Onderzoeksrapport versie 3

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Onderzoeksrapport versie 3"

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport versie 3 Dementievriendelijk bouwen en wonen 05/06/2019 Dementievriendelijke inrichting entreegebied voormalig gemeentehuis Menaldum Messchendorp, G. Kuipers, J.

2 Titel: Ondertitel: Dementievriendelijk bouwen en wonen Dementievriendelijke inrichting entreegebied voormalig gemeentehuis Menaldum Auteurs: Gerald Messchendorp Janine Kuipers Onderwijsinstelling: Opleiding: Coach: Intern opdrachtgever: Versie: Hanzehogeschool Groningen Zernikeplein AS Groningen Vastgoed & Makelaardij Mevr. Joke Terlaak-Poot Dhr. Stefan Lechner 3 (derde versie) Datum: 5 juni

3 Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksrapport met als onderwerp dementievriendelijk bouwen en wonen. Dit onderzoek is geschreven in opdracht van de Kwadrantgroep vanuit Kenniscentrum Noorderruimte. Gerald Messchendorp en Janine Kuipers houden zich vanaf 11 februari tot eind juni bezighouden met het volgende vraagstuk: Hoe kan het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum dementievriendelijk worden ingericht?. Dit voormalig gemeentehuis van Menaldum is nieuw aangekocht door Kwadrantgroep en wordt her bestemd tot zorginstelling voor mensen met dementie. Wij zijn derdejaars studenten Vastgoed & Makelaardij aan de Hanzehogeschool te Groningen. Dit onderzoek vindt plaats binnen Vastgoedlab. Vastgoedlab is een semester waar studenten van Vastgoed & Makelaardij onderzoek doen naar managementvraagstukken die liggen in het bedrijfsleven. De Externe opdrachtgever is de Kwadrantgroep. De interne opdrachtgever is Stefan Lechner. De heer Lechner is onderzoeker binnen Kenniscentrum Noorderruimte van de Hanzehogeschool te Groningen. Graag willen wij de interne en externe opdrachtgevers bedanken voor de mogelijkheid deel te nemen aan dit onderzoek naar dementievriendelijk bouwen en wonen. Specifiek willen wij ook Corina Stok, Yvonne Siemelink, Sophie Kramers, Jacquelien Faber en de deelnemers van de heckaton op 17 april bedanken voor de vrijwillige input die zij hebben geleverd in dit onderzoek. Als laatst kan onze coach Joke Terlaak-Poot niet worden vergeten. Door haar kritische kijk en vele geduld hebben wij dit onderzoek neer kunnen zetten zoals deze nu voor u ligt. Wij wensen u veel leesplezier toe. Gerald Messchendorp & Janine kuipers Groningen, 5 juni

4 Inhoudsopgave Begrippenlijst 6 Kernbegrippen 6 Algemene begrippen 7 1. Inleiding Probleemanalyse Aanleiding & context Achtergrond Afbakening Probleemstelling Doelstelling Opbouw rapport 9 2. Theoretisch kader Dementie Oorzaken Symptomen Soorten Toekomst Menaldum Entreegebied Vergelijkend onderzoek Onderzochte locaties met de vergelijkende methode De Dilgt, Haren De Loohof, Apeldoorn Vivent Berlerode, Blaricum De Heemshaven, Heemstede De Burcht, Hoogezand Beleving onderzochte locaties Beleving De Dilgt, Haren Beleving De Loohof, Apeldoorn Beleving Vivent berlerode, Blaricum Beleving De Heemshaven, Heemstede Beleving De Burcht, Hoogezand Analyse informatie onderzochte panden Fenomenologische onderzoek Uitvoering onderzoek Resultaten onderzoek Dementievriendelijke waarnemingen Dementie onvriendelijke waarnemingen Conclusie & advies Discussie 27 Bibliografie 29 4

5 Bijlagen 31 Bijlage 1 Locatie voormalig gemeentehuis Menaldum 31 Bijlage 2 Plattegrond toekomstige zorginstelling Kwadrantgroep 31 Bijlage 3 Voormalig gemeentehuis Menaldum: impressie huidige staat 32 entreegebied Bijlage 4 Aantekeningen oriënterend interview Corina Stok De Dilgt, Haren 33 Bijlage 5 Transcriptie interview Yvonne Siemelink De Loohof, Apeldoorn 34 Bijlage 6 Transcriptie interview Sophie Kramers Vivent Berlerode, Berlicum 35 Bijlage 7 Transcriptie interview Cees van Boven Heemshaven, Heemstede 36 Bijlage 8 Aantekeningen interview Jacquelien Faber De Burcht, Hoogezand 37 Bijlage 9 Formulier fenomenologisch onderzoek 38 Bijlage 10 Afbeeldingen fenomenologisch onderzoek 40 Bijlage 11 Samenvatting resultaten fenomenologisch onderzoek 43 Bijlage 12 Analyseresultaten fenomenologisch onderzoek 48 5

6 Begrippenlijst Ter ondersteuning van dit onderzoeksrapport zijn de volgende begrippen opgenomen in een begrippenlijst. De begrippen zijn opgesplitst in algemene- en kernbegrippen. Binnen de algemene begrippen vallen de begrippen die het onderzoek ondersteunen, en binnen de kernbegrippen vallen de begrippen de begrippen waarop dit onderzoek gericht is. Kernbegrippen Beleving Dementie Dementievriendelijk Entreegebied Ervaring Fenomenologie Geborgenheid Indruk Positieve stimulans Prikkelend Waarneming Zorginstelling De manier waarop je iets ervaart of interpreteert. Een proces van geleidelijke, onherstelbare achteruitgang van de hersenen wat leidt tot geheugenverlies (S.E.M. Konijenberg, z.d.). Bewust rekening houden met mensen met dementie. Hierdoor kan een omgeving gecreëerd worden waar mensen met dementie zich op hun gemak voelen. Woorden als veiligheid, geborgenheid en positieve stimulans staan hierbij voorop (eigen interpretatie voorvloeiend uit onderzoek). De fysieke omgeving van de plaats waar het pand kan worden betreden (eigen beschrijving). Kennis voorvloeiend uit het observeren of betrokkenheid bij bepaalde processen, toestanden of situaties. Kijkt naar de leefwereld zoals deze op het moment wordt ervaren, en niet naar de leefwereld zoals deze wordt geconceptualiseerd. Fenomenologie is dus geïnteresseerd in de studie naar het geleefde moment van nu (Kwalon, 2016). Het gevoel van veiligheid en zekerheid. Geborgenheid staat vaak in relatie met een bepaalde omgeving of een persoon/personen. Manier waarop je over iets of iemand denkt zonder er veel vanaf te weten. Dit kan een in het vooruitzicht gestelde beloning in de vorm van een goed of dienst voor een specifieke prestatie. Iets dat je waarneemt en waarop je reageert. Bewustwording en verwerking van een door één van de zintuigen ontvangen prikkel. Instelling waar zorg wordt verleend. 6

7 Algemene begrippen Chronische ziekte Fysieke omgeving Conceptualiseren Inhibitie Kleurcontrast Motoriek Oriëntatie Stimuleren Symptomen Zorgzwaartepakket (ZZP) Lichamelijke ziekte of aandoening zonder uitzicht op (volledige) genezing en met gemiddeld een lange ziekteduur. Onder fysieke omgeving vallen aspecten als kleur, daglicht, indeling en inrichting. Het uitdenken van gevoelens, gedachten, waarnemingen of plannen. Remming of onderdrukking van bijvoorbeeld een impuls. Een in het oog springend onderscheid tussen kleuren. Hoe tegengestelder de kleuren zijn, hoe groter het kleurcontrast. Het geheel van bewegingen, welke door de hersenen worden bestuurd. Het vermogen om te bepalen waar je bent. Maatregel om aan te sporen of te bevorderen. Kenmerken, klachten en ongemakken veroorzaakt door een ziekte. Een omschrijving van hoeveel zorg en welke soort zorg en/of begeleiding iemand recht heeft (Tallsay, z.d.) 7

8 1. Inleiding Wat is belangrijker dan een goede entree? Het eerste wat je ziet en de eerste indruk die je krijgt. In dit onderzoek gaat het niet om de mensen die het entreegebied passeren, het gaat om de mensen die binnenblijven. Concreet zijn dit de mensen die in de toekomst gaan wonen in de zorginstelling voor mensen met dementie van Kwadrantgroep. De centrale onderzoeksvraag is: Hoe kan het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum dementievriendelijk worden ingericht tot zorginstelling voor mensen met een dementie-indicatie van ZZP 5 of hoger?. 1.1 Probleemanalyse Ten eerste is het handig om te weten wat het probleem precies is voordat er een advies kan worden gegeven. Deze paragraaf brengt in beeld waar het probleem vandaan komt, wat het probleem precies is en waar dit onderzoek zich op focust. Uit deze analyse is een doel opgesteld welke dit onderzoek dient te bereiken Aanleiding & context Kwadrantgroep beschikt over verschillende zorginstellingen, waaronder instellingen voor mensen met dementie. Voor twee van deze zorginstellingen voor mensen met dementie is een oplossing nodig voor de huisvesting. Namelijk voor Nij Statelân in Menaldum en zorgboerderij De Buorren in Blessum. Nij Statelân is verouderd en functioneert niet meer naar behoren, en bij De Buorren loopt de huurperiode af (welke niet verlengd kan worden). Als oplossing heeft Kwadrantgroep het voormalig gemeentehuis van Menaldum recent gekocht. In dit voormalig gemeentehuis worden de twee zorginstellingen samengevoegd. Hier komen mensen met dementie te wonen met een zorgzwaartepakket van 5 of hoger. Het gaat hier om een verhuizing van ongeveer 30 bewoners. In de bijlagen zijn te vinden: de locatie voormalig gemeentehuis Menaldum (bijlage 1), plattegrond toekomstige zorginstelling Kwadrantgroep (bijlage 2) en gebouw impressies huidige staat (bijlage 3) van het te herbestemmen pand in Menaldum Achtergrond De managementvraag van Kwadrantgroep is: Hoe kan het voormalig gemeentehuis van Menaldum dementievriendelijk worden ingericht?. Deze vraag is ontstaan omdat uit onderzoek is gebleken dat mensen met dementie in toenemende mate afhankelijk worden van prikkels uit hun omgeving. (Stichting Kwadrantgroep, 2018) Bij dementie wordt de prikkelverwerking in het brein als het ware verstoord. Hierdoor kan de persoon in kwestie zijn gedrag niet meer zelf sturen. Het gevolg hiervan is dat het gedrag van mensen met dementie grotendeels wordt bepaald door zijn omgeving (Plaats, van der, A., z.d.). Wanneer mensen met dementie zich in een omgeving bevinden die lastig te begrijpen is en waarin ongunstige prikkels zijn, ervaren mensen met dementie vaak angst en stress. Een niet aangepaste omgeving kan dan een belangrijke rol spelen bij niet begrepen (probleem)gedrag (Koning, de, S., 2013). Op dementie en haar symptomen wordt verder ingegaan in paragraaf 2.1. Een goede zorg- en woonomgeving voor bewoners en personeel. Dat is waar De Kwadrantgroep voor staat. De Kwadrantgroep is een sterke netwerkpartner in de zorg. Oprechte aandacht en deskundige zorg zijn basis van haar denken en doen. Het aantal ouderen en chronisch zieken neemt de komende jaren fors toe. De manier waarop ouderen verzorgd en ondersteund willen worden verandert. Het streven is dat mensen langer in hun eigen vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen. En daar zet de Kwadrantgroep zich voor in (Stichting Kwadrantgroep, 2018). 8

