Hobéon Groep is hèt adviesbureau voor het hoger (beroeps) onderwijs, de BVE-sector en het bedrijfsleven.

Transcriptie

1 Bulletin van Hobéon Groep B.V. Aktueel Jaargang 12, nummer 2, Oktober 2008 Hobéon Groep is hèt adviesbureau voor het hoger (beroeps) onderwijs, de BVE-sector en het bedrijfsleven. Transvorm laat kinderen in het basisonderwijs kennismaken met zorg en welzijn Hard werken voor weinig geld en een lage maatschappelijke status, dat is het beeld dat jongeren hebben van een baan in de zorg of het welzijnswerk. Om die negatieve beeldvorming een stap voor te zijn willen Transvorm en TSO-Agora 1, beide actief in zorg en welzijn in de provincie Noord-Brabant, kinderen al op de basisschool kennis laten maken met het vak. Hobéon Management Consult ontwikkelde een meerjarenprogramma om het imago van de sector te verbeteren. Kinderen al op jonge leeftijd enthousiast maken voor een baan in de zorg of het welzijnswerk De personele voorziening je dat kids in de bovenbouw een werkmodel op met de do s periode tot en met in de sector zorg en welzijn van het basisonderwijs met en don ts voor het tot stand Het grootste gevaar is dat is nu al een groot probleem, een positiever beeld naar het brengen van je denkt vooral op mbo-niveau en in de thuiszorg, stelt Fred de Bruijn, partner en adviseur Hobéon Groep. Om in de toekomst in de vraag te kunnen blijven voorzien werkt Transvorm nu al aan de personeelsvoorziening voortgezet onderwijs gaan en zorg en welzijn meenemen in hun beroepskeuze of in de keuze van een vervolgopleiding? Do s and don ts Hobéon heeft veel deskundig- vernieuwing in het basisonderwijs. Met dit model als leidraad voerden ze vervolgens Het programma kan alleen succesvol zijn als het aansluit bij de visie van de school dat je in het basisonderwijs scoort met een snelle promotiecampagne en ongevraagd van morgen. De beeldvorming heid in huis op het gebied van gesprekken lesmateriaal. onder jongeren is negatief. onderwijsvernieuwing, ook in met mensen uit het basisonder- Scholen denken vooral in Wil je daar op anticiperen, het primair onderwijs - expertise wijs en de sector. De uitkomsten pedagogische en didactische dan moet je dus terug naar die Transvorm ontbeert. Op basis werden vertaald naar een vraagstukken en de marges de basis. Maar hoe bevorder van hun ervaring stelde Hobéon programmaopzet voor de Vervolg pagina 3

2 Samenstelling directie Hobéon Groep De heren ir. A.T. de Bruijn, drs. W.G. van Raaijen en A.J. van Trigt zijn recent toegetreden tot de directie en vormen tezamen met de heren R.J.M. van der Hoorn en W.L.M. Blomen de voltallige directie van de Hobéon Groep. Inhoud Transvorm laat kinderen kennismaken met zorg en welzijn 1 Pabo s werken hard aan kwaliteitsverbetering 4 EVC = hot (deel 2) 6 Hobéon presenteert opzet voor stageplatform Haaglanden 8 Techniek, maak er werk van! Ambitie vmbo-scholen 10 Dwars denken, durven, doen: onderwijsinnovatie 12 Actualiteiten Hoger onderwijs 13 Hobéon SKO is geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie Aan het woord: Raad van State doet uitspraak 16 Accreditatie en kwaliteitszorg in Albanië 17 Personalia 19 De (her)accreditatie ISO/IEC is verleend voor een periode van vier jaar. Hobéon SKO (officieel Stichting Hobéon SKO Certificatie) is in maart 2008 ontstaan door het samengaan van Hobéon Groep en de Stichting voor de Certificatie van Vakbekwaamheid SKO. De Stichting voor de Certificatie van Vakbekwaamheid SKO (1989) was reeds geaccrediteerd (sinds 1993). Accreditatie door de Raad van Accreditatie bevestigt dat Hobéon SKO objectief, onafhankelijk en deskundig toetst en certificeert. Hobéon SKO toetst en certificeert de vakbekwaamheid voor diverse beroepsgroepen. Beroepsgroepen waarbij de persoonlijke competentie van de beroepsbeoefenaar van grote invloed is op de kwaliteit van het oordeel. Het bedrijf richt zich op persoonscertificering in uiteenlopende beroepsgroepen als Niet-Destructief- Onderzoekers, Springmeesters en Gasdeskundigen-Tankschepen, maar ook op Arbeidshygiënisten en Arbeidsdeskundigen of Taxateurs, Makelaars en Veilinghouders in Roerende Zaken. Tevens biedt het bedrijf persoonscertificatie van EVC-assessoren aan. Adres Scheveningseweg KV Den Haag telefoon: (Hobéon SKO ) fax: info@hobeon.nl website: Hobéon Groep is het adviesbureau voor het hoger (beroeps) onderwijs, de BVE-sector en het bedrijfsleven en is tevens certificeringbureau in onderwijs, educatie, kunst en cultuur, monumentenzorg, architectuur en voor uiteenlopende beroepsgroepen. De werkzaamheden van Hobéon Groep zijn ondergebracht in 4 werkmaatschappijen: Hobéon Management Consult Organisatie-advies, marktonderzoek en projectmanagement in het hoger (beroeps) onderwijs en de BVE-sector. Hobéon Certificering Toetsing en certificering van bedrijven, instellingen en opleidingen. Hobéon SKO Toetsing en certificering vakbewaamheid voor diverse beroepsgroepen. Hobéon Business Consult Adviesbureau voor bedrijfskundige begeleiding & -ontwikkeling en tijdelijk management. 2

3 op de arbeidsmarkt op te lossen. De kinderen hoeven er ook niet Sommige scholen ondersteunen direct iets mee te doen. Het is hun leerlingen nog weinig vooral van belang om meerwaarde in schoolloopbaanoriëntatie, te creëren en kinderen een andere zijn daarentegen breder idee te geven van wat er actiever. De actieve, innovatieve te koop is en wat voor mensen scholen staan voor in de rij om in de sector werken. De grote Paula Schoormans, projectmedewerker Imago bij Transvorm Maaike Hage, projectcoördinator TSO-Agora vernieuwingen te introduceren. Mensen zijn enthousiast, ze klanttevredenheid en het feit dat mensen een kick krijgen van vinden het een interessant het werk in zorg en welzijn blijft Vervolg voorzijde premie uit het programma, en uitdagend initiatief. momenteel bijvoorbeeld te veel voor extra activiteiten zijn smal. Transvorm ondersteunt qua De activiteiten moeten wel een onderbelicht. Het cliché moet Je maakt slechts een kans als ontwikkeling en facilitering. aanvulling zijn op het bestaande meer kleur krijgen. Meer moet je je zorg en welzijn vertaalt naar Hobéon treedt het eerste jaar lesrooster, benadrukt Fred niet willen bereiken. Onze ervaring pedagogische thema s waar op als bouwpastoor. We nogmaals. Dit project laat zich is dat je kleine stapjes moet de school al mee werkt. Het leggen de contacten, zetten het bijvoorbeeld goed koppelen aan nemen om een daadwerkelijke programma moet echt aansluiten steunpunt op, coördineren doelstellingen op het gebied van verandering te bewerkstelligen. bij de visie van de school, anders kom je op de hoop het programma en brengen rapportages uit. Daarna burgerschap en maatschappelijke ontwikkeling, gezondheid of het informatie goedbedoelde initiatieven. geven we het stokje door versterken van sociaal gedrag en Voor nadere informatie omtrent Netwerk TSO-Agora is met name actief aan Transvorm, al blijven we adviseren over de koers van het verdere programma. zorg voor de omgeving. Cliché inkleuren dit project of met vragen over onderwijsvernieuwing kunt u terecht bij Fred de Bruijn, in zuidoost-brabant, Transvorm in het overige deel van de Grote vrijheid De beeldvorming over de beroepen staat voorop. adviseur bij Hobéon Groep, provincie Noord-Brabant. Het project getuigt van visie op Per regio selecteren we tien de lange termijnontwikkelingen basisscholen, die tezamen het op de arbeidsmarkt. Opvallend fundament van het project is de grote vrijheid die de basis- vormen. De scholen gaan nauw scholen wordt geboden bij de samenwerken met regionale invulling van het programma. zorg- of welzijnsorganisaties en het vervolgonderwijs. Elke regio Komend voorjaar presenteert elke school een beknopt plan van Transvorm Tel: (013) , Tilburg TSO Agora Tel: (040) , Eindhoven krijgt bovendien een eerstelijns- aanpak, inclusief implementatie steunpunt vanuit de aanwezige pabo s en de onderwijsbegeleidingsdiensten. De scholen brengen menskracht in en ontvangen een stimulerings- in het volgend schooljaar. We gaan geen staatspedagogiek bedrijven, verduidelijkt Fred. Het is tenslotte niet de taak van het basisonderwijs om fricties 1 Transvorm adviseert en ondersteunt werkgevers en werknemers uit de sector zorg en welzijn op het terrein van arbeidsmarkt en opleiden. TSO-Agora is een kennis- en dienstencentrum voor personeel en arbeid in de zorg- en welzijnssector in zuidoost-brabant. Per 1 januari 2009 gaan beide instellingen samen verder onder de naam Transvorm. 3

