een 3D-printer die metaal kan printen. De printer legt steeds een laagje metaalpoeder op het vorig laagje. Een laser maakt het poeder heet. Het metaal smelt vast op het vorige laagje. De laagjes zijn heel dun. De printer kan allerlei soorten metaal printen. Vroeger begon je met een metalen blok. Door metaal weg te slijpen, maakte je het onderdeel. Het slijpsel gooide je weg. De 3D-printer gebruikt alleen het metaal dat nodig is. Er wordt geen metaal weggegooid. Er is daardoor minder metaal nodig. Met slijpen kun je geen ronde holtes en gangetjes in het metaal maken. Met 3D-printen is dat wel mogelijk. De 3D-printer kan veel ingewikkelde vormen maken. SUPERSTERK De 3D-printer van Shell is behoorlijk groot. Dat komt door alle technische apparatuur die in de printer zit. Het grootste voorwerp dat hij kan printen, is een vierkant blokje van 25 cm. Dezelfde printer staat bij het ruimtevaartbedrijf NASA. Onderdelen voor raketten, satellieten en het Spacelab maakt NASA met de printer. Kun je nagaan hoe sterk de onderdelen zijn die uit deze 3D-printer komen. Stel je voor: een auto met een uitlaat waar alleen waterdamp uitkomt. Hetzelfde dus als de damp die boven een kop thee hangt. Geen CO 2, dat de aarde warmer maakt. Geen fijn stof, waar je ziek van kan worden. Dat zou pas een schone auto zijn. Zulke auto s bestaan zelfs al. Waarom zie je ze dan nog niet rijden? DUURZAAM OF NIET We hebben het hier over een auto die rijdt op waterstof. Dat is de stof die samen met zuurstof water vormt. Stop je waterstof samen met zuurstof in een brandstofcel, dan ontstaat er elektriciteit. En waterdamp dus. Eén probleempje: waterstof ligt niet voor het oprapen. Je moet het maken door water te splitsen in waterstof en zuurstof. En daar is energie voor nodig. Als die energie hernieuwbaar is, is de waterstofauto een echt duurzaam vervoermiddel. MEER PROBLEMEN Om de waterstofauto tot een succes te maken moeten nog wel wat dingen worden opgelost. Zo neemt waterstof veel ruimte in. Daarom hebben waterstofauto s een enorme tank. En om het waterstof naar tankstations te vervoeren zijn dus extra grote of extra veel tankwagens nodig. Op dit moment zijn er ook nog bijna geen tankstations waar je waterstof kunt tanken. Het eerste waterstof tankstation in Nederland werd in 2014 geopend aan de A15 bij Rotterdam. Als het goed is komen er gauw meer. Tankstation met waterstofpomp in Duitsland DE TOEKOMST Toch hebben verschillende automerken al waterstofauto s op de markt. Misschien zijn ze over een paar jaar net zo gewoon als andere elektrische auto s. Dat hangt onder andere af van de olieprijs. Als die hoog is, wordt benzine duurder. Dan wordt het aantrekkelijk om in een waterstofauto te gaan rijden. Als meer mensen een waterstofauto willen hebben, gaan automerken harder aan het werk om de techniek van waterstofauto s te verbeteren. Ze zoeken bijvoorbeeld naar betere manieren om waterstof op te slaan en te vervoeren. Als dat lukt, kan de waterstofauto zomaar een hit worden. Motor met waterstof brandstofcel (FCHV) 21

12 JE KOMT ONS TEGEN IN HET SHELL ENERGY LAB SCIENCE CENTER NEMO IK ZIE, IK ZIE ACE AUTOMOTIVE CENTER OF EXPERTISE IIK ZIE, IK ZIE gaat over licht en illusies. In de 17e en 18e eeuw ontdekten wetenschappers dat licht, kleur en zien helemaal niet MAAK JE WERELD GROTER Science Center NEMO is het grootste science center van Nederland en is voor iedereen die nieuwsgierig is. Iedere bezoeker, van jong tot oud, kan hier zelf de wereld van wetenschap en technologie ontdekken. NEMO neemt je mee in de wereld van die alledaagse dingen die toch heel bijzonder zijn. Hoe