9 1.1.3 Afbakening Om een waardevol en relevant onderzoek neer te kunnen zetten is het belangrijk om het onderzoek af te bakenen. De managementvraag vanuit Kwadrantgroep ( Hoe kan het voormalig gemeentehuis van Menaldum dementievriendelijk worden ingericht? ) is te breed om te onderzoeken in deze korte tijd. Daarom wordt in dit onderzoek ingezoomd op het entreegebied. Uit oriënterend onderzoek (workshop Arnout Siegelaar, open interview Corina Stok, Aftrap Kwadrantgroep en eigen dataverzameling) blijkt dat mensen met dementie vaak het gevoel hebben weg te willen/moeten. Of dit gevoel wordt versterkt of verminderd, is sterk afhankelijk van de inrichting van het entreegebied. Dit gegeven in combinatie met het feit dat hier binnen de Kwadrantgroep een tekort aan informatie over is, gaf aanzet tot onderzoek naar een dementievriendelijk entreegebied voor het voormalig gemeentehuis van Menaldum Probleemstelling De probleemstelling die dit onderzoek behandelt kan als volgt worden geformuleerd: Naar verwachting is de huidige entree van het voormalig gemeentehuis van Menaldum niet dementievriendelijk ingericht. Een tekort aan aandacht en kennis over het dementievriendelijk inrichten van een entreegebied bij Kwadrantgroep kan leiden tot angst en stress bij de toekomstige bewoners. Dit kan leiden tot (on)gewenst probleemgedrag Doelstelling Doel van het onderzoek is om maatregelen te vinden waardoor het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum dementievriendelijk kan worden ingericht. Hierbij zijn woorden als veiligheid, geborgenheid en positieve stimulans zeer van belang. De nadruk ligt in dit onderzoek op veiligheid, geborgenheid en positieve stimulans. Mensen met dementie zijn vaak verward en reageren daarom soms op een onbegrijpelijke manier. Deze verwarring kan worden weggenomen door een omgeving te creëren die zij begrijpen. Een omgeving waar zij zich veilig, geborgen en positief gestimuleerd voelen. (Siegelaar, 2019) 1.2 Opbouw rapport Globaal gezien is het onderzoek opgebouwd uit 3 bouwstenen. De eerste bouwsteen is het theoretisch kader. Het theoretisch kader wordt behandeld in hoofdstuk 2. Het theoretisch kader is de basis voor dit onderzoek en zoomt in op de begrippen dementie en entreegebied. Om een goed advies te kunnen geven is het belangrijk om te weten wat deze begrippen inhouden. Hoe kan je namelijk iets adviseren wanneer de je doelgroep waarop dit advies gericht is niet kent? En daarnaast is het waardevol om het begrip entreegebied af te bakenen, want wat valt hier onder? De tweede bouwsteen wordt gevormd door het vergelijkend onderzoek en is te vinden in hoofdstuk 3. Dit hoofdstuk geeft antwoord op deelvraag 1: Welke begrippen dragen bij een dementievriendelijk inrichting van het entreegebied?. Het vergelijkend onderzoek kijkt naar de begrippen uit hoofdstuk 2 in de praktijk. Praktisch wordt hier aan verschillende zorginstellingen gevraagd wat voor ervaringen zij hebben met mensen met dementie in het entreegebied. Uit de vergelijking van deze ervaringen komen begrippen naar voren die van belang zijn bij het inrichten van een dementievriendelijk entreegebied. Het fenomenologisch onderzoek in hoofdstuk 4 vormt de laatste bouwsteen. Dit hoofdstuk geeft antwoord op deelvraag 2: Hoe kunnen begrippen die bijdragen aan een dementievriendelijk entreegebied, praktisch worden uitgevoerd?. Het fenomenologisch onderzoek, onderzoekt wat de gevonden dementievriendelijke begrippen praktisch inhouden. Uit het vergelijkend onderzoek kan bijvoorbeeld blijken dat een dementievriendelijk entreegebied open is. Het fenomenologisch onderzoek kan vervolgens uitwijzen dat openheid kan worden gecreëerd door glas, hoge palen en lichte kleuren. 9

10 Deze drie bouwstenen zorgen ervoor dat in hoofdstuk 5 een conclusie en advies kan worden gegeven. Hierin worden praktische tips gegeven aan Kwadrantgroep waar zij op moeten letten bij de inrichting van het entreegebied van het voormalig gemeentehuis in Menaldum. Het meenemen van deze praktische tips bij de inrichting van het entreegebied kan ervoor zorgen dat het huis van de toekomstige bewoners en thuis wordt. Na hoofdstuk 5 zijn is de discussie, bibliografie en bijlagen te vinden ter onderbouwing en ondersteuning van dit rapport. 10

11 2. Theoretisch kader 2.1 Dementie Dementie, wat is dat eigenlijk? Voordat de centrale onderzoeksvraag kan worden beantwoord is het belangrijk om eerst dit begrip helder te hebben. Immers, hoe kan je een advies schrijven voor deze doelgroep zonder haar te kennen? Om in kaart te brengen hoe ernstig dementie in Nederland is, hier eerst een aantal feiten: Ieder uur krijgen vijf mensen in Nederland de diagnose dementie De kans is 1 op 5 dat iemand in zijn leven dementie krijgt. Gemiddeld duurt het 14 maanden voordat de diagnose wordt gesteld Er is geen genezing mogelijk voor dementie Dementie is na kanker en hart- en vaatziekten de meest voorkomende doodsoorzaak in Nederland. (Dementie kan gevolg zijn van hart- en vaatziekten) In Nederland hebben ruim mensen dementie. - Hiervan zijn er jonger dan 65 jaar. - Hiervan wonen er ruim in verpleeg- of verzorgingshuizen. - Hiervan hebben er ruim nog geen diagnose. (Alzheimer Nederland, z.d.-a & Volksgezondheid.info, 2016) Letterlijk betekent dementie 'ontgeesting, geestelijke aftakeling'. Dementie is eigenlijk geen ziekte maar een combinatie van ziekteverschijnselen die samen het dementiesyndroom vormen (Hersenstichting, 2016). Dit wil zeggen dat het woord dementie een overkoepelende naam is voor ruim 50 ziektes in de hersenen. Door de geleidelijke uitval van hersencellen op verschillende plaatsen in de hersenen, ontstaan verschijnselen die typisch zijn voor dementie. Deze symptomen vormen samen het dementiesyndroom (Dimence, 2019). Deze geleidelijke uitval van hersencellen zorgt ervoor dat de hersenen steeds verder beschadigd raken. Door deze beschadigingen raakt de verwerking van informatie verstoord. Kenmerkend voor dementie is dat deze beschadigingen steeds erger worden en dat iemand met dementie daardoor steeds verder achteruitgaat in functioneren. Dementie is een ziekte die niet te genezen valt, hij kan enkel door medicijnen vertraagd worden (Kennisplein Zorg voor Beter, 2018). Er is geen andere leeftijdsgeassocieerde ziekte die op zoveel verschillende vlakken en welbevinden aantast, als dementie. Dementie wordt namelijk gekenmerkt door symptomen op zowel het lichamelijke, psychologische als sociale vlak. (Verhey, Jonker, & Slaets, 1970) Oorzaken Dementie is er niet van de ene op de andere dag. De beschadigingen aan de hersenen ontstaan vaak geleidelijk. Bij dementie raken steeds meer zenuwcellen in de hersenen beschadigd en/of ontstaan er stoornissen in de bloedvaatjes van de hersenen. Er wordt veel onderzoek naar de oorzaak van dementie gedaan, maar er is nog veel niet duidelijk. Wetenschappers denken dat veranderingen in de hersenen met de ziekte te maken hebben (Kennisplein Zorg voor Beter, 2018). Zij denken dat 10 tot 20 procent van de gevallen van dementie voorkomen kan worden, als we allemaal gezonder gaan leven. Er geldt een verhoogd risico bij: Een hoge leeftijd. Hoe ouder je bent, hoe groter de kans op dementie. Een onbehandelde hoge bloeddruk. Een verhoogd cholesterol. Diabetes mellitus. Ziekte van Parkinson. Overgewicht. Roken. Erfelijkheid (indien meerdere familieleden op jongere leeftijd (onder 65) dementie krijgen). (NHG, 2017 & ZorgkaartNederland, 2015) 11

12 2.1.2 Symptomen Dementie kent verschillende symptomen. Het bekendste symptoom is waarschijnlijk vergeetachtigheid. Maar daarnaast zijn er nog veel meer. Aan de volgende symptomen kan dementie herkend worden: Geheugen lastig nieuwe informatie onthouden, moeilijk dingen herinneren, veel vergeten (namen, gezichten) en/of herinneren waarom je dingen doet of hebt gedaan. Spraak niet meer kunnen uitleggen wat je bedoelt, niet op woorden kunnen komen, warrige antwoorden, moeite om te spreken en/of ongepaste opmerkingen. Motoriek niet meer kunnen schrijven, traag lopen en/of niet meer kunnen opstaan uit stoel. Oriëntatie snel verdwalen, niet meer weten waar je bent en/of geen tijdsbesef. Gedrag en persoonlijkheid in je schulp keren, angstig voelen, depressief zijn en/of opstandig worden. Plannen, organiseren en eenvoudige handelingen uitvoeren het huishouden versloft, spullen laten slingeren en niet terugvinden, rekeningen op tijd vergeten te betalen en/of moeite hebben om handelingen in bepaalde volgorde uit te voeren (ZorgkaartNederland, 2015 & NHG, 2017 &). Volgens de workshop van promovendus Arnout Siegelaar leidt het ene symptoom ook vaak tot de andere. Zo kunnen mensen met dementie gefrustreerd en opstandig worden als zij zich onbegrepen voelen. En zij worden vaak onbegrepen omdat ze moeite hebben om dingen te verwoorden. Daarnaast verliezen, volgens Siegelaar, mensen met dementie hun remmingen (inhibitie). Zo kan het zomaar voorkomen dat mensen met dementie op de gang plassen, of over hekken klimmen omdat ze weg willen. De hoeveelheid symptomen en de mate waarin deze optreden verergeren (vaak) langzamerhand. Mensen met dementie leven gemiddeld 8 jaar met de ziekte Soorten Dementie is een verzamelnaam voor ruim 50 ziektes in de hersenen. De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer (70%), gevolgd door vasculaire dementie (16%) (Alzheimer Nederland, z.d.-a). Daarnaast komen ook frontotemporale dementie (FTD) en Lewy body dementie veel voor (Alzheimer Nederland, z.d.-a). Ziekte van Alzheimer Klachten bij de ziekte van Alzheimer ontstaan geleidelijk en verergeren langzaam. Het bekendste symptoom is vergeetachtigheid. Dit uit zich vooral in het verward raken in plaats en tijd (Hersenstichting, z.d.). Iemand met de ziekte van Alzheimer krijgt vervolgens moeite met alledaagse dingen zoals plannen maken, beslissingen nemen en een gesprek volgen. Het onthouden van informatie en begrijpen van taal wordt ook steeds lastiger. Stemmingswisselingen en veranderingen van gedrag of karakter zijn soms ook symptomen van Alzheimer (Kennisplein Zorg voor Beter, 2018). Vasculaire dementie De meeste mensen met vasculaire dementie hebben vaat- of hartziekten (gehad), denk hierbij aan hoge bloeddruk, hartritmestoornissen, diabetes, een beroerte of TIA s. Oorzaak van de vasculaire dementie zijn dan problemen met de doorbloeding van de hersenen. De symptomen zijn afhankelijk van het hersengebied wat beschadigd is geraakt. De verschillen tussen mensen met deze ziekte kunnen dus erg groot zijn. Symptomen kunnen zijn: langzamer denken, spreken en handelen, moeite met concentreren en moeilijker meerdere dingen tegelijk doen. De ziekte kan ook gepaard gaan met lichamelijke beperkingen (Kennisplein Zorg voor Beter, 2018). Frontotemporale dementie Frontotemporale dementie komt vooral op jongere leeftijd voor. Het grootste deel van de mensen die deze ziekte krijgt is tussen de 40 en 60 jaar oud. Veranderingen in gedrag en persoonlijkheid 12