4 Accreditatieronde 2008 Pabo s werken hard aan kwaliteitsverbetering De kwaliteit van de pabo s en het kennisniveau van pabostudenten staan al jaren ter discussie. Eind 2007 stelden het Ministerie van OCW en de Nederlandse-Vlaamse Accreditatieorganisatie een kader op voor de beoordeling van de kwaliteit van de pabo s in 2008 en werden afspraken gemaakt met de visiterende en beoordelende instanties (VBI s). In het kader van het accreditatietraject bezocht Hobéon Certificering vijf hogescholen met in totaal zeventien verschillende pabovestigingen. Hoe krijg je die informatie in handen die bewijst dat een pabo voldoet aan de basiskwaliteit? de praktijk te werk gaan. Dit leverde het auditteam veel aanvullende informatie op, die we anders waarchijnlijk niet hadden verkregen. Is de kritiek terecht? Het kennisniveau van de pabostudenten ligt al jaren zwaar Kinderen zijn de volwassenen van Binnen die procedure kregen de geselecteerde studenten en onder vuur. Op landelijk niveau is de toekomst, dus een leerkracht VBI s de vrijheid de accreditatieronde docenten, spraken de auditteams een aantal maatregelen genomen heeft een bijzonder verantwoor- van 2008 in te vullen. Zo legde met vertegenwoordigers uit het om de kwaliteit van afgestudeerde delijke taak. Daarom is een goede Hobéon de selectie van externe werkveld en at random met leerkrachten te borgen. Zo stellen lerarenopleiding zo belangrijk, deskundigen voor de samenstelling docenten en studenten. Dat is pabo s tegenwoordig met de vindt adviseur Rianne Versluis. van de auditteams niet alleen voor uniek. Normaal gesproken trekken verplichte reken- en taaltoets vast Samen met onder andere Ruud aan de opleidingen, maar ook aan we een dag uit voor een audit. of instromende studenten voldoen van der Herberg heeft Rianne de de NVAO. In de beoordeling werd Omdat het werkveld een bepalende aan de landelijk vastgestelde pabo-accreditatie in portefeuille. Hobéon heeft veel expertise in huis voor het beoordelen van deze opleiding. Een deel van de medewerkers is afkomstig uit het onderwijs of heeft een onderwijskundige achtergrond. Uitgebreide audit een zwaar accent gelegd op toetsing, portfolio s, stageverslagen en afstudeerwerkstukken. Om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de gang van zaken werd Het werkveld speelt een bepalende rol in de opleiding van nieuwe leerkrachten rol speelt in de opleiding en een goede samenwerking van groot belang is voor de begeleiding en beoordeling van studenten, hebben we de audit norm en is het aantal contacturen verhoogd. Veel hogescholen zijn bovendien zelf actief aan de slag gegaan om de kritiek het hoofd te bieden en de kwaliteit te verbeteren. Om de aansluiting tussen de stagescholen en de opleiding te versterken is een aantal jaren geleden het project In samenspraak met de VBI s per pabo bovendien anderhalf tot uitgebreid met gesprekken met Opleiden in de school in het stelde de Nederlandse-Vlaamse twee dagen uitgetrokken voor de vertegenwoordigers van de leven geroepen. Steeds vaker Accreditatieorganisatie (NVAO) audit. Naast het management, basisscholen. Elke pabo legt een managen de pabo s de praktijk- eind 2007 een aangescherpte de curriculumcommissie, eigen accent in het opleidings- component op afstand en spelen procedure op voor de beoordeling de toets- en examencommissie, traject. We wilden weten welke de basisscholen een actieve rol in van de vakinhoudelijke en didac- studie (loopbaan)begeleiders en afspraken zijn gemaakt en hoe het opleidingsaanbod en de tische kwaliteit van de pabo s. door de onderwijsinstelling de pabo s en de stagescholen in begeleiding van de student. 4

5 De ene hogeschool is daarin landelijke scepsis, maar de media voor de landelijke taal- en Van leerkrachten wordt ook verder dan de andere. Enkele vergroten het negatieve imago rekentoets krijgen aan het einde verwacht dat ze zich verdiepen pabo s bieden leerkrachten die van de pabo ook uit. van de propedeuse een negatief in de vraag hoe je kinderen de studenten op de basisschool begeleiden bijvoorbeeld een Investeren in de propedeuse bindend studieadvies. Daarmee borgen de pabo s dat straks alleen begeleidt of differentiatie toepast. Word je daar als opleiding tot interne coach. Pabo s investeren veel in de studenten voor de klas staan die student pas in het vierde jaar De cursus concentreert zich op propedeuse. De studenten beschikken over voldoende niveau mee geconfronteerd, dan is dat het opdoen van ervaring met competentiegericht leren, het begeleiden van studenten en het afnemen van praktijktoetsen. Daarnaast organiseren de pabo s ook cursussen voor mentoren op stagescholen. Die samenwerking is belangrijk om op één lijn te komen met de opleidingsvisie van de pabo, is de mening van Rianne. krijgen intensieve studie (loopbaan)- begeleiding en de mogelijkheid lacunes in kennis op te vullen en bijles te volgen. De doorstroom van Er is landelijke scepsis, maar de media vergroten het negatieve imago van de pabo ook uit op het gebied van rekenen en taal. Aandacht voor in- en uitstroom In het basisonderwijs werken voornamelijk vrouwen. Om meer mannelijke studenten aan te te laat. De onderzoeksfunctie verdient dan ook vanaf het eerste studiejaar veel aandacht. In 2009 voert Hobéon Certificering audits uit bij een groot aantal tweedegraads lerarenopleidingen. Rianne Versluis en Ruud van der Herberg We hebben kunnen constateren afgestudeerde onderwijs- trekken zijn de pabo s in 2004 Rianne is in 1979 afgestudeerd dat de pabo s een flinke slag assistenten op mbo-4 niveau is gestart met de pilot Paboys. aan de Pedagogisch Academie. hebben gemaakt. Hobéon heeft een ander hot item. Rianne: Bij Aan de andere kant heeft de Tot 2001 is zij werkzaam geweest de pabo s ook gestimuleerd om gebrek aan werkgelegenheid roep om meer vwo-ers in het in verschillende functies binnen de kritiek te pareren en te bewijzen kiezen veel onderwijsassistenten basisonderwijs geleid tot nieuwe het dovenonderwijs als leer- waar ze goed in zijn. Er is weliswaar voor een vervolgopleiding aan de samenwerkingsrelaties met kracht, intern begeleider en pabo. Ze hebben veelal goede universiteiten en de introductie teamcoördinator. Ruud was praktijkvaardigheden, maar van een academische variant. jarenlang eindverantwoordelijk hebben vaak grote moeite met Ook zijn de pabo s druk bezig schoolleider in het voortgezet de overgang naar een hoger met het creëren van verschillen- onderwijs. Heden is hij als kennisniveau. Veel studenten de uitstroomprofielen. externe deskundige betrokken bij vallen in het eerste jaar af. Daarom biedt een aantal pabo s Onderzoekend leren audits (Platform Bèta Techniek) en visitatieprocessen in het in zogenaamde mbo-hbo De pabo s maken een omslag speciaal voortgezet onderwijs en trajecten in het laatste jaar van de naar praktisch onderzoek. Alle voortgezet onderwijs. Daarnaast mbo-4 opleiding al extra lessen, opleidingen sluiten af met een adviseert hij het voortgezet onder andere in rekenen en taal. afstudeerwerkstuk. Studenten onderwijs, o.a. op basis van zijn Op basis van de resultaten krijgen moeten een probleemstelling specifieke kennis van dit type studenten het advies om al dan formuleren en op basis van onderwijs. Zowel Rianne als Ruud niet te starten met de pabo. interviews of literatuuronderzoek zijn beiden adviseur bij Hobéon De Pabo s werken hard aan een positief imago Eerstejaars pabostudenten die na drie pogingen niet slagen tot een analyse komen en oplossingsgericht denken. en betrokken bij de accreditatie van hoger beroepsopleidingen. 5

