JEUGD EN GEZONDHEID. Gids voor scholen en kindercentra

Transcriptie

1 JEUGD EN GEZONDHEID Gids voor scholen en kindercentra GGD Rotterdam en omstreken Postbus LP Rotterdam Januari 2005

2 2 INHOUDSOPGAVE 1. VOORWOORD LEESWIJZER BESMETTELIJKE ZIEKTEN EN AANDOENINGEN INLEIDING... 8 ALGEMENE INFORMATIE... 8 ONGEVACCINEERDE KINDEREN MELDINGSPLICHT VAN SCHOLEN EN KINDERCENTRA AIDS BOF DIARREE DIFTERIE GEELZUCHT HEPATITIS A HEPATITIS B GRIEP HAND-, VOET- EN MONDZIEKTE HERPES WATERPOKKEN/GORDELROOS HERSENVLIESONTSTEKING (MENINGITIS) HOOFDLUIS KINKHOEST KRENTENBAARD (IMPETIGO) MAZELEN OORONTSTEKING... 28

3 ONTSTOKEN OGEN PAPEGAAIENZIEKTE (ORNITHOSE/PSITTACOSE) POLIO (KINDERVERLAMMING) PSEUDO-KROEP RODEHOND ROODVONK SCHIMMELINFECTIES RINGWORM ZWEMMERSECZEEM HOOFDSCHIMMEL (TINEA CAPITIS) SCHURFT STEENPUISTEN SPRUW TEKENBETENZIEKTE (LYMEZIEKTE) TETANUS TUBERCULOSE (TBC) VERKOUDHEID RS-VIRUS VIJFDE ZIEKTE (ERYTHEMA INFECTIOSUM) WORMEN WRATTEN ZESDE ZIEKTE (EXANTHEMA SUBITUM) ZIEKTE VAN PFEIFFER (KLIERKOORTS) OVERIGE ZIEKTEN EN AANDOENINGEN ALLERGIE EPILEPSIE LEGIONELLA... 51

4 LUI OOG SLECHTHORENDHEID EHBO EHBO-DRAAIBOEK EHBO-TROMMEL BLAREN BLOED-BLOEDCONTACT OF BLOED- SLIJMVLIESCONTACT BLOEDNEUS BOTBREUK EN ONTWRICHTING BRAKEN (OVERGEVEN) BRANDWONDEN BRIL-VALLEN BIJTWONDEN BUILEN EN BLAUWE PLEKKEN FLAUWVALLEN HERSENSCHUDDING HYPERVENTILATIE (INGESCHEURDE) NAGEL INSECTENBETEN KNEUZING EN VERSTUIKING/VERZWIKKING OOGLETSEL SHOCK SPIERKRAMP SPLINTERS TAND ERUIT VERDRINKING (DRENKELING) VERGIFTIGING... 72

5 VERSLIKKEN VOORWERPEN IN NEUS EN OOR WONDEN (SNIJ- EN SCHAAFWONDEN) ZONNESTEEK/WARMTE STUWING GIFTIGE PLANTEN HYGIËNE IN HET KINDERCENTRUM INLEIDING IN HYGIËNE PERSOONLIJKE HYGIËNE HOEST- EN NIESDISCIPLINE VOEDING EN HYGIËNE FLESVOEDING EN HYGIËNE MONDHYGIËNE EN TANDENPOETSEN TOILETHYGIËNE PEUTERS HYGIËNE OMTRENT VERSCHONEN SCHOONMAKEN DESINFECTEREN HOE OM TE GAAN MET BLOED SCHOONMAAKSCHEMA KINDERCENTRA VENTILEREN HYGIËNE ZANDBAKKEN HUISDIEREN EN ONGEDIERTE ADRESSEN ADRESSEN BIJ ONDERWERPEN IN DE GIDS OVERIGE ADRESSEN GGD CLUSTER JEUGD

6 6 1. VOORWOORD Dit handboek is een geactualiseerde en meer beknopte versie van de gids Jeugd en Gezondheid. Deze gids is een praktische handleiding bij voorkomende gezondheidsproblemen waarmee men te maken kan krijgen op scholen en kindercentra. Nieuw is een hoofdstuk over hygiëne in kindercentra. Deze Gids Jeugd en Gezondheid is bedoeld ter ondersteuning van al diegenen die in het tweede milieu van kindercentra en basisscholen medeverantwoordelijk zijn voor de gezondheid van kinderen. De wijzer geeft uitleg, advies en verwijzingsmogelijkheden over gezondheid. De gids is altijd voor verbetering vatbaar. We horen daarom graag uw opmerkingen.

7 7 2. LEESWIJZER Het handboek dat voor u ligt bevat informatie over een veelheid aan onderwerpen die betrekking hebben op de gezondheid van kinderen van 0 tot 12 jaar. De indeling van dit handboek kent een bepaalde logica die overzichtelijk is weergegeven in de inhoudsopgave. In grote lijnen kenmerkt de indeling zich door een verdeling in vier hoofddelen: besmettelijke ziekten, overige aandoeningen, EHBO (hoofdstuk 3 t/m 5) en hygiëne die elk weer opgedeeld zijn in paragrafen. De paragrafen van hoofdstuk 3 en 5 staan zoveel mogelijk in alfabetische volgorde gerangschikt. Hoofdstuk 6 bevat een lijst van giftige planten en hoofstuk 8 geeft adressen bij onderwerpen in de gids, meer algemene adressen en adressen van de districtskantoren van de GGD. Over het algemeen zal de inhoudsopgave voldoende aanwijzingen geven voor een praktisch gebruik van dit handboek. Bovendien zijn alle besproken onderwerpen opgenomen in de index achterin de gids. In de paragrafen bespreken we de onderwerpen zoveel mogelijk via antwoorden op een vaste reeks vragen. Deze vragen zijn voor infectieziekten: Wat is het?, ofwel: hoe omschrijven we het probleem. Hoe krijg je het?, ofwel: wat is de oorzaak van het probleem. Wat kunt u als leerkracht/leidster doen? en Wat kan de school of het kindercentrum doen?, ofwel: hoe treden we handelend op. Weren van de school/het kindercentrum?, ofwel: mag het kind met deze aandoening komen of niet. Voor het hoofdstuk over EHBO luiden de vragen: Wat is het en wat zijn de verschijnselen? ofwel: waaraan kunt u merken wat het kind scheelt. Wat doet u eerst? of Wat moet u doen? ofwel: wat is het allerbelangrijkste en welke stappen volgen daarna. Wat is verder van belang? ofwel: zaken die u moet weten om het kind op de juiste wijze te begeleiden. Alarmnummers en Voor meer informatie verwijzen naar instanties/telefoonnummers waar u terecht kunt met vragen of voor hulp. Kopiëren met bronvermelding is toegestaan. Wijzigingen van inhoudelijke aard dienen te worden doorgegeven aan de GGD Rotterdam en omstreken.

