Symbol for Windows Document Maker

Transcriptie

1 Handicom Symbol for Windows Document Maker (Versie 4.1) Handicom, 2011, Nederland

2 Inhoud Inleiding... 3 Systeemeisen...3 Licenties Het Document Maker hoofdscherm Schermonderdelen verbergen Titelbalk en menu Werkbalk Commandobalk Vocabulaire Het document Pagina-instellingen Marges Papierformaat Indeling Scheidslijn tussen symbolen en tekst Symbolen en symboollabels Documenten maken met muis en toetsenbord Symbolen plaatsen door te typen Symbolen plaatsen via het symboolselectiedialoog Symbolen plaatsen vanuit een Vocabulaire Losse afbeeldingen importeren Tekenopties per symbool Tekst tussen de symbolen invoeren Andere tekstelementen Labels bewerken Symbooltekst verwijderen Symbooltekst verplaatsen Symbooltekst kopiëren Extra (alfabetische) tekst Documentenbeheer Een document printen Het programma aanpassen aan een symboolgebruiker Een individueel vocabulaire openen Bediening: standaard, scanning of joystick Bliss-symbolen op de knoppen in de Commandobalk Andere en/of minder commando s op de Commandobalk Vloeiende tekst (FlexLex) Instellingen voor een gebruiker opslaan en opnieuw gebruiken Scanopties Soort schakelaars Het aantal en de functie van schakelaars (scantechniek) Cursorbeweging (scanstrategie) Standaard actie na selectie Timerinstellingen Documenten maken met behulp van schakelaars (scanning) De cursor in het document verplaatsen Het Vocabulaire verbergen/terughalen Symbooltekst schrijven en bewerken Bestandsbeheer Een document printen Handicom Pagina 1

3 7. Spraakopties Spraaksynthesizer instellen Het Vocabulaire laten uitspreken Het document uit laten spreken Omschakelen naar de Personal Communicator Extra opties Een andere taal kiezen voor de labels Een document omzetten naar een andere symbooltaal Standaard bestandslocaties wijzigen Zoeken in een document Menu Werkbalk Overzicht van snelle toetsenbordcombinaties Bijlage: Woordvoorspelling via selectieset Woordvoorspelling aanzetten en gebruiken Instellingen Bijlage: Grammaticale ondersteuning Navigatiebestand Spraakuitvoer Vooruitblik Keuzegeschiedenis Invoer voor Concept-To-Text conversie Concept-To-Text resultaat...56 Pagina Handicom

4 Inleiding De Document Maker is een tekstverwerker voor symbolen. Hiermee kunnen symboolgebruikers brieven, gedichten, verhalen enz. schrijven. Ze kunnen de documenten zelf uitprinten, opslaan op schijf, weer openen en veranderen. Men kan de documenten ook als versturen of ontvangen, als er een licentie voor de aanwezig is. De Document Maker is een programma in de reeks Symbol for Windows software. Symbol for Windows programma's hebben de bijzondere eigenschap dat ze gebruikt kunnen worden in combinatie met één of meer Symbol for Windows databases. De reeks Symbol for Windows databases omvat o.a. PCS, Bliss, Beta en Vijfhoek. Alternatieve bediening Het programma kan worden aangepast aan de capaciteiten van elke gebruiker: In de scanning -stand gaat de bediening via schakelaars. Er kan een speciale Commandobalk voor symbooltaalgebruikers worden ingeschakeld. Het aantal knoppen is instelbaar. Een kleiner aantal knoppen in de Commandobalk maakt de bediening minder complex. Met een individueel vocabulaire gaat het schrijven een stuk gemakkelijker. Ook is de Document Maker natuurlijk goed te gebruiken met muis en toetsenbord. Alfabetische tekst De Document Maker kan automatisch meeschrijven in alfabetische tekst, regel voor regel, rechts of onder op de bladzijde. Deze tekst kan later gewijzigd worden. Verder kan onder elk symbool het bijbehorende woord komen te staan. Opmaak De grootte van de symbolen, de afstand tussen de symbolen en de breedte van de marges rondom zijn ook instelbaar. Met de verschillende paginalayouts is ieder type document perfect op te maken. Systeemeisen Om de Document Maker goed te kunnen gebruiken is het volgende nodig: een Pentium met een processor van 1G minimaal 300 megahertz (MHz) met Windows 2000 of XP (of hoger) minimaal 128 Mb ram vrije ruimte op de harde schijf voor het programma en voor de gewenste symbolen-, foto- of plaatjesdatabases. Om ruimte te besparen kunt u bij het installeren minder programma s en databases selecteren. Licenties Alle programma s en databases (behalve COMPIC en een oudere Bliss database) zijn beveiligd. Zonder registratiecodes of een dongel werken de programma s en databases als demo. Bij de Document Maker betekent dat dat men het werk niet kan opslaan of printen. De databases tonen niet meer dan een voorbeeldset symbolen. Bij de dealers van Handicom kunt u voor de gewenste programma s en/of database(s) registratiecodes of een dongel bestellen: Eelke Verschuur Clauslaan CX SOEST Tel.: Fax: e.verschuur@planet.nl Website: Handicom Pagina 3

5 rdgkompagne Winthontlaan KV UTRECHT Tel.: Fax: Website: Upgrades Als u de software heeft geïnstalleerd, kunt u upgrades van het programma downloaden. Kijk op de website van Symbol for Windows, Handicom Oranjelaan AA Harderwijk Tel.: Fax: info@handicom.nl Handleidingen Deze handleiding wordt geopend op de computer wanneer u in de Document Maker Help Handleiding kiest in het menu. Kies Help Vocabulaire wanneer u zich wilt verdiepen in het maken van een selectieset. Wanneer u Symbol for Windows niet in zijn geheel installeert, let er dan bij de installatie op dat u bij de programma s de handleidingen aanvinkt om ze mee te installeren. Pagina Handicom

6 1. Het Document Maker hoofdscherm Het openingsscherm van de Document Maker bevat de volgende elementen. Bovenaan staat de titelbalk. De titelbalk bevat de naam van het programma en enkele standaard Windows-knoppen. Daaronder staat het menu, dat toegang geeft tot alle functies in het programma. Onder het menu staat de Werkbalk. De werkbalkknoppen geven toegang tot de meest gebruikte functies in het programma. Links staat de Commandobalk met knoppen die de symbooltaalgebruiker toegang geven tot een selectie van de functies in het programma. (N.B. Na installatie van het programma staat deze commandobalk standaard uit.) Het vocabulaire laat, als het zichtbaar is, alle symbolen in één database zien, of een aangepast vocabulaire, of bestanden (geluiden, plaatjes) op de computer. Het Vocabulaire kan onder, boven, rechts of links van de kaart staan, of in een apart venster boven de kaart zweven. De rest van het scherm is gereserveerd voor het document waar u aan werkt. Al deze elementen kunnen worden verborgen en weer tevoorschijn worden gehaald. Focus Wanneer u aan het werk bent met de Document Maker, heeft het Vocabulaire (indien zichtbaar), de Commandobalk (indien zichtbaar) of het document zelf de focus. Dat wil zeggen dat dit onderdeel is geactiveerd en reageert op de signalen die u naar de computer stuurt, bijvoorbeeld door op een toets van het toetsenbord te drukken. Uitzondering op de regel zijn de [Alt] + letter combinaties. Daarmee start u snel een functie in het menu, onafhankelijk van het al dan niet actief zijn van een schermonderdeel. Aan de rode cursor of rode rand kunt u altijd zien welk onderdeel zal reageren op uw signalen Handicom Pagina 5

7 Bediening met het toetsenbord Als het Vocabulaire onder of links van de kaart staat (ge-'dockt', zie verderop in dit hoofdstuk), kunt u de focus met de [Tab] toets verplaatsen naar een ander onderdeel, tegen de klok in. Met [Shift] + [Tab] verplaatst de focus zich met de klok mee. Met de pijltjestoetsen verplaatst u de focus binnen een onderdeel, dus van het ene symbool in het vocabulaire of de ene knop op de commandobalk naar de volgende of vorige. Druk op Enter om een symbool of knop te selecteren. Muisbediening Met de muis kunt u op elk willekeurig onderdeel in het scherm klikken. Het onderdeel waar u op klikt krijgt automatisch de focus. Als het een knop of menu-item is, wordt de bijbehorende functie in werking gesteld. Muis- en toetsenbordgebruikers zullen het programma over het algemeen met de muis bedienen omdat dit sneller gaat dan het selecteren via het toetsenbord met de [Tab] toets + pijltjestoetsen + [Enter] toets. Een uitzondering is het plaatsen van symbolen; dat gaat het snelst door te typen. 1.1 Schermonderdelen verbergen Alles behalve het document kan worden verborgen. Kies Beeld uit het menu en klik op de naam van een van deze schermonderdelen, of gebruik de toetsenbordcombinaties: Toets [Ctrl] + [Alt] + C om de titelbalk te verbergen of te tonen Toets [Ctrl] + [Alt] + M om het menu te verbergen of te tonen Toets [Ctrl] + [Alt] + T om de werkbalk te tonen of te verbergen NB Gebruik de linker [Ctrl] en [Alt] toets. Of klik met de rechter muisknop ergens op het document (maar niet op een symbool of tekst). In het pop-up menu kunt u de schermonderdelen aanklikken die u wilt verbergen/tonen. Ieder onderdeel van het scherm zal in dit hoofdstuk uitgebreid worden beschreven. 1.2 Titelbalk en menu Op de titelbalk staan drie Windows-knopjes, twee om de grootte van het programmascherm te veranderen en één (de meest rechtse) om het programma af te sluiten. Via het menu kunt u het programma besturen. Klik op een woord in het menu, of gebruik de [Alt] toets in combinatie met de in dat woord onderstreepte letter. Een nieuw menu wordt zichtbaar onder dat woord. Het kan gebeuren dat de letters van een bepaalde optie of een commando in het menu er gedimd uitzien, in plaats van zwart. Die optie of dat commando is op zo n moment niet beschikbaar. Een voorbeeld: als er geen symbool geselecteerd is, is een aantal opties niet te gebruiken en worden grijs weergegeven. Op het moment dat er een symbool geselecteerd is, zijn die opties wel te gebruiken en zijn ze zwart. Als er een snelle toetsenbordcombinatie is voor een optie in het menu, dan is die combinatie rechts van de naam van die functie in het menu te vinden. 1.3 Werkbalk De Werkbalk staat bovenaan het scherm, direct onder het menu. U kunt hem verbergen als u het document beter wilt zien en niet of nauwelijks met de muis werkt. Alle knoppen in de werkbalk zijn equivalent aan een van de opdrachten in het menu. Als een knop er gedimd uitziet en niet werkt, is de functie niet beschikbaar op dat moment. Bepaalde knoppen werken bijvoorbeeld pas als u een aantal symbolen geselecteerd heeft. De knoppen in de werkbalk kunnen alleen gebruikt worden met behulp van de muis (of een ander, soortgelijk aanwijs-apparaat), niet met het toetsenbord. Wel zijn er voor veel Pagina Handicom

8 functies snelle toetsenbordcombinaties. Deze staan rechts naast de betreffende functie in het menu. 1.4 Commandobalk De knoppen op de Commandobalk staan net als de knoppen in de gewone werkbalk voor bepaalde functies. De knoppen op de Commandobalk kunnen met de muis worden aangeklikt, maar ook met behulp van scanning worden geselecteerd, zodat elke symbooltaalgebruiker onafhankelijk kan werken met de Document Maker. Plaats, vorm en grootte Kies Opties Commandobalk om de plaats van de commandobalk en de grootte en de vorm van de knoppen te veranderen. De Commandobalk kan links of rechts van het document staan. U kunt de breedte van de knoppen opgeven, in pixels. Standaard zijn de knoppen vierkant. Als u kiest voor de optie Uitrekken worden de knoppen zodanig uitgerekt, dat ze alle ruimte innemen die beschikbaar is op de Commandobalk. Ze worden dan langgerekt van vorm. Meer over het gebruik van de Commandobalk vindt u in: - hoofdstuk 4.3, Bliss-symbolen op de knoppen in de Commandobalk - hoofdstuk 4.4, Andere en/of minder commando s - hoofdstuk 6, Documenten maken met behulp van schakelaars (scanning). 1.5 Vocabulaire Het Vocabulaire wordt ook wel grafisch menu of selectieset genoemd. Door vakjes in het vocabulaire venster te selecteren, kan de gebruiker symbolen toevoegen aan het document, maar ook bestanden bekijken op de computer, eigen plaatjes toevoegen aan het document of het programma verschillende opdrachten geven. Hiertoe moet er eerst een vocabulaire worden samengesteld of een bestaand vocabulaire geopend. Een vocabulaire kan er op verschillende manieren uitzien: - Een gebruikersvocabulaire. Een gebruikersvocabulaire kan symbolen en afbeeldingen bevatten, en knoppen waarmee men het programma kan bedienen. Zo n vocabulaire moet eerst worden samengesteld. Meer hierover in paragraaf De conceptverkenner. Een verzameling van alle symbolen in één database (mits u daarvoor een licentie heeft). De symbolen zijn gerangschikt volgens de standaard Symbol for Windows categoriestructuur. Voordeel van de conceptverkenner is dat er een grote verzameling symbolen beschikbaar komt zonder voorwerk. Nadeel is dat er geen speciale knoppen of commando s of persoonlijke symbolen in de vocabulaire staan. Bovendien werkt niet elke gebruiker even prettig met zo n grote verzameling symbolen. Lees meer over de conceptverkenner in paragraaf De mapverkenner of de geluidsspeler. Een verzameling bestanden (resp. plaatjes of geluiden) die op de computer staan. Om de mapverkenner of de geluidsspeler te openen, kiest u Vocabulaire Weergeven en kiest u vervolgens voor een van deze twee. Meer over de mapverkenner en de geluidsspeler in paragraaf Het Vocabulaire wordt ook gebruikt voor woordvoorspelling en grammaticale ondersteuning; zie de bijlagen Een Vocabulaire maken of wijzigen Voor het maken van persoonlijke ofwel gebruikersvocabulaires zijn er twee mogelijkheden. De eerste is een apart programma: Vocabulary Maker. De tweede mogelijkheid is het maken of aanpassen van een gebruikersvocabulaire vanuit een programma dat gebruikersvocabulaires kan openen, zoals de Document Maker. Een gebruikersvocabulaire maken met de Vocabulary Maker 2011 Handicom Pagina 7