6 EVC = hot deel 2 Ria van t Klooster, directeur Schoevers: Een Ervaringscertificaat is een fantastisch instrument! Door Ursula Wopereis Als eerste in de branche klopte de Schoevers Groep, marktleider in professionele secretariële opleidingen, in 2007 bij Hobéon Certificering aan voor beoordeling van de EVC-procedure. Hoe kijkt Schoevers terug op de accreditatieprocedure en wat heeft deze opgeleverd? Ik weet nog dat ik in 2005 voor plaats van in de schoolbanken. tijd heb ik heel pragmatisch de eerste keer EVC googlede, dat Dat geldt ook voor onze branche. op papier gezet wat het leverde geen enkele Nederlandse hit op, lacht Relinde Leijten, Veel secretaresses komen in het beroep terecht zonder gerichte traject inhoudt en wat er van kandidaten verwacht wordt, Links: Relinde Leijten, senior trainer/ontwikkelaar Rechts: Ria van t Klooster, directeur senior trainer/ontwikkelaar voor opleiding. Ze moeten op mbo- inclusief cases, instructies etc. Schoevers en coördinator van of hbo-niveau functioneren, Binnen veertien maanden wat je doet moet transparant, het EVC-Centrum. Drie jaar later maar missen essentiële compe- hebben we de procedure objectief, onderbouwd, meetbaar is het aanbod overweldigend. EVC is inderdaad hot, terwijl ik er toch eigenlijk al twintig jaar mee bezig ben, reageert Ria van Een Ervaringscertificaat verbindt het formele met het non-formele leren tenties. Een EVCprocedure waardeert mensen om wat ze kunnen en valideert die ervaring. Een Ervaringscertificaat verbindt het formele met het afgerond en behaalde de groep het diploma management assistent. Dat gaf een enorme voldoening. Daarna ging het snel. Van t Klooster: Onze corebusiness is secretaresses en Schoevers wil marktleider zijn in onze marktgroep. Ik wilde de en overdraagbaar zijn. Voor de klant, maar ook voor collega s die er in de praktijk mee moeten werken. De eerste, pragmatische procedure heb ik aangescherpt en verder onderbouwd en ter beoordeling naar Hobéon gestuurd. De richtlijnen en t Klooster, algemeen directeur non-formele leren. Ik vind het een eerste zijn met een accreditatie. adviezen van Hobéon hebben van de Schoevers Groep. Als fantastisch instrument, met name Maar dan wel gelijk goed. we vervolgens ter harte genomen, extern trainingsadviseur werkte op mbo-niveau. De accreditatieprocedure liep met als resultaat een goed ik destijds onder andere voor productiebedrijven. In de productie Pragmatische aanpak parallel aan een pilot met dezelfde klant. Een ideale combinatie. en tastbaar product waar we trots op zijn. Bij elke nieuwe werd de toegevoegde waarde van Ervaringscertificaten al vroeg In 2006 ontwikkelde Schoevers de eerste EVC-procedure voor Concretiseren EVC-procedure plukt Leijten de vruchten van de gedegen aanpak. erkend. Sommige mensen leren secretaresses. Leijten: De klant Accreditatie betekent concre- Intern heeft de accreditatie veel nu eenmaal door iets te doen, in wilde niet wachten, dus in korte tiseren, merkte Leijten. Alles meer duidelijkheid en degelijkheid 6

7 gegeven. We hebben nu een waarde als een schooldiploma. zeg maar gerust: in het hol paspoort. In beide gevallen eenduidig instrument waarmee Het stimuleert mensen om door van de leeuw. Het Mondriaan is het Ervaringscertificaat een onze trainers kunnen waarnemen, te leren en faciliteert het behalen College bood tegelijkertijd een mooi instrument om daarin beoordelen en feedback geven. van diploma s. eigen procedure aan. Zó dicht mee te nemen. We doen nog niet alles 100% en naast elkaar aan EVC werken zoeken bijvoorbeeld nog naar Positieve resultaten is relatief nieuw. Alle partijen Kritisch blijven een efficiëntere methoden om de De accreditatie heeft veel teweeg leren van elkaar. Het tij heeft Nederland heeft de Lissabon- resultaten te meten. Tijdens de gebracht. Schoevers doorliep meegezeten. De subsidieregeling doelstellingen voor onderwijs procedure merkte ik dat Hobéon als eerste particuliere aanbieder sorteert effect en de campagne ondertekend, dus daar moeten onze intenties onderkende en met het hele proces en ondervond Weet waar je staat, haal je we in meegaan, benadrukt ons meedacht. Dat vond ik heel motiverend. Daarom hebben wij ook voor Hobéon gekozen, valt Van t Klooster bij. Hobéon heeft een ontwikkelingsgerichte benadering, de consultants zijn heel deskundig. Je gaat met aan den lijve de bureaucratische verwarring rond de nieuwe regeling. Van t Klooster: We kregen een normering van De vraag neemt toe. Vakbonden en bedrijven nemen EVCfaciliteiten op in de CAO s Ervaringscertificaat van het Ministerie van OCW genereert de nodige Van t Klooster. We willen mensen op startkwalificatieniveau krijgen. Dat impliceert dat het belang van diploma s toeneemt. Daarom vind ik het ook zo belangrijk dat EVC-centra los staan van diplomatrajecten. elkaar in gesprek en leert van Hobéon én van het publiciteit. Op nationaal niveau zie ik een elkaar. Hobéon hamert er ook Kenniscentrum EVC. Dat ging Vakbonden en bedrijven nemen koppeling tussen het non-formele op dat we de resultaten blijven me te ver, Schoevers is geen EVC-faciliteiten op in de CAO s en het formele leren. Ik voorzie volgen. We willen graag weten politieke speelbal. om werknemers te stimuleren een enorme groei, maar we wat de toegevoegde waarde van In september 2007 kregen we de hun ervaring te verzilveren. moeten blijven verbeteren ervaringscertificaten op termijn accreditatie-oorkonde. Nu wil de Het Ministerie van Defensie en oppassen voor diploma- is, vervolgt Leijten. Buiten dat: Inspectie Schoevers een nieuwe beraadt zich nu op hoe degradatie. Onderwijsland moet het is voor ons heel leuk om EVC-procedure laten doorlopen je militaire ervaring moet kritisch naar zichzelf blijven kijken. mensen langer te volgen, na een voor het mbo-niveau, terwijl de waarderen als civiel effect. Of het Ervaringscertificaat hét jaar heb je cursisten nog steeds accreditatie van toepassing is op Dat is goed en belangrijk. instrument is om mensen verder in beeld. Ik zie dat EVC voor mbo- én hbo-niveau! Toch is Van Ik zie ook kansen voor het advies te helpen? De tijd zal het leren, veel mensen heel veel oplevert. t Klooster onverdeeld positief: over het werkbudget van de maar het is wel een fantastisch Je kunt nog zoveel getuigschriften In de zakelijke dienstverlening Commissie Bakker en het digitale instrument! hebben van allerhande cursussen is het aantal vragen absoluut of trainingen, een Ervaringscertificaat is een algemeen erkend een EVC-procedure voor het toegenomen. We hebben zelfs civiel bewijsstuk met dezelfde Ministerie van OCW uitgevoerd, 1 EVC=hot, het coverartikel van de vorige Aktueel, was gewijd aan de explosief groeiende belangstelling voor EVC s en de rol van Hobéon Certificering als beoordelaar van EVC-procedures. In dit vervolgartikel staan de ervaringen van de klant centraal. Dit artikel is te vinden op onze site Voor de beoordeling van EVC-procedures heeft Hobéon reeds in 2003 een eigen EVC Toetsingskader ontwikkeld. Sinds 2008 hanteert Hobéon Certificering de landelijke EVC-code als beoordelingskader. Certificering geldt voor de duur van drie jaar. Gecertificeerde instellingen kunnen zich via het Kenniscentrum EVC laten registeren als erkend aanbieder EVC. Uitsluitend kandidaten of werkgevers die de EVC-procedure doorlopen bij een geregistreerd aanbieder kunnen aanspraak maken op fiscaal voordeel. Nadere informatie overde procedure en het EVC Toetsingskader kunt u verkrijgen bij: Rob Stapert of Fred de Bruijn, beiden adviseur bij Hobéon

8 Hobéon presenteert opzet voor Stageplatform Haaglanden: Ruimte voor bestaande relaties en nieuwe ontmoetingen De juiste match is het geheim van een succesvolle stage. Iedereen heeft zijn relaties en ervaring, maar kent iemand blindelings de weg in het woud van alle stagevormen, voorschriften, mogelijkheden en onmogelijkheden van scholen en bedrijven? De complexiteit neemt toe en het belang van een goede stage is groter dan ooit, maar het ontbreekt de betrokken partijen doorgaans aan voldoende informatie en overzicht. De gemeente Den Haag vroeg Hobéon Management Consult om onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor een regionaal platform voor beroepsmatige stages. Het stageloket Een pierenpot, noemt kwantitatief en deels kwalitatief. scholen en bedrijven. Tientallen blijven daardoor te veel liggen, Fred de Bruijn, partner en Hoe los je dat op? actoren ontmoeten elkaar met alle gevolgen van dien. adviseur Hobéon Groep, binnen het Breed Overleg Denk bijvoorbeeld aan vmbo- het stagegebeuren in de Afstemmingsvraagstuk Stagekansen, een constructief leerlingen die buiten de boot regio Haaglanden. Er zijn Het is primair een afstemmings- netwerk waar iedereen vrijwillig vallen omdat ze voor een gigantisch veel partijen bij vraag, het maken van de juiste aanschuift en zijn eigen vervolgopleiding in het mbo betrokken: zo n tweehonderd match, vult collega Ruud motivatie en expertise inbrengt. geen leerwerkplek kunnen stagecoördinatoren, honderden van der Herberg aan. Maar de samenstelling wisselt vinden. Ook de vooruitzichten stagebedrijven, variërend van Het bedrijfsleven heeft vaak sterk, dekt niet alle partijen op de arbeidsmarkt, zoals eenmanszaken tot voltallige ministeries, en duizenden leerlingen en hun ouders. Stages worden meer divers en een goede match steeds belangrijker. Alle stagevragen tezamen leiden op regionaal niveau tot afstemmingsknelpunten, deels Het bedrijfsleven heeft vaak geen scherp beeld van wat een leerling kan en leerlingen weten niet wat ze te wachten staat geen scherp beeld van wat een leerling kan en leerlingen weten niet wat ze te wachten staat. Matchmakers als de Kenniscentra Beroepsonderwijs Bedrijfsleven en, in de Haagse regio, de Samenwerkingverbanden Onderwijs Bedrijfsleven vormen een praktische schakel tussen en het overleg heeft geen bijvoorbeeld de toenemende bestuurlijke kracht. vergrijzing, blijven buiten De structurele knelpunten beschouwing. Toch moet je op de regionale stagemarkt daar tijdig op anticiperen. Het advies van Hobéon Breng het eigenaarschap van het stageplatform Haaglanden op bestuurlijk niveau onder bij een bestaand bestuurlijk overleg van onderwijs en werkveld. Mobiliseer ambtenaren, coördinatoren en andere betrokkenen in een denktank, die stagevraagstukken op tactisch niveau zichtbaar maakt, een stageagenda voor het bestuurlijk overleg voorbereidt en toeziet op de uitvoering. Creëer een virtueel kantoor waar stagecoördinatoren en andere betrokken elkaar kunnen vinden. Breng het operationele reilen en zeilen van het platform en het beheer van een informatieve website met standaardinformatie over stages onder bij een backoffice. 8