8 8 3. BESMETTELIJKE ZIEKTEN EN AANDOENINGEN 3.1. INLEIDING Algemene informatie In dit hoofdstuk vindt u informatie over besmettelijke ziekten, of een kind met die ziekte wel naar school of naar het kindercentrum mag komen, en welke maatregelen genomen moeten worden. Voorafgaande aan de beschrijving van de diverse besmettelijke ziekten en aandoeningen vindt u algemene informatie. We bespreken redenen waarom zieke kinderen thuis zouden moeten blijven, geven informatie over het doormaken van een infectieziekte in het algemeen en over vaccinaties. Ook komt het melden van besmettelijke ziekten bij de GGD aan de orde. Speciale aandacht wordt besteed aan de meldingsplicht die scholen en kindercentra hebben volgens de nieuwe infectieziektenwet. Wat te doen bij zieke kinderen? Wanneer kunnen zieke kinderen naar school of naar het kindercentrum en wanneer moeten zij thuisblijven? Dit is een vraag waar elke school en elk kindercentrum regelmatig mee te maken krijgt. Soms ontstaat er veel verzuim als opvoeders snel geneigd zijn hun kind thuis te houden. Daardoor moet het kind steeds weer wennen aan een andere situatie en kan het een leerachterstand oplopen. Anderzijds gebeurt het ook wel dat een kind naar school of naar het kindercentrum komt en ziek blijkt te zijn. Bij verzuim door ziekte spelen de volgende argumenten een rol: de gezondheid en het welbevinden van het kind. de gezondheid van de andere kinderen. De gezondheid en het welbevinden van het kind De gezondheid van het (in lichte mate) zieke kind is minder snel in het geding dan velen denken. Voor kinderen met verhoging (tot 38,5 ) is het bijvoorbeeld niet schadelijk buiten te spelen. De meeste licht zieke kinderen kunnen best meedoen met de activiteiten. Het ongemak dat ze daarbij ervaren bijvoorbeeld als zij een snotneus hebben of lichte pijn, hoeft helemaal niet groter te zijn dan wanneer ze thuis waren gebleven. Regelmatig maken opvoeders zich zorgen over de lichamelijke kwetsbaarheid van hun kind. Zij hebben dan soms de neiging voorzichtig aan te doen. Verzuim is zinnig als aan te geven is dat thuisblijven voordeel biedt boven naar school of naar het kindercentrum gaan. Kinderen die zich niet lekker voelen hebben vaak behoefte aan extra aandacht. Sommigen, ook afhankelijk van de situatie, wensen de aanwezigheid van de meest vertrouwde persoon. Inspanning kan voor het zieke kind teveel worden. In deze gevallen is het kind thuis beter op zijn plaats. Wanneer een kind zich prettig voelt, heeft dit ongetwijfeld enige invloed op het verloop van de ziekte. Als het kind op school/kindercentrum duidelijk merkbaar ziek wordt en de leerkracht/leidster meent dat het kind medische hulp nodig heeft, dient deze de opvoeders uiteraard direct te waarschuwen. Van alle kinderen zouden telefoonnummers bekend moeten zijn waar de opvoeders overdag bereikbaar zijn. Bij de inschatting van de noodzaak opvoeders te waarschuwen zal het personeel terecht vaak aan de veilige kant blijven. Voorop staat geen risico te nemen. Wellicht ten overvloede wijzen we erop dat het

9 9 de verantwoording is van de opvoeders om de huisarts in te schakelen voor onderzoek en behandeling van hun zieke kind. Uiteraard moeten medewerkers niet wachten op de ouders als ze denken dat er acute medische hulp nodig is. Voorbeelden van dergelijke gevallen zijn: een kind dat het plotseling benauwd krijgt een kind dat bewusteloos raakt of niet meer goed op je reageert een kind met plotselinge hoge koorts en rode vlekjes op de huid ongevallen Om chaos en paniek te voorkomen is het belangrijk dat in het team wordt afgesproken wie de arts waarschuwt, wie bij het zieke kind blijft en wie de rest van de groep opvangt. Is de huisarts niet bereikbaar aarzel dan in noodsituaties niet om een ambulance te bellen. Vermeld daarbij altijd duidelijk de naam en het adres van de school of het kindercentrum Discussie ontstaat soms wanneer de leerkracht/ leidster het beter vindt dat het kind thuis is en de opvoeders het kind naar school of naar het kindercentrum brengen. Overleg met de opvoeders is hierbij onontbeerlijk. Problemen doen zich voor als de leerkracht/leidster van oordeel is dat de opvoeders geen verantwoorde beslissing nemen. De opvoeders hebben hierin de eindverantwoordelijkheid. Opvoeders dwingen hun kind mee naar huis te nemen, kan dan ook alleen als de school of het kindercentrum de beslissing van de opvoeders volstrekt onverantwoordelijk vindt en de directe verantwoordelijkheid voor het kind in deze omstandigheden niet meer wil of kan dragen. Maak uw zorgen over het kind wel goed aan de opvoeders duidelijk. Spreek als school/kindercentrum af hoe u omgaat met zieke kinderen in het algemeen. De gezondheid van de andere kinderen en wering Bij besmettelijke ziekten kan de gezondheid van de andere kinderen in het gedrang komen wanneer het zieke kind de school of het kindercentrum bezoekt. Daarom kan het soms zinvol zijn om een kind met een besmettelijke ziekte thuis te houden. We spreken dan over het weren van een kind. Als u denkt dat wering van een kind aan de orde is, overleg dan altijd met de afdeling Algemene Infectieziekten van de GGD. Wering wordt alleen geadviseerd als een ziekte zo ernstig is dat het gerechtvaardigd is. Voor ziektes die bij kinderen met een normale afweer zo weinig klachten veroorzaken dat ze gewoon naar school of het kindercentrum kunnen, wordt geen wering geadviseerd. Bovendien moet duidelijk zijn, en naar redelijkheid vast staan welke ziekte een kind heeft. Daarvoor moet het kind meestal door een arts onderzocht zijn. Daarnaast moet wering een effectieve maatregel zijn. Veel besmettelijke ziekten worden al overgedragen in de periode voordat een kind ziekteverschijnselen krijgt, dan is wering van een kind dat al ziek is meestal niet zinvol. Een aantal ziekteverwekkers komt zo algemeen voor dat wering van zieke kinderen gewoon niet helpt, zoals bij verkoudheid. Soms kan een ziekte heel ernstig zijn, maar is deze in de dagelijkse omgang niet overdraagbaar. Dan is er natuurlijk ook geen reden tot wering. Overigens is er geen wetgeving die het weren van kinderen kan afdwingen. Bij een advies tot wering wordt een beroep gedaan op het verantwoordelijkheidsbesef en de medewerking van opvoeders. Het belang van het kind en de opvoeders wordt zo zorgvuldig mogelijk afgewogen tegen het belang van de volksgezondheid. Wering willen we niet te lichtvaardig toepassen. In de volgende paragraven bespreken we per ziekte of wering geadviseerd wordt. In uitzonderingsgevallen kan een kind door een aandoening of medische behandeling extra kwetsbaar zijn voor een bepaalde ziekte. Het is dan soms zinvoller het kwetsbare kind tijdelijk thuis te houden dan het zieke kind te weren. Overigens is het de verant-