werken bruggen? Waarom zie je soms dingen die er niet zijn? Hoe ontstaat bliksem? Ontdek het door zelf aan de slag te gaan. Workshops, filmpjes, experimenten en demonstraties maken je NEMO-dag compleet. Een knetterende trui of een regenboog: na een bezoek aan NEMO zal je met nieuwe ogen naar de wereld kijken. Ontdek ook thuis de wereld met NEMO via. AAN DE SLAG IN HET WORK LAB In het Work Lab maak je tijdens Shell Eco-marathon je eigen technische oplossing. Voor zowel jong als oud organiseert NEMO korte workshops waarbij je aan de slag kunt als ontwerper en maker. Verken, bedenk, ontwerp, maak en verbeter! MET JE KLAS NAAR NEMO Een dagje NEMO past prima in het lesprogramma. Spelenderwijs steken leerlingen veel op van de wereld van wetenschap en techniek. NEMO is geschikt voor alle groepen. Werkbladen, gratis workshops en demonstraties maken het bezoek leuk en leerzaam. Met lesmateriaal van NEMO kun je ook in de klas op een verrassende manier leren over wetenschap en techniek.. WONDER OF WETENSCHAP In de tentoonstelling Wonder of Wetenschap ontdek je alledaagse, maar ook verbijsterende natuurwetenschappelijke verschijnselen, zoals zwaartekracht, licht, geluid en statische elektriciteit. Roep zelf de natuurverschijnselen op tijdens Shell Eco-marathon en stap in een wereld waar niets is wat het lijkt! zo ingewikkeld in elkaar zaten. Tenminste dat dachten ze. Later bleek het toch ingewikkelder. Is wat wij zien wel echt? En is kleur altijd hetzelfde? Door allerlei proeven bleken onze hersenen grote invloed te hebben op wat we zien! Je hersenen houden je maar al te vaak voor de gek. LEREN OVER AUTO S. HEEL ERG GAAF Wil je zien wat je bij de Nederlandse opleidingen allemaal kunt leren op het gebied van auto s ontwerpen en maken? Ga dan bij ACE langs. Hoe werkt een moderne motor? Hoe rem ik zonder blokkerende remmen? En hoe werkt een waterstofauto? Met verrassende spellen beleef je de wonderlijke eigenschappen van licht. Ontdek waarom een diamant schittert. Tover de kleuren van de regenboog tevoorschijn met een prisma. Kijk hoe een doorzichtig materiaal als glas of water lichtstralen van richting veranderen. Wist je dat als achter een glazen bol een voorwerp staat, je dat voorwerp aan de voorzijde van de bol in het klein op z n kop ziet staan. ABSOLUTE TOP Stella, de eerste vierpersoons zonne-energie aangedreven auto van de Technische Universiteit Eindhoven is aanwezig. Deze auto heeft in Australië de Solar Challenge gewonnen en kreeg dit jaar de Crunchies award. Ook is er het ESCBO-voertuig van Fontys. Deze elektrische sportauto deed mee aan een wedstrijd gesponsord door Siemens Nederland. Mede doordat je de auto bestuurt met een i-pad, die door de studenten Naast de spellen presenteert Museum Boerhaave enkele zelf geprogrammeerd is, werd hij innovatie-winnaar. bijzondere historische objecten. In samenwerking met Pandemonia verzorgt Museum Boerhaave ook de voorstelling Je kunt bij ACE meedoen aan een prijsvraag. Onder de goede inzenders Einstein in het Energy Theater. worden twee tablets verloot. automotivehbo.nl museumboerhaave.nl BMW i DE TOEKOMST IS NU Stap in de wereld van morgen. De BMW i is gebouwd in een fabriek die draait op windenergie en waterkracht. De auto bestaat uit duurzame en hergebruikte grondstoffen.de stoelkleding is gemaakt van oude frisdrankflessen, deurpanelen van een soort bamboeplantje, en de onderkant van hergebruikte blikjes. De auto opladen met zonne- of windenergie maakt hem nog duurzamer. Als de auto na lange tijd op is, kun je de batterij nog voor van alles gebruiken. WIN EEN BMW I8 OP BATTERIJEN BMW i is het submerk van BMW dat staat voor duurzaamheid, innovatie en design. We ontwerpen auto s die zo schoon mogelijk zijn en die rijden zonder of op zo weinig mogelijk benzine. Doe mee aan de prijsvraag in de BMW i-stand en win Duurzaam van begin tot eind dus. je eigen radiografisch bestuurbare BMW i8 op batterijen. bmw.nl/i 23