9 Werkmodel Hobéon Management Consult stelde een werkmodel op dat, op basis van gesprekken met betrokkenen uit alle geledingen, vervolgens werd uitgewerkt tot een voorstel voor de opzet van een stageplatform. (zie kader, linker pagina). Handjes af In ons voorstel de profielen van alle relevante personen en organisaties in een regionale database kan iederéén Je ziet een bewustwordingsproces als reactie op ons advies. Mensen stellen vragen over de huidige bestuurlijke setting en denken hardop mee over de uitvoering die contactpersoon voor dat specifieke aandachtsgebied vinden. In rudimentaire vorm bestaat overigens al een goede site met basale informatie Ruud: Je ziet een bewustwordingsproces in de reacties. Mensen stellen vragen over de huidige bestuurlijke setting en denken hardop mee over de uitvoering. Men is het er over eens dat een en ander verbeterd kan worden. De eerste verantwoordelijkheid ligt bij onderwijs en ondernemingen. De derde O overheid is belangrijk voor de synergie met het regionale overheidsbeleid op het gebied van onderwijs, schooluitval en dergelijke. We verwachten dat het plan in 2009 operationeel Toetreding tot ROA Hobéon Groep is toegetreden tot de Raad van Organisatie- Adviesbureaus (ROA), de brancheorganisatie voor organisatie adviesbureaus. De ROA bewaakt de deskundigheid, integriteit en onafhankelijkheid van de adviesbureaus. De ROA heeft een gedragscode opgesteld waaraan de leden van de ROA zich houdt het bestuurlijk overleg de voor leerlingen en ouders, wordt gemaakt. dienen te houden bij hun langere termijnontwikkelingen in advieswerkzaamheden. de gaten, zonder overigens de Die kan worden uitgebouwd. eerste verantwoordelijkheid van scholen en bedrijven uit handen te nemen, licht Fred toe. Dat was namelijk de teneur in alle gesprekken: in de regio Haaglanden wordt onderling al veel en goed afgestemd, laat dat alsjeblieft met rust. Er is op dat punt geen behoefte aan een De rode draad in ons voorstel is: bouw voort op wat er al is, versterk dat en breid het uit in de door ons voorgestelde richting. De drie O s De gemeente Den Haag heeft het rapport inmiddels voorgelegd aan de spelers in Hobéon Management Consult mag een groot aantal overheden (plaatselijk, regionaal, landelijk) en marktpartijen met ambities op het gebied van opleiden en scholen tot haar opdrachtgevers rekenen. Zo ook onderwijsinstellingen (hogescholen, ROC s), bedrijven en bedrijfstakken, regionale platforms en samenwerkingsverbanden van scholen en bedrijven. Over de reden om tot de ROA toe te treden zegt de heer Wienke Blomen, directeur van Hobéon Groep: De gemeenschappelijke deler in al onze activiteiten en de drive van de afzonderlijke medewerkers is om in de nieuwe organisatie. Daar waren we het volmondig mee eens. Er is echter wel grote behoefte aan een bestuurlijk gedragen stageagenda op regionaal niveau. Daarnaast kan de communicatie in de regio het veld. Fred: Het advies heeft veel losgemaakt. Er klinkt een duidelijke roep om niet in te grijpen in de huidige contacten. Mensen willen geen nieuw overlegorgaan. We hameren er ook op dat De werkzaamheden van Hobéon Management Consult omvatten doorgaans strategieontwikkeling, planontwikkeling, marktonderzoek, business development, projectof programmamanagement, finance finding. Hobéon beschikt over een uitgebreid netwerk van professionele relaties. adviespraktijk integer, deskundig en professioneel op te treden. Toetreding tot de ROA als professionele brancheorganisatie van organisatie-adviesbureau is dan ook een logische stap om het niveau hoog te houden Haaglanden beter worden gestructureerd. Er zijn nu vrijwel uitsluitend een-tweetjes. Met het werkmodel gefaseerd wordt uitgevoerd, zowel bestuurlijk als praktisch. Voor meer informatie kunt u zich wenden tot Fred de Bruijn of tot Ruud van der Herberg, beiden adviseur bij Hobéon, en samen met branchegenoten verder te ontwikkelen. 9

10 Techniek, maak er werk van! Door Ruud van der Herberg Een zestigtal vmbo-scholen wil dat 15% meer leerlingen verder gaat in de techniek. Om die ambitie te verwezenlijken voert elke school een project uit om de leerlingen te wijzen op de mogelijkheden. In het najaar 2007 en het voorjaar 2008 bezocht de auditcommissie Ambitieprogramma van het Platform Bèta Techniek de zestig vmbo s. Wat zijn de kritische succesfactoren? Bron: Platform Bèta Techniek, fotograaf Erik Kottier De verankering in de schoolorganisatie en de duurzaamheid urgentiebesef en draagvlak. Daarnaast zijn de consistentie Kwantitatieve doelen en reële ambities Smart formuleren (specifiek, meetbaar, etc.) zit (nog) niet van de projectorganisatie zijn eerste vereisten voor succes op de lange termijn. In de startfase worden de projecten enthousiast uitgevoerd. Het projectgeld schept net dat beetje ruimte dat nodig is om nieuwe ontwikkelingen mogelijk te van de plannen, de resultaten en de succeservaringen, die scholen met collega-instellingen kunnen delen, uitvoerig aan bod gekomen. Op basis van haar bevinden heeft de auditcommissie drie In het onderwijs blijft de aandacht voor kwantitatieve doelen vaak achter bij de aandacht Worden good practices herkend? Hebben ze transferwaarde voor anderen? in de genen van het onderwijs. Daarmee doet het onderwijs zichzelf tekort. Bij gebrek aan gegevens tasten scholen in het duister over de resultaten. maken. Valt die externe impuls weg, dan is het voor veel instellingen een ware kunst om het momentum vast te houden en te verduurzamen. Is de vernieuwingsstrategie ten aanzien van techniek geformuleerd in doelen en middelen? kernthema s geformuleerd die cruciaal zijn voor een succesvolle verankering van de projecten in de toekomst: het monitoren voor kwalitatieve doelen; er is een duidelijke onderwaardering voor cijfermatigheid. Doet het project het goed in vergelijking met landelijke ontwikkelingen? van prestaties, De vijfkoppige auditcommissie 1 heeft in de gesprekken met de scholen onder andere gelet op het eigenaarschap binnen de school, en met name op het de positionering van techniek als motor in een onderwijskundig vernieuwingsproces en nauwe samenwerking met regionale partners. Bron: Platform Bèta Techniek, fotograaf Erik Kottier 10