10 10 woordelijkheid van de opvoeders van een dergelijk kwetsbaar kind de school of het kindercentrum hiervan op de hoogte te brengen. Het gaat hierbij niet om kinderen die 'snel kou vatten', maar om bijzondere, specialistische ziektebeelden! Het is belangrijk om opvoeders op een duidelijke manier te informeren over een op school of op het kindercentrum heersende besmettelijke ziekte. Daarmee voorkomt u angst, en opvoeders weten welke doeltreffende maatregelen er genomen kunnen worden. Soms is het voldoende om alleen opvoeders die een kind in dezelfde groep hebben te informeren. De GGD is de school en het kindercentrum hierbij behulpzaam. Besmettelijke ziekten Besmettelijke ziekten, ook wel infectieziekten genoemd, kunnen ontstaan nadat ziekteverwekkers het lichaam zijn binnengedrongen. Vaak zijn de binnendringers microscopisch kleine organismen zoals bacteriën, virussen en schimmels. Soms kunnen dit ook parasieten zijn zoals mijten, luizen en wormpjes. Ziekteverwekkers dringen niet zomaar het lichaam binnen. Eerst moeten barrières worden overwonnen zoals de huid en de slijmvliezen van mond, luchtwegen en ingewanden. Lukt het toch om binnen te komen, dan wil dat nog niet zeggen dat ziekte automatisch het gevolg is. Eerst moet de indringer voldoende gelegenheid hebben gehad om zich te vermeerderen. Het lichaam heeft een systeem dat indringers tegenhoudt, aanvalt en uit de weg ruimt. Meestal is die aanval succesvol, zodat je je van veel binnendringers niet eens bewust wordt: de lichaamsafweer heeft dan de binnendringers al opgeruimd vóórdat je ziek wordt. De periode tussen binnendringen van de ziekteverwekkers en het al dan niet ontstaan van ziekteverschijnselen wordt incubatietijd genoemd. Het opbouwen van de afweerreactie kost enige tijd. Na genezing is er meestal een periode waarin je de ziekte niet opnieuw kunt krijgen, waarin je immuun bent. Bij een volgende besmetting met dezelfde ziekteverwekker, herkent de lichaamsafweer deze meteen en komt het afweersysteem extra snel op gang. Het afweersysteem heeft als het ware onthouden om welke bacterie of welk virus het ging en kan de binnendringers onschadelijk maken voordat ze ziekte kunnen veroorzaken. Bij vaccinaties bootst men een natuurlijke infectie na om immuniteit, veelal levenslang, op te bouwen. Rijksvaccinatieprogramma Tegen een aantal infectieziekten is bescherming mogelijk door vaccinatie. Het doel van vaccinaties is om ernstige ziekten, die gecompliceerd kunnen verlopen, te voorkomen en er voor te zorgen dat de ziekteverwekker uit de bevolking verdwijnt. Er wordt voor de meeste van die ziekten verscheidene malen ingeënt, omdat de afweer pas na meerdere vaccinaties voldoende is opgebouwd. Deze inentingen vinden plaats in het kader van het zogeheten Rijksvaccinatieprogramma. De Entadministratie houdt de registratie ervan bij en roept kinderen automatisch op. De vaccinaties vinden voor kinderen tot en met 4 jaar plaats op het consultatiebureau, en voor oudere kinderen bij de GGD. In uitzonderingsgevallen krijgen kinderen de prikken bij hun huisarts. Kinderen vanaf vier jaar die, om welke reden dan ook, een of meer vaccinaties hebben gemist, kunnen bij de GGD alsnog worden ingeënt. Daarvoor kunnen opvoeders een afspraak maken via de Entadministratie, tel Het Rijksvaccinatieprogramma (per 1 september 2002) ziet er als volgt uit:

11 11 Leeftijd Inenting 2 maanden DKTP 1 + Hib 1 3 maanden DKTP 2 + Hib 2 4 maanden DKTP 3 + Hib 3 11 maanden DKTP 4 + Hib 4 14 maanden BMR 1 + MenC 4 jaar DTP 5 + ak 9 jaar DTP 6 BMR 2 Uitleg afkortingen: DKTP = difterie, kinkhoest, tetanus, polio DTP = difterie, tetanus, polio BMR = bof, mazelen, rodehond Hib = Haemophilus influenzae type b, (zie: hersenvliesontsteking) ak = acellulair kinkhoest vaccin Men C = meningokokken vaccin C Het hiervoor vermelde schema is het standaardschema. Er zijn soms redenen om er vanaf wijken. Dit wordt per individu bepaald door de arts die vaccineert. Bijverschijnselen Bij sommige inentingen kunnen bijverschijnselen optreden. Deze zijn meestal licht van aard. Hieronder volgt een opsomming van de bijverschijnselen per inenting. Meer informatie hierover kan degene geven die de inenting verzorgt. Inenting Mogelijke bijverschijnselen DKTP spierpijn en roodheid op de plaats van de prik lichte temperatuurverhoging gedurende maximaal 24 uur DTP spierpijn en roodheid op de plaats van de prik BMR Klachten meestal pas een week na de injectie; lichte temperatuurverhoging rode vlekjes over het lichaam pijnlijke gewrichten Hib spierpijn en roodheid op de plaats van de prik lichte temperatuurverhoging AK Men C pijn, roodheid en zwelling op plaats van de prik spierpijn en roodheid op de plaats van de prik lichte temperatuurverhoging Als een kind koorts heeft (meer dan 38,5 C bijvoorbeeld) is het verstandig om dit niet te laten inenten. Bij bepaalde ziekten van het afweersysteem zijn een aantal vaccinaties niet toegestaan. Vaccinatie gebeurt dan in overleg met de behandelend arts. Ongevaccineerde kinderen In Nederland is deelname aan het Rijksvaccinatieprogramma niet wettelijk verplicht. Er zijn ouders die bijvoorbeeld vanwege hun levensbeschouwing besluiten om hun kinderen niet te laten vaccineren. Dit is met name een risico voor het ongevaccineerde kind