13 YOUTECH GEOFORT OP REIS NAAR HET BINNENSTE VAN DE AARDE! PORT OF ROTTERDAM Stap in een spannende lift die zich dwars door de aardbodem boort. Het is geen gemakkelijke reis. De aardlagen die je DE HAVEN: GAAF EN VOL BANEN Elke dag wordt er van alles via de Rotterdamse haven vervoerd. Goederen die we allemaal gebruiken: van bananen tot auto s en van computers, sportschoenen en mobieltjes tot allerlei grondstoffen voor de (chemische) industrie. Binnenvaartschepen, vrachtauto s en treinen brengen deze spullen van de haven naar 500 miljoen klanten in heel Europa. Voor al het werk in de haven zijn heel veel mensen nodig. Er liggen dus altijd banen voor het oprapen! KRANTEN BEZORGEN IN AMERIKA Wist je dat in Amerika de krant in de voortuin gegooid wordt? passeert zijn grillig. Houd je goed vast, want de reis gaat met horten en stoten. Hoe dieper je komt, hoe warmer het wordt. Onderweg kom je vele aardlagen tegen. Daarin zitten zout, zand, gas, steenkool, diamant en magma. Lukt het om door te stoten tot de ijzeren kern van de aarde die op een diepte van meer dan kilometer zit? 1,2,3 MOVE! BEWEGEN OP STROOM Elektrische motoren kunnen dingen laten bewegen. Een motor kan iets laten ronddraaien, maar ook vooruit laten gaan. Maar een motor kan ook andersom werken. Dan wekt hij elektriciteit op uit een beweging. Niks geen brievenbus! Dankzij Kinect Xbox, een racefiets én Professor Max neemt je mee in de wereld van elektrische motoren. Hij een computerbril kun jij op z n Amerikaans de kranten bezorgen legt uit hoe de puzzel van magneten, draden en stroom in elkaar past in een virtuele stad. Verder bij ons op Shell Energy Lab: een hele en gaat werken. Test hoe je een motor als generator kunt gebruiken. grote ijzeren hond die jij in beweging kunt zetten. Gebruik je spierballen op de maxon racetrack. KIJK VERDER, BLIJF NIEUWSGIERIG Het YouTech magazine en de website zitten boordevol te gekke interviews, leuke experimenten en nieuwtjes over games, films WAAR BEN IK? GeoFort is een spannend forteiland waar alles draait om uitvinden waar je bent. Volg het zalmenspoor in het doolhof. SPEEL EEN POTJE ROBOTVOETBAL Stop jij de penalty van Gregory van der Tandwiel? Laat je van je beste kant zien aan wereldkampioen robotvoetbal Techunited! Bouw in het werklab je eigen bootje en test deze in de waterbak. PASSEN EN METEN en gadgets. Het magazine komt iedere twee maanden uit. Raak in de war in de donkere ondergrondse gang. Gebruik je Er is veel te doen, te ervaren en beleven. Kom zelf kijken. Speel tijdens Shell Energy Lab een spelletje Container Game. De stroom Ben je een beetje social? Dan volg je YouTech ook op Instagram, smartphone als gids. Beleef dit en nog veel meer op GeoFort. containers is onophoudelijk. De ene na de andere container boordevol Facebook én YouTube. Begint jouw toekomst ook vandaag? Met de klas naar GeoFort? Kijk op de site: MAXON MOTOR zet de wereld in beweging. Thuis aan de slag? Kijk spullen die jij elke dag gebruikt moet aan boord van het schip worden gezet. Stapel jij de containers het snelst en slimst op het containerschip? Go YouTech! geofort.nl dan voor leuke proefjes en opdrachten op: professormax.nl Ondertussen zie je hoeveel goederen jij aan boord hebt gezet. Voor de topscoorders ligt er een