11 Hebben interventies resultaat? door elkaar en de avo-vakken binnen de school te halen. vele gesprekken in het land. Hebben de leerlingen succes in (algmeen vormende vakken) Andere scholen stellen zich meer Wat aanvankelijk een afsluitend het vervolgonderwijs? hebben hun programmering afwachtend op en focussen op de gesprek lijkt, bleek in veel gevallen dusdanig aangepast dat ze warme overdracht van leerlingen een lerend gesprek, waarin naar De cijfers moeten beter, vindt faciliterend zijn voor het geheel. van vmbo naar mbo en intensieve elkaar luisteren, van elkaar leren de auditcommissie. De cijfers vertellen immers waar de groei vandaan komt. Neem bijvoorbeeld de 15%-plus doelstelling. In bepaalde regio s in Nederland krimpt het leerlingenaantal, in sommige gevallen zelfs met Op andere scholen leken onderbouw en bovenbouw niets met elkaar te hebben en werd het techniekplein volgebouwd met lokalen en metselhoeken. Zijn er veel techniekdocenten in huis, dan krijgt techniek een hogere prioriteit. contacten op vakgroepniveau. Naar verwachting vertalen de scholen die het belang inzien van een goede Wordt de samenwerking met regionale partners structureel ingericht? en kennis delen voorop stonden. De uitkomsten van de analyse van de auditcommissie vertonen overigens grote overeenkomst met adviestrajecten 25%. De algemene doelstelling ketenaanpak de die Hobéon heeft van 15% groei is in die situatie Het signaal moet zijn: techniek analyse in concreet beleid waarvan uitgevoerd in het techniekonderwijs te optimistisch en schept irreële is onze kaart naar de toekomst. het succes op termijn meetbaar is. op mbo- en hbo-niveau 2. verwachtingen, die niet kunnen Scholen die dat willen, zorgen worden waargemaakt. ervoor dat techniek geen eiland Conclusie Dit artikel is een beknopte weergave Er waren overigens ook scholen die zelfstandig een monitor hebben ontworpen voor leerlingen in het derde en vierde leerjaar, het management en het bedrijfsleven om het is in de school, maar wortelt in de onderbouw en de avo-vakken. Ketenaanpak Beroepskeuze vindt plaats in een doorlopende lijn van Hardwerkende docenten- en directieteams, trotse leerlingen met uitzicht op een vervolgopleiding met baangarantie en ambitieuze en betrokken bedrijven: dat is het positieve beeld dat de audit- van een presentatie van de bevindingen van de auditcommissie door Ruud van de Herberg op de landelijke bijeenkomst VMBO- Ambitieprogramma op 20 mei De volledige transcriptie is te bevragen bij de auteur, Van der Herberg, onderwijsprogramma voor basisonderwijs, onderbouw, commissie is bijgebleven van de Zie ook: techniek bij te stellen. Techniek als motor in onderwijskundige vernieuwing De combinatie van werkpleksimulatie en stageopdrachten, techniekpleinen en ICT biedt techniekonderwijs grote mogelijkheden voor authentiek leren in een krachtige onderwijsleeromgeving. Tijdens de werkbezoeken zag de auditcommissie dat op een aantal techniekpleinen daadwerkelijk wordt samengewerkt. De vakgroepen lopen carrousels in het derde studiejaar en uiteindelijk in afspraken over uitstroomprofielen richting het mbo en het bedrijfsleven. Techniekonderwijs is kansrijk op de arbeidsmarkt, omdat er zowel aan de vraag- als aan de aanbodkant urgentie is. Scholen ontplooien veel initiatieven om regionale partners aan zich te binden. Een aantal scholen is bestuurlijk zeer actief en probeert bijvoorbeeld door middel van technocentra het bedrijfsleven Techniek, maak er werk van! Laat techniek geen eiland zijn, maak het tot showcase van de school Zorg dat de cijfers actueel en relevant zijn Ontwerp een monitorsysteem met ruimte voor bijstellingen Kies de juiste partners om ambities te verwezenlijken Vertaal bestuurlijke intenties zoals convenanten en intentieverklaringen naar faciliteiten op leerlingenniveau 1 De auditcommissie Ambitieprogramma van het Platform Bèta Techniek bestaat uit Henk Laan, voorzitter Cevo (Centrale Examencomm. Vaststelling Opgaven vwo, havo, vmbo), Carel van den Heuvel, oud algemeen directeur KPC (adviesorganisatie voor onderwijs en opleiding), Hella Kroon, adviseur APS (Alg.Pedagogisch Studiecentrum), Peter Sleegers, hoogleraar onderwijskunde en Ruud van der Herberg, senior adviseur Hobéon Management Consult. 2 Zie ondermeer het artikel Dwars denken, durven, doen (pag. 12) waarin Fred de Bruijn en Conny Ouwerkerk een instellingsportret van de Hogeschool van Amsterdam schetsen. 11

12 SPECIALE OPEN DAG 6 maart uur Dwars denken, durven, doen: Onderwijsinnovatie op de Hogeschool van Amsterdam Amsterdamse Hogeschool voor Techniek The How of Wow. Door Fred de Bruijn en Conny Ouwerkerk Onderwijsinnovatie staat al jaren hoog op de agenda. In het instellingsportret Dwars denken, durven, doen analyseerde Hobéon de succesvolle innovatieve ontwikkelingen binnen de Hogeschool van Amsterdam. maar het is ook een verhaal van bloed, zweet en tranen, van risico s nemen, moeilijke gesprekken met personeelsleden voeren en daaraan consequenties verbinden. Maar free-ridergedag wordt niet Amsterdamse Hogeschool voor Techniek - The How of Wow geaccepteerd. De titel van het instellingsportret van de HvA (Dwars denken, durven, doen) weerspiegelt dan ook precies wat de HvA onderscheidt en succesvol De Amsterdamse Hogeschool voor rekening van de nieuwe Sturingsfilosofie maakt. Dwars beperkt zich hier Techniek (AHT), onderdeel van of vernieuwde opleidingen. De trits denken, durven, doen niet alleen tot eigenzinnigheid, je de Hogeschool van Amsterdam Er wordt continu gewerkt aan een kenmerkt de sturingsfilosofie van eigen plan trekken en ervoor gaan, (HvA), heeft in enkele jaren tijd aantrekkelijk opleidingsaanbod de HvA. De organisatie is plat met maar verwijst tevens naar het leggen met veel élan een forse toename voor zowel de arbeids- als de een open cultuur voor ideeën, van dwarsverbanden tussen de van het aantal techniekstudenten instroommarkt. Techniek is dicht bij de passie van de mede- betrokken disciplines. Daar liggen en een grondige innovatie van gekoppeld aan lifestyles en nieuwe werkers. Die open mentaliteit voor het beroepsonderwijs het opleidingenpalet gerealiseerd. arbeidsmarktrelevante contexten. genereert veel ideeën, medewerkers namelijk de innovatiekansen. Reden voor het Platform Bèta Omdat zowel het management van de AHT voelen zich (mede-) Gerard van Haarlem heeft diverse Techniek om de hogeschool uit te als de docenten gezamenlijk eigenaar en hebben de drive reacties gekregen op het portret. nodigen tot het maken van een een visie uitdragen is de sfeer om plannen daadwerkelijk te Mensen willen weten hoe wij instellingsportret. Omdat Hobéon in enkele jaren sterk veranderd. verwezenlijken. Fouten maken bepaalde zaken hebben aangepakt, Management Consult al jaren een En dat vergroot de herkenbaarheid mag en is zelfs onvermijdelijk. vooral op het gebied van cultuur- adviesrelatie onderhoudt met de van de AHT en de techniek- Alles is mogelijk, maar niets is verandering. Maar daar bestaan school, vroeg de HvA Hobéon dit opleidingen. Een gladde vrijblijvend. Snijdt een idee hout geen kant en klare draaiboeken portret te maken. Dwars denken, successtory? Welnee, vindt en lijkt het haalbaar, dan wordt of checklists voor. Het is een kwestie durven, doen beschrijft de ambities Gerard van Haarlem, directeur AHT. het doorgezet en gefaciliteerd. van gewoon doen. van de hogeschool, de resultaten en de succesfactoren. Consistente basis Want waaruit bestaat het succes van de HvA? Het meest aansprekend zijn de groeicijfers: in vijf jaar steeg de instroom met twintig procent. Volume én groei komen in hoofdzaak voor Snel scoren met flitsende nieuwe opleidingen klinkt leuk, maar is vragen om moeilijkheden. Als het profiel te vaag is of onvoldoende body heeft kan de instroom sterk tegenvallen, waardoor ook het rendement en de waardering van studenten kunnen kelderen. Onze basis is heel consistent. We genieten van ons succes, Hobéon Management Consult ontwikkelt, ondersteunt en verbetert de interne organisatie en externe oriëntatie van onderwijsinstellingen. De werkzaamheden betreffen o.a. het adviseren en begeleiden van het bestuur en management van instellingen bij complexe vernieuwingen. Voor meer informatie over dit onderwerp kunt u zich wenden tot Fred de Bruijn, of tot Conny Ouwerkerk beiden adviseur Hobéon, Het instellingsportret is opgenomen in het rapport Bouwstenen voor duurzaam innoveren in bètatechnisch hbo van Platform Bèta Techniek. Het rapport is op 26 april 2008 gepresenteerd op het jaarcongres van de HBO-raad. Download het rapport via 12

13 Actualiteiten hoger onderwijs Nieuwe opleidingen worden vanaf januari 2009 eerst op doelmatigheid getoetst In de vorige editie van Hobéon Aktueel is uitgebreid stilgestaan bij enkele nieuwe ontwikkelingen op het gebied van macrodoelmatigheid. Ook deze keer staat dit onderwerp centraal. Recentelijk werd namelijk een belangrijke beslissing genomen waardoor nieuwe opleidingen eerst op doelmatigheid worden getoetst. bijvoorbeeld omdat er reeds voldoende gelijksoortige opleidingen in Nederland bestaan. Vanuit de zijde van de instellingen is er veel kritiek op de volgorde in de procedure. omkering van de toetsvolgorde zal worden ingevoerd vanaf 1 januari Aanvragen worden vanaf deze datum eerst door een onafhankelijke commissie van deskundigen beoordeeld. Deze zal de Minister Om een nieuwe opleiding in geldt voor bekostigde hoge- Toename aanvragen adviseren over het door hem te het hoger onderwijs te kunnen scholen en universiteiten, geeft Deze kritiek heeft een gewillig nemen besluit. De huidige starten moeten bekostigde een antwoord op de vraag of oor gevonden in de Tweede Beleidsregel doelmatigheid blijft hogescholen en universiteiten een nieuwe opleiding volgens de Kamer. In 2007 is namelijk een (vooralsnog) het beoordelings- zowel een kwaliteitstoetsing Minister toegevoegde waarde wijziging van de hoger onderwijs kader op grond waarvan de (de toets nieuwe opleiding uitgevoerd door de Nederlands- Vlaamse Accreditatieorganisatie, de NVAO) als een doelmatigheidstoetsing (uitgevoerd door de Minister van OCW) doorstaan. Voor aangewezen (particuliere) hogescholen geldt deze verplichting niet, zij kunnen voor heeft voor het Nederlandse onderwijsbestel. De beoordeling geschiedt aan de hand van criteria uiteengezet in de zogenaamde Beleidsregel doelmatigheid hoger onderwijs 2006.Thans is het nog zo dat eerst een kwalitatieve toetsing plaatsvindt alvorens men een aanvraag indient bij het wetgeving aangenomen die de volgorde van de beide toetsen omdraait: eerst de doelmatig- Een onafhankelijke commissie van deskundigen gaat macrodoelmatigheidsaanvragen beoordelen commissie tot een besluit dient te komen. Het secretariaat van de onafhankelijke commissie zal worden ondergebracht bij de NVAO. een nieuwe opleiding volstaan ministerie. Echter lang niet alle heidsvraag, daarna toetsing met een positief oordeel op opleidingen, alhoewel dus wel door de NVAO. De inwerking- Voor meer informatie over een toets nieuwe opleiding positief bevonden op kwalitatief treding van dit voorstel liet deze wijziging kan contact op (de kwaliteitstoetsing). vlak, komen ook positief door de echter op zich wachten, worden genomen met: Kritiek op volgorde doelmatigheidsbeoordeling. Zo worden aanvragen voor mede omdat het ministerie een grote toename verwacht De heer Wienke Blomen, partner en directeur of met de heer De laatstgenoemde, de macro- kwalitatief goede plannen met van het aantal aanvragen. mr. Frank Hendriks, adviseur doelmatigheidstoets, die alleen enige regelmaat afgewezen, Thans is duidelijk dat de Hobéon Groep. Tel. (070)