12 12 zelf, dat is niet beschermd als het met de veroorzakers van de betreffende ziekten in aanraking komt. De kans dat een niet gevaccineerd kind andere kinderen met een ziekte uit het Rijksvaccinatieprogramma besmet is uiterst klein. De meeste ziekten uit het Rijksvaccinatieprogramma komen in Nederland zelden meer voor, bovendien zullen de meeste andere kinderen uit de groep wel gevaccineerd zijn en dus geen risico lopen. Het is vanuit medisch oogpunt niet nodig om ongevaccineerde kinderen per definitie toelating tot een kindercentrum te weigeren. (Ook kinderen die wel aan het Rijksvaccinatieprogramma deelnemen hebben pas op z'n vroegst op de leeftijd van 4 maanden hun basisserie DKTP-Hib voltooid, terwijl ze de eerste BMR pas met 14 maanden krijgen) Het is wel belangrijk dat van elk kind bekend is of het gevaccineerd is of niet en welke vaccinaties het gehad heeft. Registratie van de vaccinatiestatus van de kinderen door het kindercentrum Ondanks het feit dat in Nederland meer dan 95% van de kinderen deelneemt aan het Rijksvaccinatieprogramma komen er incidenteel nog gevallen of soms zelfs epidemieën voor van kinkhoest, mazelen en polio. Als een dergelijk ziektegeval zich voordoet op een school/kindercentrum is het belangrijk om te weten of de andere kinderen in de groep beschermd zijn tegen de ziekte. Soms is het dan namelijk nodig niet beschermde kinderen alsnog met spoed te vaccineren. Daarnaast kan het gebeuren dat een kind op een kinderdagverblijf een forse verwonding krijgt waarbij er een risico is op tetanus. Niet gevaccineerde kinderen krijgen dan in principe op de EHBO een behandeling met antistoffen tegen tetanus. Om deze redenen is het voor een school/kindercentrum belangrijk om te weten of de kinderen zijn ingeënt. Het is verstandig om al bij het kennismakingsgesprek met de ouders vast te leggen welke inentingen het kind heeft gehad en wanneer. Daarna is het zinvol om bij voortgangsgesprekken met de ouders of bij de overgang naar een andere groep de vaccinatiestatus van het kind opnieuw te bekijken. Vaccinaties buiten het Rijksvaccinatie-programma Aan kinderen die een verhoogd risico hebben om bepaalde ziektes op te lopen worden soms buiten het Rijksvaccinatieprogramma om nog andere vaccinaties gegeven. Zo kunnen kinderen die op vakantie gaan naar de tropen worden gevaccineerd tegen enkele tropenziekten. Kinderen die op familiebezoek gaan naar Turkije of Marokko kunnen worden gevaccineerd tegen hepatitis A. Kinderen met een of twee allochtone ouders krijgen een BCG- vaccinatie tegen tuberculose en vaccinaties tegen hepatitis B. Zwangere vrouwen Er zijn enkele infectieziekten die bij zwangere vrouwen een verhoogd risico geven op een miskraam of aangeboren afwijkingen bij het kind. Dit betreft met name rode hond en vijfde ziekte. Voor deze ziektes geldt dat als je de infectie hebt doorgemaakt je de rest van je leven beschermd bent. Dan is er dus ook geen risico voor de zwangerschap. Ook als je ingeent bent tegen de ziekte loop je geen risico meer. Leidsters die zwanger willen worden kunnen eventueel in overleg met de bedrijfsarts of eigen huisarts bloedonderzoek laten verrichten om te zien of zij tegen bovengenoemde ziektes beschermd zijn. Als een van de genoemde ziektes zich voordoet op het kindercentrum kun je met de GGD overleggen over het verdere beleid. De GGD zal nagaan of het daadwerkelijk om de betreffende ziekte gaat en zo nodig verdere maatregelen adviseren. Infectieziektebestrijding Een van de taken van de GGD is de verspreiding van infectieziekten tegen te gaan. Behalve door het bijdragen aan de vaccinaties doet de GGD dit door actief besmettelijke

13 13 ziektes op te sporen. Als iemand een infectieziekte heeft en behandeling nodig heeft, gebeurt dit door de huisarts of de specialist van de betrokkene. De taak van de GGD is om de gevolgen van ziektes voor de omgeving te beperken. Dit kan door maatregelen te treffen of advies hierover te geven aan andere instanties. Zo nodig stelt de GGD een onderzoek in naar de bron van de infectieziekte en naar de contacten van de patiënt, een zogenoemd bron- en contactonderzoek. Het kan ook gaan om voorlichting en informatie over de preventie en de risico's van infectieziekten die heersen. Melden van infectieziekten Om de hiervoor genoemde taak goed te kunnen uitvoeren, is het belangrijk dat bepaalde infectieziekten bij de GGD worden gemeld. Dit is geregeld in de wet Infectieziekten, die in 1999 (vernieuwd) ingegaan is. Volgens deze wet hebben artsen, laboratoria, maar ook instellingen zoals scholen en kindercentra een aangifteplicht. Hieronder volgen eerst de ziektes die de (huis)arts moet melden bij de GGD: Buiktyfus Difterie Dysenterie Geelzucht Kinkhoest Mazelen Meningitis Rodehond Polio Papegaaienziekte Paratyfus Tetanus T.b.c. Er zijn nog meer ziekten waarvoor een meldingsplicht bestaat; deze worden echter niet in de gids Jeugd en Gezondheid besproken. Ook meldingen door niet-artsen zijn van groot belang. Kindercentra en scholen kunnen telefonisch mededeling doen aan de GGD bij het vermoeden van deze infectieziekten. Het is vanzelfsprekend niet de bedoeling dat kindercentra de rol van de arts overnemen, maar door vroegtijdig overleg met de afdeling Infectieziekten kunnen sneller maatregelen genomen worden, of kan verwarring voorkomen worden.

14 MELDINGSPLICHT VAN SCHOLEN EN KINDERCENTRA Volgens de nieuwe Infectieziektenwet zijn kindercentra en scholen verplicht om aan de GGD te melden wanneer er meer kinderen dan normaal zijn met bepaalde aandoeningen. Dit betekent dat scholen en kindercentra zelf ook verantwoording hebben op het gebied van infectieziekten. Hierover heeft de school in november 1999 een brief met de zogenaamde groene kaart ontvangen. We geven hier toelichting bij de aandoeningen die u moet melden. MAAGDARMPROBLEMEN; BRAKEN EN DIARREE We denken hierbij aan plotseling optredende klachten. De ontlasting is waterdun tot breiig, meer dan drie keer per dag. Hierbij kan ook gespuugd worden, en er kunnen andere klachten zijn; koorts, en bloed en slijm bij de ontlasting. Als dit in korte tijd bij meerdere kinderen in de groep ontstaat, neem dan contact op met de GGD. We kunnen onderzoek doen naar de oorzaak, advies en voorlichting geven. Zeker als het aantal kinderen met klachten oploopt tot 1/3 van de groep, dient u ons in te schakelen. Zie voor meer informatie de paragraaf over diarree. GEELZUCHT Het meest opvallend bij een kind met geelzucht is het geel verkleurde oogwit. Daarbij is de huid ook vaak gelig. Het kind kan hangerig zijn en klagen over misselijkheid en buikpijn. Geelzucht is een symptoom van leverontsteking. Dit kan veroorzaakt worden door het hepatitis A virus, wat besmettelijk kan zijn via de ketting; w.c handen eten en drinken. Ieder geval van geelzucht bent u verplicht te melden bij de GGD. We zoeken dan uit wat er precies aan de hand is en of er maatregelen nodig zijn. Het kan zijn dat groepsgenootjes en medewerkers voor een beschermende injectie in aanmerking komen. Zie voor meer informatie de paragraaf over geelzucht. SCHURFT Dit is een huidaandoening die veroorzaakt wordt door een beestje, de schurftmijt. Deze geeft plekjes tussen de vingers, aan de binnenkant van de polsen, de oksels, rondom de navel en de geslachtsdelen en de zijkant van de voetzolen. Kinderen met schurft kunnen veel jeuk hebben, vooral s nachts, wat slaapproblemen kan geven. Er is langdurig huidcontact nodig om de mijt over te kunnen brengen. Op school besmetten kinderen elkaar zelden, maar bij kleinere kinderen die verzorging nodig hebben moeten we wel rekening houden met overdracht. Als drie of meer kinderen jeukklachten aangeven en plekjes hebben neem dan in ieder geval contact op met de GGD. Natuurlijk mag u eerder met ons overleggen als u hoort dat één van de kinderen schurft heeft. Zie voor meer informatie de paragraaf over schurft. HUIDUITSLAG Dit mag breed geïnterpreteerd worden. Een paar voorbeelden; schilferende rode plekjes, rode uitslag bij een ziekte met verhoging of koorts, zweertjes, pukkeltjes, schilferende kale plekjes in het haar, rode plekken die blaren vormen. Als twee of meer kinderen binnen twee weken dezelfde klachten hebben, neem dan contact op met de GGD. Vaak is al bekend wat er aan de hand is doordat kinderen bij hun huisarts geweest zijn. U kunt dan verdere informatie vinden in de betreffende paragrafen. Zonodig kunnen we vanuit de GGD helpen met onderzoek naar de oorzaak en per situatie passende maatregelen adviseren.