9 Het grote voordeel van de Vocabulary Maker is dat u daarin een gebruikersvocabulaire kunt vullen door er vanuit een standaard vocabulaire (of een eerder door u of een collega of familielid gemaakt vocabulaire) symbolen en plaatjes(bestanden) naar toe te slepen, eventueel hele pagina s of een set pagina s tegelijk. Ook kunt u het Vocabulaire uitprinten. Meer over de Vocabulary Maker kunt u lezen in de handleiding. Ga hiervoor naar het Symbol for Windows begin menu en klik op het boekje dat achter de link naar de Vocabulary Maker staat. De Vocabulary Maker in actie zien? Ga naar het cursuscentrum van professor Symius op Zodra u een gebruikersvocabulaire heeft samengesteld, kunt u dit gebruiken in de Document Maker. Ga naar Vocabulaire - Openen en kies het vocabulaire dat u met de Vocabulary Maker gemaakt heeft. Tip! Met de Image Manager kunt u nieuwe Symbol for Windows databases maken, inclusief een vocabulaire voor die databases. Kijk op of lees de handleiding uit het menu. Een Vocabulaire aanpassen in de Document Maker Het is daarnaast mogelijk om in de Document Maker een gebruikersvocabulaire te maken of aan te passen. - Om een nieuw vocabulaire te maken, kiest u Vocabulaire Nieuw. U krijgt nu een leeg raster te zien in het vocabulaire venster. - Om een bestaand Vocabulaire aan te passen, opent u dit via Vocabulaire Openen. - Vervolgens klikt u op Vocabulaire Instellingen in het menu, en daarna op Wijzigen toegestaan. Of rechtsklik op het vocabulaire, en klik daarna op Wijzigen toegestaan (zodat er een vinkje voor staat). - De opties die nu beschikbaar komen in het pop-up menu als u rechtsklikt op het vocabulaire, stellen u in staat een vocabulaire samen te stellen. - Bent u klaar, sla dan het vocabulaire op via Vocabulaire Opslaan. N.B. Als u niet wilt dat iemand anders het Vocabulaire wijzigt, zorg dan dat Wijzigen toegestaan uit staat! Tip: er is een aparte handleiding over het maken van een selectieset. De handleiding is rechtstreeks vanuit het programma te openen: open een vocabulaire, rechtsklik erop en kies Vocabulaire Help. U kunt de handleiding (Menu.doc, Menu.pdf) ook vinden in de map Handicom/SymforWin/Manuals en openen met Word resp. Acrobat Reader Vocabulaires openen, sluiten en tonen/verbergen Een Vocabulaire openen Kies in het menu Vocabulaire Weergave en klik vervolgens op Conceptverkenner. De COMPIC database wordt dan in het Bronvocabulaire geladen. Wilt u een andere database zien, kies dan Vocabulaire Instellingen Conceptverkenner en kies een database uit de lijst. U kunt alle databases waarvoor u een licentie heeft, gebruiken als Vocabulaire (één tegelijk). Wilt u een gebruikersvocabulaire laden, kies dan Vocabulaire Openen uit het menu. Vocabulaire-bestanden hebben de extensie.mnu. Ook.pcc bestanden zijn als vocabulaire te openen. Selecteer een vocabulaire en klik OK of druk op [Enter]. Er kan maar één vocabulaire tegelijk open zijn. Het Vocabulaire sluiten Pagina Handicom

10 Het Vocabulaire blijft altijd aanwezig in het werkgeheugen van de computer. Via het menu, Vocabulaire - Sluiten, kunt u het Vocabulaire uit het geheugen laten verwijderen. Hierdoor komt een stuk werkgeheugen vrij. Dat kan een manier zijn om de Document Maker iets sneller te maken, als het programma erg langzaam werkt op een wat oudere computer. Als het er alleen om gaat om meer ruimte op het scherm te krijgen voor het document, dan is het beter om het Vocabulaire te verbergen. Het Vocabulaire verbergen/zichtbaar maken Kies Beeld uit het menu en klik op Vocabulaire, of Klik op de Commandobalk-knop Splits Scherm Toon/verberg symboolnamen in het Vocabulaire U kunt de namen boven de symbolen in het Vocabulaire verbergen of zichtbaar maken. Dit kan alleen via het menu: kies Vocabulaire Instellingen venster. Hier kan ook het font voor de symboolnamen in het Vocabulaire worden ingesteld. Geef aan dat u een font wilt instellen en klik dan op de knop Font. Het gekozen lettertype wordt gebruikt voor alle vakjes in het Vocabulaire Bestanden op de computer bekijken via het Vocabulaire Kies Vocabulaire Weergeven en klik op Mapverkenner of Geluidsspeler. Het vocabulaire-venster zal, in plaats van het Vocabulaire, de inhoud van een map op de computer tonen in eerste instantie de plaatjes dan wel de geluidsbestanden in die map. Standaard is dit de map C:\Program Files\Handicom\Symforwin\Images (Mapverkenner) of de map C:\Program Files\Handicom\Symforwin\Sounds (Geluidsspeler). Maar u kunt ook een andere map en andere soorten bestanden kiezen. U kunt ook bepalen hoe de mappen en bestanden in het Vocabulaire worden getoond: over hoeveel rijen en kolommen ze worden verdeeld, wat voor achtergrondkleur ze krijgen, enzovoorts. Sub-mappen worden aangegeven door een omgevouwen hoekje; in het veld worden de eerste twee plaatjes van de onderliggende map getoond. Als u in de betreffende map een plaatje zet met de naam Folder.xxx (waarbij xxx een geldige grafische extensie is: BMP, GIF, JPG, JPEG, WMF of EMF), dan zal dit plaatje worden getoond in plaats van de eerste twee plaatjes in die map. Een andere map en andere soorten bestanden kiezen Schakel eerst over op het type weergave dat u wilt wijzigen: kies Vocabulaire Weergeven en dan Mapverkenner of Geluidsspeler. Rechtsklik daarna op een veld in het grafisch menu. Kies Weergave-instellingen uit het pop-up menu. In het venster dat verschijnt kunt u niet alleen kiezen welke map als eerste zichtbaar wordt, maar ook Of de gebruiker ook andere mappen kan bekijken. In welke mappen de gebruiker mag kijken (de gebruiker kan alleen kijken in de opgegeven map en in de mappen die daarin staan). Of er plaatjes of geluiden worden weergegeven, of eventueel alleen bestanden met een bepaalde extensie. Welke informatie er verder zichtbaar wordt: de naam van de map, de bestandsnaam, de extensie. Klik ten slotte op OK. De instellingen blijven bewaard, ook als het programma wordt afgesloten. De Geluidsspeler laat voor alle geluiden eenzelfde plaatje zien. Hier kunt u verandering in brengen. Zet een plaatje in dezelfde map als een geluid en geef de bestanden dezelfde naam (maar laat ze hun eigen extensie houden, bijvoorbeeld: hond.wav en hond.gif). De Geluidverkenner zal dan voor dat geluidje het plaatje met dezelfde naam laten zien Handicom Pagina 9

11 Weergave van de mappen Schakel eerst over op het type weergave dat u wilt wijzigen: kies Vocabulaire Weergeven en dan Mapverkenner of Geluidsspeler. Zorg ervoor dat de optie Wijzigen toestaan aan staat. Rechtsklik op een van de velden in het graphisch menu en klik op Wijzigen toestaan in het pop-up menu. Als er een stip voor de optie staat is deze geactiveerd. Rechtsklik vervolgens op een veld en kies Pagina-eigenschappen uit het pop-up menu. Er verschijnt een venster waarin u een groot aantal instellingen kunt wijzigen. Op het tabblad Pagina: Het aantal rijen en kolommen De achtergrondkleur van de pagina; deze wordt alleen maar zichtbaar als er een ruimte is tussen de velden De afstand tussen de velden De kleur en de dikte van de rand om velden De achtergrondkleur van velden die verwijzen naar een andere map Op het tabblad Veld: Achtergrondkleur van velden Font, plaats en schaalbaarheid van het label (dit is de bestandsnaam) Schaalbaarheid van het plaatje Ga alle instellingen na en klik ten slotte op OK. De instellingen blijven bewaard, ook als het programma wordt afgesloten Het Vocabulaire verplaatsen, docken en vergroten/verkleinen Het Vocabulaire kan binnen het venster van de Document Maker staan; dit heet gedockt. Het Vocabulaire kan ook in een eigen venster boven de kaart zweven. U kunt dit venster net als alle Windows-vensters vergroten, verkleinen en verplaatsen met de muis. Het Vocabulaire docken (vastzetten aan de rand) of laten zweven Kies Vocabulaire Instellingen venster, in het menu. Kies bij Positie voor Eigen venster om het vocabulaire te laten zweven, of voor onderaan, links, bovenaan of rechts om het vocabulaire aan één kant van het Document Maker venster vast te zetten. De grootte van een gedockt (vastgezet) Vocabulaire veranderen Er zijn twee manieren om te zorgen dat het vastgezette Vocabulaire meer of juist minder ruimte inneemt op het scherm: 1. Gebruik de splitter Klik met de linker muisknop op de grijze rand boven aan het Vocabulaire. Houd de muisknop ingedrukt en beweeg de muis naar boven of naar beneden (of naar links of rechts), om het Vocabulaire resp. groter of kleiner te maken. Laat de muisknop los op het moment dat u tevreden bent over de nieuwe afmetingen. 2. Gebruik het menu Kies Vocabulaire Instellingen venster, in het menu. Geef de nieuwe hoogte van het Vocabulaire op door een waarde te typen (max. 75% van de schermhoogte) Bladeren in het Vocabulaire Het Vocabulaire ziet eruit als een matrix met allemaal vakjes. Ieder vakje kan leeg zijn Pagina Handicom

12 2. één of meer symbolen, afbeeldingen en/of teksten bevatten. Wanneer via het Vocabulaire een map op de computer wordt bekeken, staat er in ieder vakje slechts één plaatje of geluid. 3. verwijzen naar een andere pagina (submenu) met symbolen. De vakjes die verwijzen naar een andere pagina hebben een omgevouwen hoekje, rechtsboven. Het vakje linksboven, met omgevouwen hoekje, verwijst altijd naar de vorige pagina. Alleen in het hoofdscherm (het scherm dat u direct na het opstarten ziet) is dat niet het geval; er is immers geen hoger menu. In het hoofdmenu van de Conceptverkenner en de Mapverkenner verwijst het vakje linksboven naar het gebruikersvocabulaire, als er een gebruikersvocabulaire is geopend. U kunt een vakje selecteren door er met de muis op te klikken, of door de pijltjestoetsen te gebruiken en op [Enter] te drukken. Als u een vakje geselecteerd heeft dat verwijst naar een andere pagina of map, dan wordt die pagina of map getoond wanneer u op [Enter] drukt. Heeft het vakje een afgesneden hoek in plaats van een omgevouwen hoek, dan wordt niet alleen de andere pagina getoond, maar wordt bovendien de inhoud van dat vakje aan het document toegevoegd. 1.6 Het document Op het resterende gedeelte van het scherm ziet u het document dat u maakt. Wilt u een groter gedeelte van het scherm reserveren voor het document, dan kunt u het Vocabulaire en de Commandobalk verbergen. Wilt u dit niet, dan kunt u in- en uitzoomen op het document met behulp van drie knoppen in de werkbalk. Als slechts een gedeelte van het document zichtbaar is, kunt u de pijltjestoetsen gebruiken om een ander deel van het document in beeld te brengen. Beweeg de cursor naar een gedeelte van het document dat niet zichtbaar is op het scherm, dan verschuift het beeld met de cursor mee. U kunt ook met de muis klikken op de schuifbalken rechts en onder de kaart op het scherm In- en uitzoomen op het document Het in- en uitzoomen op het document kan via de werkbalk en via het menu. Werkbalk De werkbalk bevat drie knoppen voor de schaling, met ieder een vast schalingspercentage. Deze knoppen zijn ook te gebruiken als het Vocabulaire niet op het scherm te zien is. Met de eerste knop zoomt u in op de breedte van de tekst. U ziet de (symbool)tekst, exclusief de marges. De tweede knop zoomt u in op de breedte van de pagina. Behalve de (symbool)tekst ziet u nu ook de marges daarnaast. De derde knop verandert de schaling naar de grootte van de pagina. U ziet op het scherm de hele pagina, inclusief de marges boven en onder. Menu Via het menu kunt u vrij in- en uitzoomen op het document door een ander schalingspercentage in te typen. Kies Opties - Zoom. U kunt een percentage intypen tussen 10 en 400 procent. Wilt u meer details en minder overzicht, dan typt u een hoger percentage (maximaal 400). Wilt u meer overzicht en minder details, dan typt u een lager percentage Handicom Pagina 11

13 1.6.2 Hulplijnen Als u dat wilt, kunt u op het scherm informatie krijgen over het document. Dat gebeurt met grijze markeerlijnen en codes, die niet mee uitgeprint worden als u het document afdrukt. Om de lijnen en codes te laten zien op het scherm, kiest u in het menu Beeld en zet u de optie Markeringen aan. Om de lijnen en codes te verbergen, kiest u in het menu Beeld en zet u de optie Markeringen uit. Wat betekenen die codes? Een dunne grijze lijn laat zien waar een marge begint. T: Een T staat bij elk symbool waaraan een stukje extra tekst is gekoppeld. S: Spaties worden gemarkeerd met een S. SRet: deze code markeert het einde van een regel, als de symbooltekst doorloopt op de volgende regel. Hret: deze code markeert het einde van een alinea. Spage: deze code markeert het einde van een pagina, in een tekst die doorloopt op de volgende pagina. Hpage: deze code markeert het einde van een pagina. Pagina Handicom

14 2. Pagina-instellingen Als u een document gaat maken, weet u waarschijnlijk al wat het wordt: een brief, een verhaal, een gedicht Het is het handigst om de pagina-instellingen aan uw wensen aan te passen voordat u de symbolen en tekst gaat plaatsen. N.B. De instellingen die u kiest gelden voor alle pagina's in het document! Voor het veranderen van de instellingen van het document is er een speciaal dialoogvenster. Kies Opties - Pagina-instelling... in het menu of Klik op de knop Pagina-instellingen in de werkbalk. Dit dialoogvenster bevat vier of vijf tabbladen: vier, als u geen extra tekst wilt; vijf als u dat wel wilt. 1. Marges - voor het instellen van de marges rond de symbolen en tekst 2. Papierformaat - hier staan de afmetingen en de afdrukstand van het papier 3. Opmaak - voor het opmaken van de extra tekst en de scheidslijn (separator) tussen de symbooltekst en de extra tekst. 4. Scheidingslijn - voor het opmaken en verschuiven van de scheidslijn (separator) 5. Symbolen - voor het instellen van de symboolhoogte en de spatiëring tussen de regels, en voor het plaatsen en opmaken van labels bij de symbolen. Deze vijf tabbladen worden hieronder ieder in een afzonderlijke paragraaf behandeld. Op elk tabblad staan: links de opties voor het instellen van de afmetingen rechts een voorbeeld van het document, zoals dat eruit komt te zien met de huidige instellingen rechts onder het voorbeeld verschillende knoppen, o.a. OK en Annuleren. Als u klaar bent met het veranderen van de instellingen, kunt u op de OK knop drukken. De instellingen worden dan meteen toegepast op het document. Wilt u het venster verlaten zonder de nieuwe instellingen toe te passen, klik dan op de knop Annuleren. Opmerkingen: 1. U kunt waarden in de vakjes typen, of op de omhoog en omlaag pijltjes rechts van het vakje klikken. Als u op de pijltjes klikt, gaat de waarde met vaste sprongetjes omhoog of omlaag. Typt u zelf een waarde in, dan kunt u een hogere precisie toepassen. Dat is vooral nuttig voor het invoeren van de ruimte tussen symbolen; een waarde van 1 of 2 millimeter maakt daar wel degelijk verschil. 2. De ingevoerde waarden worden geïnterpreteerd als cm (centimeter). U kunt ook waarden invoeren als inches of millimeters. Dan moet u wel de eenheid aan het getal toevoegen. Typ bijvoorbeeld 1.5i voor inches of 12 mm voor millimeters. De Document Maker converteert de waarden die u invoert naar centimeters met een precisie van 0.1 mm. 2.1 Marges U kunt de grootte van de kantlijnen instellen op het eerste tabblad van het dialoogvenster Pagina-instellingen (in het menu: Opties - Pagina-instelling). De marges zijn de randen van het papier waarop geen tekst of symbolen worden geprint, gemeten vanaf de rand van het papier tot aan de symbolen/tekst. Hoe groter de marges zijn, hoe kleiner de ruimte is waarop symbolen en tekst kunnen worden afgedrukt. Typ zelf een getal in of gebruik de pijltjestoetsen naast het veld. Zodra u op [Tab] drukt of op een ander veld klikt, wordt in het voorbeeld rechts getoond hoe het document eruit komt te zien. U kunt de marges zo klein maken als u wilt. De enige beperking hierbij wordt gegeven door de printer. Laserprinters kunnen meestal heel dicht bij de randen printen (tot 5 mm); inkjet printers kunnen meestal niet printen op de onderste 1,5 cm van een pagina Handicom Pagina 13