14 Actualiteiten hoger onderwijs Algemene Rekenkamer: Kwaliteitsbewaking in het hoger onderwijs evolueert in goede richting Het Rekenhof van België en de Nederlandse Algemene Rekenkamer stellen in een gezamenlijk onderzoek vast dat de kwaliteitsbewaking in het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen goed is uitgewerkt. De werking van de kwaliteitszorg in de onderwijsinstellingen zelf kan desalniettemin nog op een aantal punten worden verbeterd, aldus de Rekenkamer en het Rekenhof. worden beoordeeld. Op zich zijn voor dit streven natuurlijk goede argumenten aan te dragen. Echter niet uit het oog moet worden verloren dat de De organisatie van de accreditatie- wordt bijvoorbeeld dat Rekenkamer terecht, wordt echter geclusterde beoordeling op verlening door de NVAO (de eindwerkstukken, maar ook niet uitvoerig opgenomen in het gespannen voet staat met de Nederlands-Vlaamse Accreditatie- tussenproducten, wel degelijk rapport. Dat is echter ook niet de juist bij veel instellingen en organisatie) is inmiddels goed op inhoudelijke aspecten van functie van het rapport, immers opleidingen levende wens om van de grond gekomen, zo stelt onderwijskwaliteit worden indien de NVAO vertrouwen heeft maatwerk te leveren. Juist deze de Rekenkamer. De visitatie- beoordeeld. Sterker, naar onze in de commissie en haar oordelen behoefte was in het verleden commissies en de NVAO zouden hun oordelen echter nog te weinig op inhoudelijke aspecten van onderwijskwaliteit baseren. In reactie op de NVAO, die deze stelling - naar onze mening - terecht betwist, stelt de Rekenkamer dat ook de aangescherpte beoordeling mening kan gesteld worden dat in de werkwijze van Hobéon Certificering juist de externe leden Invoering van het accreditatiestelsel heeft geleid tot een grote verbeterslag dan behoeft zij geen kennis te nemen van de onderliggende inhoudelijke motivering van elk bestudeerd werkstuk maar volstaat de eind- mede aanleiding om een stelsel met meerdere VBI s in het leven te roepen. Specifieke deskundigheid Ondanks dat bij de feitelijke uitwerking van dit streven naar marktwerking kanttekeningen van eindwerkstukken in Nederland van het auditteam (de vak- en conclusie over het bestudeerde kunnen worden geplaatst, niet heeft geleid tot een meer werkvelddeskundigen) zoveel materiaal door het panel. zo is er bijvoorbeeld in het inhoudelijke rapportage door de visitatiecommissies. mogelijk in de gelegenheid worden gesteld juist met hun Geclusterde beoordeling wetenschappelijk onderwijs slechts één VBI actief, kan op Aandacht voor timmermansoog deskundig timmermansoog de inhoudelijke aspecten van De Rekenkamer roept voorts op om zoveel mogelijk te komen tot voorhand worden gewezen dat een sterk geclusterde Naar mening van Hobéon onderwijskwaliteit te beoordelen. geclusterde visitaties, te verstaan benadering afbreuk doet aan Certificering slaat de Rekenkamer Deze inhoudelijke beoordeling, als gelijksoortige opleidingen die de specifieke deskundigheid hier de plank fors mis. Miskend en in zoverre is de kritiek van de door eenzelfde visitatiecommissie van de beoordelende panels. 14

15 Met de verbreding van het beste geëquipeerd zijn om en beoordeelt dit als een Geconcludeerd kan worden dat opleidingsprofielen in het HBO verbetersuggesties voor deze belangrijke winst van het het gezamenlijk uitgevoerde is het mogelijk dat opleidingen opleiding aan te dragen. accreditatiestelsel. Naar onze onderzoek van de Rekenkamer met eenzelfde (CROHO-) naam bij verschillende instellingen een geheel andere invulling krijgen. Dit gegeven maakt het vrijwel onmogelijk om één panel te vinden dat alle opleidingen kan beoordelen en tegelijkertijd over de benodigde specifieke deskundigheid beschikt. Dit argument wordt Verbeterfunctie accreditatiestelsel Overigens lijkt de Rekenkamer te miskennen dat met de invoering van het accreditatiestelsel, tenminste in het HBO bij instellingen waar Hobéon Certificering actief is als VBI, wel degelijk een grote verbeterslag mening is dit niet meer dan terecht en een punt waar veel beleidsmakers ten onrechte weinig aandacht aan lijken te schenken. Overigens stelt en het Rekenhof kan worden De deskundigen moeten juist met hun timmermansoog de inhoudelijke aspecten kunnen beoordelen geprezen voor haar gedegenheid en haar opzet. Als relatieve buitenstaander in het accreditatiestelsel is men erin nog eens versterkt indien ook heeft plaatsgevonden. Misschien de Rekenkamer dat uit een geslaagd op hoofdlijnen een van de panels wordt verwacht juist wel mede door de zware uitgevoerde steekproef bleek goede en gedegen analyse te om de verbeterfunctie beter consequenties die zijn verbonden dat in 4/5 van de gevallen de geven van de werking van het naar voren te laten komen. aan het niet verkrijgen van een verbeterpunten uit het stelsel. Belangrijke meerwaarde Immers, verondersteld mag positief accreditatieoordeel accreditatierapport na afloop van het onderzoek is ook de worden dat juist externe vak- worden door vrijwel alle van de accreditatiecyclus ook gezamenlijke beoordeling van en werkvelddeskundigen met opleidingen in het voortraject van daadwerkelijk waren gerealiseerd. de Vlaamse en de Nederlandse expertise die nauw verwant een accreditatie belangrijke Hobéon merkt op dat deze situatie. Op detailniveau is er is aan het profiel van de verbeteringen doorgevoerd. resultaten recht doen aan haar natuurlijk wel wat af te dingen opleiding die zij beoordelen, De NVAO deelt deze zienswijze ontwikkelingsgerichte aanpak. op enkele conclusies van de Rekenkamer. Ongetwijfeld spelen de bevindingen van de Rekenkamer en het Rekenhof en de repliek van betrokkenen de komende maanden een rol in de discussie over het verder vormgeven van de contouren van het accreditatiestelsel vanaf Het karakteristieke pand van de Algemene Rekenkamer in Den Haag Hobéon Certificering is sinds 1 januari 2004 een visiterende en beoordelende instantie (VBI) in het kader van de accreditatie in het hoger onderwijs. Hobéon Certificering richt zich op de kwaliteitsbeoordeling van HBO opleidingen en heeft inmiddels meer dan tweehonderd opleidingen beoordeeld. 15

16 Aan het woord Door Frank Hendriks Raad van State doet uitspraak in twee accreditatiezaken mr. F.A.M. (Frank) Hendriks Een instelling die accreditatie voor een opleiding aanvraagt heeft de mogelijkheid om tegen een negatief accreditatiebesluit van de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) bezwaar aan te tekenen. Indien ook het bezwaarschrift niet gegrond wordt verklaard kan men in beroep bij de Raad van State. Uitspraken van de Raad van State over accreditatie zijn een zeldzaamheid, dat afgelopen zomer twee uitspraken werden gedaan was dan ook een unicum. In een bezwaarschrift vraagt de eerste en enige instantie een het VBI oordeel waarop de ingestelde verificatiecommissies instelling de NVAO om, op grond voor beide partijen bindende accreditatiebeslissing moet is er in overleg tussen de NVAO van in het bezwaarschrift uitspraak over het geschil. worden gefundeerd. Deze en VBI s afgesproken om de genoemde argumenten, haar besluit te heroverwegen. Bij de NVAO ingediende bezwaar- Vragen over juridische validiteit verificatiecomissies commissie bestaat uit een aantal door de NVAO aangewezen deskundigen met de opdracht onderlinge communicatie te verbeteren. Zo bleek bijvoorbeeld dat een aantal vragen van de schriften worden behandeld Afgelopen zomer heeft de Raad de facetten uit het VBI rapport NVAO gemakkelijk kon worden door een onafhankelijke van State uitspraak gedaan in waarover de NVAO gerede opgelost door enige adstructie bezwaarschriftencommissie. de zaken Dutch Delta University twijfel heeft te verifiëren. van de zijde van VBI s. Dit maakte Deze geeft, na bestudering van en Nederlands Instituut voor het zware instrument van de de stukken en na het horen van Psychosynthese. Dit waren Over deze verificatiecommissie verificatiecommissie in veel de betrokkenen, aan het bestuur pas de tweede en derde zaak is in het verleden veel te doen gevallen overbodig. In de gevallen van de NVAO een advies. over accreditatie in het hoger geweest. Zo vroegen juristen zich waarin de NVAO het nodig achtte De NVAO, die niet verplicht is het advies te volgen, neemt vervolgens een beslissing op het bezwaarschrift. Indien de instelling zich niet kan vinden in deze beslissing kan deze onderwijs die door de Raad zijn beoordeeld. De zaken zijn mede interessant omdat de Raad van State onder andere moest oordelen over de (juridische) validiteit van de zogenaamde af of de NVAO wel gelegitimeerd was om deze commissie in te stellen. Betrokkenen Validiteit gebruik verificatiecommissies erkend door Raad van State om toch een verificatiecommissie in te stellen informeerde zij ook de VBI. hiertegen (en dat is vrij uniek) rechtstreeks beroep in stellen verificatiecommissie die de betreffende instellingen heeft uit instellingen wezen erop dat de NVAO op Uitspraak bij de hoogste administratieve onderzocht. De NVAO zet deze wijze het werk van de VBI s De Raad van State stelt in beide rechter in Nederland, de Raad de verificatiecommissie in over ging doen. Naar aanleiding uitspraken dat de NVAO met het van State. Deze rechter doet in indien zij twijfels heeft over van de eerste ervaringen met de instellen van de commissie voldoet 16