15 15 Ernstige aandoeningen die mogelijk besmettelijk zijn Laat uw gezonde verstand spreken. Als u bepaalde klachten, die u niet vertrouwt, bij meerdere kinderen ziet, neem dan contact op met de GGD. Bijvoorbeeld als verschillende kinderen ernstige hoestklachten hebben. Of er is één kind met een ernstige aandoening zoals hersenvliesontsteking, die mogelijk besmettelijk is. Per situatie bekijkt de GGD of er acties nodig zijn. De wet zegt niets over de wijze van melden, of de termijn waarbinnen dit moet gebeuren. De GGD Rotterdam stelt voor dit op de volgende manier te doen: de aandoening binnen 24 uur telefonisch te melden aan de afdeling Algemene Infectieziekten, tel , of via faxnr De GGD is 24 uur per dag en 7 dagen per week bereikbaar. (De roze meldingsbriefjes, die vroeger gebruikt werden, zijn vervallen.) Volgens de wet dient u bij een melding het aantal gevallen door te geven zonder de persoonsgegevens van de betrokkenen. Om het nemen van maatregelen te vergemakkelijken verzoeken wij u om de opvoeders toestemming te vragen of de persoonsgegevens doorgegeven mogen worden aan de GGD. Op die manier kunnen we adequater en doelgerichter maatregelen nemen. Dit zijn de gegevens die voor ons van belang zijn; Om welke aandoening gaat het? Naam, geboortedatum, geslacht en huisarts Is er onderzoek gedaan, door wie? Hoe is de aandoening vastgesteld? Wie is de behandelend arts? Het is vanzelfsprekend dat eventuele vervolgacties in overleg met de school of het kindercentrum worden afgesproken. Ook stellen we de schoolarts en/of de jeugdverpleegkundige op de hoogte AIDS Wat is het? Aids is de afkorting van de Engelse woorden Acquired Immune Deficiency Syndrome, wat zoveel wil zeggen als een door infectie opgelopen verzwakking van het afweersysteem. Aids wordt veroorzaakt door een virus, het HIV (Human Immunodeficiency Virus). Wanneer iemand met HIV geïnfecteerd wordt, is die persoon seropositief. Dit betekent niet dat hij al ziek is, maar wel dat het virus in het lichaam aantoonbaar is. Doordat het afweersysteem geleidelijk aan wordt afgebroken, krijgen allerlei ziekteverwekkers, waar het lichaam zich normaal goed tegen kan verdedigen, nu een kans om toe te slaan. Wanneer daardoor, bij iemand die seropositief is, zich ziektes voordoen die normaal gesproken geen kans krijgen, spreken we van de ziekte aids. Mensen met HIV hoeven niet voortdurend ernstig ziek te zijn. De ziekte wordt geremd door medicijnen, maar is tot nu toe nog steeds niet te genezen. De behandeling bestaat uit verschillende medicijnen tegelijkertijd (combinatietherapie) die gewoonlijk op vaste tijden ingenomen moeten worden. Deze behandeling kan door bijwerkingen als zwaar ervaren worden.

16 16 Hoe krijg je het? Het virus is overdraagbaar via bloed, sperma en vaginaal vocht maar ook door moedermelk. Contact met deze lichaamsvochten kan leiden tot besmetting. Voor een infectie met het aidsvirus (HIV) is het noodzakelijk dat het virus in de bloedbaan terecht komt. Dat kan ook gebeuren als iemand zich prikt aan een besmette spuit. Je krijgt het niet door een spatje besmet bloed op een intacte huid. Je krijgt het ook niet door speeksel, huidcontact, niet door zoenen, niezen of hoesten, niet door zweet of tranen en niet door gemeenschappelijk gebruik van glazen, borden, potloden, toilet of bordenwisser. Kinderen kunnen elkaar niet infecteren door oppervlakkig bijten, krabben of knuffelen. Wat kunt u doen? Het HIV is niet overdraagbaar via sociaal verkeer. Als bekend wordt dat een kind of leerkracht/leidster seropositief is, zijn geen specifieke maatregelen nodig zolang de normale hygiënische regels worden toegepast. Wel is het belangrijk om voldoende en duidelijke informatie te verstrekken als bekend is dat iemand seropositief is. Daardoor kan angst worden voorkomen of weggenomen. Echter iemand die seropositief is, is niet verplicht om dit bekend te maken aan anderen. De GGD kan ondersteuning verlenen in een dergelijke situatie en voor benodigde informatie zorgen. Bescherming van de belangen van de betrokkenen is doorslaggevend bij het bepalen van de actie. Wanneer er sprake is van bloed-bloedcontact of boed-slijmvliescontact tussen kinderen of kinderen en leerkrachten, neem dan zo snel mogelijk contact op met de GGD, afdeling Infectieziekten. Bloed-bloed- of bloed-slijmvliescontact kan ontstaan; als bloed van de ene persoon in een verse wond komt van een andere persoon, bij een diepe, open bijtwond, als een persoon zich prikt aan een gebruikte injectienaald. als bloed van een persoon in de ogen of mond van iemand anders komt. Naar gelang de situatie onderneemt de GGD actie. Als iemand mogelijk besmet is door een persoon met HIV, kan soms een medicijnkuur geadviseerd worden om de besmetting tegen te gaan. Zie ook de uitgebreidere paragraaf hierover in hoofdstuk 5. Weren van de school of het kindercentrum? Bij aids of seropositiviteit is het niet nodig het kind te weren. Normaal sociaal contact levert geen gevaar op voor anderen BOF Wat is het? De bof is een ontsteking met zwelling van de oorspeekselklier veroorzaakt door een virus. De incubatie-tijd varieert van 2 tot 3 weken. De ziekte is besmettelijk van 5 dagen voor de zwelling tot 9 dagen na de zwelling. De verschijnselen zijn : dikke wang(en) en hals gedurende ongeveer 7 tot 10 dagen pijn in of achter het oor, vooral bij kauwen of slikken droge mond soms koorts soms hoofdpijn. Complicaties:

17 17 complicaties komen zelden voor, soms komt een hersenvliesontsteking voor, alvleesklierontsteking of zaadbalontsteking. Dit laatste komt bij jongens echter zelden voor en leidt meestal niet tot onvruchtbaarheid. Bij volwassen mannen die de bof krijgen is de kans op onvruchtbaarheid groter. De ziekte kan zonder verschijnselen verlopen. Na de bof is men waarschijnlijk levenslang immuun. Vanaf 1987 worden kinderen gevaccineerd tegen bof volgens het rijksvaccinatieprogramma. Hoe krijg je het? Het virus verspreidt zich via kleine, in de lucht zwevende vochtdruppeltjes uit de neus, keel en mond van het zieke kind. Wat kunt u doen? Melding is niet verplicht; overleg met de GGD kan wel prettig zijn vanwege mogelijke vragen of bezorgdheid. Leer kinderen hoest- en niesdiscipline aan. Dat wil zeggen leer kinderen om niet in de richting van een ander te hoesten en te niezen door: een hand voor mond en neus te houden hun hoofd van anderen weg te draaien, of als dit niet mogelijk is, het hoofd te buigen op tijd te snuiten. Weren van de school of het kindercentrum? Bij de bof is het niet nodig het kind te weren DIARREE Wat is het? Bij diarree is er sprake van een brijachtige tot waterdunne ontlasting. Als een kind per dag meer dan drie keer dunne ontlasting produceert, spreken we van diarree. De diarree kan plotseling beginnen en een paar dagen duren. We hebben het dan over acute diarree. Het kan gepaard gaan met misselijkheid, braken en koorts. Diarree is over het algemeen onschuldig en gaat vanzelf weer over, maar soms verloopt het ernstiger; met hoge koorts en bloed bij de ontlasting. Bij jonge kinderen is er sneller gevaar voor uitdroging door vochtverlies. Er is dan contact met een arts nodig. De diarree kan ook minder hevig zijn en langer dan drie weken, soms maanden aanhouden. We spreken dan van chronische diarree. Hierbij bestaat gevaar voor vermagering. De diarree kan ook afgewisseld worden met harde ontlasting. We noemen dat valse diarree. Dit is geen echte diarree maar diarree ten gevolge van verstopping. In dat geval sluit de harde ontlasting de darm af en de ontlasting erboven gaat "rotten", wordt dun en loopt erlangs. Hoe krijg je het? Acute diarree kan veroorzaakt worden door: Een infectie met bacteriën of virussen die van mens tot mens overgebracht kunnen worden. Bij de meeste infecties gaat de overdracht via ontlastingdeeltjes aan de handen naar de mond of via besmet speelgoed dat in de mond wordt gebracht. Er zijn ook virussen die via hoesten verspreid kunnen worden en diarree kunnen veroorzaken.

18 18 Voedselvergiftiging: hierbij zit de ziekteverwekker in bedorven voedsel of in verontreinigd drinkwater; deze diarree treft alleen die mensen, die het betreffende voedsel gegeten of het betreffende water gedronken hebben. Dit is gewoonlijk niet van mens tot mens overdraagbaar. Chronische diarree kan veroorzaakt worden door: beschadiging van de darm na een infectie of ten gevolge van een darmziekte infectie elders in het lichaam (bijvoorbeeld oorontsteking, ontstoken amandelen, kinderziekten) allergie zeer vezelrijke voeding antibiotica wormpjes stress en/of onzekerheid Valse diarree komt door : verstopping Wat kunt u doen? Bij acute diarree Als er meerdere gevallen van plotselinge diarree zijn in een groep, overleg dan met de GGD. Deze zoekt uit wat mogelijke oorzaken kunnen zijn en adviseert passende maatregelen. Om eventuele besmetting van andere kinderen te voorkomen is een goede hygiëne erg belangrijk. Zorg ervoor dat iedereen zich hieraan houdt. Geef de opvoeders van een kind met diarree hygiënische adviezen. na het verschonen van een kind elke keer de handen wassen kinderen verschonen op een schone papieren ondergrond en/of het aankleedkussen direct erna schoonmaken. kinderen aanleren na toiletgebruik de handen te wassen gebruik maken van vloeibare zeep en papieren handdoeken als diarree voorkomt, dan de toiletten goed schoon houden. U bent verplicht gevallen van diarree bij de GGD te melden als meer dan 1/3 van een groep binnen 1 week klachten heeft. Bij chronische diarree Een goede hygiëne is altijd belangrijk, verder hangt de therapie af van de oorzaak. Bij langdurige diarree is het verstandig dat de opvoeders een arts raadplegen. Bij valse diarree Een vezelrijke voeding en voldoende drinken is bij valse diarree het belangrijkst; bespreek dit met de opvoeders. Ook dan kan overleg met de huisarts zinvol zijn. Weren van de school/het kindercentrum? Wering wordt aanbevolen als er sprake is van bloederige diarree. Bij kinderen is er dan grote kans op een ernstige van mens op mens overdraagbare bacteriële aandoening. Het kind (en de ontlasting!) moet dan ook onderzocht worden. Wanneer een bacterie of virus als verwekker is aangetoond, dan is het verstandig om in overleg met de GGD te bepalen of het kind verder geweerd moet worden en hoe lang.

19 DIFTERIE Wat is het? Difterie wordt veroorzaakt door een bacterie. Het verloop van de ziekte kan sterk variëren: van symptoomloos tot zeer ernstig ziek. Het ziek zijn gaat gepaard met hangerigheid, lusteloosheid, ernstige keelklachten en pijn bij het slikken. De ziekte komt tegenwoordig nog maar zeer zelden voor. Kinderen zijn gevaccineerd tegen difterie volgens het rijksvaccinatieprogramma. Hoe krijg je het? Via druppelinfectie door een patiënt of een drager. De incubatietijd bedraagt 2 tot 5 dagen. De mate waarin de ziekte besmettelijk is verschilt per persoon. Gewoonlijk verdwijnt de bacterie binnen twee weken. Dragers kunnen langer dan zes maanden de bacterie uitscheiden. De ziekte wordt vastgesteld door middel van een bacteriekweek van slijm uit de keel op een speciale voedingsbodem. Wat kunt u doen? Maak er melding van bij de GGD. Leer kinderen hoest- en niesdiscipline aan. Weren van de school of het kindercentrum? Bij difterie moet het kind geweerd worden zolang de kweek positief is GEELZUCHT Geelzucht is een symptoom dat de lever het moeilijk heeft, bijvoorbeeld door ontsteking. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Hieronder worden de bekendste virussen beschreven die leverontsteking kunnen veroorzaken. HEPATITIS A Wat is het? Hepatitis A is besmettelijke geelzucht; het is een ontsteking van de lever die veroorzaakt wordt door een virus. Deze ziekte komt vooral voor bij kinderen. De incubatietijd is 2 tot 7 weken. De ziekte duurt 2 tot 4 weken en gaat vanzelf over. De verschijnselen kunnen zijn: koorts gebrek aan eetlust misselijkheid pijn rechts in de bovenbuik moeheid na een paar dagen worden het oogwit en de huid geel de ontlasting ziet er stopverfkleurig uit. De ernst van de ziekte neemt toe met de leeftijd. Onder de leeftijd van 6 jaar krijgt het kind zelden te maken met alle ziekteverschijnselen tegelijkertijd. Vaak verloopt de ziekte bij jonge kinderen geheel ongemerkt.