15 Als u probeert te printen op een plaats waar de printer niet bij kan, geeft Windows een waarschuwing. Als u de printer de opdracht doorgaan geeft, zal de printer de tekst die buiten het afdrukbare gebied valt, niet printen. 2.2 Papierformaat U kunt het papierformaat instellen op het tweede tabblad van het dialoogvenster Paginainstellingen (in het menu: Opties - Pagina-instelling). Afmetingen Onder Papiergrootte staan A4 en eigen formaat. Als u eigen formaat kiest kunt u zelf de breedte en hoogte van het papier kiezen. Afdrukstand Vervolgens kiest u de afdrukstand: portret voor staand, landschap voor liggend. Standaard is de afdrukstand staand, dus portret. 2.3 Indeling Op het tabblad Opmaak van het dialoogvenster Pagina-instellingen (in het menu: Opties - Pagina-instelling) kunt u aangeven of u alleen symbolen in het document wilt opnemen, of ook extra tekst. U kunt ook het lettertype van de extra tekst veranderen. Extra tekst Wilt u geen extra tekst opnemen, dan kruist u (met de spatiebalk of de linker muisknop) de optie Alleen symbolen aan. Wilt u wel extra tekst opnemen dan kruist u een van de andere drie opties aan. Daarmee bepaalt u ook meteen waar die tekst moet komen te staan: rechts op de bladzij, onder op de bladzij, of onder iedere regel symbolen. Lettertype extra tekst Klik op de knop Tekstfont om het lettertype van de extra tekst te wijzigen. Er verschijnt een venster waarin u kunt kiezen uit de lettertypes die op uw computer aanwezig zijn. U kunt ook de grootte en stijl veranderen. Speciale effecten zet u aan door daar een vinkje voor te zetten. U kunt ook een kleur voor het lettertype kiezen. Opmerking: Als uw printer geen kleuren kan printen, worden de kleuren geconverteerd naar grijstinten. 2.4 Scheidslijn tussen symbolen en tekst De verhouding tussen de ruimte voor symbolen en voor extra tekst wordt ingesteld op het vierde tabblad van het dialoogvenster Pagina-instellingen (in het menu: Opties - Paginainstelling). Dat kan alleen als de extra tekst rechts of onder op de bladzijde staat. Positie van de scheidslijn Door een ander getal in te typen verschuift u de scheidslijn, zodat er óf meer ruimte voor de symbolen, óf meer ruimte voor de extra tekst komt. Marges aan weerszijden van de scheidslijn Aan weerszijden van de scheidslijn kan een aantal millimeters leeg worden gelaten. Dit aantal kunt u intypen. De marges aan beide zijden van de scheidslijn zijn even groot. Typt u 0,3 cm dan zal aan beide zijden van de scheidslijn 3 millimeter worden vrijgehouden. Scheidslijn (on)zichtbaar maken De scheidslijn tussen de symbolen en de extra tekst hoeft niet zichtbaar te zijn. Als u geen vinkje zet bij 'Toon scheidslijn' is de scheidslijn onzichtbaar. Kleur Als u ervoor kiest om de scheidslijn zichtbaar te maken, kunt u een kleur kiezen. Klik op het gekleurde vakje en selecteer een kleur; klik op OK. Als de gewenste kleur niet beschikbaar is kunt u eventueel zelf een kleur definiëren. Pagina Handicom

16 De gekozen kleur wordt ook gebruikt als achtergrondkleur voor het vakje Kleur, zodat u direct kunt zien welke kleur gebruikt wordt. NB: Als uw printer geen kleuren kan printen, worden de kleuren geconverteerd naar grijstinten. Breedte Als u ervoor kiest om de scheidslijn zichtbaar te maken, kunt u de dikte van de lijn bepalen; typ een waarde in het vakje. 2.5 Symbolen en symboollabels De opmaak van de symbolen (de grootte, ruimte tussen de symbolen etc.) kunt u instellen op het vijfde tabblad van het dialoogvenster Pagina-instellingen (in het menu: Opties - Pagina-instelling). Symboolhoogte Hier stelt u de grootte van de symbolen in. Alleen de hoogte kunt u zelf invoeren, de breedte wordt op basis hiervan berekend. Horizontale spatiëring Geef een waarde op voor de ruimte tussen de symbolen. Verticale spatiëring Geef een waarde op voor de ruimte tussen de regels. Lettertype voor tekst tussen de symbolen In de plaats van symbolen kan ook tekst worden ingevoerd. Klik op de knop Grafische inhoud om een lettertype te kiezen voor deze tekst. Toon labels Zet een vinkje om de labels van de geplaatste symbolen zichtbaar te maken. Ruimte tussen symbolen en labels U kunt de labels verder naar onderen zetten. Typ daarvoor een hogere waarde in bij afstand tot Label. Lettertype voor labels onder symbolen Klik op de knop Label font om een lettertype te kiezen voor de labels. Labels boven symbolen plaatsen Zet een vinkje bij plaats tekst boven symbool om de labels bovenaan te zetten. Omzetten naar zwart-wit Zet een vinkje om alle symbolen in zwart-wit weer te geven. (Hoewel tegenwoordig nog nauwelijks nodig, kan dit soms betere print kwaliteit opleveren bij zwart-wit printers en een betere weergave bij zwart-wit monitoren.) 2011 Handicom Pagina 15

17 3. Documenten maken met muis en toetsenbord De standaardbediening en de bediening via scannen, dat is bediening via schakelaars, zijn totaal verschillend. In hoofdstuk 4 en 5 leest u meer over bediening via scannen. Om voorbeelden te zien van scannen, kijk op en ga naar het cursuscentrum van professor Symius. In hoofdstuk 3 gaan we in op het maken van documenten met gebruik van de standaardbediening van muis en toetsenbord. Enkele opmerkingen vooraf: - Tijdens het maken van een document kunt u altijd via in- en uitzoomen het document op een andere manier bekijken. Gebruik daarvoor de knoppen voor Schaling in de werkbalk, of stel de schaling in via het menu. - Met de pijltjestoetsen op het toetsenbord en met de schuifbalk rechts van en onder het document kunt u door het document lopen. - Wilt u symboolnamen opnemen in het document, kijk dan in het hoofdstuk over Pagina-instellingen hoe u dat kunt doen. 3.1 Symbolen plaatsen door te typen Het programma kan bij ieder getypt woord meteen een symbool opzoeken en in het document plaatsen. Het beste kunt u eerst een database kiezen: - Kies een Representatie in het menu Opties Typen..., of - open het symboolselectie-dialoog (zie volgende paragraaf) en selecteer de symboolset waaruit u symbolen wilt plaatsen. Zorg er dan voor dat de volgende instelling goed staat: - Selecteer in het menu Opties Typen... de optie Symbolen invoegen of Symbolen + Woordvoorspelling (de gekozen optie wordt grijs). Nu kunt u beginnen met typen. Het hangt van de gekozen instelling af wat er gebeurt: - Heeft u gekozen voor Symbolen, dan zal de Document Maker zodra de spatiebalk of de Enter toets wordt ingedrukt, proberen een symbool te vinden voor het getypte woord in de geselecteerde symbooldatabase. - Heeft u gekozen voor Symbolen + Voorspelling, dan zoekt de Document Maker het eerste symbool op dat met de getypte letter(s) begint. N.B.: Ook de meeste vervoegde woorden worden herkend. Bij de woorden ik lachte verschijnen dus de symbolen ik en lachen. Andersom kan ook: als u het hele woord typt, kan dat vervoegd worden waar dat in de context nodig is. Dat gebeurt alleen als de optie Vloeiende tekst actief is en er een licentie voor de module FlexLex aanwezig is. Vloeiende tekst De tekst - zowel de labels bij de symbolen, als de tekst in de kantlijn kan automatisch worden vervoegd. Kies Opties Vloeiende tekst in het menu, om deze optie te activeren. Met een FlexLex licentie werkt deze optie permanent; zonder licentie stopt de vervoeging na een aantal zinnen Volgend of vorig concept Het kan natuurlijk gebeuren dat één woord meerdere betekenissen heeft en dat daardoor een symbool naar boven komt dat niet de betekenis heeft die u bedoelde. Pagina Handicom

18 Om naar het volgende symbool te gaan dat bij hetzelfde woord hoort maar een andere betekenis heeft, kunt u de toets F5 indrukken. U kunt ook Volgend concept kiezen, in het menu Bewerken Representatie. Druk op Shift + F5 om naar het vorig concept te gaan, of kies Vorig concept in het menu Bewerken Representatie Volgend of vorig afbeelding-synoniem Om naar het volgende symbool te gaan dat bij hetzelfde concept hoort kunt u de toets F6 indrukken. U kunt ook Volgend afbeelding-synoniem kiezen, in het menu Bewerken Representatie. Druk op Shift + F6 om naar het vorig synoniem te gaan, of kies Vorig afbeeldingsynoniem in het menu Bewerken Representatie Volgend of vorig woord-synoniem Om naar het volgende woord te gaan dat bij hetzelfde concept hoort kunt u de toets F7 indrukken. U kunt ook Volgend woord-synoniem kiezen, in het menu Bewerken Representatie. Druk op Shift + F7 om naar het vorig woord-synoniem te gaan, of kies Vorig woordsynoniem in het menu Bewerken Representatie. 3.2 Symbolen plaatsen via het symboolselectiedialoog Het symboolselectiedialoog kunt u op verschillende manieren openen: 1. Door te typen; let wel op dat onder Opties - Typen de optie Toon dialogen staat aangevinkt. 2. Via Bewerken - Selecteer symbool, in het menu Wat staat er in het symboolselectiedialoog? Conceptnamen en synoniemen De lijst in het midden bevat geen symboolnamen, maar concepten of betekenissen. Van elke database kunnen één of meer symbolen gekoppeld zijn aan een concept. Als er bijvoorbeeld meerdere symbolen zijn die huis betekenen, zijn ze allemaal gekoppeld aan het concept huis. We noemen ze synoniemen. Zodra u op een concept klikt, wordt het eerste symbool uit de gekozen database getoond dat gekoppeld is aan dat concept. Zijn er in deze database meerdere symbolen gekoppeld aan dat concept, dan staat het aantal synoniemen onder het getoonde symbool. Met de knoppen Vorig synoniem en Volgend synoniem kunt u de synoniemen een voor een bekijken. Symbooldatabases Rechts staat een vakje met de naam van de geselecteerde symbooldatabase. U kunt een andere database kiezen als u op het kleine pijltje rechts van dit vakje klikt. Het dialoogvenster onthoudt welke database geselecteerd was toen het gesloten werd. Die database verschijnt ook weer als eerste in beeld als u het dialoogvenster opnieuw opent. Als u bent begonnen met typen, wordt het symbool automatisch in die database gezocht. Categorieën Links staat de Symbol for Windows categoriestructuur. Zodra er geklikt wordt op de naam van een categorie, wordt de lijst in het midden gevuld met alle concepten die voorkomen in die categorie (in de gekozen database). Als er een plusje [+] staat voor de naam van een categorie, dan heeft die categorie subcategorieën. Klik op de [+] om de categorie open te vouwen. Daarna kunt u de inhoud van de subcategorieën bekijken. Opties Onder in het dialoog staan vier opties die betrekking hebben op de categoriestructuur. Deze opties kunnen het zoeken in de categorieën makkelijker maken Handicom Pagina 17

19 1. De eerste optie is Verberg kleine categorieën en plaats de inhoud een niveau hoger. Als er relatief weinig symbolen staan in een symbooldatabase, zullen veel categorieën leeg of bijna leeg zijn. Wanneer deze optie aan staat, worden de categorieën waar tien of minder concepten in staan, verborgen. Ze zijn dan dus niet meer zichtbaar in de categoriestructuur. De inhoud van die categorie wordt een niveau hoger geplaatst. Op het moment dat er een andere database wordt gekozen, wordt de categoriestructuur opnieuw opgebouwd. 2. De tweede optie is Inclusief concepten in subcategorieën. Als deze optie aan staat, wordt de lijst in het midden telkens gevuld met de concepten die in de gekozen categorie of in een subcategorie staan. Hoe dieper u afdaalt in de structuur, hoe korter de lijst wordt. Dit is altijd zo bij de hoofdcategorie; als u die selecteert, wordt de conceptenlijst gevuld met alle concepten uit alle categorieën. (Let op: als een concept niet in de gekozen database voorkomt, komt het niet in de lijst.) 3. De optie Onthoud de momenteel gekozen categorie dwingt het dialoog de volgende keer te openen in dezelfde categorie die geopend was toen het dialoog gesloten werd. 4. Gebruik lexicon van database zorgt ervoor dat niet de conceptnamen worden getoont, maar de namen die door de database-makers aan de plaatjes zijn gegeven. Deze optie werkt niet voor alle databases. Een belangrijk argument om de conceptnamen uit de categoriestructuur te blijven gebruiken in plaats van het lexicon van de database, is dat de conceptnamen voor alle databases hetzelfde zijn, zodat u niet voor elke database andere termen hoeft te onthouden. Bovendien vergemakkelijkt het werken met concepten het zoeken naar synoniemen, omdat alle woorden met dezelfde betekenis ook dezelfde conceptnaam dragen. Zoek-knoppen De knoppen Zoek, Zoek volgende en Zoek vorige zijn er om te kunnen zoeken naar (een deel van) een woord in de conceptenlijst. De hele conceptenlijst wordt doorzocht. Zodra er een woord gevonden is, laat de categorielijst zien in welke categorie het woord het eerst voorkomt. Conceptnaam intypen Midden bovenaan staat een vakje met daarboven Concept:. Hierin kunt u een conceptnaam typen. Als u begint te typen in het document en de optie toon dialogen staat aan, zal het getypte woord automatisch in dit vakje worden getypt. In tegenstelling tot de Zoek-knoppen, wordt in het Concept vakje het woord gezocht in de categorie die op dat moment is geselecteerd. Als de hoofdcategorie is geselecteerd, wordt gezocht in alle categorieën Symbolen selecteren Zoek eerst het symbool op dat u wilt plaatsen. Typ de betekenis van het symbool in het vakje boven de conceptenlijst, dat zoekt het snelst. Verder kunt u gebruik maken van de categoriestructuur en van de Zoek-knoppen. Opmerking: Vergeet niet dat de concepten (of betekenissen) kunnen verschillen van de namen van symbolen in de originele database. Kijk als u op zoek bent naar een bepaald symbool, altijd naar de synoniemen, of zet de vierde optie, gebruik lexicon van database, aan, indien beschikbaar (niet voor alle databases). Als u het juiste symbool gevonden heeft kunt u op OK klikken of op de Enter-toets drukken om het symbool te selecteren. Wilt u het dialoog verlaten zonder een symbool te selecteren, klik dan op Annuleren of druk op de [Esc]-toets. 3.3 Symbolen plaatsen vanuit een Vocabulaire Vanuit een Vocabulaire kunt u ook heel snel en gemakkelijk symbolen plaatsen. Vooral met de muis: klik met de linker muisknop op een vakje in het Vocabulaire. De inhoud van het vakje wordt ingevoegd in het document, op de plaats waar de cursor stond. U kunt ook slepen met de muis: klik op een vakje in het Vocabulaire en houd de muisknop ingedrukt. Beweeg de muis naar de plaats in het document waar u het symbool in wilt plaatsen. Laat de muisknop los. Pagina Handicom