leuke prijs klaar! SKILLS JUNIORS portofrotterdam.com youtech.nl WORD JIJ KAMPIOEN VAN ROTTERDAM? DOE MEE! Skills Juniors is dit jaar een écht Rotterdams kampioenschap. Zit jij op een Rotterdamse basisschool en ga je met de klas naar Shell Eco-marathon? Vraag dan je leraar om jou en je klasgenoten aan te melden voor de wedstrijd. Je doorloopt met zijn allen een spannend parcours met activiteiten. Daar heb je één uur de tijd voor. De twee topscoorders uit je klas mogen de volgende dag schitteren in de wedstrijd-arena tijdens de finale van Skills Juniors! VERDIEN EEN CERTIFICAAT MET DE HANDTEKENING VAN DE BURGEMEESTER! Kom, ook als de klas niet meedoet aan Skills Juniors, naar onze stand en laat je talent zien! Leer hoe je een wiel van een kartwagen verwisselt. Of de snoeren van een lichtschakelaar aan elkaar verbindt. Misschien is het op afstand opereren van een patiënt meer iets voor jou. Als je alles hebt gedaan, krijg je een certificaat met de handtekening van Burgemeester Aboutaleb! skillsjuniors.nl WAT NOG MEER? WORK LAB: MOET JE DOEN! Kom naar Work Lab, daar geven bijvoorbeeld NEMO en YouTech interessante workshops. Handen uit de mouwen en knutselen maar. In tien minuutjes bouw je je eigen vernuftige windmolen, of zelfs een hele brug! Daarna ga je je werk testen: in een windturbine, in het water of op het platte vlak. ENERGY THEATER: SHOWS WAARBIJ JE OGEN EN OREN TEKORT KOMT! Zeker net zo geweldig zijn de voorstellingen in Energy Theater. Je kunt er de hele dag terecht bij vermakelijke voorstellingen. Zoals een droogijsshow van Linde Gas, of de musical De Shellies en de verdwenen lab-formule waarin je net zoveel plezier hebt als dat je leert over chemie en raffinage. 25

14 IN DE WERELD VAN DE TECHNIEK WENDEL LEGT BASIS VOOR ZEEP, SHAMPOO OF ANTIVRIES MEOD maakt ethyleenoxide. Van die stof heb je vast nog nooit gehoord, maar je kunt er een heleboel mee Maak kennis met drie mensen met een technische baan. Het werk is geen dag hetzelfde. maken. Het zit in het plastic van frisdrankenflessen (PET-flessen). Het wordt ook gebruikt in antivries, zeep en shampoo. Geen getreuzel. Zelf de handen uit de mouwen steken. NAAM: ZAKARIA LOULIDI LEEFTIJD: 24 BEDRIJF: HEIJMANS, ROTTERDAM OPLEIDING: HBO PROCESS & FOOD TECHNOLOGY (CHEMISCHE) In de fabriek in Moerdijk staan veel grote machines. Ik hou in de gaten of de machines foutloos werken en goed op elkaar zijn afgestemd. Ik bekijk de informatie op een groot aantal beeldschermen, maar ga ook de fabriek in. Het is ontzettend leuk om dingen te maken. Als procesoperator, want dat ben ik, lever ik daar een bijdrage aan. Vessel Traffic Service regelt het scheepsverkeer in de NAAM: ROB OOSTERLEE LEEFTIJD: 27 BEDRIJF: HAVENBEDRIJF ROTTERDAM OPLEIDING: MBO KAPITEIN/MANAGER BINNENVAART ZAKARIA HOUDT STORINGEN BUITEN DE DEUR Zorgen dat alles in een school goed blijft werken, is best lastig. Je kunt wel wachten tot een lamp stuk gaat, maar dat is niet handig. Dan moet je lamp voor lamp vervangen en dat kost veel tijd. Zeker in een groot gebouw waar lampen hangen. Ik bekijk alles wat in een gebouw moet werken en bepaal wanneer dingen vervangen of nagekeken moeten worden. Zo zorg ik dat er zo min mogelijk Er werken veel mannen bij Shell Moerdijk, maar het werk dat ik doe kun je uitstekend als vrouw doen. Het is niet zwaar, vies of vervelend. Ik ga iedere dag vrolijk naar mijn werk. O ja, de verdienste zijn goed en het is een baan met toekomst. NAAM: BEDRIJF: WENDEL VAN DIJK SHELL MEOD MOERDIJK LEEFTIJD: OPLEIDING: 22 VMBO ELEKTROTECHNIEK haven van Rotterdam. Per jaar bezoeken storingen zijn. zeeschepen