17 aan het wettelijke vereiste gerezen twijfels over de kwaliteit over te nemen. Terecht stelt de Daarmee komt naar onze om het door haar te nemen van de te accrediteren opleiding NVAO dat een verificatiecommissie mening het gehele stelsel accreditatiebesluit zorgvuldig voor nader motiveert. slechts bedoeld kan zijn als op losse schroeven te staan, te bereiden. Voor het instellen een ultimum remedium, in toch een conclusie die ook de van een verificatiecommissie is, Met deze uitspraak is de juridische beginsel moet er immers Algemene Rekenkamer onge- zo stelt de Raad van State, dan validiteit van de verificatie- worden uitgegaan van het feit twijfeld niet heeft beoogd. ook geen bijzondere wettelijke commissie vast komen te staan. dat de visitatiepanels hun grondslag vereist. Dat de NVAO geen protocol of beleidsregels De Algemene Rekenkamer stelt in haar recente evaluatie van de werkzaamheden naar behoren hebben uitgevoerd. Dat lijkt ons Frank Hendriks studeerde Nederlands recht aan heeft opgesteld waarin vastgelegd is onder welke omstandigheden een verificatiecommissie wordt ingesteld, doet aan de bevoegdheid om een dergelijke commissie te benoemen teneinde te komen tot zorgvuldige besluitvorming niet af, aldus de Raad van State. Evenmin is vereist dat de NVAO de instelling van deze commissie naar aanleiding van de werking van het accreditatiestelsel (zie elders in dit nummer), dat de NVAO zich bij een oordeel over de accreditatiewaardigheid van de opleiding niet louter zou moeten baseren op het VBIrapport. De NVAO zou meer gebruik moeten maken van hoorzittingen en verificatiecommissies. Echter, de NVAO zelf geeft aan deze aanbeveling niet de enig juiste zienswijze. Immers, niet alleen zou bij een frequent gebruik van een verificatiecommissie de klacht van instellingen dat de NVAO het werk van de VBI s over doet gegrond zijn maar ook zou ernstige afbreuk worden gedaan aan de geloofwaardigheid van de oordelen van de VBI panels, neergelegd in de rapportages. de Vrije Universiteit. Zijn scriptie, met als onderwerp de toepassing van het mededingingsrecht op hoger onderwijsinstellingen, werd voor diverse prijzen genomineerd. Aan de Vrije Universiteit verrichtte Frank promotieonderzoek naar de juridische consequenties van een verdere vermarkting van het hoger onderwijsstelsel. Bij Hobéon wordt Frank ingezet bij accreditatie trajecten van hoger beroepsopleidingen en adviseert hij opdrachtgevers over allerhande (juridische) vraagstukken. Accreditatie en kwaliteitszorg in het Albanese hoger onderwijs. Hobéon was in het verleden met enige regelmaat betrokken bij advisering over de opbouw en inrichting van (hoger) onderwijsstelsels in postcommunistische landen. Zo waren medio jaren negentig medewerkers van Hobéon voor kortere of langere tijd gestationeerd of betrokken bij landen als Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Bulgarije, Letland en Roemenië om aldaar instellingen en overheden te adviseren over hoger onderwijsbeleid. Oude tijden herleven nu Hobéon het hoger onderwijs in Albanië adviseert over accreditatie en kwaliteitszorg. In het kader van het Tempus project Intensive Training on Quality Control, Accreditation and Licensing within Bologna hebben Robert Stapert en Frank Hendriks begin mei 2008 een presentatie verzorgd voor delegatieleden in Antwerpen. De delegatie bestond uit rectoren, opleidingsdirecteuren en beleidsmakers van Albanese publieke en private universiteiten. Als afsluiting van de intensieve training waar de presentatie van Hobéon onderdeel van uitmaakte vond in juni 2008 in Tirana een slotconferentie plaats. Op deze conferentie spraken ondermeer de 17

18 land van Europa (en misschien wel enige tijd van de wereld) verdere ontwikkeling van het bestel goed te doordenken. De Bologna Verklaring Tirana - foto F.A.M. Hendriks gaat de mondialisering (van het hoger onderwijs) niet voorbij. Dat blijkt niet alleen uit het feit dat er sinds enkele jaren een verharde weg leidt naar het Hierbij wordt gretig gebruik gemaakt van buitenlandse (gesubsidieerde) expertise. Multinationaal is een beginselverklaring over het creëren van een Europese ruimte voor hoger onderwijs, ondertekend door 29 Europese ministers van onderwijs in Bologna op 19 juni voorzitter van het rectorenoverleg enige vliegveld dat het land accreditatieorgaan? Albanië kent slechts een erg van Albanese universiteiten, rijk is. Zo wordt ook het belang Op een zonnige ochtend in mei kleine academische wereld waarin enkele invloedrijke Albanese van kwaliteit van het onderwijs hebben Stapert en Hendriks in iedereen elkaar kent en met academici, prof. dr. Jan De Groof en kwaliteitszorg binnen hoger de prachtige accommodatie elkaar verweven is. Beoordeling (Vlaams regeringscommissaris onderwijsinstellingen thans van de Universiteit Antwerpen door een bi- of multinationaal en UNESCO vertegenwoordiger), erkend. De uitvoering blijkt aan Albanese delegatieleden orgaan, en dus internationaal Tim Engels (verantwoordelijk echter een knelpunt. uitvoerig het Nederlands-Vlaamse samengestelde commissies kan voor kwaliteitsbeoordeling van Recentelijk heeft het Albanese accreditatiestelsel uit de doeken deze onderlinge afhankelijkheid onderzoek binnen de Universiteit hoger onderwijs de opkomst van gedaan. In het bijzonder is doorbreken. Daar komt bij dat Antwerpen) en namens Hobéon Frank Hendriks. Albanië Albanië is naarstig op zoek naar vormgeving van een accreditatiestelsel. Ook aan het voormalige meest gesloten Albanese private universiteiten gezien. Ook enkele buitenlandse (voornamelijk Amerikaanse) commerciële onderwijs aanbieders zijn actief in Albanië (of hebben vergaande plannen hiertoe). Deze ontwikkelingen nopen de Albanezen ertoe de Internationale activiteiten Hobéon De activiteiten en producten van Hobéon Groep en de daarmee gepaard gaande ervaring beperken zich niet alleen tot de nationale markt. Ook ondersteunen we overheden en management van onderwijsinstellingen in het buitenland en voeren wij opdrachten uit op internationaal niveau Het betreft dan: opdrachten voor buitenlandse overheden ten aanzien van de ontwikkeling van een nieuw onderwijsstelsel, zoals op het terrein van wetgeving, bekostigings- en kwaliteitszorgsystemen en de ontwikkeling van een kwalificatiestructuur; ontwikkelen en uitvoeren van management development programma s voor management van onderwijsinstellingen, en voor organisaties van beroepsbeoefenaren; ontwikkeling van nieuwe beroepsopleidingen; in opdracht van de Nederlandse overheid uitvoeren van evaluatie-missies van projecten in het buitenland. stilgestaan bij de rol die de VBI (Visiterende en Beoordelende Instantie) in het Nederlandse stelsel vervult. Een kritische noot op de werking van het stelsel werd jegens de Albanese delegatie niet geschuwd. In de presentatie werd veel ruimte ingeruimd voor vragen vanuit de delegatie, een mogelijkheid waar (gelukkig) in ruime mate gebruik van werd gemaakt. De reden om te kiezen voor uitleg van het Nederlands-Vlaamse model is dat voor Albanië een binationale (of multinationaal) Albanië kent slechts een kleine academische wereld waarin iedereen elkaar kent een belangrijke zorg (en vraag) van de Albanese delegatieleden was hoe de beoordeling onafhankelijk vorm te geven. Hierbij doelt men met name ook op onafhankelijkheid van de Albanese politiek en met name de uitvoerende macht. Ter illustratie, in Albanië is het de Minister van Onderwijs die bepaalt welke studenten, op welke onderwerpen aan welke universiteiten kunnen promoveren. Aansluiting bij Europa Complicerende factor is dat het Albanese hoger onderwijsstelsel Dergelijke projecten zijn of worden voornamelijk uitgevoerd in Midden- en Oost-Europa. accreditatieorgaan (zoals de NVAO) een perspectief kan zijn. recentelijk is herzien. Model voor de herziene versie van 18