20 Opmerkingen: 1. De Conceptverkenner (een van de vormen van het Vocabulaire) biedt toegang tot één database. De symbolen zijn daarin gerangschikt volgens de Symbol for Windows categoriestructuur. U kunt het Vocabulaire ook vervangen door een persoonlijk vocabulaire en dit eventueel nog verder aanpassen; zie hoofdstuk 4.1, Een individueel vocabulaire openen. Meer over het openen, verplaatsen, verbergen etc. van een Vocabulaire staat beschreven in hoofdstuk 1.5, Vocabulaire. 2. Wanneer er in een veld van het Vocabulaire een commando voor de Document Maker staat, wordt het commando uitgevoerd en wordt de inhoud van het veld niet aan het document toegevoegd Zoeken in een Vocabulaire Als u niet weet waar het symbool staat dat u wilt plaatsen, kunt u eerst zoeken door te bladeren in het vocabulaire. Dit staat beschreven in paragraaf 1.5.6, Bladeren in het Vocabulaire. Tip! Een snelle manier om naar een andere pagina te gaan is deze: klik met de rechter muisknop op een vakje in het vocabulaire. Kies Ga naar pagina uit het pop-up menu. U krijgt nu een lijst met namen van pagina s. Kies een pagina en klik op OK. Behalve door te bladeren in het Vocabulaire, kunt u ook rechtstreeks zoeken naar een symbool, afbeelding of tekst: Kies Zoek Zoek in Vocabulaire in het menu, of Rechtsklik op het Vocabulaire en kies Zoek... uit het pop-up menu. Met behulp van het dialoog dat verschijnt, kunt u in het Vocabulaire zoeken naar symbolen (eerste twee tabbladen) en geïmporteerde plaatjes (derde tabblad). 1 Typ een naam Op het eerste tabblad kunt u de naam typen van het symbool waar u naar zoekt, of alleen een paar letters die deel uitmaken van de naam van dat symbool. 2 Blader door de categorieën Met de knop 'Selecteer symbool kunt u om symboolselectiedialoog openen. De gebruiksaanwijzing bij dit dialoog staat in hoofdstuk 3.2, Symbolen plaatsen via het symboolselectiedialoog. 3 Zoeken op bestandsnaam Aangepaste Vocabulaires (gemaakt met de Vocabulary Maker) kunnen ook geïmporteerde plaatjes bevatten. U kunt daar alleen naar zoeken als u de exacte bestandsnaam weet. Typ de bestandsnaam in of gebruik de knop Bladeren om op de computer naar het bestand te zoeken. Let op dat het juiste tabblad op de voorgrond staat wanneer u op Enter drukt of op de OKknop klikt. De zoekmethodes kunnen niet worden gecombineerd. Zoek volgende, Zoek vorige Het kan zo zijn dat het symbool, de symboolnaam (of reeks letters) of de bestandsnaam vaker voorkomt in het Vocabulaire, op verschillende pagina's. Verder zoeken kan op de volgende manieren: Klik op de knop Zoek volgende op de Werkbalk, of Kies Zoek - Zoek volgende in vocabulaire, in het menu, of rechtsklik op het Vocabulaire en kies Zoek - Zoek volgende, uit het pop-up menu. Via 'Zoek vorige kunt u teruggaan naar het vorige gevonden symbool Handicom Pagina 19

21 3.3.2 Inzoomen op een symbool Een extra optie in het Vocabulaire is het inzoomen op een symbool. Klik met de rechter muisknop op het symbool en kies de optie Inzoomen. Er verschijnt een venster met een uitvergroting van het symbool. U kunt dit venster nog groter maken door met de muis een van de hoeken aan te wijzen. Een pijltje verschijnt. Klik nu op de linker muisknop en sleep de hoek verder naar buiten. U kunt het venster van het scherm laten verdwijnen door op het scherm te klikken met de linker muisknop of door op een willekeurige toets op het toetsenbord te drukken. 3.4 Losse afbeeldingen importeren Plaatjes die niet in een van de databases staan, maar die wel beschikbaar zijn in digitale vorm (dus in de vorm van bestandjes) kunt u in het document importeren of in het document plaatsen vanuit het Vocabulaire. De afbeelding plaatsen met behulp van het Vocabulaire Dit is de snelste methode, vooral als er meerdere bestanden op de computer staan die u in de kaart wilt plaatsen. 1. Zorg er eerst voor dat u via het Vocabulaire de afbeeldingen ziet in een map op de computer. Kies Weergave in het menu Vocabulaire en klik op Map bekijken. Zie voor de instellingen zoals: welke map wordt er zichtbaar en in welke mappen kunt u nog meer kijken - paragraaf 1.5.4, Bestanden op de computer bekijken. 2. Klik vervolgens op een afbeelding om die in het document te plaatsen. De afbeelding importeren Zet de cursor daar waar u het geïmporteerde plaatje of symbool wilt zetten. Kies Bewerken Importeer afbeelding uit het menu, of Druk op [Ctrl] + I op het toetsenbord. Selecteer in het dialoogvenster dat verschijnt, het bestand waarin de afbeelding of het symbool staat. Let op: alleen.gif,.bmp (Bitmaps),.WMF of.emf (Windows Metafiles),.JPG of.jpeg,.ico (iconen) en.png bestanden kunnen geïmporteerd worden. Opmerkingen: De plaatjes en symbolen worden niet opgeslagen in het bestand waar het document in staat. Dat zou het bestand veel te groot maken. Iedere keer als het document wordt geopend, wordt het geimporteerde plaatje opnieuw op uw computer opgezocht en toegevoegd. Dus: 1. Een bestand waar een geïmporteerd plaatje in staat, kunt u beter niet verwijderen, verplaatsen of hernoemen. Anders zal het programma het plaatje niet meer kunnen vinden, de volgende keer dat u het document opent. 2. Als u een document op een andere computer gaat gebruiken, moet u ervoor zorgen dat de geïmporteerde afbeeldingen ook op de andere computer staan en wel op precies dezelfde plaats met dezelfde naam. (Zie ook hoofdstuk , Document Maker bestanden uitwisselen.) Tip: Het best kunt u de afbeelding eerst opslaan in dezelfde directory als het programma en hem daarna pas importeren in het document. Gaat u het document op een andere computer gebruiken, dan kunt u de afbeelding ook op die computer in dezelfde directory als het programma zetten. Het maakt dan niet uit waar die directory staat. 3.5 Tekenopties per symbool Bij elk symbool en elke foto kunt u enkele tekenopties aan of uit zetten. U kunt de grootte van het symbool of de foto veranderen het symbool in zwart-wit of kleur laten tekenen een tegenovergestelde-indicator toevoegen. Pagina Handicom

22 Rechtsklik op een symbool of afbeelding. Er verschijnt een pop-up menu waaruit u Tekenopties kunt kiezen. Of klik met de linker muisknop op het symbool of de afbeelding en kies Bewerken Representatie - Tekenopties uit het menu. Omvang Standaard behoudt elk plaatje zijn eigen verhoudingen. Maar u kunt het symbool of de foto ook laten mee rekken met de breedte van het label. Kleur U kunt het symbool in zwart-wit laten tekenen, ook als het van origine in kleur is. Andersom is niet mogelijk (een zwart-wit symbool in kleur laten tekenen). Tegenovergestelde Door een wit, rood of zwart kruis of een witte, rode of zwarte lijn over het symbool te laten tekenen kunt u aangeven dat u het tegenovergestelde bedoelt. 3.6 Tekst tussen de symbolen invoeren U kunt tekst invoegen op de plaats waar normaal de symbolen komen te staan. Zet de cursor in het document waar u tekst wilt typen. Als bij Opties - Typen (in het menu) de optie Tekst staat aangevinkt, kunt u meteen beginnen te typen. Kies anders Bewerken - Tekstblok invoegen, in het menu. Er verschijnt een dialoogje waarin u de tekst kunt typen. (Verschijnt het dialoogje niet, dan kan de oorzaak daarvan zijn dat in het menu Opties Typen de optie Toon dialogen niet staat aangevinkt.) Als u op OK klikt wordt de tekst in het document gezet, op de plaats waar de cursor stond toen u begon te typen. 3.7 Andere tekstelementen Zet de cursor in het document daar waar u een spatie, regeleinde of pagina-einde in wilt voegen. Spatie Klik op de knop Spatie in de werkbalk, of druk op de spatiebalk op het toetsenbord. Regeleinde Klik op de knop Nieuwe regel in de werkbalk, of druk op [Enter]. Pagina-einde Klik op de knop Nieuwe pagina in de werkbalk, of druk op [Ctrl]+[Enter]. 3.8 Labels bewerken Staan er labels onder de symbolen in het document, dan is het mogelijk die namen te bewerken. Dubbelklik op het symbool of kies Bewerken Representatie Wijzig label veranderen, in het menu, of rechtsklik op het symbool en kies Wijzig label uit het pop-up menu. Er verschijnt een venster waarin u de nieuwe tekst voor het label kunt typen. Voer de nieuwe naam in en druk op [Enter] of klik op OK. Klik anders op de knop Annuleren of druk op [Esc] Handicom Pagina 21

23 U kunt alle labels in één keer in de oorspronkelijke staat terugzetten. Kies Opties Standaard labels. Let op, ook de (ongegroepeerde) extra tekst verandert mee terug naar de oorspronkelijke staat! Vorig/volgend woordsynoniem Veel concepten zijn onder verschillende woorden te vinden in de lijst. Bijvoorbeeld 1 en één zijn verschillende woorden voor hetzelfde concept. Wanneer u een symbool plaatst, staat het gekozen woord bij het symbool (tenminste als de labels zichtbaar zijn en als het label niet identiek is aan het symbool). Om dit woord te vervangen door het volgende woord voor hetzelfde concept, kunt u op F7 drukken. Of rechtsklik op het symbool en kies Volgend woordsynoniem uit het pop-up menu (dit is ook te vinden in het menu Bewerken Representatie). Om terug te gaan naar het vorige woord voor hetzelfde concept, kunt u op Shift + F7 drukken. Of rechtsklik op het symbool en kies Vorig woordsynoniem uit het pop-up menu (ook te vinden in het menu Bewerken Representatie). Opmerkingen: 1. Lees hoofdstuk 2.5, Symbolen en symboollabels, als u de labels zichtbaar wilt maken of de lay-out ervan wilt veranderen. 2. U kunt ook de labels in het Vocabulaire veranderen; zie hiervoor hoofdstuk 4.1, Een individueel vocabulaire openen, of gebruik de Vocabulary Maker. 3.9 Symbooltekst verwijderen Er zijn verschillende manieren om symbooltekst (symbolen, spaties, letters etc.) te verwijderen. Met symbooltekst bedoelen we de symbolen, inclusief alle tekstelementen, zoals letters, spaties, en de 'extra tekst' die aan die symbolen gekoppeld is. Zet de cursor in het document RECHTS van het te verwijderen element en druk op [Backspace], of zet de cursor in het document LINKS van het te verwijderen element en druk op de toets [Delete], of selecteer het symbool de spatie of een groep symbolen/spaties/etc. door de [Shift] toets samen met een pijltjestoets in te drukken, of door de muis eroverheen te slepen met de linker muisknop ingedrukt. Druk daarna op de [Delete] knop, of druk op de knop Knippen in de werkbalk, of druk op [Ctrl]+X, of kies Bewerken - Verwijderen, of Bewerken - Knippen, in het menu Symbooltekst verplaatsen Selecteer eerst de te verplaatsen tekst. Dit kan door er met de muis (linker muisknop ingedrukt) overheen te slepen; laat de muisknop daarna los. Het kan ook met de [Shift] toets en de pijltjestoetsen. Vervolgens zijn er verschillende manieren om de selectie te verplaatsen. 1. Met de muis. Wijs met de muis naar de selectie, druk de linker muisknop in en verplaats de muis naar de plaats waar de selectie naartoe moet worden verplaatst. Een wit rechthoekje bij de muis op het scherm geeft aan dat de selectie versleept wordt. Laat de muisknop op de gewenste plaats los. 2. Met de snelle toetsenbordcombinaties. Pagina Handicom

