Verzorgd wonen: een concept met toekomst!

Transcriptie

1 Verzorgd wonen: een concept met toekomst!

2 Verzorgd wonen: een concept met toekomst! Enschede, 8 juli 2005 IO/05/2074/arc ir. B.H. Hoeksma mw. drs. I. Oomen

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanpak van het onderzoek Vraagstelling Werkwijze Verzorgd wonen nader omschreven Omschrijving verzorgd wonen Positionering verzorgd wonen Typering cliënten verzorgd wonen Omschrijving cliënten Leveringsvoorwaarden Zorgzwaarte van de cliënten bij verzorgd wonen Zorginhoudelijke en infrastructurele eisen bij verzorgd wonen Zorginhoudelijke voorzieningen Samenstelling, omvang en deskundigheid van een zorgteam bij een steunpunt uurs beschikbaarheid van zorg (professionele alarmopvolging) Opvang alarmroep Noodzakelijke minimale schaalgrootte in aantal cliënten Schaalgrootte en prevalentie Welzijn en dienstverlening Eisen aan infrastructuur van een steunpunt Eisen aan de woningen van de cliënt Kosten van verzorgd wonen Overzicht kostencomponenten verzorgd wonen Kosten zorginhoudelijke voorzieningen Kosten welzijn en dienstverlening Kosten bouwkundige voorzieningen (stand-alone steunpunt) Totale kosten van verzorgd wonen Financieringsmogelijkheden van verzorgd wonen Huidige financieringsbronnen Toekomstige financiering verzorgd wonen Kosten verzorgd wonen vergeleken met intramurale kosten Samenvattende conclusies en aanbevelingen Samenvattende conclusies Aanbevelingen IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 2 van 47

4 Bijlagen Bijlage 1. Zorgaanbieders verzorgd wonen Bijlage 2. Leden klankbordgroep Bijlage 3. Literatuurlijst Bijlage 4. IZA s V&V Bijlage 5. Opbrengsten met de huidige extramurale AWBZ-tarieven IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 3 van 47

5 Voorwoord Deze rapportage bevat een exploitatiemodel voor het concept verzorgd wonen: een concept met toekomst! Dit model biedt zorgaanbieders inzicht in de zorginhoudelijke en financiële kengetallen die bij verzorgd wonen aan de orde zijn, ongeacht de financieringswijze. Het hier beschreven exploitatiemodel kan worden gebruikt bij het opzetten en/of verder uitbreiden van initiatieven om extramuraal zorg te leveren aan cliënten waarvoor verzorgd wonen geschikt is. In het kader van de modelontwikkeling is frequent contact geweest met de zorgaanbieders die actief zijn op het gebied van verzorgd wonen. Op deze plaats willen de onderzoekers hen van harte bedanken voor hun bereidwillige medewerking en waardevolle bijdragen. Tevens bedanken wij de leden van de klankbordgroep voor hun actieve inbreng. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 4 van 47

