Praten over online seks werkt

Transcriptie

1 Praten over online seks werkt Hoe je als jeugdhulpverlener preventief aan de slag kan. Jongeren worden dagelijks geconfronteerd met geseksualiseerde berichten, foto s en video s op het internet. Van alle 9-16-jarige Nederlandse internetgebruikers komen er meer dan in aanraking met pornografische beelden op het internet en beleeft iets meer dan dit als negatief. Meer dan jongeren hebben een persoonlijke ontmoeting gehad met een onbekende die ze online hebben leren kennen, met zo n 7500 nare belevenissen als gevolg. (De Haan & Sonck, 2011). Alhoewel er de laatste jaren veel informatie en hulpmiddelen zijn ontwikkeld voor het voorlichten van ouders, bestaat er nog niets voor de jeugdhulpverlening. Het komt steeds vaker voor dat jongeren in de hulpverlening ongewenste seksuele ervaringen hebben op het internet. Jeugdhulpverleners vragen zich af hoe zij hiermee om moeten gaan, hoe zij de jongeren kunnen wijzen op gevaren en wat ze kunnen doen ter preventie. Auter: Anna van Driel In dit artikel wordt eerst iets verteld over seksuele ontwikkeling en seksueel gedrag op het internet. Hierna zullen verschillende vormen van ongewenste seksuele ervaringen, waar jongeren mee te maken kunnen hebben, worden beschreven. Vervolgens wordt kort beschreven waar de vraag om preventiemateriaal vandaan komt. Daarna wordt er verteld hoe je als jeugdhulpverlener met jongeren in gesprek kan gaan over seks online en welk effect dit heeft. Er wordt afgesloten met een conclusie. Seks op het internet is overal Het internet is tegenwoordig niet meer uit ons leven weg te denken. Mailen, spelletjes spelen, bloggen, Facebook of andere social media, jongeren maken er dagelijks gebruik van. Op deze sites kunnen jongeren socializen met familie, vrienden en mensen die zij in het echte leven niet kennen. Contact via het internet is leuk, gezellig en spannend. Vroeger hingen jongeren uren aan de telefoon, nu kletsen zij uren weg op de chat. De laatste jaren ontstaan er steeds meer zorgen omtrent het gebruik van internet. Jongeren worden dagelijks geconfronteerd met geseksualiseerde berichten, foto s en video s. Van halfnaakte vrouwenfoto s op downloadsites tot seksueel getinte opmerkingen of verzoeken op de chat van spelletjessites. Seks op het internet is overal. Seksuele ontwikkeling Seks op het internet niet per se negatief. Seks is een hot item onder jongeren. Vanaf 10 jaar oud ontstaan bij jongeren fantasieën over seksualiteit en hun belangstelling voor volwassenenseks neemt toe. Het is niet ongewoon als kinderen van deze leeftijd in groepjes naar seksvideo s of boekjes kijken. Zo ook op het internet. Vanaf het twaalfde levensjaar krijgen jongeren steeds meer onzekerheid voor hun eigen lichaam, dat flink aan het veranderen is. Er ontstaat een fascinatie voor seks en sekseverschillen. Gemiddeld ontstaat vanaf 14 jaar oud het verlangen om daadwerkelijk met een ander iets seksueels te doen. 1 op de 4 jongeren van jaar oud gaat naakt vrijen (zonder gemeenschap). Zestig procent van de meisjes en 20% van de jongens wil nog niet te ver gaan. Op 16-jarige leeftijd zijn jongeren nog meer dan voorheen bezig met bij een groep willen horen. Ze passen zich aan heersende groepsnormen aan. Ze maken zich veel zorgen over het wel of niet goed doen bij seksuele activiteiten en over hoe ver ze moeten gaan. Jongeren krijgen vaak kortdurende verkeringen waarin vrijen stap voor stap 1 Anna van Driel 17 april 2014