19 het stelsel stond het Italiaanse hoger onderwijsbestel. Nu kan het huidige Italiaanse model binnen Europa bezwaarlijk worden gezien als een best Personalia practice, het Albanese model is echter gestoeld op het inmiddels zelfs in Italië al afgeschafte model! Met de implementatie van dit verouderde Italiaanse model wordt meer aansluiting te vinden bij ontwikkelingen elders in Europa. De resultaten van de conferentie konden rekenen op ruime media aandacht in Albanië moet meer aansluitingen vinden bij ontwikkelingen elders in Europa Albanië. Zo werden TV opnames gemaakt van enige sprekers en besteedden enkele Walter Koek Sinds 1 augustus 2008 versterkt Walter Koek de financiële administratie van de Hobéon Groep. Walter werkt vier dagen per week op kantoor, en een dag in de week volgt hij een studie op het vakgebied financiën. geen oplossing kranten geboden voor de uitvoerig aandacht aan onafhankelijkheid van de de conferentie. Na afloop Hanneke Bleijs is in dienst instellingen ten opzichte van van de conferentie werd getreden bij Hobéon Groep. de politiek. Daarenboven wordt ondermeer ook gesproken Zij studeerde Bouwkunde aan de echter ook, ondermeer door een met de voorzitter van Technische Universiteit Delft. zeer ondoorzichtige structuur het Albanese parlement. van allerlei soorten opleidingen, Zij gaf aan zich in te Gedurende de studie interesseerde te weinig aansluiting gevonden zetten voor de verdere bouwhistorie haar meer en meer. bij ontwikkelingen in het kader van de Bologna verklaring (zie hervorming van het Albanese onderwijsbestel. Hanneke Bleijs Haar afstudeeronderwerp was dan ook toegespitst op restauratie van kader). Tijdens de afsluitende De bijdragen van de sprekers een monument uit de periode van conferentie in Tirana riepen alle zullen t.z.t. verschijnen in het Nieuwe Bouwen. delegatieleden dan ook op om een conferentiebundel. Na het behalen van de titel Bachelor Tempus Het TEMPUS Programma (in 1990 gestart en bekostigd door de EU) is sinds de Bologna Verklaring (1999) vooral gericht op het creëren van een Europese Hoger Onderwijs sector met (i) een 3-graden structuur (bachelor, master en doctorate, (ii) onderling vergelijkbare kwaliteitszorg- en accreditatiesystemen en (iii) een uniform creditpoint systeem. Kern van het TEMPUS programma is samenwerking tussen EU landen onderling. De doelen i, ii en iii, zo hebben de ministers van Onderwijs in Bologna afgesproken zouden in 2010 gerealiseerd moeten zijn. Verder liggend doel is de positie van het Europees Hoger Onderwijs te versterken ten opzichte van de Verenigde Staten van Amerika. of Science volgt Hanneke nu met veel plezier de Post-HBO opleiding Bouwhistorie, Restauratie en Monumentenzorg aan het Centrum voor Techniek van de Hogeschool Utrecht. Bij Hobéon wordt haar kennis m.n. ingezet op het gebied van monumentenzorg en architectuur. 19

20 Opdrachten Hobéon Groep is het adviesbureau voor hoger onderwijs, BVE-sector en bedrijfsleven en is tevens certificeringbureau in onderwijs, kunst en cultuur, monumentenzorg en architectuur. De activiteiten van Hobéon Groep zijn ondergebracht in: Hobéon Certificering Hobéon Management Consult Hobéon SKO Hobéon Business Consult Hobéon Certificering Hobéon Certificering BV richt zich op kwaliteitsbeoordeling. Kwaliteitsbeoordeling in het kader van het Nederlands Accreditatiestelsel -Hobéon Certificering heeft als VBI tot op heden meer dan tweehonderd HBO- opleidingen beoordeeld-, maar ook daarbuiten: Hobéon Certificering BV heeft ruime ervaring op het terrein van (i) het ontwikkelen van erkenningsregelingen, (ii) keurmerken en (iii) de regievoering van erkenningsregelingen. Zo treedt Hobéon Certificering BV op als certificerende instelling in het kader van o.a. de Erkenningsregeling Restauratie Bouwbedrijf (ERB), de Gemeenschappelijke Erkenningsregeling voor Architectenbureaus werkzaam in de Restauratie (GEAR) en voor Integraal Werkende Architectenbureaus (IWA), met als taken regievoering, systeemontwikkeling en het auditen van bedrijven en bureaus. Daarnaast treedt Hobéon Certificering op als de certificerende instelling voor de Stichting Kwaliteitsmanagement Kunst en Cultuur. Voorts wordt Hobéon Certificering door de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) ingeschakeld bij de beoordeling van bibliotheken. Hobéon Certificering is beoordelaar van EVC-aanbieders (Erkenning Verworven Competenties) en sinds begin 2008 beoordeelt Hobéon in opdracht van de Stichting SEPR tevens opleiders in de reisbranche. Hobéon SKO Hobéon SKO toetst en certificeert de vakbekwaamheid voor diverse beroepsgroepen. Beroepsgroepen waarbij de persoonlijke competentie van grote invloed is op de kwaliteit van het oordeel. Het zijn beroepen in uiteenlopende sectoren zoals techniek, kwaliteit, milieu, veiligheid en arbeids(on)geschiktheid. Deze beroepen kenmerken zich door een grote mate van zelfstandigheid, geringe mogelijkheid tot directe controle op het product en een groot afbreukrisico. Tevens richt Hobéon SKO zich op EVC assessoren in het HO scholings- en werkveld. Hobéon Management Consult Hobéon Management Consult ontwikkelt, ondersteunt en verbetert de interne organisatie en externe oriëntatie van onderwijsinstellingen, in opdracht van scholen, marktpartijen en/of overheden. Een greep uit recente opdrachten: Ontwikkeling en onderbouwing van voorstellen voor nieuwe opleidingen, AD-trajecten, lectoraten en andere onderwijsactiviteiten Begeleiding van de verbetering en erkenning van diverse opleidingen Marktonderzoeken naar de kennisbehoefte van bedrijven Onderzoek naar de haalbaarheid van HBO in de regio Ontwikkeling van nieuwe concepten voor de werkveldoriëntatie in het onderwijs Strategieontwikkeling en ontwikkeling van businessplannen Programma-ontwikkeling en programmamanagement, interim-management Advisering bij de start-up van een nieuwe instelling voor hoger onderwijs. Recente opdrachtgevers waren en zijn diverse publieke en particuliere onderwijsinstellingen in het gehele land (MBO en HO), gemeenten, bedrijfstakken, Kamers van Koophandel, projectorganisaties en samenwerkingsverbanden. Verder geeft Hobéon juridisch advies in het kader van de onderwijswetgeving en treedt zij namens onderwijsinstellingen op in bestuursrechtelijke procedures zoals in bezwaar- en beroepsprocedures. Hobéon Business Consult Een aantal MKB-ondernemingen wordt begeleid bij het (her)formuleren van de strategie, het vastleggen daarvan in een ondernemingsplan en het implementeren van de (beleids)keuzes. Voor enkele innovaties, onder ander op het gebied van consumentenproducten en recreatieve dienstverlening worden informal investors benaderd voor het deelnemen in de onderneming middels het inbrengen van risicodragend vermogen. Verder is Hobéon Business Consult betrokken bij een aantal ondernemingen met voldoende toekomst perspectief, die door verschillende oorzaken acute liquiditeitsproblemen kennen. In samenwerking met andere belangstellenden of in opdracht van derden worden door Hobéon Business Consult meerdere fondsen opgezet, die met verschillende risicopercepties innovatieve ondernemers/ ondernemingen de (financiële) mogelijkheid bieden de ambities te herstellen. Colofon Hobéon Groep Adviseurs Ger Broers, Jacoline Houtman, Wienke Blomen, Daniëlle de Koning, Wilem van Raaijen, Miranda Maring, Ruud van der Herberg, Conny Ouwerkerk, Robert Stapert, Arjo van Trigt, Martijn in t Veld, Rianne Versluis, Fred de Bruijn, Hans Stoltenborg, Frank Hendriks, Jeroen Wijnekus, Bert Friele, Paul van Embden, Jos de Gooijer, Rob van der Hoorn, Hanneke Bleijs, Henk Benckhuijsen, Jaap Coenraad, Miriam Bijkerk en Rob Peters. Directeur/Partner Wienke Blomen, Fred de Bruijn, Rob van der Hoorn, Wilem van Raaijen en Arjo van Trigt Ondersteunende diensten Mirjam Dijkman, Corrie Herben, Jacoline Houtman, Sylvia Jansen, Marisca Karsdorp, Leona Telwin, Indra Khedoe en Walter Koek. Hobéon Aktueel Hobéon Aktueel wordt drie keer per jaar toegezonden aan de relaties van de Hobéon Groep. Voor meer informatie of extra exemplaren van de nieuwsbrief kunt u contact opnemen met het redactiesecretariaat. Redactiesecretariaat Mirjam Dijkman, tel. (070) , m.dijkman@hobeon.nl Vormgeving Rijpwetering Met medewerking van Ursula Wopereis, onafhankelijk communicatieadviseur en tekstschrijfster,