6 1. Inleiding Zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Dat is sinds jaren het beleid van de overheid ten aanzien van alle burgers. Met de verdere inkleuring van de gemoderniseerde AWBZ, waarbinnen de functie Verblijf minder vaak geïndiceerd zal worden en de beoogde Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), krijgt dit beleid een extra prikkel. De ontwikkelingen van scheiden van wonen en zorg en extramuralisering spelen ook binnen de ouderenzorg. Steeds meer zorgaanbieders willen hun diensten buiten de eigen muren aanbieden en ontwikkelen nieuwe extramurale zorgvormen om op de vraag van ouderen, om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen, in te spelen. De mate waarin zorg in de thuissituatie kan worden aangeboden c.q. kan worden verkregen, is sterk afhankelijk van de beschikbare voorzieningen om de noodzakelijke zorg en begeleiding onder de juiste condities te kunnen realiseren. Bij extramurale zorgverlening speelt de concrete uitwerking en exploitatie van de zorginhoudelijke en bouwkundige infrastructuur een cruciale rol. De signalen uit het veld rondom extramuralisering zijn voor Arcares aanleiding geweest om Hoeksma, Homans & Menting organisatieadviseurs B.V. (bureau HHM) te vragen een model te ontwikkelen waarbij zorgaanbieders inzicht krijgen in de zorginhoudelijke en financiële kengetallen voor het concept verzorgd wonen, ongeacht op welke wijze de financiering zal plaatsvinden. De verwachting is dat dit in de toekomst vooral een combinatie zal zijn van financiering via eigen bijdragen van cliënten, via de gemeente (WMO en andere gemeentelijke financieringen) en via de AWBZ. Het hier beschreven exploitatiemodel kan worden gebruikt bij het opzetten en/of verder uitbreiden van initiatieven om extramuraal zorg te leveren aan cliënten waarvoor verzorgd wonen geschikt is. LEESWIJZER Hoofdstuk 2 beschrijft de in dit onderzoek gehanteerde werkwijze. In hoofdstuk 3 wordt het concept verzorgd wonen nader omschreven. Hoofdstuk 4 gaat in op de cliëntgroep waarvoor verzorgd wonen geschikt is. Voor een nadere typering van deze cliënten wordt daarbij tevens gekeken vanuit de leveringsvoorwaarden die binnen de huidige indicatiestelling worden gehanteerd. Hoofdstuk 5 behandelt de eisen die bij verzorgd wonen worden gesteld aan de zorg- en bouwkundige infrastructuur en de specifieke kenmerken voor de woning van de cliënt. Tevens komen de organisatorische aspecten zoals de beschikbaarheid, omvang en deskundigheid van het personeel en de schaalgrootte voor verzorgd wonen aan de orde. Hoofdstuk 6 gaat in op de kosten van verzorgd wonen. Hoofdstuk 7 behandelt de huidige en toekomstige mogelijkheden van financiering van verzorgd wonen. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 5 van 47

7 Tevens worden berekeningen gemaakt die inzicht bieden in de vergelijking tussen verzorgd wonen enerzijds en het intramurale alternatief anderzijds. Daarmee ontstaat een beeld van de substitutieruimte die verzorgd wonen kan bieden. Hoofdstuk 8 bevat tot slot de conclusies en aanbevelingen. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 6 van 47

8 2. Aanpak van het onderzoek Dit hoofdstuk behandelt de vraagstelling en werkwijze van het onderzoek en de wijze waarop het exploitatiemodel voor verzorgd wonen tot stand is gekomen. 2.1 Vraagstelling Het doel van het onderzoek is een model te ontwikkelen waarbij zorgaanbieders inzicht krijgen in zorginhoudelijke en financiële kengetallen voor het concept verzorgd wonen. CENTRALE ONDERZOEKSVRAAG Op welke wijze kan een V&V-zorgaanbieder verzorgd wonen optimaal organiseren en wat zijn de financiële consequenties? DEELVRAGEN 1. Wat zijn de kenmerken van de cliëntgroep(en) die in aanmerking komt voor verzorgd wonen? Wat is de zorgbehoefte van de relevante cliëntgroep(en)? 2. Welke (varianten van) leveringsvoorwaarden gelden voor deze cliëntgroep(en)? 3. Wat zijn de organisatorische aspecten van de zorg- en bouwkundige infrastructuur bij het realiseren van verzorgd wonen? 4. Wat zijn de financiële aspecten van de zorg- en bouwkundige infrastructuur bij het realiseren van verzorgd wonen? Welke actor (AWBZ, gemeente, cliënt, et cetera) zal welk deel van de kosten kunnen financieren, gegeven de huidige financiële regels? 5. Gegeven de uitkomsten van de stappen 1 t/m 4 en gegeven de kosten van de relevante intramurale vormen van zorg: Welke ruimte is er om cliënten een keuze te kunnen laten maken tussen intramurale en extramurale vormen van zorg ( substitutieruimte )? 2.2 Werkwijze In het onderzoek zijn de volgende stappen gevolgd: STAP 1: BESCHRIJVING VERZORGD WONEN EN CLIËNTGROEP(EN) Aan de hand van vakliteratuur, beschrijvingen van praktijkcasussen en diverse gesprekken met zorgaanbieders die actief zijn op het gebied van verzorgd wonen, zijn het concept verzorgd wonen en de betreffende cliëntgroep(en) nader omschreven. In bijlage 1 is aangegeven met welke zorgaanbieders, telefonisch of op locatie, is gesproken. Bijlage 3 bevat een overzicht van de geraadpleegde literatuur. STAP 2: BENOEMEN (VARIANTEN VAN) LEVERINGSVOORWAARDEN Voor een nadere typering van de cliënten waarvoor verzorgd wonen geschikt is, is tevens aansluiting gezocht bij de vier leveringsvoorwaarden zoals deze binnen de indicatiestelling worden gehanteerd. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 7 van 47