24 Druk op [Ctrl]+X, of op [Shift]+[Delete] om de selectie te verwijderen. Verplaats de cursor in het document waar de symbolen moeten komen te staan en druk dan op [Ctrl]+V, of op [Shift]+[Insert]. 3. Met de werkbalkknoppen. Klik op de knop Knippen in de werkbalk. Zet de cursor in het document op de juiste plaats en klik op de knop Plakken. 4. Via het menu. Kies Bewerken - Knippen. Zet daarna de cursor op de gewenste plek in het document en kies Bewerken - Plakken. Opmerking: Als een symbool wordt verplaatst, worden het label en de aan het symbool gekoppelde extra tekst mee verplaatst Symbooltekst kopiëren Selecteer eerst de te verplaatsen tekst. Dit kan door er met de muis (linker muisknop ingedrukt) overheen te slepen. Laat de muisknop los. Het kan ook met de [Shift] toets en de pijltjestoetsen. Kies Bewerken - Kopiëren, in het menu. Zet de cursor op de plaats waar de kopie moet komen te staan. Kies Bewerken - Plakken in het menu. Of Toets [Ctrl]+C, of [Ctrl]+[Insert]. Zet de cursor op de plaats waar de kopie moet komen te staan. Toets [Ctrl]+V, of [Shift]+[Insert]. Druk op de Kopiëren knop in de werkbalk. Zet de cursor op de plaats waar de kopie moet komen te staan. Druk op de Plakken knop op de werkbalk Extra (alfabetische) tekst Naast de symboollabels en de tekstvakken die tussen de symbolen in kunnen worden geplaatst, is het mogelijk om apart extra tekst in een document op te nemen. Hiervoor moet u eerst een bepaald gedeelte van de pagina voor die eventuele extra tekst reserveren. Kies daarvoor Bestand - Pagina-instellingen, in het menu en gebruik de tabbladen Opmaak en Scheidingslijn. Zie hoofdstuk 2, Pagina-instellingen, voor uitleg bij de mogelijkheden Zet Automatische Tekst aan/uit U kunt automatisch labels van symbolen laten toevoegen aan de extra tekst, gelijktijdig met het plaatsen van symbolen in de symbooltekst. Deze optie wordt Automatische Tekst genoemd. Om Automatische Tekst AAN te zetten kiest u Opties in het menu en selecteert u de optie Automatische Tekst. Er komt dan een vinkje voor te staan. Om Automatische Tekst UIT te zetten, kiest u Opties in het menu en verwijdert u het vinkje voor de optie Automatische Tekst, door deze optie opnieuw te selecteren of erop te klikken. Zijn er een aantal symbolen in de symbooltekst geplaatst terwijl de optie Auto Tekst uit stond, dan kunnen de bijbehorende labels niet meer automatisch in de extra tekst worden gezet. Moeten die labels er toch in, dan zult u ze zelf aan de extra tekst moeten toevoegen. Opmerking: Het lettertype, de grootte en de stijl van de extra tekst kunnen wel op ieder gewenst moment veranderd worden. In hoofdstuk 2, Pagina-instellingen, staat hoe dat moet Handicom Pagina 23

25 Alfabetische tekst toevoegen, bewerken, verwijderen Automatisch ingevoerde labels kunnen een goed startpunt vormen voor de extra tekst. Om er lopende tekst van te maken moet de tekst bewerkt worden. Tekst toevoegen Extra tekst heeft altijd een link met een symbool. Om extra tekst toe te voegen kunt u twee dingen doen: rechtsklikken op het symbool waaraan u de extra tekst wilt verbinden. Er verschijnt een pop-up menu; kies Tekstblok bewerken. Dubbelklikken op het woord in de sectie met extra tekst dat u wilt veranderen of waarachter u meer woorden wilt typen. Rechtsklikken op het woord in de sectie met extra tekst dat u wilt veranderen en kies Wijzig tekstblok. In het dialoogvenster dat verschijnt staat het woord dat u aanklikte (oftewel het label van het symbool dat u selecteerde) al ingevuld, maar u kunt elke gewenste tekst typen en het label verwijderen als u wilt. Op het moment dat u op OK klikt, wordt de getypte tekst als extra tekst opgenomen. De positie van het nieuwe stukje tekst wordt afgeleid van de positie van het symbool in de symbooltekst waarbij het label hoort dat u had geselecteerd. Tekst bewerken Om de huidige tekst te bewerken: dubbelklik op het tekstblokje dat u wilt bewerken, of rechtsklik op het tekstblokje dat u wilt bewerken en kies Wijzig tekstblok, of rechtsklik op het symbool waaraan dat tekstblokje is gekoppeld en kies Wijzig tekstblok uit het pop-up menu. Tekst verwijderen U kunt tekst verwijderen via dezelfde procedure als die waarmee de tekst bewerkt kan worden; verwijder alle tekst in het dialoogvenster. Maar er is een snellere manier: 1. Rechtsklik op de tekst. 2. Er komt een pop-up menu tevoorschijn; kies voor Verwijder tekstblok Tekst groeperen Het kan heel handig zijn om de stukken extra tekst die bij een aantal opeenvolgende symbolen horen, samen te voegen in één stuk tekst. Selecteer eerst de groep opeenvolgende symbolen waarvan u de tekst wilt samenvoegen. Rechtsklik vervolgens op een van de geselecteerde symbolen. Kies uit het pop-up menu dat naar boven komt: Groepeer teksten. De teksten bij de geselecteerde symbolen worden nu gegroepeerd in één tekstblok. Het tekstblok wordt opgehangen aan het eerste symbool in de rij geselecteerde symbolen. Dat kunt u goed zien als de markeringen zichtbaar zijn (kies Beeld - Markeringen, in het menu, om ze zichtbaar te maken). Er staat een T bij het eerste symbool in de groep. Als u dat symbool verplaatst, verhuist het tekstblok mee. Let op: Als u het symbool verwijdert waaraan het tekstblok is gekoppeld, verdwijnt het tekstblok ook! Tekst kan ge-degroepeerd worden. Wilt u de tekst opsplitsen, selecteer dan alle symbolen die behoren tot de groep en kies een van de volgende mogelijkheden: Rechtsklik op de selectie en kies Splits tekst uit het pop-up menu. Kies in het menu Bewerken Splits tekst. Opmerkingen: Pagina Handicom

26 1. het groeperen van tekst heeft geen effect op symbolen waaraan geen tekst gekoppeld is. 2. gegroepeerde tekst kan op precies dezelfde manier bewerkt en verwijderd worden als niet-gegroepeerde tekst Documentenbeheer Een nieuw document maken Klik op de knop Nieuw in de werkbalk, of toets [Ctrl]+N, of kies Bestand - Nieuw in het menu. Als het huidige document is veranderd, wordt gevraagd of u de wijzigingen op wilt slaan Een document openen (van schijf) Klik op de knop Openen in de werkbalk, of toets [Ctrl]+O, of kies Bestand - Openen in het menu. Selecteer vervolgens in het dialoogvenster het te openen bestand. Kies Bestand Heropen... om een van de vijf laatst geopende documenten opnieuw te openen (of klik op het pijltje naast de knop Openen in de werkbalk) Een document opslaan (op schijf) Klik op de knop Opslaan in de werkbalk, of toets [Ctrl]+S, of kies Bestand - Opslaan of Bestand - Opslaan als, in het menu. Kiest u voor Opslaan, dan wordt het document onder dezelfde naam bewaard. De vorige versie wordt overschreven. Als u Opslaan als kiest, of als u met een nieuw document bezig was, wordt gevraagd een naam op te geven voor het document. Selecteer de directory waarin u het bestand wilt opslaan, typ een naam en druk op OK (of [Enter]). Het beste is om ieder document regelmatig op te slaan. Dat gaat het snelste door op [Ctrl] +S te drukken Document Maker bestanden uitwisselen Een Document Maker bestand kan zonder problemen op een andere computer met de Document Maker gelezen worden, zolang de symbooldatabases en eventuele losse (geïmporteerde) bestanden ook op die computer staan en de benodigde licenties aanwezig zijn. De symbolen staan namelijk niet in het bestand zelf. Het opslaan van de symbolen - plaatjes - zou veel te veel ruimte kosten. Het zou de bestanden enorm groot maken. Wel staan er in het bestand nummers die refereren naar de symbolen in de database(s). Verder bevat het bestand de instellingen van het document zoals de marges en de locatie van de extra tekst Een document printen Controleer voor u gaat printen de printerinstellingen: kies Bestand - Printerinstellingen in het menu. Kijk of de printer, het papierformaat en de afdrukstand kloppen. Kijk als u een kleurenprinter heeft, ook bij de Eigenschappen op het dialoogvenster Printer instellingen. Als alles in orde is kunt u gaan printen: Printen Wilt u direct printen, Toets [Ctrl]+P, of Druk op de Print knop in de werkbalk, of 2011 Handicom Pagina 25

27 Kies Bestand - Afdrukken uit het menu. Er verschijnt dan een dialoogvenster waarin u kunt aangeven of het hele document, een selectie of een aantal opeenvolgende pagina s moet worden geprint. Via de Instellingen knop achter de naam van de printer kunnen de printerinstellingen nog gewijzigd worden. Om het hele document te printen selecteert u Alle pagina s en klikt op OK (of [Enter]). Om een selectie te printen selecteert u Selectie. Deze optie is alleen beschikbaar wanneer in het document een bepaald gedeelte van de tekst is geselecteerd. Om een aantal opeenvolgende pagina s te printen, typt u in het vakje Van het nummer van de eerste pagina van de selectie en in het vakje Tot het nummer van de laatste pagina van de selectie. Deze optie is alleen beschikbaar als het document langer is dan één pagina. Problemen met het printen van Bliss symbolen Sommige printers hebben een probleem met het printen van Bliss symbolen (met name de zgn. cirkelbogen). Voor die printers is in de Document Maker een aparte printoptie ingebouwd. Zien Bliss symbolen op de afdruk er heel vreemd uit, kies dan onder Opties Afdrukken en klik het vakje Gebruik alternatief afdrukken aan. Pagina Handicom

28 4. Het programma aanpassen aan een symboolgebruiker Om de Document Maker hanteerbaar te maken voor een symbooltaalgebruiker kunt u nog meer instellingen veranderen, naast de pagina-instellingen en de schermopmaak. U kunt - een ander vocabulaire laten gebruiken en/of het vocabulaire aanpassen - de bedieningsmethode aanpassen (schakelaars in plaats van toetsenbord en muis) - de Commandobalk aanpassen. De instellingen worden opgeslagen. Zijn er meerdere gebruikers van Document Maker op dezelfde computer, maak dan voor elke gebruiker een account aan onder uw Microsoft Windows programma. Zo krijgt elke gebruiker zijn of haar eigen instellingen wanneer hij of zij het programma opent. 4.1 Een individueel vocabulaire openen U kunt een Vocabulaire maken voor een bepaalde gebruiker en dit in de Document Maker laden. Ga naar Vocabulaire - Openen en kies het vocabulaire (een bestand met de extensie.mnu). Een aangepast Vocabulaire is te maken met de Vocabulary Maker of vanuit de Document Maker zelf; zie paragraaf 1.5, Vocabulaire. N.B. In een individueel vocabulaire kunt u velden ook als knoppen laten werken. Daardoor kan het vocabulaire de Commandobalk vervangen of aanvullen. 4.2 Bediening: standaard, scanning of joystick De standaard invoermethode is het gebruik van muis en toetsenbord. Sommige lichamelijke handicaps maken het gebruik van een standaard toetsenbord en/of de muis onmogelijk. Daarom is de Document Maker ook te bedienen met één of twee schakelaars. Dat betekent dat de gebruiker de cursor met behulp van schakelaars kan voortbewegen of stilzetten. Dit heet 'scannen'. Beide manieren om het programma te bedienen kunnen aan een specifieke gebruiker worden aangepast. Sluit eerst de juiste apparatuur op de computer aan (muis en toetsenbord of voetpedalen, hoofdschakelaars, eenknopsbediening, oogbesturing, etc.). Verander daarna in Document Maker de instellingen: kies Opties - Bediening in het menu. Klik op 'Standaard' (dat is bediening met muis en toetsenbord), op 'Scanning' of op mytobii voor oogbesturing. Hebt u de bediening op 'Scanning' ingesteld, lees dan verder in hoofdstuk 5, Scanopties, wat alle opties precies inhouden. Staat de bediening op standaard, dan kunt u een Tremortijd en een Wachttijd na loslaten instellen door op de knop Opties te klikken. Daarmee kunt u voorkomen dat het programma reageert wanneer de gebruiker per ongeluk op een muisknop drukt (bijv. als gevolg van een tremor). Het programma reageert niet op muiskliks die korter zijn dan de Tremortijd. Na een muisklik reageert het programma nergens op gedurende de Wachttijd na loslaten. Als u het vakje simuleer klik na tremor tijd aanvinkt, hoeft de gebruiker de muisknop niet in te drukken om deze te gebruiken. Door de muis boven een knop of symbool te houden gedurende de tremortijd, klikt deze vanzelf. Dit is een handige optie voor gebruikers die wel de muis, maar (nog) niet de muisknoppen kunnen gebruiken. De vierde invoermethode is Joystick. Of deze invoermethode goed werkt met de software is echter afhankelijk van de driver van de joystick. U kunt de joystick instellen door voor 2011 Handicom Pagina 27

29 scanning te kiezen en te klikken op de Opties knop. In het nu verschijnende scherm kunt u de besturing op joystick zetten en een poort specificeren waar u de joystick op hebt aangesloten. 4.3 Bliss-symbolen op de knoppen in de Commandobalk Voor Bliss-gebruikers kunt u de standaard plaatjes vervangen door Bliss-plaatjes. Ga naar Opties - Commandobalk en klik op 'Bliss-stijl'. Als u de gewone symbolen op de knoppen wilt, ga dan naar Opties - Commandobalk en klik op 'Standaard'. 4.4 Andere en/of minder commando s op de Commandobalk U kunt de bediening van het programma een stuk minder ingewikkeld maken, door het aantal knoppen op de Commandobalk reduceren of andere commando s te kiezen. Klik op Opties - Commando's in het menu Voorkeuzeknoppen U kunt voor het gemak een van de vijf voorkeuzeknoppen gebruiken. Elke knop geeft een Commandobalk weer, variërend van Zeer eenvoudig tot Volledig. De 'zeer eenvoudige' commandobalk bevat maar een paar knoppen. De 'eenvoudige' heeft er al wat meer; dit aantal loopt bij elke knop op. Bij de voorkeuzeknop Volledig zijn alle functies aangekruist. De voorkeuzeknoppen zijn bedoeld als hulpmiddel. U kunt zoveel commando's verwijderen en toevoegen als u maar wilt. De veranderingen die u doorvoert nadat u op een voorkeuzeknop heeft gedrukt, hebben alleen effect op de Commandobalk die u samenstelt, niet op de voorkeuzeknoppen Commando s Onder de vijf voorkeuze-knoppen staan de namen van alle commando s. De commando s die u aankruist komen in de Commandobalk te staan of in een submenu daarvan. Een groep of submenu is het horizontale rijtje knoppen dat verschijnt wanneer u op een knop met een zwart hoekje klikt. Opmerkingen: U kunt submenu s weglaten of heel klein maken, maar u kunt geen nieuwe submenu s maken. Schakelknop: In elk submenu komt automatisch een schakelknop te staan waarmee de gebruiker het submenu kan verlaten zonder een keuze te hebben gemaakt Backspace, spatie, nieuwe regel Backspace (verwijder vorige) De cursor gaat in het document één stap naar links, een symbool, spatie, regeleinde of pagina-einde wissend. De symbooltekst rechts van de cursor (tot het volgende regel- of pagina-einde) schuift ook een plaats naar links. Spatie Een spatie wordt ingevoegd in het document. De cursor en de symbooltekst rechts van de cursor (tot aan het volgende regel- of pagina-einde) schuiven een plaats op naar rechts. Nieuwe regel De cursor wordt verplaatst naar de volgende regel. Als er symbolen rechts van de cursor staan, worden die mee verplaatst. Opmerking: De positie van Spatie, Backspace en Regeleinde zijn afhankelijk van de hoeveelheid ruimte op de Commandobalk. Zet u slechts weinig commando's aan, of is de schermresolutie hoog (bijv. 1024x768 of hoger) dan kunnen ze rechtstreeks op de Pagina Handicom