en binnenschepen de haven. Er is dus een hoop werk te doen. Mijn collega s en Het scheepsverkeer gaat altijd door. Dus er zijn bij Ik werk voor allerlei klanten en zie daardoor allerlei ik zorgen dat alles veilig verloopt in de haven. Dat ons altijd mensen aan het werk. Ik werk afwisselend gebouwen. Als ik aan een nieuwe klus begin, vind werk is belangrijk want een botsing kan een ramp overdag en in de nacht. Omdat we in ploegen ik dat spannend. Je weet nooit precies wat je tegen opleveren. Via beeldschermen houd ik alles in de werken, trek ik heel veel op met mijn ploeggenoten. gaat komen. Minder storingen in een gebouw is voor haven in de gaten. Geen dag is hetzelfde. Dat vind ik ontzettend leuk en gezellig. iedereen in het gebouw prettig. Dus als me dat lukt, ben ik trots op mezelf. ROB LAAT SCHEPEN VEILIG AFMEREN Nu begeleid ik schepen in de binnenhaven. Als ik mijn werk goed doe, kan ik gaan werken in Hoek van Holland. Dan regel je het verkeer op zee. Dat Mijn opleiding sluit niet helemaal aan op wat ik nu doe. Dat is het leuke van werken in de techniek. Je lijkt me schitterend en levert ook nog meer loon op. kunt ook na je opleiding vaak nog veel kanten op. 27

15 DEZE WOORDZOEKER GEEFT JE ENERGIE! AARDGAS AARDOLIE AUTOTECHNIEK BENZINE BOORTOREN BRANDSTOF REBUSSEN DIESEL ECOMARATHON ELEKTRICITEIT ENERGIE De letters die over zijn vormen een woord. WELKE WOORDEN ZIE JE? ENERGYLAB KINETICDANCE S P NEMO PITS PROTOTYPE RIT ROTTERDAM ROUTE. SHELL SKILLS TOEKOMST URBANCONCEPT WATERSTOFCEL ZUINIG EL=F R... S... WAAR OF NIET WAAR? DE ZON SCHIJNT OOK IN DE NACHT Energiecentrale in de buurt van Sevilla (Spanje) werkt op zonne-energie. Deze centrale wekt ook in de nacht elektriciteit op. Hij kan maximaal 15 uur zonder zonlicht. Op deze manier levert de Energiecentrale 270 dagen per jaar stroom. NIET STIL ZITTEN Een oude inwoner uit Madista (Botswana) heeft een slimme energie-oplossing bedacht. Hij gebruikt de beweging van zijn schommelstoel om energie op te wekken. Licht, televisie, radio en de koelkast werken allemaal op schommelstroom. VLIEGEN OP ZONNE-ENERGIE Een Engels-Amerikaans bedrijf werkt aan een vliegtuig met zonnecellen op de vleugels. Dit hybride toestel gaat vliegen op stroom van de zonnecellen en biobrandstof. Het wordt een zakenvliegtuig voor zes personen. Het vliegtuig moet in 2020 vliegen. BROEK MET VERWARMING Je huis verwarmen kost veel energie. Je kunt beter kleding met verwarming erin maken. Dat is het idee van een groep onderzoekers. In de stof doen ze dunne zilveren draden. Hiermee kun je de kleding verwarmen met een batterij. Lekker warm en energiezuinig. SLIMME BUTLER Hoe kun je op een warme zomerdag in de auto een fles frisdrank koelen? Op de butleropleiding leer je dat je de fles in een natte doek moet wikkelen. Dan houd je de fles tijdens het rijden buiten het raam. Na een tijdje is hij koud. Zo heb je geen koelkast in de auto nodig. WINDAUTO In Korea heeft men een auto gebouwd waar een dikke pijp doorheen loopt. Als de auto rijdt, waait daar wind door. Die wind brengt 5 molens in de pijp aan het draaien. Als de auto hard genoeg gaat, leveren de molens zoveel energie dat de auto geen brandstof nodig heeft. Voor de antwoorden surf je naar: EVEN TANKEN Zet bij elke pomp één auto. Een auto staat in twee hokjes. De auto staat tegen de pomp aan, maar niet schuin (zie voorbeelden). De cijfers aan de randen geven aan in hoeveel hokjes in de rij of kolom een achter- of voorkant van een auto staat. WELK WOORD ZIE JE? B A... O... FANT=E 29