13 vallen hier als eerste op. Deze vorm van dementie ontstaat doordat hersencellen in de frontaalkwab (gedragsgebied) en de temporaalkwab (taalgebied) afsterven. Taal en spraak kunnen dus ook aangetast zijn (Alzheimer Nederland, z.d.-b). Lewy body dementie De geestelijke achteruitgang van iemand met Lewy boy dementie kan van uur tot uur en van dag tot dag sterk verschillen. Mensen met Lewy body dementie hebben in het begin vaak geen geheugenproblemen, wel hebben ze bijvoorbeeld aandachtstoornissen of hallucinaties. Daarnaast zijn er vaak verschijnselen van de ziekte van Parkinson, zoals tremoren (beven van bijvoorbeeld handen), stijfheid en afwijkende manier van lopen (Kennisplein Zorg voor Beter, 2018). De klachten worden veroorzaakt door de aanwezigheid van zogenaamde Lewy bodies in de zenuwcellen van de hersenen. Dit zijn een soort abnormale verdikkingen die worden opgebouwd uit eiwitten (Dementie.nl, z.d.) Toekomst Door de groei van de bevolking, de vergrijzing van Nederland en een betere en vroegere detectie van dementie zal naar verwachting het (bekende) aantal mensen met dementie in de toekomst explosief stijgen. Dit komt uit op meer dan een verdubbeling van het aantal dementiepatiënten in 2050 ten opzichte van het aantal dementiepatiënten ten opzichte van de millenniumwisseling. Daarentegen kan een betere behandeling van de risicofactoren wel leiden tot een afname van de kans op de diagnose dementie. Volgens het Rijkinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wordt hierdoor dementie hoogstwaarschijnlijk doodsoorzaak nummer één in Nederland. Het RIVM schat dat de komende 21 jaar het aantal mensen dat per jaar aan de aandoening overlijdt van naar bijna zal stijgen. Dat betekent dat in 2040 de meeste sterfgevallen aan dementie te wijten zijn (RIVM, 2018) Menaldum Over de toekomstige bewoners van de zorginstelling van Menaldum is weinig bekend. Wel is bekend dat de bewoners allemaal 65+ zijn. Hieruit kan worden geconcludeerd dat er naar grote waarschijnlijkheid geen mensen in de zorginstelling zullen wonen met frontotemporale dementie. Verder is volgens de ervaringen van Aafke Darneviel, verzorgende van mensen met dementie, de verdeling van de verschillende soorten dementie in een zorginstelling redelijk gelijk aan de onderzochte cijfers. Namelijk dat 70% van de mensen met dementie lijdt aan alzheimer, 16% aan vasculaire dementie en 14% aan Lewy body dementie. De zorginstelling in Menaldum zal 30 bewoners tellen. Dit betekent voor de zorginstelling van Kwadrantgroep dat er circa 21 mensen met Alzheimer kom te wonen, 5 met vasculaire dementie en 4 met Lewy body dementie. Wat nog meer relevant is dat de toekomstige bewoners allemaal een zorgzwaartepakket (ZZP) van 5 of hoger hebben. Een ZZP is een hoeveelheid zorg die past bij de zorgbehoefte ofwel de zorgzwaarte. Dit geeft de hoeveelheid van de beperkingen weer en haar zwaarte. Bij een lichte zorgzwaarte kan de persoon in kwestie nog veel zelf doen, bij een hoge wordt deze steeds meer afhankelijk van hulp van anderen. Alleen mensen met een ernstige vorm van dementie komen in aanraking voor een ZZP van 5 of hoger. Zij hebben behoefte aan intensieve begeleiding en verzorging en zijn (bijna) geheel zorgafhankelijk. Zij hebben geen greep meer op hun dagelijks leven (Verpleeg Collectief, 2019). Deze hoge afhankelijkheid van de bewoners naar de verzorgenden is zeer bepalend voor de inrichting van het pand. 13

14 2.2 Entreegebied In dit onderzoek wordt gekeken naar hoe het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum dementievriendelijk kan worden ingericht. Maar wat valt eigenlijk binnen het entreegebied? Op welk gebied rond de entree is het advies gericht? Op zoek naar de antwoorden op deze vragen bleek dat hier nog maar weinig over gezegd is. Daarom is voor dit onderzoek de betekenis van het begrip entreegebied als volgt geformuleerd: het entreegebied is de fysieke omgeving van de plaats waar het pand kan worden betreden. Deze fysieke omgeving bestaat in dit onderzoek uit het gebied binnen een straal van 6 meter, gemeten vanaf de plaats waar het pand kan worden betreden. Onder fysieke omgeving vallen aspecten als kleur, daglicht, indeling en inrichting (Encyclo, 2019). De afbeeldingen hieronder weergeven de fysieke omgeving van het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum in huidige staat. Afbeelding 1: Buitenkant entreegebied in..huidige staat Afbeelding 2 & 3: Binnenkant entreegebied in huidige staat Afbeelding 1 weergeeft het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum vanaf de buitenkant zoals deze op dit moment eruitziet. Afbeelding 2 en 3 weergeven het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum vanaf de binnenkant zoals deze op dit moment eruitziet. Dit is het entreegebied waarop dit onderzoek gericht een advies uitbrengt zodat deze dementievriendelijk kan worden ingericht. 14

15 3. Vergelijkend onderzoek Het probleem is geanalyseerd, het onderzoek afgebakend en de doelstelling geformuleerd. De vraag is nu hoe deze doelstelling gehaald kan worden. Welke onderzoeksmethode draagt bij aan een efficiënte en effectieve manier van onderzoeken? Ten eerste is het handig om de doelstelling nog eens scherp te hebben. Deze luidt als volgt: Doel van het onderzoek is om bij de entree van het nieuw aangekochte pand in Menaldum een omgeving te creëren waar bewoners zich prettig en thuis voelen. Hierbij zijn woorden als veiligheid, geborgenheid en positieve stimulans zeer van belang. Voor het behalen van deze doelstelling is gekozen voor de vergelijkende en fenomenologische methode. Deze beide methode worden toegelicht in dit onderzoek en sluiten aan op de doelstelling. De centrale onderzoeksvraag Hoe kan bij het entreegebied van de toekomstige zorginstelling in Menaldum een omgeving worden gecreëerd waar de bewoners zich veilig, geborgen en positief gestimuleerd voelen? bevat de volgende kernbegrippen: Dementie Entreegebied Leefbaarheid/dementievriendelijkheid De definities van de kernbegrippen dementie, dementievriendelijk en leefbaarheid zijn te vinden in de begrippenlijst op pagina 5. Het begrip entree wordt toegelicht in paragraaf 2.1 op pagina 7. Uit deze kernbegrippen kunnen de volgende deelvragen worden opgesteld: 1. Wat maakt een entreegebied dementievriendelijk? Wanneer de verbeterpunten van het entreegebied van het te herbestemmen pand zijn gevonden is het de vraag hoe het dan beter kan. Het een werkt niet en het andere wel, maar wat werkt dan wel? 2. Wat zijn verbeterpunten bij het entreegebied van het voormalige gemeentehuis van Menaldum? Deze vraag laat zien wat er op het moment nog niet dementievriendelijk is aan het entreegebied van het te herbestemmen pand. Want wat moet er eigenlijk verbeterd worden? 3. Hoe zijn deze dementievriendelijke aspecten te visualiseren? Bij deelvraag 2 worden een aantal begrippen gevonden die een entreegebied dementievriendelijk maken. Maar wat houden deze begrippen in, hoe ziet dit eruit? De vergelijkende methode wordt toegepast om en antwoord te formuleren voor deelvraag 1 en 2. De fenomenologische methode is basis voor beantwoording van deelvraag 3. Vergelijkende methode In het voormalige gemeentehuis van Menaldum komt een zorginstelling die niet de eerste zorginstelling is voor mensen met dementie. Door heel Nederland staan verschillende zorginstellingen voor mensen met dementie. Deze zorginstellingen hebben al ervaring met de inrichting van een entreegebied. Voor dit onderzoek is het interessant om deze ervaringen met elkaar te vergelijken. Wat werkt wel en wat werkt niet? De resultaten van deze vergelijkingen zullen verbeterpunten aan het licht brengen voor het entreegebied van het voormalige gemeentehuis van Menaldum. Daarnaast gaan de onderzoekers uit van de resultaten van de vergelijkende aspecten die gefilterd worden als dementievriendelijk. De informatie die nodig is om te vergelijken wordt verzameld door interviews, bezoeken en rondleidingen. Deze interviews vinden plaats door verschillende bezoeken aan zorginstellingen waar mensen met dementie wonen. Hier is bewust gekozen voor interview in plaats van enquête. Het gaat hier namelijk om de kwaliteit van de informatie en niet om de kwantiteit (Scribbr, 2018). Om een 15

16 goede vergelijking te bevorderen worden steeds dezelfde vragen gesteld in het interview. De geïnterviewde kan elke werknemer die vanuit zijn of haar functie dagelijks in contact is met dementerende. Voor elke werknemer waar contact mee gehouden is, is een vooropgezete vragenlijst in elkaar gezet. Deze vragen 3.1 Onderzochte locaties met de vergelijkende methode Voor dit onderzoek zijn er vijf locaties onderzocht. Deze vijf locaties betreffen verschillende zorginstellingen door Nederland die gespecialiseerd zijn in de verzorging van cliënten met dementie. Door deze vijf te vergelijken kan er een analyse worden gemaakt en een conclusie worden getrokken. De onderzoekers hebben twee locaties bezocht en met de andere drie locaties is een interview gehouden over de mail. In het volgende paragraaf worden de zorginstellingen kort beschreven en uiteindelijk wordt de interview verwerkt in de beleving De Dilgt, Haren De Dilgt in Haren is een moderne woonzorglocatie aan de rand van Haren. Het complex kan ongeveer 350 bewoners huisvesting en verzorging bieden. Voor deze 350 bewoners is er hoogwaardige zorg en begeleiding (ZINN,2019). De focus in dit onderzoek wordt gelegd op het entreegebied en daar de dementievriendelijheid van. We hebben daarom ook tijdens een bezoek aan De Dilgt alleen de afdeling dementie bekeken. De Dilgt kent meerdere huizen op locatie en alleen huizen 1&2 zijn bestemd voor dementerende. Voor dementie geldt een gevarieerd programma. Het gevarieerde programma wordt afgestemd op de wensen en mogelijkheden van de bezoekers. Dagbesteding biedt uitkomst wanneer er behoefte is aan begeleiding en dagritme (De Dilgt, 2019) De Loohof, Apeldoorn Wonen in De Loohof staat voor wonen in een prachtige groene omgeving waar voorzieningen en cultuur binnen handbereik zijn. Het woonzorgcentrum telt 79 eenpersoonskamers en één kamer voor een echtpaar; elke woon-/slaapkamer heeft een eigen toilet en badkamer. De Loohof is gevestigd in een modern gebouw, dat is herbouwd in Dementie is een specialisme van Atlant. Zij bieden woonruimte, zorg en behandeling aan bewoners die ermee te kampen hebben. Daarnaast ontvangt Atlant dementerenden op in de dagbesteding, zodat partners/mantelzorgers er niet elke dag alleen voor staan (Atlant, 2019) Vivent Berlerode, Berlicum In het appartementencomplex van Vivent Berlerode bevinden zich 26 tweekamerappartementen en 25 driekamerappartementen. In principe kan iedereen voor een appartement in aanmerking komen, maar bij de toewijzing gaan mensen met een zorgindicatie voor. In de vijf kleinschalig woningen van Vivent Berlerode wonen mensen met een vorm van dementie. Samen met zorgprofessionals, familie en vrijwilligers wordt er gezorgd voor een huislijke sfeer. De familie bepaalt met elkaar hoe de cliënt de dag indeelt. Daarbij wordt zoveel mogelijk rekening met het herkenbare ritme van vroeger. In Vivent Berlerode hebben ze het unieke woonconcept leef cirkels ontwikkeld. Alle deuren zijn open, behalve de buitendeur (hoofdingang) en de voordeur van de woningen. De veiligheid staat daarbij centraal voor dementerende. Vivent maakt gebruik van speciale sleutelbandjes. Deze sleutelbandjes zijn voor werknemers en bewoners. Het is ontwikkeld voor de bewoners om ze wel of geen toegang te geven tot bepaalde ruimtes. Ook zijn de sleutelbandjes ontwikkeld om de locatie bij te houden. Denk bijvoorbeeld aan bewoners die ontsnappen of per ongeluk verdwaald raken (Vivent, 2019). 16