30 Commandobalk komen. Is deze ruimte niet beschikbaar dan komen ze in het submenu Speciale commando's Speciale commando s Nieuwe pagina: Er wordt een pagina-einde geplaatst. De cursor met alles wat daarachter staat, verschuift naar de volgende pagina. Verwijderen: Verwijdert het symbool (of de spatie) rechts van de cursor. De tekst (symbolen en spaties) die daarachter staat, verschuift een stap naar links Spraak Via Spraakcommando s kan de gebruiker een spraak synthesizer instrueren om een symboolnaam, een regel of de hele tekst uit te spreken. Opmerking: U hebt een spraaksynthesizer nodig om dit onderdeel werkend te maken. Zolang er geen synthesizer is geselecteerd, wordt bij een druk op de Spraak knop direct de Personal Communicator gestart. De andere knoppen worden niet zichtbaar. Er zijn drie opties die kunnen worden aangevinkt in het commando keuze scherm. 1. Kies spreken en/of schrijven: deze optie genereert drie knoppen (in het submenu Spraak); een voor alleen spraak, een voor alleen schrijven en een voor spreken en schrijven. Alleen spreken: de spraaksynthesizer spreekt de naam uit van elk symbool dat in het Vocabulaire wordt geselecteerd. De symbolen worden NIET in het document geplaatst. Alleen schrijven (standaard): elk symbool dat in het Vocabulaire wordt geselecteerd, wordt in het document geplaatst. De namen worden niet uitgesproken door de spraaksynthesizer. Spreken en schrijven: elk symbool dat de gebruiker selecteert in het Vocabulaire wordt geplaatst in het document EN uitgesproken door de spraaksynthesizer. 2. Hele tekst uitspreken: de gebruiker kan de spraaksynthesizer de opdracht geven het hele document uit te spreken. 3. Hele regel uitspreken: deze optie genereert een paar knoppen in het Spraak submenu: Hele regel uitspreken: de spraaksynthesizer spreekt de regel uit waar de cursor op staat (in het document). Regel voor regel uitspreken: de spraaksynthesizer spreekt de regel uit waar de cursor op staat (in the document) en de cursor wordt naar de volgende regel verplaatst. Hele zin spreken: met deze optie geeft u de gebruiker de mogelijkheid om de hele zin te beluisteren, van waar die begint tot waar die eindigt met een punt, uitroepteken, vraagteken, regeleinde ('hard return') of pagina-einde. Welke tekst wordt uitgesproken? De Document Maker kijkt bij ieder symbool eerst of er extra tekst aan gekoppeld is. Is dat het geval, dan wordt de extra tekst naar de spraaksynthesizer gestuurd en gaat de Document Maker naar het volgende symbool. Is er geen extra tekst gekoppeld aan een symbool, dan wordt in plaats daarvan het (eventueel gewijzigde) label uitgesproken en gaat de Document Maker naar het volgende symbool Indicatoren Kruis de optie Indicatoren aan om de gebruiker de mogelijkheid te geven, een indicator op een Bliss-symbool te plaatsen of de indicator op een Bliss-symbool te vervangen door een andere indicator. Er zijn drieëntwintig indicatoren en een vierentwintigste knop voor het verwijderen van een indicator. Wilt u een geheugensteuntje wat elke indicator betekent, houd dan de muis boven een knop en de naam van de indicator verschijnt in een tekstvakje. U kunt ook het nu volgende lijstje raadplegen, de knoppen heten, in volgorde: Actie Ding 2011 Handicom Pagina 29

31 Meervoud Ding (meervoud) Omschrijving Omschrijving na feit Omschrijving voor feit Actie (verleden) Actie (toekomst) Actie (nu) Conditioneel Conditioneel (verleden) Conditioneel (toekomst) Passief (conditioneel) Passief (conditioneel, verleden) Passief (conditioneel, toekomst) Actief Passief Passief (verleden) Passief (toekomst) Onderscheidend Onderscheidend (meervoud) Supinum Verwijder indicator Volledig scherm De knop Volledig scherm doet het Vocabulaire van het scherm verdwijnen. Tegelijk verandert de Commandobalk. In plaats van de knop Volledig scherm komt er een knop: Splits scherm. Met de Splits scherm knop haalt u het Vocabulaire en de knop Volledig scherm terug Cursorbeweging Het submenu Cursorbeweging bevat vier knoppen. Met deze vier knoppen kan de gebruiker de cursor in het document naar boven, naar beneden, naar rechts of naar links bewegen. Let op: zonder cursorbeweging geen blokcommando s! Blokcommando s Deze optie geeft de gebruiker de vrijheid een blok te selecteren en het geselecteerde blok te bewerken. Blokcommando s zijn tamelijk ingewikkeld. Er moeten in ieder geval twee, en soms drie stappen gedaan worden; voor iedere stap is er een ander submenu nodig (zie hoofdstuk 6.3.6, Blokbewerkingen). Een blok verplaatsen of kopiëren is moeilijker dan een blok printen of verwijderen Printen Als 'Alles' als enige optie is aangekruist, wordt er een Alles afdrukken knop in de Commandobalk geplaatst. Deze knop geeft de printer het commando om het hele document (symbolen en tekst, alle pagina s) te printen. Als de optie Tekst of symbolen is aangekruist, wordt er een Afdrukken knop in de Commandobalk geplaatst, met een submenu van twee knoppen: Tekst afdrukken voor het printen van het hele document, zonder symbolen. Symbolen afdrukken voor het printen van het hele document, met alleen symbolen. Labels en extra tekst worden niet uitgeprint. Als beide opties samen zijn geselecteerd, worden alle drie de knoppen samen in een submenu geplaatst. Pagina Handicom

32 Schijfcommando s Als er meer dan één optie is geselecteerd, of als de optie Openen/opslaan is geselecteerd, worden deze knoppen in een submenu geplaatst. De Dir knop representeert het commando voor het tonen van een lijst van alle opgeslagen bestanden. De gebruiker kan de lijst alleen bekijken; er kunnen geen bestanden worden geopend of verwijderd. De knop Wis bestand staat voor het commando, een lijst met alle opgeslagen bestanden te tonen; uit deze lijst kan de gebruiker bestanden verwijderen. Lezen is een commando voor het openen van een bestand dat op schijf staat. Eerst wordt een lijst getoond van de bestanden die op schijf staan. Hieruit kan de gebruiker er een kiezen om te openen. Met de Opslaan knop kan de gebruiker een document opslaan. Er wordt een lijst met namen getoond. De gebruiker kan een bestaande naam kiezen (het document met die naam wordt vervangen door het huidige document) of een nieuwe naam geven. De nieuwe naam kan bestaan uit letters of symbolen Afsluitcommando s Als in deze groep meer dan één optie is aangekruist, wordt er in de Commandobalk een Stop knop geplaatst met een submenu. De Stop knop staat voor het commando om het programma te verlaten zonder het huidige document op te slaan. De Opslaan knop geeft het commando weer om het huidige document op te slaan, en het programma te verlaten. Met de Nieuw knop wordt alle tekst in het huidige document verwijderd en een nieuw document geopend commando's De commando's zijn altijd zichtbaar wanneer u een licentie heeft voor de . Het is niet mogelijk om ze uit de Commandobalk te halen. Heeft u geen licentie voor de , dan zijn de -knoppen niet zichtbaar. 4.5 Vloeiende tekst (FlexLex) Terwijl de gebruiker met symbolen schrijft, kunnen de labels en de alfabetische tekst automatisch worden omgezet in vloeiende tekst. Om dit mechanisme te activeren moet u in het menu Opties een vinkje zetten voor de optie Vloeiende tekst. Let op: dit werkt alleen als u een FlexLex licentie heeft. Zonder licentie stopt de automatische conversie na enkele zinnen. 4.6 Instellingen voor een gebruiker opslaan en opnieuw gebruiken In eerdere versies was het mogelijk verschillende gebruikersinstellingen op te slaan. De huidige ontwikkelingen binnen Windows hebben dit echter overbodig en onnodig ingewikkeld gemaakt. Het volstaat nu een gebruikersaccount onder Windows aan te maken voor elke gebruiker. Wanneer de gebruiker inlogt met het eigen account en Symbol for Windows opent, opent deze automatisch met de laatst opgeslagen instellingen. Stap voor stap uitgelegd gaat dit dus als volgt: Log in bij Windows met de naam van de gebruiker. Open Symbol for Windows. Stel het programma helemaal in op de gebruiker: verberg eventueel een paar schermonderdelen laad het individuele vocabulaire van de gebruiker kies de juiste bedieningsmethode en pas die aan aan de gebruiker zorg dat de Commandobalk voldoet aan de wensen en mogelijkheden van de gebruiker. Op het moment dat u het programma afsluit, worden alle instellingen opgeslagen. En wanneer u het programma later weer opstart, opent het meteen met de opgeslagen instellingen. U kunt deze procedure voor elke gebruiker herhalen Handicom Pagina 31

33 5. Scanopties Scanning stelt eindgebruikers in staat om Symbol for Windows programma s zoals de Document Maker en Personal Communicator te bedienen, zonder hulp van anderen. Alles wat ze nodig hebben is één of twee schakelaars en de juiste instellingen. De instellingen voor scanning kunnen worden veranderd in het dialoogvenster Scanopties. Kies daarvoor Opties - Bediening in het menu. Klik 'Scanning'. Klik dan op de knop 'Opties'. De verschillende instellingsmogelijkheden en aansluitingen worden hieronder uitgelegd. 5.1 Soort schakelaars De schakelaars kunnen worden aangesloten op de printerpoort of de seriële poort van de computer. Joystickknoppen, muisknoppen en toetsen op het toetsenbord kunnen ook als schakelaars gebruikt worden, om daarmee de scaninstellingen te testen. Geef in het dialoog Scanopties aan welke soort schakelaars worden gebruikt Schakelaars die aangesloten zijn op de printerpoort Als u de schakelaars aansluit op de printerpoort, moet het programma het poortnummer weten. Geavanceerd Voor technici: de knop Geavanceerd opent een ander dialoogje waarmee het soort aansluiting voor de invoer via de schakelaar(s) kan worden ingesteld. Voor elke schakelaar kunt u kiezen uit: <N.C.>, DNS, OOP. Voor Handicoms printerpoortconnector zijn de instellingen al ingevoerd. Klik als u zo n connector hebt, op de knop met die naam. De instellingen worden dan automatisch aangepast Joystickknoppen Om joystickknoppen als schakelaars te kunnen gebruiken, moet u het juiste poortnummer opgeven Schakelaars die zijn aangesloten op de seriële poort Als u de schakelaars aansluit op de seriële poort, moet het programma het poortnummer weten. Geavanceerd Voor technici: de knop Geavanceerd opent een ander dialoogje waarmee het soort aansluiting voor de invoer via de schakelaar(s) kan worden ingesteld. Voor elke schakelaar kunt u kiezen uit: <N.C.>, RLSD, RI, DSR, CTS. Voor de outputsignalen kunt u DSR en/of CTS instellen. Voor drie connectoren zijn de instellingen al ingevoerd: Handicoms seriëlepoortconnector, Wivik en Cameleon 3. Klik als u één van die connectoren hebt, op de knop met die naam. De instellingen worden dan automatisch aangepast. (De knop voor de Wivik-connector is nog niet te gebruiken, omdat we nog niet alle technische specificaties van dit type connector hebben.) Toetsen (van het toetsenbord) Zet de cursor in het vakje en druk dan op de toets die u als schakelaar wilt gebruiken. Opmerkingen: In de gebruikersstand reageert de Symbol for Windows software alleen op die toetsenbordtoets(en) die als schakelaar is ingesteld. Op andere toetsen wordt niet gereageerd. Uitzondering is de combinatie Alt + F10; daarmee kunt u nog steeds omschakelen naar de instelstand. Pagina Handicom

34 Wanneer u tijdens het scannen omschakelt naar een ander programma, wordt de scanning uitgezet. Uitzondering op deze regel vormt de Personal Communicator als die in Virtual Keyboard Mode staat (dus zelf gebruikt wordt als virtueel toetsenbord, voor de bediening van een ander programma) Muisknoppen Om muisknoppen als schakelaars te kunnen gebruiken, hoeft u verder geen informatie te geven. Opmerking: Als de muisknoppen als schakelaars gebruikt worden, verdwijnt het pijltje van het scherm. Het programma reageert alleen op de knoppen van de muis, niet op de bewegingen van de muis. 5.2 Het aantal en de functie van schakelaars (scantechniek) Symbol for Windows programma s zijn te bedienen met één of twee schakelaars. In beide gevallen kunt u uit twee scantechnieken kiezen. Het hangt van de gebruiker af welke scantechniek de beste is. 1 Schakelaar, automatische scan: de cursor beweegt automatisch. De gebruiker moet de schakelaar indrukken als de cursor op de juiste positie is aangekomen. 1 Schakelaar, gebruiker-scan: de gebruiker moet de schakelaar ingedrukt houden om de cursor in beweging te zetten. De gebruiker moet de schakelaar loslaten als de cursor op de juiste positie is aangekomen. 2 Schakelaars, single step: Met de ene schakelaar wordt de cursor stap voor stap voortbewogen. Met de andere schakelaar kan de gebruiker de kolom/de rij/het veld etc. selecteren waar de cursor op staat. 2 Schakelaars, gebruiker scan: de gebruiker moet de ene schakelaar ingedrukt houden om de cursor in beweging te zetten en hem loslaten als de cursor op de juiste positie is aangekomen. Met de andere schakelaar kan de gebruiker de kolom/de rij/het veld etc. selecteren waar de cursor op staat. Opmerking: Bij de scantechnieken waarbij twee schakelaars worden gebruikt, is niet vooruit te zeggen welke schakelaar welke functie zal hebben. Dit moet blijken tijdens het gebruik Optie: gebalanceerde invoer Voor gebruikers die twee schakelaars hanteren is de gebalanceerde invoer methode aan te raden. Normaal gesproken wordt de ene schakelaar gebruikt om de cursor te bewegen. De andere wordt gebruikt om een selectie te maken of te bevestigen. Met de gebalanceeerde invoer methode wisselen de schakelaars van functie na elke selectie (of bevestiging daarvan). Dan wordt dus de andere schakelaar gebruikt om de cursor te bewegen en de eerste om een selectie te maken of te bevestigen. Deze methode voorkomt overbelasting van één hand (of voet, nek of waarmee de schakelaar ook maar bediend wordt) omdat de gebruiker beide schakelaars ongeveer even vaak moet gebruiken. Klik op het vakje links onder in het scanning-dialoog zodat er een vinkje in staat. De gebalanceerde invoer methode is dan geactiveerd. 5.3 Cursorbeweging (scanstrategie) De cursor begint altijd met een ronde over de schermonderdelen in het hoofdscherm van het programma. Dit is scanniveau 0. In de Document Maker wijst de cursor op scanniveau 0 afwisselend de Commandobalk en het Vocabulaire aan Handicom Pagina 33