20 20 Hoe krijg je het? Het virus zit in de ontlasting van het zieke kind. De overdracht gaat uitsluitend via de mond door middel van besmet voedsel of drinken en via speelgoed of handen die in de mond worden gebracht. De ziekte is overdraagbaar van 1 week voor het begin van de klachten tot 1 week na het geel worden van het kind. Wat kunt u doen? Melding gebeurt door de arts, maar laat niet na zelf ook een kind met geelzucht aan te melden bij de GGD. Snelle maatregelen kunnen veel bijdragen aan het stoppen van verbreiding. Draag zorg voor een goede toilethygiëne, laat gebruik maken van vloeibare zeep en papieren handdoeken. Het goed schoonhouden en desinfecteren van de toiletten is extra belangrijk omdat het virus kan circuleren bij andere kinderen die nog geen klachten hebben. In verband met de vrij lange incubatietijd is het van belang deze extra toilethygiëne vol te houden tot minimaal 6 weken na het laatste ziektegeval. Als er zich op een school twee of meer gevallen van hepatitis A per toiletgroep binnen 6 weken voordoen adviseert de GGD om iedereen die van hetzelfde toiletblok gebruik maakt in te enten tegen hepatitis A. Hierop kan een uitzondering gemaakt worden als blijkt dat de besmetting binnen gezins- of familieverband plaatsgevonden heeft. Op kindercentra en instellingen voor verstandelijk gehandicapten geven we de beschermende prikken al wanneer er één geval van hepatitis A geconstateerd is. Vaak ziet men ongeveer 6 weken na de grote vakantie een toename van het aantal gevallen van hepatitis A, als gevolg van een bezoek aan een gebied waar hepatitis A veel voorkomt. Het is dus noodzakelijk zich te laten vaccineren wanneer men naar een hepatitis A-gebied gaat. Weren van de school/het kindercentrum? Bij hepatitis A moet een schoolkind worden geweerd tot één week na het begin van de geelzucht. In kindercentra is deze maatregel niet nodig. Hier worden na één geval van hepatitis A groepsgenootjes beschermd tegen de ziekte. Bovendien maken veel kleine kinderen hepatitis A zonder verschijnselen door. HEPATITIS B Wat is het? Hepatitis B is een ontsteking van de lever, welke veroorzaakt wordt door een virus (een ander type virus dan bij hepatitis A). Deze ziekte komt het meest voor bij volwassenen en maar weinig bij kinderen. De incubatietijd varieert van 6 weken tot 6 maanden. De ziekteduur kan weken tot maanden bedragen. De ziekte gaat meestal vanzelf over. Hierna is men levenslang immuun. Een kleine groep mensen blijft het virus bij zich houden -dit zijn dragers- en kan anderen besmetten. Veel mensen weten niet van zichzelf dat ze het virus bij zich dragen. De ziekte kan zowel met als zonder ziekteverschijnselen verlopen: lichte koorts en moeheid kunnen enkele weken de enige klachten zijn pijn rechts in de bovenbuik misselijkheid soms geelverkleuring van oogwit en huid cola-kleurige urine en stopverfkleurige ontlasting. Voor dragers van het virus, die gezondheidsklachten hebben, kan behandeling nodig zijn. Dit is niet voor iedere drager het geval.

21 21 Vaccinatie is mogelijk om de ziekte te voorkomen. Baby's van moeders die met hepatitis B virus geïnfecteerd zijn, worden na de geboorte gevaccineerd. De GGD verricht bron- en contactonderzoek rondom mensen met hepatitis B. Gezinsleden komen ook in aanmerking voor vaccinatie. Hoe krijg je het? Het hepatitis B virus kan via onbeschermd seksueel contact en via bloed-bloed contact worden overgebracht. Het virus kan niet door de intacte huid heen dringen. Wel kan het via wonden, slijmvliezen of besmette naalden en ander materiaal het lichaam binnenkomen. Wat kunt u doen? melden bij de GGD volg algemene hygiëneregels; vermijd contact met bloed: dek wondjes aan uw handen goed af met waterafstotende pleister draag wegwerphandschoenen bij bloederige ongelukjes en bloedneuzen ruim gemorst bloed meteen op en desinfecteer de plek met verdund bleekwater was hierna uw handen goed met water en zeep Wanneer er sprake is van bloed-bloedcontact of bloed-slijmvliescontact tussen kinderen of kinderen en leerkrachten, neem dan zo snel mogelijk contact op met de GGD, afdeling Infectieziekten. Bloed-bloed- of bloed-slijmvliescontact kan ontstaan; als bloed van de ene persoon in een verse wond komt van een andere persoon, bij een diepe, open bijtwond, als een persoon zich prikt aan een gebruikte injectienaald. als bloed van een persoon in de ogen of mond van iemand anders komt. Naar gelang de situatie onderneemt de GGD actie. Als een persoon met hepatitis B een ander mogelijk besmet heeft, kan deze een beschermende injectie met antistoffen krijgen. Zie ook de uitgebreidere paragraaf hierover in hoofdstuk 5. Weren van de school/het kindercentrum? Bij hepatitis B is het niet nodig het kind te weren GRIEP Wat is het? Griep is een infectieziekte veroorzaakt door een influenza-virus. De klachten (koorts, hoofdpijn, pijnlijke spieren of gewrichten) duren ongeveer 1 à 2 weken en verdwijnen spontaan. Soms kan de moeheid nog enige weken aanhouden. Vlak na een griep is het kind vatbaarder voor andere infecties. Vaak wordt een stevige verkoudheid griep genoemd, maar van een echte griep zijn mensen langer ziek. Kinderen met ernstige astma of bronchitis, suikerziekte of hartgebrek lopen meer risico tijdens het doormaken van de griep. Zij kunnen naar hun huisarts om hiervoor ingeente te worden.