17 De inrichting van de woningen en het gebouw zijn aangepast op herkenbaarheid voor mensen met dementie. Wanneer u normaal gesproken thuis uw voordeur uitstapt, dan staat u buiten. Dat gevoel is ook gecreëerd in Vivent Berlerode. De hal/liftruimte is ingericht met een straatbeeld, met een namaak bushalte, een boom met een bankje, foto s van voordeuren en de natuur. Ook aan de vogelgeluiden is gedacht. De beleving staat hierbij dus centraal. De zorgprofessionals zijn geschoold in dementie. Bij de zorg houden zij rekening met hoe een dementerende zich op dat moment voelt en hoe hij of zij reageert op de omgeving De Heemshaven, Heemstede Het moderne gebouw De Heemhaven aan de Von Brucken Focklaan ligt aan de rand van de rustige en ruim opgezette Componistenwijk (woonzorgnederland, 2019). Alle bewoners zitten onder 1 dak. de dementerende kunnen er zelfstandig wonen met de juiste zorg en alle behoeftes kunnen worden voorzien door middel van woonkamers en de juiste begeleiding hierbij. Zij vangen dementerende op met zorg en begeleiding bij geheugen-, sociale- of lichamelijke problemen. Er heerst in De Heemhaven een huiselijke sfeer (zorgbalans, 2017) De Burcht, Hoogezand De Burcht is een prachtige moderne woonzorglocatie in Hoogezand met een compleet aanbod, gelegen vlakbij winkelcentrum De Hooge Meeren. Ruim 180 ouderen ontvangen hoogwaardige zorg, begeleiding en revalidatie in een gezellige, sfeervolle omgeving. dementerende kunnen rekenen op hulp, zorg en verpleging op maat. Ook familie betrekken wij nauw bij de verzorging. Het Alzheimer Café is een ontmoetingsplaats voor iedereen die te maken heeft met dementie. Meestal is er een gastspreker die een bepaald onderwerp met de aanwezigen bespreekt. Alle gasten leren en profiteren van elkaars ervaringen, kennis en kunde. De toegang is gratis en van tevoren aanmelden is niet nodig. ZINN is medeorganisator van de Alzheimer Cafés in Haren en Hoogezand. 3.2 Beleving onderzochte locaties Beleving De Dilgt, Haren Voor dit onderzoek gebruiken de onderzoekers een vergelijkende methode. Als meetinstrument maken zij gebruik van interviews. Tijdens het bezoek aan De Dilgt in Haren was is er een interview gehouden met de leidinggevende van de afdeling. In dit onderzoek kijken de onderzoekers naar het entreegebied en de dementievriendelijkheid daarvan. Het interview is terug te vinden in bijlage 1.1. Concluderend kan er uit dit onderzoek gehaald worden dat de beleving van een entreegebied enorm belangrijk is bij het gevoel wat iemand kan ervaren. Uit het interview is gebleken dat het om een afgesloten afdeling gaat. Elke gang heeft zijn eigen woonkamer. Het is erg belangrijk de woonkamers vlakbij de slaapkamers van de dementerende te plaatsen. Een woonkamer was vroeger ook altijd dichtbij. Op deze manier blijft er een stukje vrijheid voor de bewoners die nog zelfstandig kunnen bewegen. Elke gang in het pand bevat 8 slaapkamers met aansluitend een woonkamer voor deze dementerende (De Dilgt, 2019). De leidinggevende vertelde in het interview dat het pand waar zij in gevestigd zijn nog niet voldoet aan de eisen hoe zij het liever ziet. Het is voor bewoners met dementie nog niet ideaal. De vorige leidinggevende en directeur hebben verkeerde keuzes gemaakt met kleurcontrast en indeling. De gangen hebben tot nu nog een ziekenhuisuitstraling en de deuren hebben dezelfde kleur als de muren. Mensen met dementie kunnen niet goed dieptes in ruimtes zien. In het pand zie je ook veel ramen die zijn beplakt met stickers. Ook dit ligt nog als plan om te veranderen. De stickers lieten nog wel schemeringen door, dus wanneer dementerende dat zien hebben zij de drang om de ruimte achter de sticker te willen bezoeken. 17

18 Er is één bepaalde sticker in de gang waar op de dag van vandaag problemen mee zijn. Het idee was fantastisch. Er is een ruimte ergens halverwege de gang waar vogelgeluiden worden afgespeeld en een behang van het bos. Bij het aantreffen van deze ruimte kregen wij een positief gevoel, maar niets bleek minder waar. Vooral de mannen met dementie dachten dat ze letterlijk in het bos waren en dus gingen ze plassen in deze ruimte tegen het behang aan. Zo vertelde ze dat te realistische stickers ook weer niet goed zijn. Ze heeft nu als plan om er een boekenkast op te plakken. Tijdens het interview werd het de onderzoekers duidelijk wat de toekomstplannen van het bedrijf zijn. De zorginstelling wil graag alle kleuren veranderen in het pand en ook de vloer. De aandachtspunten die vooral naar voren kwamen waren: geen namaak bushaltes, woonkamers vlakbij de slaapkamers, veel pastelkleuren, glas bij deuren of trappenhuizen afplakken en vooral het contrast tussen muren en deuren goed in kaart brengen. Tot gaf de geïnterviewde aan enorm fan te zijn van nieuwe meubels met een oude look. Het gaat bij dementie om herkenbaarheid en duidelijkheid. Door het aanschaffen van nieuwe meubels moet er rekening gehouden worden met deze twee aspecten. Het gaat uiteindelijk om de dementievriendelijkheid rondom en in het gebouw Beleving De Loohof, Apeldoorn Het interview is gehouden via de mail. Tijdens het interview hebben wij op dit moment voldoende informatie ontvangen. Hieronder de resultaten van het interview. Het pand is op dit moment erg ouderwets. Het is in 1998 voor het laatst verbouwd, maar anno 2019 is dit al een tijd geleden. Het entreegebied is donker, klein en voldoet niet aan de eisen waar dementerende zoveel behoefte naar hebben. Het is een enorm groot pand waar veel bewoners terecht kunnen. Het is daarom ook voor het pand onhandig om zo n klein entreegebied te realiseren. Voor lichtinval zal er zeker gedacht moeten worden aan een groter en lichter entreegebied. Tijdens het interview kwam dit ook als hoofdkern naar boven. Ook tijdens dit interview werd er aangegeven totaal niet bewust te hebben gekeken naar een dementievriendelijk entreegebied. Als onderzoekers valt ons dit op dat een entreegebied te vaak vergeten wordt. Deze informatie halen we uit de interviews en bezichtigen die we gedaan hebben. Wat er vooral naar boven komt in verschillende interviews en bezichtigingen is lichtinval. In dit pand is lichtinval ver te zoeken. Het is vooral erg donker, kleine en nauw. Ook zit er geen duidelijkheid in het pand in het algemeen, laat staan voor dementerende (Atlant, 2019). Ondanks het gebrek aan een bewust dementievriendelijk entreegebied is het niet allemaal negatief. De geïnterviewde gaf tijdens het interview aan: het nadeel van dit entreegebied is tevens ook het voordeel van het pand. Mensen met dementie zien de uitgang niet zo snel en hebben dus ook minder de drang om het pand te verlaten. Het entreegebied van binnen valt niet zo snel op Beleving Vivent Berlerode, Berlicum Ook met deze locatie is een interview gehouden. Het interview vond het plaats over de mail. Het interview verliep erg makkelijk en professioneel. Van tevoren wisten de onderzoekers al dat het om een modern pand ging, maar toch ben je als onderzoeker dan benieuwd of een modern pand ook daadwerkelijk aan alle dementie vriendelijke aspecten voldoet (Vivent, 2019). In het gesprek over de mail kwamen interessante dingen naar voren. Maar voor het gesprek ben je als onderzoeker erg benieuwd of daadwerkelijk iets nieuws ook per se goed is. Het pand is voorzien van alle moderne kwaliteiten. Onder deze kwaliteiten wordt er bedoeld met lichtinval, een breed entreegebied, openheid en duidelijkheid. Bij de vraag of ze bij het entreegebied bewust hebben na gedacht over dementie was het antwoord ja. Sophie legde uit dat betrokkenheid, sfeer en veiligheid 18

19 het allerbelangrijkste zijn voor dementerende. Dit moet ook gekoppeld worden aan het entreegebied. Ondanks dat er goed over het entreegebied is na gedacht in samenhang met dementie zegt Sophie: Ons entreegebied is zeker bewust geplaats voor dementerende, maar dit betekent niet dat dit voor altijd goed is. De geïnterviewde bedoelt hiermee dat de tijd het zal leren. Er zullen steeds meer ontwikkelingen komen rondom dementie. Ook gebouwen en dus het entreegebied zullen over de jaren mee moeten gaan met deze ontwikkelingen. Tot slot gaf de geïnterviewde aan advies te hebben voor andere zorginstelling in de sector dementie. Zo vertelde de geïnterviewde dat ze een draaideur zou afraden te gebruiken voor dementerende. Vroeger waren er zeker veel draaideuren, maar lang niet alles van glas. Dit zorgt voor veel verwarring. Ook zei ze: zorg ervoor dat de dementerende zich niet afgesloten voelen, maar ook niet het gevoel om de uitgang te pakken. Als onderzoekers van dit onderzoek hebben we dit meerdermalen voorbij horen komen Beleving Heemshaven, Heemstede Met de Heemshaven in Heemstede is er een interview gehouden over de mail. Van tevoren is er contact gezocht met zorginstellingen. De keuze lag er voor telefonisch contact, interview op locatie of een interview over de mail. De Heemshaven heeft besloten dit over de mail te willen doen. Het interview is gehouden met Cees van Boven, bestuursvoorzitter. Tijdens het interview werd het de onderzoekers als snel wat duidelijk. Het pand is vrij nieuw en beschikt over moderne kwaliteiten. Dit is voor het onderzoek erg relevant want zo is er ook een voorbeeld voor hoe het wel kan en hoe het goed werkt. Bij binnenkomst is er een oase van licht en openheid, maar wordt er wel duidelijk dat het gaat om een gesloten inrichting. Bij binnenkomst ligt de aandacht op de balie. Het entreegebied in het gebouw bevat veel licht, openheid en duidelijkheid. Richting het entreegebied van dementie bevinden zich poortjes. Dit betekent dat dementerende niet gemakkelijk weg kunnen en dus ook afgelegen van het entreegebied leven. Rondom het entreegebied is er gekozen voor pastelkleuren. Cees van Boven vertelde dat het ziekenhuisgevoel absoluut niet gewenst is. Het moet een thuishaven zijn, en niemand voelt zich thuis in een ziekhuis. Ondanks dat het een nieuw gebouw moet er nog wel wat gebeuren aan de voordeur van het entreegebied. Veel licht inval is gewenst, maar glas is gevaarlijk om mee om te gaan. Op dit moment is er een glazen draaideur aanwezig, maar in een ideaalbeeld ziet ook de geïnterviewde een ouderwetse voordeur. Het thuisgevoel staat voorop. Het kernbegrip herkenbaarheid komt hier naar boven. Bij de vraag naar een ideale entree kwam dit dan ook naar voren. Cees van Boven hoopt ook in de toekomst dat het ziekenhuis gevoel/beeld verdwijnt in Nederland Beleving De Burcht, Hoogezand Tijdens het bezoek aan De Burcht in Hoogezand hadden de onderzoekers een rondleiding en interview. De geïnterviewde is werkzaam op de afdeling dementie. De rondleiding en het interview hebben informatie naar voren gebracht wat relevant is voor het onderzoek. Ook hoe een nieuw gebouw voldoet aan de eisen volgens ZINN aan dementievriendelijkheid. Het entreegebied is zo open mogelijk gerealiseerd. Jacquelien Faber vertelde dat het pand sinds 2 jaar gesloopt is en nu her bestemd is. Het pand is modern en dit is terug te zien in het entreegebied. Het entreegebied is open, licht en duidelijk. Met duidelijkheid wordt bedoeld dat de dementerende de weg zelf kunnen vinden in het pand. Voor mensen met dementie is het onduidelijk. Dit klinkt in vergelijking met andere interviews raar. Toch werd er duidelijk gemaakt dat het entreegebied van de 19