9 Hierdoor wordt mede inzichtelijk aan welke criteria de logistieke processen (zowel zorginhoudelijk als bouwkundig) moeten voldoen. STAP 3: ORGANISATORISCHE ASPECTEN De beschrijving van de cliëntgroep en de gedefinieerde leveringsvoorwaarden bepalen de eerste contouren van het model. Op basis hiervan en aan de hand van vakliteratuur en praktijkervaringen zijn de eisen, die bij verzorgd wonen worden gesteld aan de zorg- en bouwkundige infrastructuur, in kaart gebracht. Daarbij is tevens gekeken naar de specifieke kenmerken die voor de woning van de cliënt aan de orde zijn. Uitgaande van de zorginhoudelijke en bouwkundige eisen en de gemiddelde zorgvraag (omvang) van de cliënt waarvoor verzorgd wonen geschikt is, zijn de organisatorische consequenties zoals de beschikbaarheid, omvang en deskundigheid van het personeel en de schaalgrootte in kaart gebracht. STAP 4: FINANCIËLE ASPECTEN Op basis van de zorginhoudelijke en bouwkundige eisen bij verzorgd wonen, zijn de gemiddelde kosten van verzorgd wonen in beeld gebracht vanuit het oogpunt van de zorgaanbieder, ongeacht de financier. Daarbij is onderscheid gemaakt in de volgende kostencomponenten: zorginhoudelijke voorzieningen, inclusief 24-uurs beschikbaarheid van zorg; bouwkundige voorzieningen; welzijn en dienstverlening. Bij het in beeld brengen van de kosten is uitgegaan van een normatieve benadering. Deze normatieve benadering is vervolgens getoetst aan de werkelijke kosten zoals deze in de praktijk van toepassing zijn. Indien financiële gegevens niet of in onvoldoende mate beschikbaar waren, zijn aannamen gemaakt zodat het model toch een totaalbeeld geeft. Op basis van de kosten en de huidige financiële regels is in kaart gebracht welke actor welk deel van de kosten financiert. STAP 5: SUBSTITUTIERUIMTE In deze stap zijn berekeningen gemaakt die inzicht moeten bieden in de vergelijking tussen verzorgd wonen enerzijds en het intramurale alternatief anderzijds. Daarmee ontstaat een beeld van de substitutieruimte die verzorgd wonen kan bieden. KLANKBORDGROEP Ten behoeve van de uitvoering van het onderzoek is een klankbordgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers namens Arcares, het Ministerie van VWS, het CTG/ZAio en Zorgverzekeraars Nederland. Zie bijlage 2 voor de samenstelling van de klankbordgroep. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 8 van 47

10 3. Verzorgd wonen nader omschreven De tendens dat steeds meer ouderen langer thuis blijven wonen, heeft naast een veranderde zorgvraag tot gevolg dat behoefte ontstaat aan specifieke woon-, zorg- en welzijnsarrangementen. Alleen als er voldoende en passende zorg en diensten in de buurt zijn, kunnen ouderen zelfstandig blijven wonen. Alvorens dieper in te gaan op de organisatorische en financiële aspecten wordt het concept verzorgd wonen in dit hoofdstuk nader omschreven en gepositioneerd. 3.1 Omschrijving verzorgd wonen Bij verzorgd wonen gaat het er om kwetsbare ouderen met een gecombineerde zorg- en welzijnsvraag zo lang mogelijk op een menswaardige manier in de gelegenheid te stellen thuis te blijven wonen. Het gaat om het scheiden van wonen en zorg. Verzorgd wonen heeft betrekking op zelfstandige wooneenheden of woningen waar 24-uurs zorg op afroep mogelijk is door de aanwezigheid van een infrastructuur voor wonen, zorg en welzijn. De welzijnscomponent bestaat met name uit recreatieve en sociaal-culturele activiteiten die in de nabijheid aanwezig zijn om de zelfredzaamheid van de ouderen te handhaven en sociaal isolement te voorkomen. In de praktijk kan de infrastructuur fysiek gestalte krijgen in: een stand-alone steunpunt; een gekoppeld steunpunt: dat wil zeggen dat het steunpunt onderdeel is van bijvoorbeeld een instelling voor verblijf, een woonzorgcomplex of een multifunctioneel dienstencentrum, samen met bijvoorbeeld de eerstelijns gezondheidszorg. Door deze zorginfrastructuur kunnen strakkere leveringsvoorwaarden voor de zorg en begeleiding worden gegarandeerd ten opzichte van zelfstandig wonen zonder steunpunt. Ook is de afstand tot de haalfuncties 1 kleiner. Verzorgd wonen gaat verder dan zelfstandig wonen met planbare zorg plus calamiteitenzorg. Verzorgd wonen biedt: (een gevoel van) Veiligheid door de garantie van de noodzakelijke nabijheid van zorg/begeleiding. Dat wil zeggen snel ter plaatse indien nodig of dat de zorgverlener, zonodig, regelmatig even binnenloopt bij de cliënt, zowel overdag als s nachts. In de praktijk geldt een responstijd van maximaal 20 minuten, tenzij in overleg met de cliënt een langere responstijd is overeengekomen. Een restaurant en recreatieve en sociaal-culturele activiteiten in de directe nabijheid van de woning. 1 Haalfuncties, zoals dagactiviteiten, restaurant en ontmoeting, worden gehaald door de gebruiker. Deze functies moeten voldoende dicht bij de woning worden aangeboden of bereikbaar zijn met goede vervoersmogelijkheden en toegankelijk zijn. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 9 van 47