22 22 Hoe krijg je het? Het virus verspreidt zich door de lucht via kleine vochtdruppeltjes uit de neus en mond van het zieke kind. Wat kunt u doen? Leer kinderen hoest- en niesdiscipline aan. Zorg voor ventilatie en het regelmatig luchten van ruimten. Weren van de school/het kindercentrum? Kinderen met griep hoeven niet geweerd te worden. Griep komt zo algemeen voor dan dit geen zinvolle maatregel is HAND-, VOET- EN MONDZIEKTE Wat is het? Het is een ziekte die veroorzaakt wordt door coxsackie A-virussen. Vooral kinderen tot 10 jaar kunnen worden besmet. Er treedt een typische combinatie op van huiduitslag en blaren in de mond, vooraf gegaan door wat misselijkheid, braken en soms diarree en lichte koorts. Daarna ontstaan er rode plekken die uiteindelijk grotere blaren worden. Als deze blaren barsten kunnen het pijnlijke slijmvlieszweertjes worden. Soms komt er ook huiduitslag voor op de vingers, in de handpalm en op de voetzool. Af en toe ook op de billen. Meestal geneest het binnen een week, maar er kunnen littekentjes blijven bestaan. Het mag niet verward worden met mond- en klauwzeer, dit komt alleen bij vee voor! Praat daarom niet met ouders over "mond en klauwzeer", omdat dit veel onrust geeft, maar leg uit de "hand-voet-mond-ziekte" een veelvoorkomende onschuldige kinderziekte is. Hoe krijg je het? Door aanhoesten en door direct contact met neus- en/of keelslijmvlies en/of ontlasting van besmette personen. Wat kunt u doen? zorg voor een goede algemene hygiëne leer kinderen hoest- en niesdiscipline aan. speelgoed dient huishoudelijk gereinigd te worden Melding bij de GGD is verplicht wanneer er 2 gevallen of meer zijn, binnen 2 weken. Weren van de school/het kindercentrum? Wering is niet gerechtvaardigd omdat de aandoening in principe niet ernstig is. Als veel kinderen deze ziekte hebben, af als er bijzondere complicaties zijn, kan er in overleg met de GGD een ander beleid afgesproken worden HERPES Kenmerkend voor een herpes-infectie is, dat het virus zich in het lichaam terugtrekt. Het is daar onbereikbaar voor het afweersysteem en kan regelmatig weer te voorschijn komen

23 23 en dus weer anderen besmetten. Dit gebeurt vooral in een periode waarin de conditie niet optimaal is, bijvoorbeeld wanneer men oververmoeid of verkouden is. Dit kan het hele leven met regelmaat gebeuren, zonder dat de drager bemerkt dat hij weer virussen uitscheidt. Anderen zijn daarom nooit afdoende tegen deze ziekten te beschermen. Enkele soorten herpes ziekten 1 koortslip (herpes simplex virus type 1; HSV-1) 2 blaasjes aan de geslachtsdelen (HSV type 1 of 2) 3 waterpokken/gordelroos (varicella zoster virus) 4 cytomegalovirus infectie (zwangerschap) 5 ziekte van Pfeiffer (mononucleosis infectiosa) (Epstein Barr virus) (zie 3.34) 6 zesde ziekte (humaan herpes virus type 6; HHV-6) (zie 3.33) Hieronder volgt een beschrijving van de ziekten die een rol spelen bij kinderen. KOORTSLIP Wat is het? Er vormen zich meestal rond de mond blaasjes, die vocht bevatten. Na enkele dagen gaan ze kapot, waarna zich een korstje vormt. De koortslip kan jeuken. Hoe krijg je het? Het vocht in de blaasjes is zeer besmettelijk. Besmetting vindt plaats door aanraking van de blaasjes (krabben, kussen). De besmettelijkheid is voorbij als zich een korstje heeft gevormd. De klachten duren ongeveer een week, maar kunnen telkens terugkeren. Wat kunt u doen? Een kind dat besmet is regelmatig de handen laten wassen en geen kusjes laten geven. Normaal sociaal contact levert geen problemen op, noch tussen kinderen onderling, noch tussen het kind en de leerkracht/leidster. Een persoon met een koortslip kan lichamelijk contact met een pasgeborene wel beter vermijden. Bij een hardnekkige koortslip is op recept een medicijn verkrijgbaar waardoor de klachten aanzienlijk kunnen verminderen. Voor een minder hardnekkige koortslip is bij drogist of apotheek zalf verkrijgbaar. Weren van de school of het kindercentrum? Wering is niet nodig. WATERPOKKEN/GORDELROOS Wat is het? Waterpokken wordt door het varicella zoster virus veroorzaakt. De incubatietijd is 14 tot 21 dagen. De ziekte duurt ongeveer 7 dagen en geneest spontaan. Na genezing blijft het virus in het lichaam aanwezig en kan na reactivatie gordelroos geven. De verschijnselen zijn : in het begin lichte koorts, hoesten, hoofdpijn na een paar dagen verschijnen kleine rode bultjes, waarop na 6 tot 12 uur blaasjes ontstaan, die erg kunnen jeuken de blaasjes gaan open of drogen in; er ontstaan korstjes, die na enige tijd afvallen waterpokken zie je vooral op de romp, gezicht, tussen de haren en in de mond.

24 24 De complicaties zijn : infectie van de huid door het krabben (littekenvorming), longontsteking, hersenvliesontsteking. Gordelroos wordt door hetzelfde virus veroorzaakt als waterpokken. De blaasjes beperken zich tot een band op één lichaamshelft, één lichaamsdeel of het gezicht. Hoe krijg je het? Waterpokken is al besmettelijk enkele dagen voor het opkomen van de blaasjes tot alle blaasjes zijn ingedroogd. De kans dat andere kinderen zijn besmet, voordat te zien is dat een kind de waterpokken heeft, is dus groot. Het virus verspreidt zich via kleine, in de lucht zwevende vochtdruppeltjes afkomstig uit de neus-keelholte van het zieke kind (aanhoesten) en het vocht uit de blaasjes van de zieke. Een enkele keer kan besmetting met waterpokken ontstaan via huidblaasjes van een gordelroospatiënt. Gordelroos is alleen besmettelijk via de inhoud van de blaasjes en komt op jeugdige leeftijd zelden voor. Wat kunt u doen? Leer kinderen hoest- en niesdiscipline aan Draag zorg voor een goede hygiëne. Weren van de school/het kindercentrum? Het is niet nodig om een kind met waterpokken te weren. Het virus is heel algemeen, en al besmettelijk voordat een kind ziek wordt, wering heeft geen zin HERSENVLIESONTSTEKING (MENINGITIS) Wat is het? Zoals de naam al zegt zijn bij hersenvliesontsteking de vliezen rond de hersenen (en het ruggenmerg) ontstoken. De verschijnselen zijn: plotselinge hoge koorts, met koude rillingen hoofdpijn (vooral bij het buigen van de nek, nekkramp) spierpijn misselijkheid en braken Soms ontstaat er bloedvergiftiging (sepsis); dit ziet men o.a. aan; rode vlekjes op de huid (huidbloedinkjes). Deze hebben de grootte van een speldenknop of iets groter en trekken niet weg als u erover wrijft sufheid (u kunt geen contact meer krijgen met uw kind). Als een kind deze ziekteverschijnselen heeft, neem dan snel contact op met de huisarts. De verschijnselen kunnen vlug (binnen enkele uren) verergeren. Zeker als u de vlekjes en sufheid opmerkt, aarzel dan niet om met een kind naar de EHBO van een naburig ziekenhuis te gaan. Hoe krijg je het? Hersenvliesontsteking kan veroorzaakt worden door verschillende bacteriën en virussen. Bacterien veroorzaken meestal een ernstigere vorm dan virussen. Soms is hersenvliesontsteking een complicatie van een gewone middenoor-ontsteking. Hersenvliesontsteking is dus niet altijd besmettelijk voor anderen. Tegen sommige soorten hersenvliesontsteking kan gevaccineerd worden, zoals tegen de hib-bacterie (heamophilus influenza type B, sinds 1993) en tegen meningokokken bacterie-c (sinds 2002).