20 Burcht zo min mogelijk prikkels geeft. In dit gebouw zijn ze van mening dat het entreegebied ontwikkeld is hoe een entreegebied eruit hoort te zien in elk gebouw. Zij leggen de focus dus niet op dementie. Dementie heeft hier een aparte afdeling en de bewoners hiervan zullen de entree maar enkele keren mee maken. Dit maken zij mee met een verhuizing of bij binnenkomst van het gebouw. De dementerende zullen op een andere afdeling verblijven met toegang tot de tuin. Het entreegebied van de afdeling dementie is zo onopvallend mogelijk gerealiseerd. Een prikkel als bijvoorbeeld teveel glas bij het entreegebied zou ertoe kunnen leiden dat ze weg willen en dat is niet de bedoeling. Het entreegebied moet zo gerealiseerd worden dat bewoners het prettig ervaren, maar niet het gevoel hebben het pand te willen verlaten via het entreegebied. Wat direct opviel was de openheid van het entreegebied. Door de openheid ligt er ruimte voor routing. Met routing bepalen de werknemers hoe de dementerende zich voortbewegen binnen het gebouw. Zien zij het entreegebied of juist niet. De Burcht wil zoveel mogelijk overzicht houden, vandaar dat zij ervoor gekozen hebben om het entreegebied zo onzichtbaar mogelijk te maken. Met zo onzichtbaar mogelijk wordt er bedoeld met op het eerste oog. Als de dementerende dit snel zien zullen zij snel geneigd zijn deze ingang/uitgang te willen verlaten. Tijdens de rondleiding en interview viel het de onderzoekers op dat er veel glas, kleur en geur naar voren kwam wat de geïnterviewde belangrijk vond. Deze drie aspecten zijn belangrijk bij dementie. Dementerende kunnen zo onbewust prikkels ontvangen. 3.3 Analyse informatie onderzochte zorginstellingen Als er teruggekeken wordt naar de onderzoeken bij de verschillende zorginstellingen komen er een aantal trends naar voren. Wat bij iedere zorginstelling bijvoorbeeld terugkwam is dat het gevoel van de bewoners het belangrijkst is. De woning moet vertrouwd aanvoelen voor zowel bewoners als bezoekers. De bewoners van zulke instanties zijn vaak instabiel en kunnen bepaalde impulsen niet goed verwerken (dementie, 2019). Bij alle vijf de zorginstellingen staat het gevoel centraal. In Heemstede is het bijvoorbeeld belangrijk dat men zich thuis voelt, bij de Dilgt zijn herkenbaarheid en duidelijkheid kernpunten. Het gevoel is dus erg belangrijk, bewoners moeten zich thuis voelen. Woonkamers zijn bijvoorbeeld vaak dichtbij de kamers van de bewoners om zo het beeld van vroeger te weergeven. Hiermee wordt geprobeerd om de overgang van thuis wonen naar het wonen in een instantie zo klein mogelijk te houden. Alle resultaten van de vijf bezochte zorginstellingen staan weergeven in de matrix (zie bijlage 4 t/m 8). Wat ook naar voren kwam uit het onderzoek is dat bepaalde dingen niet handig zijn in instanties voor mensen die dement zijn. Zo werden draaideuren bijvoorbeeld afgeraden, en zouden prikkelopwekkende stickers verkeerde impulsen opwekken. Er moet dus rekening worden gehouden met de reactie van bewoners op bepaalde situaties. Hier moet onderzoek naar worden gedaan. Verder moeten instanties positief aanvoelen voor bewoners en bezoekers. Hierom worden er vaak lichte ruimtes gecreëerd waar veel kleuren te vinden zijn. Bij de Burcht werden licht, kleur en geur ingezet om dit gevoel te creëren. Ook bij de Heemshaven was dit het geval, vooral het entreegebied is hier licht gehouden. Dit straalt openheid uit. Ook de Vivent Berlerode in Berlicum sluit hierop aan (Vivent, 2019). 20

21 4. Fenomenologisch onderzoek De gevonden dementievriendelijke begrippen in hoofdstuk 3, zijn basis voor de inrichting van het entreegebied. In dit hoofdstuk wordt gekeken wat deze begrippen inhouden. Want welke praktische toepassingen maken een entreegebied bijvoorbeeld uitnodigend, open of juist gesloten? Om duidelijk te hebben wat fenomenologie inhoudt, wordt deze methode hier nog eens uitgelegd. Kenmerkend van fenomenologisch onderzoek is de kijk naar de leefwereld zoals deze op het moment wordt ervaren, en niet naar de leefwereld zoals deze wordt geconceptualiseerd. Fenomenologie is dus geïnteresseerd in de studie naar het geleefde moment van nu. Er zit namelijk een verschil in de manier hoe je iets op het moment ervaart en hoe je deze na de tijd met woorden omschrijft en construeert. Het lastige is alleen dat wanneer je begint na te denken over het moment van nu, je al te laat bent. (Kwalon, 2016) Er is voor deze methode gekozen omdat mensen met dementie vaak heel direct reageren op de prikkels die zij ervaren. Mensen met dementie verliezen namelijk hun remmingen (zie ook paragraaf 2.1.2). De eerste indruk die het entreegebied geeft is daarom erg bepalend in de reactie die deze bij de toekomstige bewoners zal oproepen. De fenomenologische methode doet hier onderzoek naar. Zij kijkt namelijk naar het eerste gevoel, gedachte of waarneming die wordt opgeroepen zonder dat deze is geconceptualiseerd. 4.1 Uitvoering onderzoek De ideale situatie zou zijn wanneer dit onderzoek uitgevoerd kon worden met de doelgroep, mensen met dementie. Mensen met dementie hebben niet meer het vermogen om hun waarneming van een entreegebied uit te drukken (Van der Plaats, A., z.d.). Om zo dicht mogelijk bij de doelgroep te blijven is het onderzoek uitgevoerd met deskundigen op het gebied van dementie. Deze groep deskundigen bestaat in dit onderzoek onder andere uit: verzorgenden van mensen met dementie, diëtiste voor mensen met dementie, psycholoog voor mensen met dementie, promovenda op gebied van dementie en afstudeerders op het gebied van dementie. In totaal hebben 15 deskundigen op het gebied van dementie deelgenomen aan het onderzoek. Het onderzoek zag er als volgt uit: In een rustige ruimte lagen 16 afbeeldingen uitgestald op een tafel, 8 vanaf de buitenkant van diverse entreegebieden en 8 vanaf de binnenkant van diverse entreegebieden. Deze afbeeldingen zijn in bijlage 10 verkleind te vinden. Hierbij is bewust gekozen voor een rustige ruimte met zo min mogelijk afleiding zodat het eerste gevoel, gedachte over waarneming van de deelnemers zo zuiver mogelijk naar bovenkomt. Daarnaast is er bewust gekozen voor 16 afbeeldingen. Wanneer er bijvoorbeeld maar 6 afbeeldingen hadden gelegen, hadden de deelnemers waarschijnlijk per afbeelding meer de tijd genomen. En hoe langer de deelnemers stil blijven staan bij één afbeelding, hoe groter de kans dat zijn of haar eerste gevoel, gedachte of waarneming wordt geconceptualiseerd. En dit moet voorkomen worden. Door een grotere hoeveelheid afbeeldingen neer te leggen zijn de deelnemers geneigd er sneller doorheen te gaan omdat ze anders lang bezig zijn. Doordat ze sneller doorgaan naar de volgende afbeelding denken ze niet te lang over één afbeelding na en schrijven ze het eerste op wat in hen naar bovenkomt. De deelnemers gingen in kleine aantallen door de ruimte waarbij zij niet mochten praten of overleggen. Wanneer zij zouden praten, zouden zij elkaar namelijk mogelijk beïnvloeden. Iedere deelnemer kreeg een formulier/datamatrix (zoals te zien is in bijlage 9) waarop zij haar waarneming en die indruk die deze gaf, kon opschrijven. In dit onderzoek wordt gevraagd aan de deelnemer wat zij ziet (waarneming) en wat haar gevoel/gedachte (indruk) daarbij is. Door de resultaten van de verschillende deelnemers naast elkaar te leggen kan worden verklaard welke waarnemingen bijdragen aan een bepaalde indruk. De indruk 21

22 die we willen creëren hebben we gevonden in hoofdstuk 3. De waarnemingen die hiertoe bijdragen worden hieronder verder uitgewerkt. 4.2 Resultaten onderzoek Een samenvatting van de resultaten van de ingevulde formulieren is te vinden in bijlage 11. Hier staat bij elke afbeelding in enkele steekwoorden weergegeven wat de 15 deelnemers zagen en wat voor indruk dit op hen maakte. In bijlage 12 zijn deze resultaten geanalyseerd en in een tabel gezet. Uit deze tabel valt af te lezen welke waarneming hebben geleid tot een bepaalde indruk. In de eerste kolom van de tabel staan de cijfers zoals de afbeeldingen zijn genummerd in bijlage 9. In de tweede kolom staan, per afbeelding, waarnemingen die de deelnemers allen het eerste in het oog vielen bij het zien van de afbeelding. In de eerste rij staan de meeste genoemde indrukken in het fenomenologisch onderzoek. De vakjes in de kolommen en rijen daaronder zijn gekleurd wanneer een waarneming een indruk kruist, die in combinatie met elkaar zijn genoemd in het fenomenologisch onderzoek. Hoe vaker een waarneming kruist met een indruk, hoe sterker deze waarneming invloed uitoefent op het creëren van een bepaalde waarneming. Om tot een advies te komen is het handig om de verschillende begrippen die in hoofdstuk 3 als dementievriendelijk naar voren kwamen, en de begrippen die naar voren kwamen als dementie onvriendelijk, een op een rijtje te zetten. Begrippen die rond het entreegebied vaak als dementievriendelijk worden ervaren, zijn: Vrijheid Licht Herkenbaarheid Openheid Overzichtelijkheid Uitnodigend Begrippen rond het entreegebied die vaak als dementie onvriendelijk worden ervaren, zijn: Onoverzichtelijkheid Drukte Modern/zakelijk Donker Door deze begrippen naast tabel 12 te leggen, en te kijken welke waarnemingen deze begrippen vaak kruizen, wordt duidelijk welke waarnemingen ervoor zorgen voor het opwekken van deze indrukken Dementievriendelijke waarnemingen In deze deelparagraaf worden alle begrippen die van belang zijn bij het inrichten van een dementievriendelijk entreegebied, gekoppeld aan waarnemingen die deze indruk creëren. Vrijheid Voor mensen met dementie is het belangrijk dat zij nog een gevoel van vrijheid hebben. Veel wordt voor hen besloten in het dagelijks leven, eigen bewegingsvrijheid is daarom belangrijk. Wat in het onderzoek naar voren kwam is dat mensen zich beperkt voelen in hun vrijheid wanneer ze worden tegengehouden. Bijvoorbeeld als ze een bepaald deur niet door mogen. Je zou kunnen zeggen dat het zo min mogelijk nee zeggen bevorderlijk is voor het gevoel van vrijheid. Nee zeggen kan je voorkomen door de behoefte een deur door te willen te destimuleren. Dit kan door zo min mogelijk nadruk te leggen op de deur, of in dit geval op het entreegebied. De toekomstige bewoners mogen namelijk niet de zelfstandig de entreedeur door en de straat op. De nadruk op het entreegebied kan worden weggelegd door bijvoorbeeld geen banken of stoelen bij de ingang te plaatsen. Daarnaast blijkt het kleurgebruik erg bepalend. Bij een sterk kleurcontrast zal het entreegebied meer opvallen, en daardoor meer aandacht/belangstelling trekken. Een 22