11 Een, voor de cliënt, totaalpakket van wonen, zorg en welzijn. Dit komt tot uiting in functies voor de coördinatie van de zorg 1, zoals een zorgbemiddelaar, casemanager of ouderenadviseur. Deze functionarissen vervullen, naast een contactverzorgende, een belangrijke rol als aanspreekpunt voor de cliënt. 3.2 Positionering verzorgd wonen Om verzorgd wonen nader te positioneren, worden de volgende woonsettingen binnen de V&V onderscheiden: Omschrijving woonsetting I II III IV V VI Wonen zonder steunpunt Wonen nabij standalone steunpunt Wonen nabij gekoppeld steunpunt Wonen verbonden met gekoppeld steunpunt Kleinschalig groepswonen Verblijf in een instelling Individueel zelfstandig wonen zonder steunpunt in de buurt. Geclusterd zelfstandig wonen in de buurt van een standalone steunpunt (woning is niet via overdekte gangen verbonden met het steunpunt, responstijd max. 20 min.). Geclusterd zelfstandig wonen in de buurt van een steunpunt dat onderdeel is van een instelling voor verblijf, een woonzorgcomplex of een multifunctioneel dienstencentrum (woning is niet via overdekte gangen verbonden met het steunpunt, responstijd max. 20 min.). Geclusterd zelfstandig wonen, via overdekte gangen verbonden met een steunpunt dat onderdeel is van een instelling voor verblijf, een woonzorgcomplex of een multifunctioneel dienstencentrum (responstijd max. 20 min.). Binnen de V&V ook wel beschermd wonen genoemd: een kleinschalige groepswoning met gemeenschappelijke voorzieningen. Verblijf in een grootschalige instelling (intramuraal). Tabel 1. Omschrijving diverse woonsettingen binnen de V&V Aan de hand van enkele relevante aspecten, zoals deze uit de vakliteratuur (zie bijlage 3) en ervaringen in de praktijk (zie bijlage 1) naar voren zijn gekomen, kan verzorgd wonen als volgt worden geconcretiseerd en gepositioneerd. 1 Coördinatie van zorg omvat ook informatieverstrekking over de diverse mogelijkheden van zorg- en dienstverlening (zoals maaltijden, hulpmiddelen, huursubsidie), regelen/bemiddelen naar een dienstenpakket zoals een klussendienst, boodschappenservice, maaltijdverzorging en hulp bij financiële zaken. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 10 van 47