16 ZELF ENERGIE MAKEN MAAK EEN ZONNEMOLEN SMELT MARSHMALLOWS WONDER OP WIELEN NODIG: NODIG: Als je naar Shell Energy Lab gaat, ontvang - Jampot - Stokje, satéprikker of potlood 1. - Schoenendoos - Karton (niet te dik) je een zoutwaterauto. Als je hem in elkaar zet, kun je meedoen aan de race op de mini - Garen - Schaar, lijm en nietmachine Shell Eco-marathon-baan. Je staat versteld - Dun wit karton - Dikke zwarte viltstift 2. - Aluminiumfolie - Breinaald (of een andere lange pin) hoe hard je op zout water kunt rijden. 1. Knip 2 witte rechthoeken die even groot zijn en makkelijk dwars in de jampot passen. 2. Maak de helft van de rechthoek met een viltstift zwart. Doe dat aan beide zijden, zodat zwart 3. - Marshmallows 1. Knip de twee korte kanten van de doos tot 1 cm van de bodem in. 2. Knip een stuk karton dat iets breder Batterij Plaatje magnesium Het magnesium lost op in het zoute water. Het plaatje wordt negatief geladen. Stukje stof met zout water. en wit tegenover elkaar zitten. 3. Knip de rechthoeken in het midden voor de helft in. Je kunt ze dan in elkaar schuiven. Knip zo, dat in de molen wit en zwart elkaar afwisselen. 4. is dan de doos en iets smaller dan de lengte. 3. Plak aluminiumfolie op het karton en leg het karton gebogen in de doos, als een Plaatje Koolstof Het positieve koolstofplaatje wordt door het zoute water positief geladen. Electrodes verbinden de plaatjes met de motor. 4. Schuif ze in elkaar. halve pijp. Zet het eventueel vast. 5. Knoop het draadje eromheen en lijm het vast Prik een paar marshmallows op de pin 6. Hangt het in evenwicht? Nee, knip er dan hele en klem die in de twee inkepingen. kleine stukjes af. 5. Zet de doos met het aluminiumfolie in 7. Maak het draadje vast aan het stokje. de zon, zodat de marshmallows 8. Hang de molen in de jampot. 9. Zet de pot in de zon of onder een felle lamp. De molen gaat draaien door het licht van de zon. MAAK BLIKSEM NODIG: smelten. Zet de pin hoger als het te hard gaat en lager als het te langzaam gaat. Aandrijfwielen. Elektromotor Er gaat stroom lopen tussen het negatieve magnesiumplaatje en positieve koolstofplaatje. Op deze stroom loopt de motor. - 2 ballonnen - Pikdonkere kamer DUW EEN WATERSTRAAL WEG - Droog haar (zonder wax of gel) of een wollen trui 1. MAGNESIUM Magnesium is een metaal. Het roest heel snel. NODIG: 1. Blaas de ballonnen op en maak er Magnesium is lichter dan aluminium. - Ballon - Je eigen haar (zonder gel of wax) een knoop in, zodat ze niet leeglopen. 2. Houd in elke hand één ballon. 2. KOOLSTOF - Een kraan waar een dun straaltje water uit loopt 3. Wrijf met de ballonnen over je haar Koolstof komt veel in de natuur voor. Alles wat leeft 1. Blaas een ballon op en maak er een knoop in zodat hij niet leegloopt. 2. Wrijf met de ballon ongeveer een minuut of de wollen trui en zorg dat ze elkaar niet raken. 4. Doe het licht uit en houd de ballonnen heel dicht bij elkaar, maar niet tegen elkaar. 3. bestaat voor een groot deel uit koolstof. Houtskool, gemaakt van hout, is bijna alleen maar koolstof. langs je haar (of trui). 3. Breng dan de ballon langzaam naar Als alles goed is gegaan zie je een heel klein vonkje 4. ENERGIE VOOR MILITAIREN de waterstraal. als de ballonnen elkaar bijna raken. Als je goed De magnesiumbatterij is ontwikkeld voor het leger. 4. Ga niet met de ballon in de waterstraal. luistert, kun je ook geknetter horen (de donder van Hij heeft veel voordelen. Hij is lang te bewaren en licht. Je kunt nu met de ballon voorzichtig de waterstraal opzij duwen, zonder dat de ballon de straal raakt. het onweer). 5. Werkt op zout water, maar ook op urine. Dat heb je altijd bij de hand. 31

17 ZOEK DE 6 VERSCHILLEN