23 entreegebied met een klein/geen kleurcontrast valt minder op en zal daarom minder aandacht/belangstelling trekken. Doordat je er niet lekker kunt gaan zitten of omdat het minder aandacht trekt, zullen minder mensen geneigd zijn gebruik te maken van het entreegebied en hoef je dus minder nee te zeggen. Licht Opvallend bij het fenomenologisch onderzoek was dat alle afbeeldingen waar een draaideur op te zien was, bestempeld werd als licht. Daarnaast gaven ook entreegebieden waar veel glas werd gebruikt een lichte indruk. Verder werden entrees die schoon, strak en modern waren vaak als lichter ervaren, dan entree met ronde vormen en oudere materialen. Een licht entreegebied is voor mensen met dementie van belang omdat dit helpt met de tijd/plaats oriëntatie. Herkenbaarheid Herkenbaarheid blijkt een indruk te zijn die zeer waardevol is om te stimuleren. Wanneer mensen met dementie iets namelijk niet herkennen worden zij namelijk onrustig. Herkenbaarheid heeft te maken met wat voor de persoon in kwestie als normaal wordt gezien. In het fenomenologisch onderzoek bleken de woorden overzicht en thuis twee woorden te zijn die vaak zorgen voor een herkenbare omgeving. Een thuis is natuurlijk voor ieder persoon verschillend maar wanneer er gekeken wordt naar de doelgroep zijn er ook een hoop overeenkomsten te vinden. Mensen met dementie zullen namelijk een moderne inrichting niet herkennen als thuis. Dit is namelijk een thuis die zij niet kennen uit hun tijd. Het gebruik van materialen die voor hen herkenbaar zijn en die zij linken met thuis, geeft rust. Denk aan materialen als: warm hout, (suède) stoffen met patronen en bakstenen muren. Openheid Waarnemingen die deze indruk opwekten in het fenomenologisch onderzoek waren glas, strakke vormen, draaideuren, hout, moderne vormgeving en schoon. Als aantekening hierbij moet worden gemaakt dat alhoewel draaideuren vaak als open werden ervaren, werden deze ook als verwarrend ervaren. De grote ronddraaiende glazen vlakken zijn voor mensen met dementie vaak niet herkenbaar als deur. Daarnaast geeft glas ook vaak een open indruk, maar ook hier moet worden gelet op de manier waarop het wordt toegepast. Wanneer glas doorloopt tot op de grond krijgen mensen met dementie namelijk het idee er doorheen te kunnen lopen, en dat kan beter niet gestimuleerd worden Overzichtelijkheid Overzichtelijkheid heeft veel te maken met herkenbaarheid. Wanneer iemand zijn omgeving herkent, heeft zij sneller overzicht. Dit is lastig voor mensen met dementie omdat zij de omgeving van de zorginstelling waarin zij terecht komen vaak niet herkennen. Door een herkenbare elementen in deze nieuwe omgeving toe te voegen zal het voor de bewoners eenvoudiger zijn het overzicht te bewaren. Uit het fenomenologisch onderzoek bleek wel dat een ruimte met veel hoeken of balken vaak als zeer onoverzichtelijk wordt ervaren. Daarnaast worden grote ruimtes vaak eerder als onoverzichtelijk ervaren, dan kleine. Uitnodigend Het entreegebied werd vaak als uitnodigend ervaren wanneer er gebruik werd gemaakt van glas, een lichte houtkleur, een draaideur, huiselijke elementen (kapstok, vloerkleedje, schoenkast) en rustige kleuren. 23

24 4.2.2 Dementie onvriendelijke waarnemingen In deze deelparagraaf worden alle indrukken die als dementie onvriendelijk zijn gebleken, gekoppeld aan waarnemingen die deze indruk creëren. Onoverzichtelijkheid Waarnemingen die deze indruk opwekten in het fenomenologisch onderzoek waren: donkere materialen, grote open ruimtes, veel hoeken en balken. Wanneer je deze opsomming zo leest lijkt het pand in Menaldum zeer ongeschikt als zorginstelling voor mensen met dementie, zoals deze in huidige staat is. Als gevolg van deze onoverzichtelijkheid kunnen bewoners stress en angst gaan ervaren waaruit onbegrepen (probleem) gedrag kan ontstaan. Drukte Onoverzichtelijkheid kan ook worden gecreëerd door veel drukte. In het fenomenologisch onderzoek werden ruimtes waar veel banken/zitjes stonden, verschillende vloeren lagen, veel hoeken kenden, veel kleuren bevatte en met een hoog plafond vaak als erg druk werden ervaren. Door al deze waarnemingen kan je als het ware overprikkeld rakken. Modern/zakelijk In het fenomenologisch onderzoek werden de begrippen modern en zakelijk vaak door elkaar heen, of in verband met elkaar gebruikt. Blijkbaar liggen voor vele mensen deze begrippen dicht bij elkaar. Ruimtes die modern waren ingericht riepen namelijk vaak een zakelijk indruk op. Deze indruk werd gecreëerd door de volgende waarnemingen: glas, strak/hoekig, hoog, zuilen/pilaren, draaideuren en schoon. Ronde vormen en een breed kleurenpalet riepen vaak tegengestelde indrukken op. Donker Waarnemingen die deze indruk opwekten in het fenomenologisch onderzoek waren: glas in lood, rode lopers, hoogte, zuilen/pilaren, donkere materialen en smalle ruimtes. Een donker entreegebied moet worden voorkomen omdat dit de openheid, vrijheid en het gevoel van welkom zijn verstoord. 24

25 5. Conclusie & advies Voordat er een conclusie en advies wordt gegeven is het eerst handig de centrale onderzoeksvraag nog eens goed scherp te hebben. Deze luidt als volgt: Hoe kan het entreegebied van het voormalig gemeentehuis van Menaldum dementievriendelijk worden ingericht tot zorginstelling voor mensen met een dementieindicatie van ZZP 5 of hoger? Om de centrale onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, is deze opgedeeld in 2 deelvragen. Deelvraag 1 is: Welke begrippen dragen bij aan een dementievriendelijke inrichting van het entreegebied?. Deelvraag 2 is als volgt geformuleerd: Hoe kunnen begrippen die bijdragen aan een dementievriendelijk entreegebied, praktisch worden uitgevoerd? In hoofdstuk 3 werd het antwoord op deelvraag 1 onderzocht met behulp van de vergelijkende onderzoeksmethode. Hier bleek dat een aantal begrippen steeds terugkwamen bij de vraag wat in het entreegebied als dementievriendelijk werd ervaren. Het gaat hier om de volgende begrippen: vrijheid, licht, herkenbaarheid, openheid, overzichtelijkheid en uitnodigend. Begrippen die juist naar voren kwamen als dementie onvriendelijk waren: onoverzichtelijkheid, drukte, modern/zakelijk en donker. Het antwoord op deelvraag 2 werd in hoofdstuk 4 onderzocht met behulp van de fenomenologische onderzoeksmethode. Hieronder staat puntsgewijs weergegeven welke waarnemingen de gevonden indrukken uit hoofdstuk 3 vaak stimuleren. Vrijheid Het gevoel van bewegingsvrijheid stimuleren door nadruk te leggen.op deuren of gebieden waar deze is, en nadruk weg te leggen van deuren of gebieden die niet toegankelijk zijn. Licht Glas, draaideuren, schoon en strak Herkenbaarheid Gebruik van oud (uitziende) materialen (warm hout, (suède) stoffen met patronen en bakstenen muren) en kenmerkende voorwerpen die te vinden zijn in de meeste entreegebieden thuis. Openheid Glas, strakke vormen, draaideuren, hout, moderne vormgeving en schoon. Overzichtelijkheid Kleinere ruimte, massieve/volle objecten en weinig onzichtbare hoeken. Uitnodigend Glas, lichte houtkleur, draaideur, huiselijke elementen (kapstok, vloerkleedje, schoenkast) en rustige kleuren. Daarbij is het natuurlijk ook handig om te weten wat je moet voorkomen bij de inrichting van het entreegebied, zodat deze niet dementieonvriendelijk wordt. Onoverzichtelijkheid Donkere materialen, draaideuren, grote open ruimtes en veel hoeken. en balk. Drukte Veel banken/zitjes, verschillende vloeren, veel hoeken, veel kleuren en hoge plafonds. Modern/zakelijk Glas, strak/hoekig, hoog, zuilen/pilaren, draaideuren en schoon. Donker Glas in lood, rode lopers, hoogte, zuilen/pilaren, donkere materialen en smalle ruimtes. Zoals de kritische lezer waarschijnlijk al is opgevallen zitten hier enkele tegenstrijdigheden. Zo wordt een draaideur vaak als licht, open en uitnodigen ervaren (wat je wil stimuleren!) maar daarentegen ook als onoverzichtelijk en modern/zakelijk (wat je wil voorkomen). In sommige gevallen moet er dus een afweging worden gemaakt. In dit geval adviseren wij, na dit onderzoek te hebben gedaan en deskundigen hierover te hebben gesproken, om geen draaideur te plaatsen. Deze wordt door mensen met dementie vaak als erg verwarrend ervaren. Een ander voorbeeld van tegenstrijdigheid is glas. Hierbij kwam vooral naar voren dat de manier waarop glas wordt toegepast erg bepalend is. Wanneer glas verticaal tot de grond loopt hebben mensen met dementie het idee dat dit een deur is 25

26 en ze erdoorheen kunnen lopen. Wanneer glas verticaal op ooghoogte loopt vergroot dit het gevoel van oriëntatie bij mensen bij dementie. Over het geheel kan in elke geval geconcludeerd worden dat er nog te weinig onderzoek is gedaan naar een (dementievriendelijke) inrichting van een entreegebied. Vaak is het entreegebied het stukje van een gebouw wat vaak een beetje wordt vergeten. Geheel onterecht. Het entreegebied is namelijk zeer bepalend voor de sfeer van het gebouw. Al helemaal bij het pand in Menaldum. Door de centrale ligging van het entreegebied word je er namelijk dagelijks mee geconfronteerd. Voor de doelgroep die in het gebouw komt te wonen is het dan ook belangrijk dat zij positief worden geprikkeld bij het passeren van het entreegebied. Wanneer het tegendeel gebeurt kan dit namelijk veel onbegrepen (probleem)gedrag opleveren. 26

27 6. Discussie In dit hoofdstuk wordt er kritisch gekeken naar het proces en de behaalde resultaten. Reflectie gebruikte methoden en validiteit Er wordt hieronder besproken wat goed ging en wat beter kon bij de gebruikte methoden. Voor dit onderzoek is er gebruikt gemaakt van de vergelijkende methode en de fenomenologische methode. Bij het analyseren van de informatie verkregen door de interviews en de focus groep worden naar factoren gekeken als openheid, geslotenheid, licht, donker, warm, koud, overzichtelijk en onoverzichtelijk. Deze factoren bleken voor beide onderzoeken bruikbare factoren te zijn. Bij het verwerken van de data die werd gegeneerd door bezichtigingen en interviews hadden er nog meer zorglocaties bezocht kunnen worden. De data van nu gaat om vijf andere zorginstellingen. De betrouwbaarheid van de wensen en behoeftes van de betrokkenen zijn hoog. Er is nog een focusgroep gehouden. Doordat de opdrachtgever een akkoord had gegeven voor de focus groep konden de onderzoekers een fenomenologische onderzoek uitvoeren. De focus van het onderzoek was breed. Er is namelijk vanuit verschillende invalshoeken naar de hoofdvraag gekeken. De interviews zijn gehouden, er zijn bezoeken gebracht vijf zorg locaties en de wensen en behoeftes van de gebruikers zijn in kaart gebracht. Het was zeer interessant om in dit onderzoek de fenomenologische onderzoeksmethode te gebruiken. In de meeste onderzoeken verzamel je informatie die er als is. Deze informatie is vaak zorgvuldig uitgedacht. Het interessante hier was dat we op zoek gingen naar informatie die er nog niet was. Er moesten gevoelens, gedachten en waarnemingen op gang gebracht worden en deze moesten op hetzelfde moment worden vast gelegd. Dit was vernieuwend maar ook zeker leerzaam. Aandachtspunt voor de volgende keer is om iets meer deelnemers deel te laten nemen aan het fenomenologisch onderzoek. Op deze manier komt er informatie uit die sterker onderbouwd is. 6.1 Verklaring behaalde resultaten Bij het vergelijkend onderzoek valt er te verklaren dat veel zorginstellingen niet bewust hebben nagedacht over het entreegebied en de dementievriendelijkheid daarbij. De vijf verschillende zorginstellingen zorgen voor veel overlappende resultaten. Er zijn bezoeken gebracht aan verschillende zorginstellingen en ook online interviews gehouden. Er was te verwachten dat dit verschillende resultaten op zou leveren, maar al veel komen overeen. Uit de bezichtigingen en interviews is duidelijk op te maken dat de meeste entreegebieden niet dementievriendelijk zijn en/of niet over na is gedacht. De informatie is snel duidelijk geworden omdat de vragenlijst van de onderzoekers door alle vijf de zorginstellingen is beantwoord. Uit deze vragenlijst is duidelijk dat elke entreegebied toe is aan veranderingen. De geïnterviewde hebben aangegeven dat het entreegebied er al was voordat er überhaupt was nagedacht. De interviews zorgen voor informatie over hoe de geïnterviewde aankijken tegen de huidige entreegebied van de zorginstelling. Er was meer uit de interviews te halen dan van tevoren werd verwacht. De aanleiding van het probleem werd verduidelijkt en de visie van enkele kwam snel naar voren. 6.2 Bijdrage onderzoek Voor dit onderzoek was er weinig bekend over een dementie vriendelijke entreegebied binnen zorginstellingen. Het onderzoek heeft een bijdrage geleverd aan de kennis van het entreegebied van het voormalige gemeentehuis van Menaldum. Met de kennis van nu kan er beter over nagedacht worden over een entreegebied. 6.3 Aanbevelingen vervolgonderzoek Er zijn een aantal punten die nog onderzocht zouden kunnen worden of die beter hadden gekund. Wanneer er een vervolgonderzoek wordt gedaan binnen dit onderwerp kunnen er aanbevelingen gedaan worden. 27