12 Wat wordt geboden Woonsetting Huishoudelijke verzorging Personenalarmering (hulp in geval van calamiteiten) Zorg/begeleiding op afspraak (planbare zorg) Maaltijdenservice/ restaurant Zorg/begeleiding op afroep (aanzienlijke kans op onplanbare zorg) Nabijheid van recreatieve en sociaal-culturele activiteiten (haalfunctie) Coördinatie van zorg Dagbesteding 1 Permanent toezicht (24 uur per dag) I II Wonen zonder steunpunt Wonen nabij standalone steunpunt X X X X 2 X X X X X X X X III Wonen nabij gekoppeld steunpunt X X X X X X X X IV V VI Wonen verbonden met gekoppeld steunpunt Kleinschalig groepswonen Verblijf in een instelling X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X x X X Tabel 2. Afbakening en positionering concept verzorgd wonen Bij de woonsettingen II, III en IV is sprake van verzorgd wonen. Dit betreft het tussensegment tussen enerzijds ouderen die volledig zelfstandig wonen en geen zorg of alleen planbare zorg/begeleiding ontvangen eventueel in combinatie met personenalarmering bij calamiteiten en anderzijds ouderen die zijn aangewezen op verblijf in een instelling omdat de zorg noodzakelijkerwijs gepaard gaat met een beschermende woonomgeving, een therapeutisch leefklimaat dan wel permanent toezicht al dan niet in de vorm van kleinschalig groepswonen waarbij sprake is van 24 uur per dag permanent toezicht. De kern van het concept verzorgd wonen is de beschikbaarheid van zorg en begeleiding 24 uur per dag (met een maximale responstijd van 20 minuten) en de aanwezigheid van een restaurant en activiteitencentrum in de nabijheid. Er wordt vanuit gegaan dat aan de organisatorische randvoorwaarde van een responstijd van maximaal 20 minuten kan worden voldaan in een wijk of dorp 1 Dagbesteding is zorggeoriënteerd, gericht op het opheffen van c.q. het omgaan met beperkingen die in de persoon zelf zijn gelegen. Er is sprake van dagbesteding als de zorgbehoefte aan dagbesteding is geformaliseerd in het zorgplan van de cliënt en in principe een niet vrijblijvend karakter heeft. Recreatieve en sociaal-culturele activiteiten voorzien in een zinvolle invulling van het bestaan van cliënten en hebben in principe een vrijblijvend karakter. 2 Maaltijdenservice is een brengfunctie en kan geboden worden, ongeacht de woonsetting. Een belangrijke voorwaarde van verzorgd wonen is een restaurant in de directe nabijheid (haalfunctie). Dit is bij individueel zelfstandig wonen (woonsetting 1) niet als vereiste aan de orde. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 11 van 47

13 van inwoners. Dit kan betekenen dat in het plattelandsgebied het geografische werkterrein wat groter is. Bij het inbedden van de infrastructuur voor verzorgd wonen is het wenselijk, zoniet vanuit doelmatigheidsoverwegingen noodzakelijk, om aan te sluiten bij beschikbare of reeds geplande voorzieningen, zowel binnen als buiten de AWBZ (maaltijden/restaurant, welzijn, activiteiten). Ook zal samenwerking moeten worden gezocht met welzijnsorganisaties en woningcorporaties om voor ouderen een doelmatig en sluitend aanbod van wonen, zorg en welzijn in de lokale situatie te realiseren. Ook samenwerking met de gehandicaptenzorg en GGZ kan schaalvoordelen opleveren. Bij een gekoppeld steunpunt kan maximale doelmatigheid voor het gebruik van de bouwkundige voorzieningen worden bereikt. Deze optie dient dan ook bij voorkeur te worden gekozen. Opgemerkt dient te worden dat enkele geïnterviewde zorgaanbieders ook zorg op afroep bieden (met een responstijd van maximaal 30 minuten) zonder steunpunt. Er is dan echter voor de cliënt geen sprake van een totaalpakket inclusief recreatieve en sociaal-culturele activiteiten in de nabijheid en coördinatie van zorg. Deze organisatorische varianten worden vooralsnog niet gerekend tot het concept verzorgd wonen. Het specifieke en groepsgewijze karakter van dagbesteding vereist een aparte organisatie. Aangenomen wordt dat een voorziening voor dagbesteding is ondergebracht en zal worden georganiseerd in een gekoppeld steunpunt of een multifunctioneel dienstencentrum. De ervaringsdeskundigen geven aan dat bij het realiseren van extramurale zorg en verzorgd wonen een voorziening van tijdelijke opvang in de keten aanwezig dient te zijn. Het gaat daarbij om kortdurende opvang, met tijdelijk permanent toezicht, bij (herstel van) ziekte of ter voorkoming daarvan en/of ter ontlasting van de mantelzorg. In dit onderzoek wordt er vanuit gegaan dat deze voorziening is ondergebracht c.q. bedden zijn geoormerkt bij instellingen voor verblijf. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 12 van 47