2 BRON: wordt uitgeprobeerd. 38% van de jongeren van jaar heeft echte seks. 75% van de jongeren laat weten wat hij/zij wel of niet lekker vindt (Movisie, 2012). Experimenteren op het internet Jongeren vinden het leuk om te experimenteren met seksuele opmerkingen en handelingen, zowel in het echte leven als op het internet. Op het internet kan 8% van de Nederlandse jongens en 4% van de meisjes liet het afgelopen jaar hun borsten, billen of geslachtsdelen zien voor de webcam (De Graaf et al., 2012) 3% van de jongeren plaatst seksueel getinte foto s op het internet, 4% filmt seksuele handelingen met leeftijdsgenoten en 6% deelt deze filmpjes via inter net (Kerstens & Stol, 2012). 32% van de jongeren is weleens op internet op een seksueel getinte manier benaderd door een vreemde. Van deze groep is dit 70% overkomen toen zij jonger dan 16 jaar waren. 61% heeft dit aan niemand verteld (1VJongerenpanel, 2013). 40% van de meisjes is weleens benaderd door een nep-fotograaf of nep-scout, met het verzoek om hun kleren uit te trekken voor de webcam. Als beloning wordt meestal een professionele fotoshoot in het vooruitzicht gesteld (Mijn Kind Online, 2014). dit door het voeren van seksueel getinte gesprekken, het sturen en ontvangen van foto s of het gebruik van de webcam: jezelf uitkleden, jezelf aanraken, masturberen (Oudersonline, 2011). Jongeren verkennen zo hun seksuele grenzen, zowel die van zichzelf als die van anderen (Pardoen & Pijpers, 2007). Via het internet is dit nog een stukje makkelijker, omdat jongeren dan vaak zelfverzekerder zijn: ze kunnen langer nadenken over hoe te reageren en zitten veilig achter een scherm. Toch? Ongewenste seksuele ervaringen op internet Helaas is seksueel internetgedrag niet altijd veilig. Jongeren zijn veel bezig met Wie ben ik? en Hoor ik wel bij de groep?. Ze passen zich aan en zijn erg onzeker over wat ze wel en niet goed doen en hoe ver ze ergens in moeten gaan. Het is hierdoor een kwetsbare groep, ook op het gebied van seks. Op internet kunnen vervelende dingen gebeuren: Jongeren kunnen tegen hun zin ingaan op seksueel getinte berichten, te maken krijgen met verspreiding van seksfoto s of video s of slachtoffer worden van online seksueel misbruik. In het ergste geval kunnen jongeren seksueel misbruikt worden wanneer zij offline afspreken met een vreemde die zij van het internet kennen. Dit zijn vier situaties die nu worden toegelicht. Anna van Driel 17 april

3 Verspreiding van naaktfoto s en video s Jongeren kunnen het leuk vinden om seksuele handelingen voor de webcam te verrichten. Bijvoorbeeld bij iemand die ze kennen, hun vriendje misschien. Omdat het spannend is en leuk. Omdat de één iets laat zien en de ander dan ook. Dit lijkt nog enigszins onschuldig. Helaas komt het vaak voor dat wanneer de relatie uit gaat, één van de twee opnames blijkt te hebben van het seksuele gedrag van de ander. Hij/zij kan de opnames online zetten of de ander hiermee (eerst) chanteren: Ik wil dat je nog één keer seks met mij hebt, anders plaats ik het op internet. (NOS, 2013). Wanneer beelden eenmaal online gezet zijn, worden deze zo snel verspreid, dat ze niet meer zijn terug te halen. Ingaan op seksueel getinte berichten In 2006 verscheen het rapport Seks is een game door de Rutgers Nisso Groep. Zij deden onderzoek onder bijna jongeren naar hun seksuele ervaringen op het internet. Zo bleek dat 57% van de meisjes en 40% van de jongens weleens een verzoek heeft gekregen om zich uit te kleden voor de webcam of om iets seksueels te doen. Dergelijke verzoeken worden door jongens over het algemeen gewoon of leuk ge- Casus Deze week krijgen de begeleiders weer een nieuwe groep jongeren op de locatie. Eén van de meisjes op de lijst, Lisa (14), herkenden ze al. Niet dat ze haar zelf kennen, maar jongeren op een eerdere groep hadden het over haar. Er staan namelijk naaktfoto s van Lisa overal op internet. Ze is veelvuldig besproken in de groep. Nu komt ze zelf daar wonen. Toen Lisa voor intake kwam, zijn er meteen afspraken gemaakt. Want wat nou als jongeren op de nieuwe groep haar gaan herkennen? De begeleiders vinden het heel lastig. Hoe kunnen ze er nou voor zorgen dat ze veilig op de groep binnenkomt? Wie weet heeft iedereen al van alles van haar op de computer staan. vonden, 85% van de meisjes ervaart dit als (helemaal) niet leuk. Slechts 11% van de meisjes gaat dan ook in op zo n verzoek. Toch blijken de meeste meisjes die ingaan op een verzoek, hier een reden voor te hebben die niet duidt op vrije wil: 23% gaat in op het verzoek omdat ze niet onaardig of preuts wil overkomen, 5% wordt overgehaald, 12% weet niet wat zij anders moet doen en 10% wordt bedreigd (De Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). BRON: NEWSROOM.GMX.NET 3 Anna van Driel 17 april 2014