28 Bij het vervolg onderzoek zou de validiteit vergroot kunnen worden door meerdere zorginstellingen te bezoeken en te interviewen met het oog op dementie. Op deze manier zal er een duidelijker beeld ontstaan binnen het entreegebied en de dementievriendelijkheid ervan. In het theoretisch kader is onderzoek gedaan naar de trends en ontwikkelingen, maar deze zijn niet verwerkt in de uitkomsten van het onderzoek. Deze trends en ontwikkelingen zullen waarschijnlijk gaan zorgen voor veranderingen binnen de zorg en ook bij opleidingen binnen de zorg. Op dit moment werken oude herkenbare spullen voor de dementerende, maar over de jaren zal dit natuurlijk veranderen voor de doelgroep Er is uitgegaan van de werknemers van de zorginstellingen en deskundige op het gebied van dementie, maar nog niet met de veranderingen in de toekomst. Bij een vervolgonderzoek zouden deze factoren mee kunnen worden genomen in het onderzoek. 28

29 Bibliografie De Burcht. (2019, 19 april). De Burcht. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Alzheimer Nederland. (z.d.-a). Factsheet cijfers en feiten over dementie. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Alzheimer Nederland. (z.d.-b). Frontotemporale dementie (FTD). Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Breteler, M. M. B. (1970, 1 januari). Epidemiologie. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Dimence. (2019). Dementiesyndroom. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Dementie.nl. (z.d.). Wat is Lewy body dementie. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Encyclo. (z.d.). Entree. Geraadpleegd op 17 april 2019, van Hersenstichting. (z.d.). Hersenstichting - Alzheimer. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Hersenstichting. (2016, 22 juli). Dementie. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Kennisplein Zorg voor Beter. (2018, 12 december). Wat is dementie? Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Koning, de, S. (2013). Ontwerpen voor dementerenden. Geraadpleegd op 11 april 2019, van: Kwalon. (2016, mei 18). Fenomenologie: een kwalitatieve stroming met een verscheidenheid aan tradities. Geraadpleegd op 5 maart 2019, van: Nederlands Huisartsen Genootschap. (2017, 23 mei). Ik heb dementie. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Plaats, van der, A. (z.d.). Inzicht in het brein bij dementie. Geraadpleegd op 30 maart 2019, van: RIVM. (2018, 26 april). Themarapport dementie en dementiezorg: Meer ondersteuning nodig voor mantelzorger. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van 29

30 S.E.M. Konijnenberg (z.d.). Dementie. Geraadpleegd op 4 juni 2019, van: Siegelaar, A. (2019, maart). Workshop dementie. Bijgewoond op 6 maart 2019, door: Messchendorp, G. & Kuipers, J. Stichting Kwadrantgroep (2018, december). Businesscase. Geraadpleegd op 30 maart 2019, van: usinesscase+kwadrantgroep.pdf Tallsay. (z.d.). Wat is een zorg zwaarte pakket (ZZP) en wat is de betekenis van de zorgzwaartepakketten. Geraadpleegd op 17 april 2019, van: Verhey, F. R. J., Jonker, C., & Slaets, J. P. J. (1970, 1 januari). Ziekteconcept en classificatie [Scholar]. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van Verpleeg Collectief. (2019). ZZP5. Geraadpleegd op , van: Volksgezondheidenzorg.info. (2016). Dementie Cijfers & Context Volksgezondheidenzorg.info. Geraadpleegd op 6 mei 2019, van ZorgkaartNederland. (2015, 15 januari). Wat zijn de oorzaken van dementie? Geraadpleegd op 6 mei 2019, van 30

31 Bijlagen Bijlage 1 Locatie voormalig gemeentehuis Menaldum Bijlage 2 Plattegrond toekomstige zorginstelling Kwadrantgroep Begane grond Eerste verdieping De afbeeldingen hierboven weergeven een eerste conceptversie van de inrichting van de toekomstige zorginstelling van Kwadrantgroep gemaakt door architectenbureau Van Manen & Zwart. 31

32 Bijlage 3 Voormalig gemeentehuis Menaldum: impressie huidige staat entreegebied 32

33 Bijlage 4 Aantekeningen oriënterend interview De Dilgt, Haren In het oriënterend interview met Corina Stok kwamen verschillende punten naar voren die inspelen op een dementievriendelijke inrichting van een gebouw. Hieronder staan ze op een rij: Gesloten inrichting maar toch gevoel van vrijheid geven - Bewoners zoveel mogelijk bewegingsvrijheid. Woonkamers vlakbij de woningen van de bewoners plaatsen. Zoals je ook in een normaal huis gewend bent Fotoprints op muren zijn goed maar wees er bewust van wat voor fotoprint! Geen bos, daar gaan ze tegenaan plassen. Geen bushaltes. Mensen gaan staan wachten terwijl er nooit een bus komt. Inspelen op de werkelijkheid oké, maar niet voor de gek gaan houden. Niet te hoge hekken in de tuin maken om uitzicht te behouden. Hekken niet klimbaar maken - verticale planken bijv. ipv horizontale. Geen bankjes in de hallen plaatsen of bij deuren - mensen gaan bij deur wachten tot deze opengaat zodat ze weg kunnen. Veel met pastelkleuren werken. Glas bij deuren of trappenhuizen afplakken. Zorgt voor onrust en het gevoel om weg te willen. Vogeltjes/ konijnen in de tuin plaatsen Oude foto s op de deuren plaatsen die voor de bewoners herkenbaar zijn zodat ze hun kamer kunnen herkennen. Nieuwe meubels, maar met een oude look. Een bank moet bijv. herkenbaar zijn als bank zoals zij gewend zijn. Een moderne designbank is verwarrend. Oude elementen terugbrengen in de woonkamer. Denk hierbij aan een oude koffiemaalmachine of een eikenhouten boekenkast. Contrast tussen muren en deuren. Deuren van kamers bijvoorbeeld wit zodat ze de deur herkennen als deur. Deuren die niet voor de bewoners toegankelijk zijn dezelfde kleur schilderen als de muur - deze zal dan niet worden herkend als deur. Tuin rode grond was goed maar materiaal was te veel onderhoud. Bij slecht onderhoud ontstond slipgevaar. 33

34 Bijlage 5 Transcriptie interview De Loohof, Apeldoorn Hoe zou u het entreegebied, in de zorginstelling waar u werkt, omschrijven? Het entreegebied is bij ons niet heel duidelijk en erg onoverzichtelijk. Het pand is voor het laatst verbouw sinds 1998 en dit is nog duidelijk te zien. Begrijp me niet verkeerd, het werkt bij ons prima, maar aanpassingen zijn gewenst. Ons entreegebied is erg klein in verhouding met het gehele gebouw. Het is vrij donker en bevat simpelweg alleen een balie bij binnenkomst. Het is niet uitnodigend en vrij gesloten. Welke indruk maakt het entreegebied op u bij het passeren? Het entree maakt een matige indruk. Het is voor het gebouw een heel klein entreegebied. In verhouding is dit erg onopvallend en lijkt het een enorm gesloten afdeling terwijl dat niet zo is. Is het entreegebied van de zorginstelling waar u werkt bewust ingericht voor mensen met dementie? Nee totaal niet. Het entreegebied is zo ontwikkeld voor elk ander gebouw. Er is geen specifiek rekening gehouden met dementie. Het is lang geleden nog verbouwd en toen was er nog lang niet zoveel informatie te vinden over dementie als nu. Ziet u obstakels die als prettig worden ervaren door mensen met dementie in het entreegebied? het nadeel van dit entreegebied is tevens ook het voordeel van het pand. Mensen met dementie zien de uitgang niet zo snel en hebben dus ook minder de drang om het pand te verlaten. Het entreegebied van binnen valt niet zo snel op. Ziet u obstakels die als onprettig worden ervaren door mensen met dementie in het entreegebied? Het nadeel voor dementie is nalatenschap in de moderne tijd. Het is nog niet ingespeeld aan de behoeftes voor mensen met dementie. Wat zou u aanraden in een entreegebied voor mensen met dementie? Verbreed het entreegebied. Ook al moeten mensen met dementie niet veel prikkels krijgen van het entree gebied, nu is het simpelweg van slechte kwaliteit. Zorg voor meer licht in het pand. Het is nu nog te donker en door mee raam partij kan er zeker meer licht binnenvallen. Wat zou u afraden in een entreegebied voor mensen met dementie? Ik zou het erg afraden om het zo te laten. Het voldoet niet aan de moderne eisen en lichtinval is zeker heel belangrijk voor dementerende. Als u compleet out of the box zou mogen denken. Wat zou dan de ideale situatie zijn voor de inrichting van het entreegebied voor mensen met dementie? Compleet out of the box zou ik denken aan een entreegebied drie keer zo groot als dat het nu is. Gooi de openheid erin. Dit zal een gevoel geven van vrijheid. Op basis van deze enorme lichtinval en ruimte kunnen wij namelijk een betere routing gaan bepalen voor bezoekers en bewoners. In welke kernbegrippen zou u deze ideale situatie uiteenzetten? Meer openheid, meer lichtinval, betere routing en meer overzicht. 34