14 4. Typering cliënten verzorgd wonen Dit hoofdstuk gaat in op de cliënten waarvoor verzorgd wonen geschikt is. Voor de typering van de cliënten is gebruik gemaakt van vakliteratuur (zie bijlage 3) en praktijkervaringen van de zorgaanbieders die verzorgd wonen inmiddels exploiteren. Voor een nadere typering van deze cliënten is in paragraaf 4.2 tevens gekeken vanuit de leveringsvoorwaarden die binnen de huidige indicatiestelling worden gehanteerd. 4.1 Omschrijving cliënten Verzorgd wonen heeft, zoals hiervoor beschreven, betrekking op ouderen die onder speciale voorwaarden zelfstandig kunnen wonen. Deze noodzakelijke voorwaarden betreffen de aanwezigheid van een zorgteam, restaurant en activiteitencentrum in de nabijheid. De belangrijkste onderscheidende factor van verzorgd wonen ten opzichte van volledig zelfstandig wonen (woonsetting I) is de nabijheid van zorg/begeleiding. Dat wil zeggen dat de zorg/begeleiding 24 uur per dag op afroep beschikbaar is. Op basis hiervan kunnen ouderen, waarbij de kans groot is dat men onverwachts zorg/begeleiding nodig heeft, toch zelfstandig blijven wonen. In verband met het handhaven van de zelfredzaamheid en het voorkomen van sociaal isolement, is het voor de doelgroep tevens van belang dat recreatieve en sociaal-culturele activiteiten in de nabijheid aanwezig zijn. De huidige praktijkervaringen laten zien dat verzorgd wonen zich richt op chronisch zorgbehoevende, psychogeriatrisch en somatisch zieke ouderen, denk aan: Ouderen met beperkte fysieke zelfredzaamheid, die slecht mobiel zijn, transfers niet meer zelfstandig kunnen maken (hulp nodig hebben bij veel ADL-activiteiten). Ouderen met ernstige somatische beperkingen en beperkte sociale zelfredzaamheid. Ouderen, waaronder ouderen met beginnende dementie, die behoefte hebben aan structuur, veiligheid en psychosociale begeleiding, met andere woorden ouderen die de regie over hun eigen leven beginnen te verliezen. Ouderen met dementie in een verder gevorderd stadium en er is een partner/mantelzorg aanwezig die het tekort in het voeren van de regie kan compenseren. Bij al deze ouderen is sprake van meervoudige hulpvragen. Ook zijn er meerdere zorgmomenten per dag/nacht aan de orde. In uitzonderlijke gevallen kan dit oplopen tot meer dan 10 momenten. Daarbij is sprake van een aanzienlijke kans op vraag naar onplanbare zorg/begeleiding ofwel een noodzaak voor zorg op afroep. Dit gaat verder dan zorg bij calamiteiten (noodhulp). IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 13 van 47