35 Niveau 1 tot en met 4 Telkens wanneer de gebruiker iets selecteert (bijvoorbeeld een knop, een rij, een kolom of een vakje) wordt het volgende scanniveau actief. Als een gebruiker van de Personal Communicator op scanniveau 0 de kaart selecteert, beweegt de cursor vervolgens over de kaart. Op ieder scanniveau (hoger dan 0) kan de cursor een andere strategie volgen: Half het te scannen gebied wordt in twee helften verdeeld, met een horizontale scheiding (kruis deze optie aan als u dat wilt) of met een verticale scheiding (standaard). Rijen of kolommen de cursor beweegt over de rijen of kolommen in het te scannen gebied. Als de optie 'Rij eerst is aangeklikt zal de cursor op dit niveau een verticale beweging maken en op het volgende niveau een horizontale beweging. Velden de cursor eindigt altijd met een lineaire scan, waarbij de cursor alle vakjes in het te scannen gebied afloopt, van links naar rechts en/of van boven naar beneden. Geef voor ieder scanniveau de gewenste strategie aan. Het hangt van de strategie op het vorige scanniveau af welke keuzes openstaan op het volgende scanniveau. Helften nogmaals halveren Als het gebied dat de cursor moet scannen erg groot is, is het misschien een goed idee om de half-scan op twee of meer achtereenvolgende scanniveaus te gebruiken. Stel bijvoorbeeld half-scanning met een verticale scheiding in op scanniveau 1 en halfscanning met een horizontale scheiding op scanniveau 2. De eindgebruiker kan dan eerst de linker- of rechterhelft kiezen en daarna de bovenste of de onderste helft van de gekozen kant. Lineaire scanning volgt altijd op de rij/kolom-scan Als de gebruiker een rij of kolom selecteert, is de logische volgende stap dat er een vakje in de gekozen rij of kolom geselecteerd kan worden. Dus wordt de scanstrategie rij/kolom altijd op het volgende scanniveau gevolgd door een lineaire scan. Maximaal aantal rondes Stel een maximaal aantal ronden in voor ieder scanniveau. Als de cursor het maximale aantal rondes heeft gelopen zonder dat de gebruiker iets heeft geselecteerd, valt de scanning terug naar het vorige scanniveau. Let op! Bedenk wat er gebeurt als de gebruiker terug wil keren naar het laagste scanniveau. Als de standaard actie na selectie (zie de volgende paragraaf) de cursor niet terugbrengt naar het laagste scanniveau, moet de gebruiker wachten tot de cursor het maximale aantal rondes op alle niveaus heeft doorlopen. 5.4 Standaard actie na selectie Waar gaat de cursor naartoe, nadat de gebruiker iets heeft geselecteerd? Dat hangt af van de standaard actie na selectie. De opdracht voor de cursor kan zijn: Ga op het huidige niveau verder; de cursor blijft op hetzelfde scanniveau en gaat verder vanaf de plek waar de gebruiker een selectie maakte. Begin op het huidige niveau opnieuw; de cursor blijft op hetzelfde scanniveau en begint op dat niveau van voren af aan. Ga 1 niveau hoger verder; de cursor gaat terug naar het vorige scanniveau en gaat daar verder vanaf de plek waar de gebruiker een selectie maakte. Begin 1 niveau hoger opnieuw; de cursor gaat terug naar het vorige scanniveau en begint op dat niveau van voren af aan. Ga naar het begin; de cursor gaat terug naar scanniveau 0. Ga naar het begin en 1 niveau lager; de cursor gaat terug naar scanniveau 1. Pagina Handicom

36 5.5 Timerinstellingen Staptijd (in milliseconden) De Staptijd bepaalt de snelheid van de cursor. Bij een staptijd van 500 milliseconden blijft de cursor op elk te scannen onderdeel (bijvoorbeeld een vakje, knop ) een halve seconde staan. Extra scantijd na herstart (percentage) Voor elke eerste stap op een scanniveau neemt de cursor de staptijd plus de extra scantijd. Als de staptijd 1000 milliseconden is, en de extra scantijd is 100 procent (van de staptijd) dan wacht de cursor bij de eerste stap op elk scanniveau = 2 seconden. Tremortijd en Wachttijd na loslaten (in milliseconden) Met deze instellingen kunt u voorkomen dat het programma reageert, wanneer de gebruiker per ongeluk een schakelaar indrukt (als gevolg van een tremor). Het programma reageert niet wanneer de schakelaar korter dan de tremortijd wordt ingedrukt. Nadat de schakelaar (langer dan de tremortijd) is ingedrukt, reageert het programma nergens op gedurende de wachttijd na loslaten Handicom Pagina 35

37 6. Documenten maken met behulp van schakelaars (scanning) Een gebruiker die het programma bestuurt via schakelaars, zal anders te werk gaan dan iemand die met toetsenbord en muis werkt. Om de begeleiding hierbij te vergemakkelijken is in deze handleiding een hoofdstuk gewijd aan het maken van documenten via 'scanning'. We gaan er voor het gemak van uit dat de symbooltaalgebruiker de beschikking heeft over de volledige Commandobalk. Voordat de gebruiker een document kan gaan maken, moet het programma in de gebruikersstand worden gezet door scroll lock of Alt+F10 in te drukken. Door nogmaals op deze knoppen te drukken, wordt de instelstand weer geactiveerd, met reguliere muis en toetsenbord bediening. Opmerking: wanneer u de schakelknop selecteert in een submenu bij een knop in de Commandobalk, wordt het submenu gesloten: 6.1 De cursor in het document verplaatsen Tijdens het scannen komt de focus niet op het document. Toch is het mogelijk de cursor in het document te verplaatsen. Selecteer de knop Verplaats in de Commandobalk en vervolgens telkens een van de vier knoppen in het submenu (Omhoog, Rechts, Omlaag, Links). De cursor in het document zal dan een plaats naar links of naar rechts gaan, of een regel omhoog of omlaag. Doe dit tot de cursor op de goede plek staat: 6.2 Het Vocabulaire verbergen/terughalen Selecteer de knop Volledig scherm in de Commandobalk, om het Vocabulaire tijdelijk te verbergen: Gebruik de knop Splits scherm om het Vocabulaire weer op het scherm te krijgen: 6.3 Symbooltekst schrijven en bewerken Symbolen zoeken en plaatsen 1. Selecteer het Vocabulaire. De cursor beweegt eerst tussen het vocabulaire en de commandobalk. Door de selectie knop in te drukken wanneer de cursor op het vocabulaire staat, wordt het vocabulaire geselecteerd. 2. Selecteer een kolom of rij in het Vocabulaire. Pagina Handicom

38 De cursor beweegt in het Vocabulaire eerst van links naar rechts en terug of van boven naar benede. Als de optie Rij eerst is aangezet bij de Scanopties (zie het hoofdstuk over scanopties), beweegt de cursor op en neer, als die optie open is gelaten, beweegt de cursor van links naar rechts. Zodra de gebruiker de betreffende schakelaar indrukt, wordt de betreffende rij of kolom geselecteerd. Als de cursor horizontaal bewoog, is er nu een kolom geselecteerd. De cursor begint nu binnen de kolom op en neer te bewegen. Bewoog de cursor verticaal, dan is er een rij geselecteerd en begint de cursor binnen die rij van links naar rechts te bewegen. 3. Selecteer een vakje. Door opnieuw de juiste schakelaar in te drukken, kiest de gebruiker een vakje in de eerder gekozen rij of kolom. Het vakje kan een symbool bevatten of een verwijzing naar een andere pagina in het Vocabulaire. Andere pagina's Als het gekozen vakje verwijst naar een andere pagina in het Vocabulaire, wordt vervolgens (eventueel na bevestiging, dit is afhankelijk van de scanmethode) die andere pagina getoond. De scanning gaat op die pagina op dezelfde manier in zijn werk als de scanning in het hoofdmenu. Door het vakje links boven te selecteren, komt men weer terug in de bovenliggende pagina. Alleen in het hoofdmenu is dat niet mogelijk, er is immers geen bovenliggende pagina. Symbool Als er maar één schakelaar in gebruik is, en het geselecteerde vakje een symbool bevat, komt dit symbool direct in het document. Zijn er twee schakelaars in gebruik, dan wacht het programma op bevestiging (via de tweede schakelaar). Na de bevestiging wordt het symbool in het document geplaatst op de plaats waar de cursor in het document staat. Vervolgens begint de scanning weer van voren af aan. Opmerking: De plaats waar de cursor naar terug springt, hangt af van de instelling 'Standaard actie na selectie' (zie hoofdstuk 5.4, Standaard actie na selectie). Als in het document geen symboolnamen zichtbaar zijn, en u wilt ze wel in het document hebben, dan kunt u ze zichtbaar maken via de Pagina-instellingen. Zie hoofdstuk 2, Pagina-instellingen Een spatie invoegen Zorg eerst dat de cursor in het document op de juiste plaats staat; namelijk daar waar u een spatie wilt invoegen. Om één spatie in te voegen selecteert u eenmaal op de knop Spatie in de Commandobalk Een nieuwe regel of pagina beginnen Zorg dat de cursor in het document op de juiste plek staat. Om een nieuwe regel te beginnen selecteert u op de knop Nieuwe regel in de commandobalk. De cursor en wat daarachter staat verschuift naar de volgende regel Handicom Pagina 37

39 Om een nieuwe pagina te beginnen selecteert u op de knop Nieuwe pagina (eventueel te vinden in het submenu bij de knop Symbool) Symbooltekst verwijderen Zorg eerst dat de cursor in het document op de juiste plaats staat. Dat is, afhankelijk van de knop die u wilt gebruiken, direct rechts of links van het te verwijderen element. Selecteer de Backspace (verwijder vorige) knop om het symbool, de spatie, het regelof pagina-einde direct LINKS van de cursor te verwijderen. Selecteer de knop Verwijderen (eventueel te vinden in het submenu bij de knop Symbool) om het symbool, de spatie, het regel- of pagina-einde direct RECHTS van de cursor in het document te verwijderen. Alle symbolen verwijderen De gemakkelijkste manier om alle symbolen (en spaties, regel- en pagina-einden) te verwijderen, is: een nieuw document beginnen zonder het huidige op te slaan. In hoofdstuk 6.4.2, Een nieuw document maken, wordt uitgelegd hoe dit in zijn werk gaat Indicatoren (alleen bij Bliss symbolen) Bij de Bliss symbolen horen indicatoren. In de Document Maker is het mogelijk een indicator toe te voegen aan een Bliss symbool of een indicator door een andere te vervangen. Een indicator plaatsen Verplaats de cursor in het document naar het Bliss symbool waarop de indicator moet komen te staan. Selecteer vervolgens de knop Indicatoren en kies een van de veertien indicatoren. De geselecteerde indicator wordt geplaatst op het Bliss symbool waarop de cursor in het document staat. Er kan maar één indicator staan op elk symbool. Als er al een indicator stond op het symbool, wordt die indicator vervangen door de nieuwe. Een indicator verwijderen Om een indicator te verwijderen moet u dezelfde procedure doorlopen: positioneer de cursor in het document op het Bliss symbool waarvan u de indicator wilt verwijderen. Selecteer de knop Indicatoren. Helemaal rechts staat een knop voor het verwijderen van de indicator. Selecteer deze knop om de indicator te verwijderen. Pagina Handicom

40 6.3.6 Blokbewerkingen Via de blokcommando s kan de gebruiker een blok (symbooltekst, inclusief daaraan gekoppelde extra tekst) verplaatsen, kopiëren, printen of verwijderen. Dat gaat in twee of drie stappen. Eerst moet er een blok geselecteerd worden. Vervolgens moet er een bewerking worden gekozen, die het programma op het blok kan uitvoeren. Kiest de gebruiker printen of verwijderen, dan wordt het commando direct uitgevoerd en is de blokbewerking voltooid. Kiest de gebruiker verplaatsen of kopiëren, dan moet ten slotte nog de plaats worden aangewezen waar het blok (of de kopie) in het document moet komen te staan. Een blok selecteren Verplaats de cursor in het document naar het begin of het eind van de tekst die u wilt verplaatsen, kopiëren, verwijderen of uitprinten. Selecteer de knop Blokcommando s. De cursor springt nu naar de knoppen voor het bewegen van de cursor in het document: Verplaats de cursor naar het eind van de tekst die u wilde selecteren (of naar het begin van de tekst als de cursor aan het eind stond). Zo selecteert u alle symbolen tussen de oorspronkelijke positie en de nieuwe positie van de cursor. Geselecteerde symbolen staan op een zwarte achtergrond. Is het hele blok geselecteerd, verlaat dan het submenu door de schakelknop in het submenu te activeren. De cursor springt naar het submenu Blokbewerkingen. Blokbewerkingen Elke knop in het submenu Blokbewerkingen staat voor een bewerking die op het geselecteerde blok kan worden uitgevoerd. Kopiëren: kopieert het geselecteerde blok naar het klembord. In eerste instantie verandert er niets in het document. De cursor springt wel opnieuw naar de knoppen voor cursorbeweging. Ga daarmee naar de plaats in het document waar de kopie van het blok moet komen te staan. Verlaat dit submenu via de schakelknop. Het blok wordt dan gekopieerd naar de plaats waar de cursor staat en het submenu Blokcommando s wordt gesloten Handicom Pagina 39

41 Verplaatsen: verwijdert het geselecteerde blok uit het document en zet het op het klembord. De cursor springt naar de knoppen voor cursorbeweging. Zet daarmee de cursor in het document naar de plaats waar het blok teruggezet moet worden. Verlaat dit submenu via de schakelknop. Het blok komt te staan waar de cursor staat. Printen: print direct het geselecteerde blok uit. Verwijderen: verwijdert direct het geselecteerde blok. Wilt u bij nader inzien toch niets met het blok doen? Selecteer dan direct nadat u het submenu met de knoppen voor cursorbeweging hebt verlaten, ook in het volgende submenu - het submenu Blokbewerkingen - de schakelknop. 6.4 Bestandsbeheer Een document van schijf openen Om een document te kunnen openen dat op schijf staat (de harde schijf of een verwisselbare schijf) moet u de Schijf knop selecteren. Kies in het submenu dat verschijnt, de knop Lezen. De Document Maker laat een lijst zien van eerder opgeslagen documenten. Kies een document uit de lijst Een nieuw document maken Na het opstarten van het programma, staat er altijd een leeg vel (een nieuw document) op het scherm. Hebt u tekst geplaatst en wilt u die niet opslaan, maar helemaal opnieuw beginnen, Pagina Handicom