35 Bijlage 6 Transcriptie interview Vivent berlerode, Berlicum Hoe zou u het entreegebied, in de zorginstelling waar u werkt, omschrijven? Ik zou het als een positieve stimulans. Het is een vrij lichte entree die duidelijk is ingericht. Bij binnenkomst is er een indruk dat het een gesloten gebouw is. Elke afdeling heeft zijn eigen ingang. Op deze keuze is er ook gekozen voor een balie bij binnenkomst. Het is duidelijk dat de dementie afdeling achter glazen poortjes te vinden is. Welke indruk maakt het entreegebied op u bij het passeren? Het maakt voor mij een positieve indruk. Niet alleen omdat ik er werk, maar het straalt ook professionaliteit uit. Er bevinden zich frisse kleuren en veel lichtinval in het gebouw. Is het entreegebied van de zorginstelling waar u werkt bewust ingericht voor mensen met dementie? Er is wel voor een gesloten afdeling gekozen. Bij binnenkomst wordt er van iedereen verwacht zich te melden. Zonder pasje is er geen mogelijkheid tot toegang van de afdeling. Eenmaal op de afdeling van dementie is het overzichtelijk. Ziet u obstakels die als prettig worden ervaren door mensen met dementie in het entreegebied? Dat zou dan toch de routing zijn. We hebben gekozen voor een egale vloer zonder vlekken. Zo hebben de bewoners geen extra prikkels op de vloer. Het is erg gevaarlijk om een drukke vloer te plaatsen want dan ligt de focus op de grond. Wat erg prettig is dat de entree geen overgevoelige prikkels bezorgt. Het is voor dementerende erg onopvallend en nodigt niet uit om te ontsnappen. Ziet u obstakels die als onprettig worden ervaren door mensen met dementie in het entreegebied? Wat wij vaak zien is dat dementerende behoeften hebben aan veel licht, maar door veel licht te creëren is er glas nodig. Helaas een glas ook een negatieve prikkel. Het is belangrijk er goed mee om te gaan. Denk hierbij dat wij geen glas hebben dat tot de grond gaat. Ze moeten niet het gevoel hebben dat de vloer doorloopt. Wij werken daarom ook met kleine ramen die voldoende licht geven, maar wel met een duidelijke vensterbank erom heen. Wat zou u aanraden in een entreegebied voor mensen met dementie? Een entreegebied vraagt om licht en duidelijkheid vind ik. Het moet bij aankomst en binnenkomst een prettig gevoel geven. Een gevoel van welkom en duidelijkheid. Het moet uitnodigend zijn en bij binnenkomst duidelijk. Onder duidelijkheid bedoel ik natuurlijk om de weg te vinden. Dit geldt voor bezoeker, maar vooral voor dementerende. Het laatste stukje vrijheid wat deze mensen hebben is vrij rond bewegen op de afdeling. Wat zou u afraden in een entreegebied voor mensen met dementie? Een deur compleet van glas, raampartijen tot aan de grond en de kleur wit/zwart is ook finesse. Dementerende hebben last van waarnemingen. Het is niet gewenst om mensen met dementie voor de gek te houden, maar wij kunnen wel helpen bij de beleving. Zorg dat er voldoende licht inval is, maar hou het entreegebied een beetje uit het zicht. Ze moeten niet het gevoel hebben dat ze willen weg willen. We moeten ze het niet gemakkelijk maken, maar ze wel een positief gevoel geven. Als u compleet out of the box zou mogen denken. Wat zou dan de ideale situatie zijn voor de inrichting van het entreegebied voor mensen met dementie? In een ideale situatie zie ik een gebouw voor dementie alleen of een aparte ingang. Zoals ik eerde als zei is veel lichtinval belangrijk, maar wat mij ideaal zou lijken is een gepaste voordeur. Ik bedoel dus geen draaideur van glas, maar een echte ouderwetse voordeur. Het is niet alleen belangrijk om de sfeer van vroeger in de woonkamers te brengen, maar ook al bij de entree. Het ziekenhuisgevoel moet nu wel langzaam weg in Nederland. In welke kernbegrippen zou u deze ideale situatie uiteenzetten? Herkenbaarheid, dementievriendelijk, positieve stimulans, openheid, duidelijkheid en toegankelijkheid 35

36 Bijlage 7 Transcriptie interview Heemshaven, Heemstede Hoe zou u het entreegebied, in de zorginstelling waar u werkt, omschrijven? Ik zou het als een positieve stimulans. Het is een vrij lichte entree die duidelijk is ingericht. Bij binnenkomst is er een indruk dat het een gesloten gebouw is. Elke afdeling heeft zijn eigen ingang. Op deze keuze is er ook gekozen voor een balie bij binnenkomst. Het is duidelijk dat de dementie afdeling achter glazen poortjes te vinden is. Welke indruk maakt het entreegebied op u bij het passeren? Het maakt voor mij een positieve indruk. Niet alleen omdat ik er werk, maar het straalt ook professionaliteit uit. Er bevinden zich frisse kleuren en veel lichtinval in het gebouw. Is het entreegebied van de zorginstelling waar u werkt bewust ingericht voor mensen met dementie? Er is wel voor een gesloten afdeling gekozen. Bij binnenkomst wordt er van iedereen verwacht zich te melden. Zonder pasje is er geen mogelijkheid tot toegang van de afdeling. Eenmaal op de afdeling van dementie is het overzichtelijk. Ziet u obstakels die als prettig worden ervaren door mensen met dementie in het entreegebied? Dat zou dan toch de routing zijn. We hebben gekozen voor een egale vloer zonder vlekken. Zo hebben de bewoners geen extra prikkels op de vloer. Het is erg gevaarlijk om een drukke vloer te plaatsen want dan ligt de focus op de grond. Wat erg prettig is dat de entree geen overgevoelige prikkels bezorgt. Het is voor dementerende erg onopvallend en nodigt niet uit om te ontsnappen. Ziet u obstakels die als onprettig worden ervaren door mensen met dementie in het entreegebied? Wat wij vaak zien is dat dementerende behoeften hebben aan veel licht, maar door veel licht te creëren is er glas nodig. Helaas een glas ook een negatieve prikkel. Het is belangrijk er goed mee om te gaan. Denk hierbij dat wij geen glas hebben dat tot de grond gaat. Ze moeten niet het gevoel hebben dat de vloer doorloopt. Wij werken daarom ook met kleine ramen die voldoende licht geven, maar wel met een duidelijke vensterbank erom heen. Wat zou u aanraden in een entreegebied voor mensen met dementie? Een entreegebied vraagt om licht en duidelijkheid vind ik. Het moet bij aankomst en binnenkomst een prettig gevoel geven. Een gevoel van welkom en duidelijkheid. Het moet uitnodigend zijn en bij binnenkomst duidelijk. Onder duidelijkheid bedoel ik natuurlijk om de weg te vinden. Dit geldt voor bezoeker, maar vooral voor dementerende. Het laatste stukje vrijheid wat deze mensen hebben is vrij rond bewegen op de afdeling. Wat zou u afraden in een entreegebied voor mensen met dementie? Een deur compleet van glas, raampartijen tot aan de grond en de kleur wit/zwart is ook finesse. Dementerende hebben last van waarnemingen. Het is niet gewenst om mensen met dementie voor de gek te houden, maar wij kunnen wel helpen bij de beleving. Zorg dat er voldoende licht inval is, maar hou het entreegebied een beetje uit het zicht. Ze moeten niet het gevoel hebben dat ze willen weg willen. We moeten ze het niet gemakkelijk maken, maar ze wel een positief gevoel geven. Als u compleet out of the box zou mogen denken. Wat zou dan de ideale situatie zijn voor de inrichting van het entreegebied voor mensen met dementie? In een ideale situatie zie ik een gebouw voor dementie alleen of een aparte ingang. Zoals ik eerde als zei is veel lichtinval belangrijk, maar wat mij ideaal zou lijken is een gepaste voordeur. Ik bedoel dus geen draaideur van glas, maar een echte ouderwetse voordeur. Het is niet alleen belangrijk om de sfeer van vroeger in de woonkamers te brengen, maar ook al bij de entree. Het ziekenhuisgevoel moet nu wel langzaam weg in Nederland. In welke kernbegrippen zou u deze ideale situatie uiteenzetten? Herkenbaarheid, dementievriendelijk, positieve stimulans, openheid, duidelijkheid en toegankelijkheid 36

37 Bijlage 8 Aantekeningen interview De Burcht, Hoogezand Open entree voor alle bewoners en bezoekers. Afdeling dementie gesloten inrichting maar toch gevoel van vrijheid. Woonkamers vlakbij de woningen van de bewoners plaatsen. Fotoprints op muren zijn goed. In het pand veel gebruik van gemaakt Zoveel mogelijk openheid creëren tussen Wel van belang om hekken of een natuurlijke afscheiding te plaatsen. Maar gevoel van vrijheid aanwezig houden. Bewoners met dementie moeten ver kunnen kijken naar de natuur of verkeer. De prikkels moeten ook in de tuin blijven Geen bankjes in de hallen of bij deuren Geen glas tot aan de grond. Dit veroorzaakt geen verwarring met doorlopende vloeren Geen foto s aan de wand, maar gewoon witte muren met witte deuren. Erg onhandig voor dementerende Nieuwe meubels, maar met een oude look De woonkamers worden ervaren als vroeger. Er liggen oude tafelkleedjes en ook een oud koffiezetapparaat. Veel planten voor het entreegebied Routing niet naar de entree, maar ervan af Er bevindt zich een tuin maar die kunnen dementerende alleen bereiken door begeleiding van een verzorgende of een familielid Positieve stimulans in de woonkamers Onhandige situatie voor mensen met dementie om van de derde verdieping naar de tuin te gaan 37

38 Bijlage 9 Formulier fenomenologisch onderzoek Entreegebied buitenzijde 1 Waarneming Wat zie ik? Indruk Welke gevoelens, emoties en/of gedachten ervaar ik?

39 Entreegebied binnenzijde 9 Waarneming Wat zie ik? Indruk Welke gevoelens, emoties en/of gedachten ervaar ik?

40 1 Bijlage 10 Afbeeldingen fenomenologisch onderzoek Entreegebied buitenzijde

41 7 8 Entreegebied binnenzijde

42

43 Bijlage 11 Samenvatting resultaten fenomenologisch onderzoek Fenomenologie: Wat ervaar ik in het moment van nu? Onderzoek naar de inrichting van een dementievriendelijk entreegebied Waarneming: - Glazen huis/hoge glazen entree - Modern - Hoekige/strakke entree - Huis met puntdak - Hout - Voordeur 1 2 Indruk: - Uitnodigend/welkom - Open - Mooi - Zakelijk en strak - Niet sfeervol/gezellig Waarneming: - Rond - Hout - (Drukke) ramen - (Oude) hotelentree/entree chinees/restaurant - Klassiek/stijlvol/luxe/gouden letters - Entree/roldeur Indruk: - Chique/Luxe - Ouderwets - Druk - Balzaal/bios/ziekenhuis/hotel typisch - Groot - Niet geschikt als zorginstelling Waarneming: - Moderne/strakke entree - Kleurloze entree (grijs) - Kille entree - Gesloten 3 Indruk: - Kil & koud - Gesloten/privacy (horizontale lijnen die tegenhouden) - Saai (kleuren) - Nare indruk/gevangenis - Klinische uitstraling - Niet uitnodigend/toegankelijk 43

44 Waarneming: - Rode loper - Glas in lood - Entree theater/bioscoop 4 Indruk: - Nostalgisch - Ouderwets - Donker - Niet uitnodigend - Onoverzichtelijk - Lijkt officieel, geeft decadent gevoel Waarneming: - Glas - Modern - Hoekig - Overheidsgebouw/gemeentehuis/kantoorpand - Massief houten blok als entree 5 Indruk: - Mooi - Vriendelijk - Niet uitnodigend - Saai - Kijkdoos Waarneming: - Koperen entree - Tunnel - Kerk 6 Indruk: - Creatief, abstract - Modern - Niet-passend - Warm - Spannend, mysterieus - Opgeslokt worden Waarneming: - Voormalig gemeentehuis Menaldum - Zuilen/pilaren - Hoog - Statig gebouw 7 Indruk: - Zakelijk/formeel - Gesloten, je voelt je niet welkom - Donker 44

45 Waarneming: - Woonhuis - Voordeur - Goed onderhouden - Voordeur van opa en oma 8 Waarneming: - Modern - Kantoor - Strak - Schoon - Draaideur Indruk: - Thuisgevoel/huiselijk - Herkenbaar - Duidelijk/overzichtelijk - Privacy, gesloten - Klein, knus Indruk: - Zakelijk/formeel - Licht - Open, welkom - Mooi - Kaal 9 Waarneming: - Hal woonhuis - Losse mat - Lege tafel - Volle entree Indruk: - Thuisgevoel/huiselijk - Gezellig - Vriendelijk - Warm - Uitnodigend - Praktisch 10 45

46 Waarneming: - Wachtkamer - Gang met banken en zitjes - Rustige kleuren - Verschillende vloeren Indruk: - Welkom - Druk - Goed gebruik van lichte kleuren - Klinisch 11 Waarneming: - Donker - Pilaren - Gele vloer - Donker plafond - Hal voormalig gemeentehuis Menaldum Indruk: - Donker (ondanks alle ramen) - Sfeerloos - Koud en kil - Hard 12 Waarneming: - Draaideur - Glas - Rond Indruk: - Licht - Toegankelijk/open - Zakelijk - Veel glas - Veel prikkels 13 Waarneming: - Grote hal - Veel hoeken - Houten balken - Open ruimte Indruk: - Druk - Open, onoverzichtelijk - Herkenbaar - Groot - Rommelig 14 46

47 Waarneming: - Veel kleuren - Gekleurd glas - Schuifdeuren - School Indruk: - Te druk - Hoog - Vrolijk - Ongezellig 15 Waarneming: - Smal - Donker - Hal van monumentaal pand - Ouderwetse gang - Marmeren vloer - Herenhuis Indruk: - Sjiek - Erg donker - Kil - Niet toegankelijk - Oud - Status 16 47