15 Uit de praktijk komt echter naar voren dat de zorg en begeleiding in zeer grote mate volgens afspraak geboden 1 wordt, ook s nachts 2. Door de vele contacten met de cliënt, wordt de zorg op afroep beperkt. De zekerheid voor de cliënt dat er binnen 20 minuten hulp is als het nodig is en het feit dat de afspraken worden nagekomen, leiden er in de praktijk toe dat cliënten nauwelijks een beroep doen op de onplanbare zorg. De praktijk wijst uit dat wat betreft somatische aandoeningen zeer veel mogelijk is binnen verzorgd wonen 3. Verzorgd wonen is niet meer haalbaar indien de stoornis/beperking van dien aard is dat benodigd medisch technisch handelen niet in de thuissituatie mogelijk is. Het gaat dan om intensieve persoonlijke verzorging, medische begeleiding en paramedische hulp. Verzorgd wonen stelt vooral eisen aan de sociale redzaamheid en het regievermogen van de cliënt of diens mantelzorger, los van het feit of men daar fysiek handen en voeten aan kan geven. Cliënten moeten in staat zijn om delen van de dag alleen te zijn, structuur aan te brengen, te alarmeren, regie te voeren, eigen wensen aan te geven, te communiceren en hulp te organiseren. Verzorgd wonen blijkt in de praktijk nog mogelijk bij enig regieverlies. Dit is ook afhankelijk van de mogelijkheden van de mantelzorg, in hoeverre de mantelzorg het tekort in het voeren van de regie (deels) kan compenseren. Zorginhoudelijk gezien ligt de grens bij pg-problematiek bij de noodzaak van permanent toezicht, 24 uur per dag. Zodra iemand een gevaar wordt voor zichzelf of de omgeving, dwaalgedrag vertoont, er onveilige situaties en/of overlast ontstaan, niet meer zelf de regie over zijn leven kan voeren en voortdurend hulp nodig heeft bij de dagstructurering is continu toezicht aan de orde en is de cliënt aangewezen op kleinschalig beschermd wonen of verblijf in een intramurale instelling. De eerdergenoemde behoefte aan veiligheid blijkt in de praktijk vooral tijdens de nacht van belang. Cliënten moeten er vertrouwen in hebben en niet in paniek raken. De ervaring leert dat mensen met een zwaardere zorgbehoefte veel vaker kiezen voor zelfstandig wonen waarbij de woningen en het steunpunt via overdekte gangen met elkaar verbonden zijn. Men ervaart een groter gevoel van veiligheid/geborgenheid dan bij de woningen, die niet via gangen met elkaar verbonden zijn, met alle effecten op de zorgvraag van dien. Kort samengevat zijn de volgende aspecten bij verzorgd wonen aan de orde: Er is sprake van meervoudige (gecombineerde) zorg- en welzijnsvragen. Men is aangewezen op 24 uurs zorg op afroep (permanente noodzaak). Er worden eisen gesteld aan het regievermogen van de cliënt of diens mantelzorger. 1 Dit in tegenstelling tot het ADL-clusterwonen zoals door Fokus en Amstelrade geëxploiteerd waarbij planbare zorg ook op afroep wordt geboden. 2 Zorgmomenten s nachts bestaan uit helpen bij toiletbezoek, helpen bij transfers maken (voorkomen van valrisico s), verwisselen van incontinentiemateriaal en controlemomenten in het kader van structureren van het dagelijks leven: bijvoorbeeld kijken of mensen (nog) in bed liggen. 3 In individuele situaties kan dit afwijken en is verzorgd wonen mogelijk mede afhankelijk van het cliëntsysteem, motivatie en spankracht van de cliënt (vertrouwen hebben, niet in paniek raken), betrokkenheid en inzet mantelzorg/partner/familie, veiligheid en gevoel van veiligheid. Zelfstandig wonen moet nog wel een meerwaarde hebben. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 14 van 47

16 Cliënt (of diens mantelzorger) is (fysiek, psychisch, verstandelijk) in staat om op eigen initiatief te alarmeren en de komst van de zorgverlener af te wachten en/of de cliënt kan de komst van de zorgverlener afwachten zonder ernstig in de problemen te komen. Er is (een sterke) behoefte aan contacten, sociaal netwerk (voorkomen van eenzaamheid). Dit vraagt om de nabije aanwezigheid van een restaurant en activiteitencentrum. De doelgroep voor verzorgd wonen zal binnen de huidig indicatiestelling niet meer in aanmerking komen voor intramuraal verblijf. De voor deze doelgroep noodzakelijke ondersteuning, te weten 24-uurs beschikbaarheid van zorg/begeleiding en de aanwezigheid van een restaurant en activiteitencentrum in de nabijheid moeten voor de cliënt integraal worden geboden. Verondersteld mag worden dat indien niet aan deze voorwaarden van verzorgd wonen kan worden voldaan, de cliënten zijn aangewezen op intramuraal verblijf. 4.2 Leveringsvoorwaarden Voor een nadere typering van de cliënten waarvoor verzorgd wonen geschikt is, kan tevens aansluiting worden gezocht bij de leveringsvoorwaarden zoals die in de huidige indicatiestelling voor de AWBZ worden gehanteerd. Voor de duidelijkheid: dat hierop wordt aangesloten betekent niet dat er vanuit wordt gegaan dat het concept van verzorgd wonen geheel of grotendeels uit de AWBZ wordt gefinancierd. De leveringsvoorwaarden zeggen iets over de context waarin de zorg en begeleiding geleverd moet worden en over de mate van beschikbaarheid van de zorg. Het gaat om de afstand tussen de zorgverlener en de cliënt en daarmee de snelheid waarmee de zorgverlener aanwezig kan zijn om zorg te verlenen. Opgemerkt dient te worden dat deze voorwaarden geen onderdeel zijn van het indicatiebesluit en er in die zin geen rechten aan kunnen worden ontleend. De volgende vier leveringsvoorwaarden worden binnen het huidige protocol Indicatiestelling voor Verblijf onderscheiden: a. Volgens afspraak, op geplande tijden. Het tijdstip waarop de zorg wordt geboden wordt vooraf gepland en afgesproken met de cliënt; de cliënt is in staat om die planning (mee) te maken, afspraken te maken en te houden (thuis te zijn, te weten dat er iemand komt etc). b. Volgens afspraak + direct oproepbaar (toezicht op afstand). Het tijdstip waarop de zorg wordt geboden wordt vooraf gepland en afgesproken met de cliënt. De cliënt is in staat om die planning (mede) te maken, afspraken te maken en die te houden (thuis te zijn, te weten dat er iemand komt etc). Daarnaast doen zich ongeplande zorgmomenten voor. De cliënt is aangewezen op assistentie bij ADL, transfers en toiletgang. Daarnaast kunnen er zich meer of minder risicovolle situaties voordoen waarbij gealarmeerd wordt: bijv. valrisico, angstaanvallen, noodzaak voor verpleegkundige interventies. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 15 van 47