42 selecteer dan de Einde knop. Selecteer in het submenu vervolgens de knop Nieuw. Er verschijnt een nieuw document op het scherm. Het vorige document is niet opgeslagen. Als u dat document eerder wel opgeslagen had, is het oude document nog steeds aanwezig op de schijf, maar de wijzigingen die u in de laatste sessie hebt doorgevoerd, zijn niet bewaard Een document opslaan Selecteer de knop Schijf. Er verschijnt een submenu. Kies opnieuw de knop Opslaan. Er verandert het een en ander op het scherm: de Commandobalk wordt vervangen door een kortere versie en er verschijnt een blauwe balk midden op het scherm. U kunt nu een naam samenstellen door symbolen te selecteren. Met behulp van de knop Verwijder laatste kunt u het laatst geplaatste symbool verwijderen. Met de Schakelknop kunt u het opslaan afbreken. Selecteer de Opslaan-knop als u tevreden bent met de gegeven naam, of selecteer de blauwe balk. De blauwe balk verdwijnt en de gewone Commandobalk is weer terug. Opmerking: U kunt ook het document opslaan en direct het programma verlaten. Selecteer in de Commandobalk de Einde knop. Kies uit het submenu de knop Opslaan. Als al eerder een naam was gegeven aan het document, wordt dan het document opgeslagen en het programma vervolgens afgesloten. Had het document nog geen naam, dan moet u eerst een naam opgeven voor het document kan worden opgeslagen en het programma wordt afgesloten Bestandsbeheer: een lijst/directory bekijken; bestanden verwijderen U kunt een lijst bekijken van eerder opgeslagen documenten. Selecteer de knop Schijf en kies uit het submenu de knop Dir Handicom Pagina 41

43 Kies de knop Wis bestand als u niet alleen een lijst wilt zien, maar er ook bestanden uit wilt kunnen verwijderen. 6.5 Een document printen Als meerdere printopties voor de gebruiker toegankelijk zijn, bevat de Commandobalk een Print knop waaraan een submenu hangt. Selecteer Print alles om alle pagina s en alles wat daarop staat, te printen; Print tekst om het hele document, maar alleen de tekst (extra tekst en labels) daarin uit te printen; Print symbolen om het hele document, maar alleen de symbolen uit te printen. Tijdens het scannen wordt het printcommando direct naar de printer gestuurd. Het is dus niet mogelijk om via het print-submenu een beperkt aantal pagina s of een geselecteerd stuk tekst uit te printen. Wel is het mogelijk om via de blokcommando s een blok uit te printen. 6.6 Een document/het programma sluiten Om het document te sluiten zonder het op te slaan en tegelijkertijd het programma te sluiten, klikt u op de Einde knop en kiest u vervolgens Einde. Pagina Handicom

44 7. Spraakopties 7.1 Spraaksynthesizer instellen Zolang u het programma niet informeert over het feit dat u een spraaksynthesizer heeft, gaat het programma ervan uit dat er geen spraaksynthesizer aanwezig is. In dat geval zijn de spraakopties niet beschikbaar en wordt er ook geen knop Spraak in de Commandobalk geplaatst (zelfs niet als u de gebruiker toegang tot deze opties heeft gegeven). Wilt u een spraaksynthesizer gebruiken, dan moet u dus eerst opgeven wat voor spraaksynthesizer u gebruikt: 1. Kies Spraak - Synthesizer, in het menu. 2. Selecteer een van de spraaksynthesizers uit de lijst en klik OK. Als u <geen> kiest, zijn de spraakopties niet te gebruiken en blijft de Spraak-knop in de Commandobalk onzichtbaar. 7.2 Het Vocabulaire laten uitspreken U kunt de spraaksynthesizer opdracht geven om de naam uit te spreken van elk symbool dat in het Vocabulaire wordt geselecteerd. Ga naar Spraak in het menu of klik op de knop Spraak in de Commandobalk. U kunt kiezen uit de volgende opties: Alleen spraak: de naam van elk symbool dat geselecteerd wordt in het Vocabulaire, wordt via spraaksynthesizer ten gehore gebracht. Het geselecteerde symbool wordt NIET in het document geplaatst. Alleen schrijven (standaard): ieder geselecteerd symbool komt direct in het document terecht. De spraaksynthesizer doet niets. Spreken en schrijven: de naam van elk symbool dat geselecteerd wordt in het Vocabulaire, wordt via spraaksynthesizer ten gehore gebracht EN het geselecteerde symbool wordt in het document geplaatst. 7.3 Het document uit laten spreken Het is ook mogelijk om de spraaksynthesizer de opdracht te geven het document of een regel daaruit uit te spreken. Ga naar Spraak in het menu of klik op de knop Spraak in de Commandobalk. U kunt kiezen uit de volgende opties: Document: de spraaksynthesizer leest het hele document op. Regel: de spraaksynthesizer leest de huidige regel voor, dat is de regel in het document waar de cursor op staat. Regel voor regel: de spraaksynthesizer leest de huidige regel voor, en de cursor wordt verplaatst naar de volgende regel in het document. Zin: De spraaksynthesizer leest de zin, van het begin tot het eind (de punt, het uitroepteken, vraagteken, harde-regeleinde of harde-pagina-einde). Wat wordt er precies uitgesproken? De spraaksynthesizer kijkt bij ieder symbool eerst of er extra tekst bij hoort. Is dat het geval, dan leest hij die tekst en gaat naar het volgende symbool. Staat er geen extra tekst bij een symbool, dan wordt nagegaan of er een label bij staat. Zo ja, dan wordt dat uitgesproken en gaat de spraaksynthesizer naar het volgende symbool. Staat er ook geen label bij het symbool, dan wordt overgestapt naar het volgende symbool. Tip: om de spraaksynthesizer te laten stoppen met lezen kunt u de Esc toest indrukken. 7.4 Omschakelen naar de Personal Communicator De Personal Communicator is een module voor communicatie via gesproken taal. Is deze module aanwezig op de computer, dan is het mogelijk om direct te schakelen tussen de 2011 Handicom Pagina 43

45 Document Maker en de Personal Communicator. Het menu van de Document Maker is hiervoor uitgerust met de optie Spraak - Personal Communicator. De Commandobalk bevat ook een knop om te schakelen naar de Personal Communicator. Als Spraak commando s deel uitmaken van de Commandobalk, maakt deze knop deel uit van het submenu Spraak. Zijn ze dat niet, dan staat deze knop op de plaats van de Spraak knop op de Commandobalk. Pagina Handicom

46 8. Extra opties 8.1 Een andere taal kiezen voor de labels De labels in het Vocabulaire worden weergegeven in de taal die op uw computer als standaard staat ingesteld, of anders in het Engels. Dat geldt ook voor de tekst die automatisch in het document wordt gezet als de optie Auto Tekst aan staat. Het is mogelijk een andere taal te kiezen! Ga naar Opties - Taal en selecteer een taal. De labels in het Vocabulaire en de automatisch geplaatste tekst (voor zover u die nog niet in gewijzigd heeft) worden onmiddellijk in de gekozen taal weergegeven. 8.2 Een document omzetten naar een andere symbooltaal U kunt als u dat wilt in één keer alle symbolen in een document naar een ander symboolsysteem vertalen. Kies Opties Vertaal document Symboolsystemen overlappen elkaar vaak wel, maar zijn nooit helemaal hetzelfde. Het kan dus gebeuren dat symbolen (eigenlijk: betekenissen) die in het ene symboolsysteem aanwezig zijn, ontbreken in een ander symboolsysteem. Die symbolen kan het programma laten staan (niet vertalen) of weglaten. 8.3 Standaard bestandslocaties wijzigen U kunt de standaard plaats voor gebruikersbestanden (o.a. documenten), plaatjes en gedeelde bestanden veranderen. Ga naar Opties - Paden naar bestanden in het menu. Om een directory te veranderen klikt u op de knop Bladeren. 8.4 Zoeken in een document Kies Zoek Zoek in het menu. Met behulp van het dialoog dat verschijnt, kunt u in het document zoeken naar symbolen (eerste twee tabbladen) en geïmporteerde plaatjes (derde tabblad). Zie voor uitleg hoofdstuk 3.3.1, Zoeken in een Vocabulaire; voor zoeken in een Vocabulaire wordt namelijk hetzelfde soort dialoog gebruikt. Zoek volgende, Zoek vorige (in document) Het kan zo zijn dat het symbool, de symboolnaam (of reeks letters) of de bestandsnaam vaker voorkomt in het document. Kies dan Zoek - Zoek volgende, in het menu. Via Zoek vorige komt u bij het vorige gevonden symbool Handicom Pagina 45

47 9. Menu Het menu bevat de volgende opties: In het Bestand-menu staan de opties voor het maken van een nieuw document, het opslaan, openen en printen van een document, etc. Nieuw - maak een nieuw document. Openen... - open een bestaand document. Heropen... open één van de vijf laatst geopende documenten opnieuw Opslaan - sla het huidige document op. Als een document al op schijf stond, zal de oude versie worden overschreven door de nieuwe. Als het een nieuw document is, wordt u gevraagd het bestand een naam te geven. Opslaan als... - sla het huidige document op onder een andere naam. Exporteer naar HTML sla het document op als html-bestand Printerinstellingen... verander de papiergrootte, de afdrukstand en de printer. Afdrukken... - print het document uit. U kunt aangeven of u het hele document wilt afdrukken, of een of meer pagina s. Einde verlaat de Document Maker. Het menu Bewerken bevat de volgende opdrachten: Ongedaan maken maak de laatste actie ongedaan Opnieuw herhaal de ongedaan gemaakte actie Knippen zet het geselecteerde op het klembord en verwijder het uit het document Kopiëren kopieer het geselecteerde naar het klembord Plakken plaats de inhoud van het klembord in het document Verwijderen verwijder het geselecteerde uit het document Selecteer symbool... selecteer een symbool en plaats het in het document Importeer afbeelding... importeer een afbeelding (bestandsformaat.bmp,.wmf of.emf,.jpg of.jpeg) in het document Tekstblok invoegen... schrijf tekst in plaats van symbolen Representatie: Wijzig tekst...: Wijzig label...: wijzig het geselecteerde label Volgend concept: toon het eerste symbool bij het volgende concept met dezelfde naam Vorig concept toon het eerste symbool bij het vorige concept met dezelfde naam Volgend afbeeldingsynoniem: toon het volgende symbool uit dezelfde database dat aan hetzelfde concept is gekoppeld Vorig afbeeldingsynoniem: toon het vorige symbool uit dezelfde database dat aan hetzelfde concept is gekoppeld Volgend woordsynoniem: toon het Pagina Handicom

48 volgende woord dat hetzelfde concept omschrijft Vorig woordsynoniem: toon het vorige woord dat hetzelfde concept omschrijft Tekenopties: verander de manier waarop het symbool getekend wordt, bijv. in zwartwit, met een streep of kruis erdoorheen, uitgerekt of met een Bliss indicator. Wijzig tekstblok - verander de extra tekst Groepeer teksten - groepeer de tekst die bij de geselecteerde symbolen hoort Splits tekst splits gegroepeerde tekst Via het Zoek-menu kunnen symbolen gezocht en geplaatst worden. Zoek - zoek een symbool (op naam) in het document Zoek volgende - ga naar het volgende symbool met deze naam. Deze functie is alleen beschikbaar als er meerdere symbolen zijn met een naam. Zoek vorige ga naar het vorige gevonden symbool Zoek in vocabulaire... - zoek een symbool (op naam) in het Vocabulaire (en verplaats de focus in het Vocabulaire naar dat symbool) Zoek volgende in vocabulaire ga naar het volgende symbool met deze naam. Deze functie is alleen beschikbaar als er meerdere symbolen zijn met een naam. Zoek vorige in vocabulaire ga naar het vorige gevonden symbool Ga naar pagina... kies een pagina in het vocabulaire om naartoe te gaan Het Vocabulaire-menu: Nieuw - maak een nieuw vocabulaire Openen - open een (ander) vocabulaire Opslaan - sla het vocabulaire op Sluiten sluit het geopende vocabulaire en verwijder het uit het geheugen Weergeven toon in het vocabulaire-venster het geopende gebruikersvocabulaire, de conceptverkenner, de plaatjes (mapverkenner) of de geluiden (geluidverkenner) in een map op de computer Eigenschappen... verander de hoogte en/of plaats van het Vocabulaire en toon of verberg de symboolnamen Instellingen...: Mag wijzigen - sta de gebruiker toe het vocabulaire te wijzigen via rechtsklikken op het vocabulaire Kaarteigenschappen - wijzig de standaard instellingen van het vocabulaire, zoals de startpagina, het aantal rijen en kolommen en het kleurgebruik Pagina-eigenschappen - wijzig de instellingen van de pagina, zoals het aantal rijen en kolommen en het kleurgebruik Veldeigenschappen - wijzig de instellingen van het veld, zoals de plaats en het lettertype van tekst 2011 Handicom Pagina 47

49 Woordvoorspelling - wijzig de instellingen voor de woordvoorspelling (zie annex) Grammaticale ondersteuning wijzig de instellingen voor de grammaticale ondersteuning (zie annex) Conceptverkenner - wijzig de instellingen van het veld Mapverkenner wijzig de map(pen) en de soort bestanden die bekeken kunnen worden Geluidverkenner - wijzig de map(pen) en de soort geluidsbestanden die bekeken kunnen worden Het Spraak-menu: Spraaksynthesizer - kies een synthesizer en stem Volume luider - zet het geluid harder Volume zachter - zet het geluid zachter Alleen spreken spreek symbolen uit, zonder ze in het document te zetten Spreken en schrijven symbolen uitspreken en in het document plaatsen Alleen schrijven symbolen niet uitspreken, maar alleen in het document plaatsen Document lees het document voor Regel lees deze regel voor Regel voor regel - lees het document regel voor regel voor Zin - lees de zin Herhaal laatste lees het laatste opnieuw Personal Communicator schakel naar de Personal Communicator; de Document Maker blijft open Het menu is alleen beschikbaar als er een licentie is om de Document Maker voor te gebruiken. Dit menu wordt besproken in de aparte e- mail handleiding. Het menu Opties biedt de volgende instelmogelijkheden: Pagina-instelling - verander de grootte van symbolen, bladspiegel etc. Paden naar bestanden bekijk en wijzig de standaard bestandsdirectories Afdrukken... wanneer Bliss symbolen niet goed geprint worden, kan men alternatief afdrukken aan zetten Automatische tekst - zet de autotekst-functie aan of uit Vloeiende tekstuitvoer Taal: stel een taal in voor de labels Typen - maak de keuze of u met behulp van het toetsenbord een concept wilt selecteren of tekst wilt invoeren en of u de bijbehorende dialogen wilt zien Commandobalk: wissel tussen standaard afbeeldingen en Bliss afbeeldingen op de knoppen Zoom - in- en uitzoomen op het document Commando's - bepaal welke commando's via de knoppen in de commandobalk beschikbaar zijn symbool/tekstopschrift, het lettertype, enz. Invoer - verander de wijze van bediening (standaard of met schakelaars) Pagina Handicom