17 Een verzorgende moet op onplanbare momenten opgeroepen kunnen worden; de cliënt is (fysiek, psychisch, verstandelijk) in staat een alarm te bedienen en de komst van de zorgverlener af te wachten. c. Voortdurend in de nabijheid (toezicht in de nabijheid). Cliënten die door (vooral) cognitieve beperkingen - zoals bij gevorderde dementie, complexe NAH, ernstige verstandelijke handicap - behoefte hebben aan continue begeleiding en toezicht. Stoornissen kunnen op cognitief vlak (regie, vermogen om te alarmeren) liggen, maar ook bij fysieke problemen waarbij gevaar optreedt is deze voorwaarde noodzakelijk. De zorgverlener loopt regelmatig (b.v. om de paar uur) even 'binnen' bij de cliënt om te kijken of hij zorg nodig heeft. De cliënt heeft in principe planbare zorg nodig, maar heeft daarnaast ook regelmatig niet (altijd) te plannen zorg nodig (zoals blijkt uit ervaring), waarvoor al dan niet directe interventie nodig is. De cliënt heeft actief en passief toezicht nodig, want kan niet (altijd) zelf alarmeren. Dit, bijvoorbeeld vanwege het verlies van de regie over het dagelijks leven. De cliënt kan de onaangekondigde komst van de zorgverlener afwachten zonder ernstig in de problemen te komen. Wanneer dit toezicht of deze mate van nabijheid niet met mantelzorg, domotica, enz. geboden kan worden, is de functie verblijf aangewezen. d. 24 uur per dag direct aanwezig (toezicht steeds actief). Vanuit de stoornissen en beperkingen van de cliënt is het noodzakelijk dat er voortdurend toezicht in nabijheid is. Stoornissen kunnen op cognitief vlak (regie, vermogen om te alarmeren) liggen, maar ook bij fysieke problemen waarbij (levens)gevaar optreedt, is deze voorwaarde noodzakelijk (b.v. bij intensieve chronische ademhalingsondersteuning). De zorgverlener is in staat binnen de maximaal toegestane tijd te reageren. De zorgverlener houdt de cliënt 24 uur per dag in de gaten; hij is geen moment 'uit het oog'; er kan ook elk moment iets (ernstig) mis gaan (b.v. cliënt gaat staan en wil lopen, terwijl het valgevaar heel groot is en de cliënt zich dat niet realiseert). De cliënt is niet meer in staat te beoordelen of hij zorg nodig heeft, hulp in te roepen en hulp af te wachten; er zijn heel regelmatig ongeplande zorgmomenten, zowel overdag als 's nachts. Wanneer deze toezicht en nabijheid niet verantwoord met mantelzorg, domotica enz. geboden kunnen worden, is de functie verblijf aangewezen. Het is aan de cliënt om te kiezen voor het al dan niet verzilveren van verblijf. IO/05/2074/arc, HHM 2005 Pagina 16 van 47