4 De meeste meisjes die ingaan op een seksueel webcamverzoek, doen dit uit een reden die niet duidt op vrije wil. (De Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). Online seksueel misbruik Bij online seksueel misbruik wordt de jongere gedwongen om naar seksuele handelingen van een ander te kijken (bijvoorbeeld via de webcam) of onder druk gezet om zelf uit de kleren te gaan voor de webcam en mogelijk ook zichzelf te bevredigen. Het onder druk zetten kan door opmerkingen als Als je het niet doet, is onze vriendschap zeker ook niet zoveel waard. Dan moeten we die maar verbreken. of Ik heb je IP-nummer en kan zo opzoeken waar je woont. Dan kom ik naar je toe. Ook kunnen jongeren worden overgehaald tot seksueel gedrag door het geven van complimentjes. Elke vorm van seksueel misbruik is strafbaar (Politie, 2014). Wanneer iemand nieuwe mensen op het internet leert kennen, weet hij nooit wie er echt aan de andere kant van de chat zit. Jongeren kunnen benaderd worden door leeftijdsgenoten, maar ook door volwassenen die zich voordoen als iemand anders. Grooming is een bekend risico op het internet. Een groomer is een volwassene die minderjarigen benadert via chatboxen, social media of de mail. Hij doet zich (meestal) voor als een leuke jongen of meisje van dezelfde leeftijd als de jongere. De groomer maakt misbruik van de natuurlijke nieuwsgierigheid die de jongere heeft. Hij manipuleert de jongere en bouwt een vertrouwensband op, zodat hij uiteindelijk over kan gaan tot seksueel gedrag. Zijn doel is de jongere (online) seksueel te misbruiken. Meestal wordt er een afspraak gemaakt om elkaar offline te ontmoeten (Politie, 2014). Offline afspreken met onbekenden Nieuwe mensen ontmoeten op internet, gaat heel makkelijk. Deze contacten zijn leuk, vernieuwend en spannend. Als het dan klikt, gebeurt het vaak dat jongeren verliefd worden. De helft van de tieners wordt verliefd op iemand die ze op het internet leerden kennen (Pardoen & Pijpers, 2007). Uit het rapport Seks is een game blijkt dat 54% van de jongens en 42% van de meisjes weleens afspreekt met iemand die zij op het internet hebben ontmoet. Verzoeken om afspraakjes worden over het algemeen niet vervelend gevonden. Negen procent van de jongens en 6% van de meisjes had (in het jaar 2005) een dergelijke afspraak die niet leuk was. De meest genoemde reden hiervoor is dat het simpelweg niet klikte. Ruim een derde van de jongens en meisjes hiervan gaf aan dat de ander heel anders was dan hij of zij gezegd had. Eén op de vijf meisjes gaf aan dat de afspraak niet leuk was, omdat de ander seks wilde en zij niet. Negen procent van de meisjes is tijdens het afspraakje gedwongen tot seks. Voor jongens geldt juist vaker het omgekeerde: de ander wilde geen seks en hij zelf wel (De Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). Casus Kim (16) had heel leuk contact met Bryan (27). Al een hele tijd ook. Ze was eigenlijk wel een beetje verliefd. Toen Bryan met haar wilde afspreken, was Kim ontzettend blij. Toch voelde het niet helemaal oké. Haar ouders hadden gezegd dat ze niet met vreemden moest afspreken. Daarom besloot Kim het maar niet te vertellen en af te spreken als haar ouders naar hun werk waren. Bryan zag er goed uit, net als op zijn foto s. Maar eenmaal thuis, vond Kim het niet meer leuk. Bryan wilde seks, maar Kim wilde dat helemaal niet. Ze moest stil zijn, zei Bryan, dan zou ze het vast leuk vinden. Kim huilde, maar wist niet wat ze kon doen. Gelukkig ging Bryan na de seks meteen weer weg, dan was ze weer alleen. Dagelijks komen er meldingen van online seksueel misbruik en verspreiding van naaktfoto s of -video s binnen bij helpwanted.nl. Deze site is in 2007 opgericht voor jongeren om anoniem meldingen te kunnen maken van ongewenste seksuele ervaringen op het internet. In 2008 kwamen er 190 meldingen binnen, in 2013 waren dit er al 750 (Nieuws, 2010; ECP, 2014). De zorgen die bestaan over het internetgebruik van jongeren zijn dus terecht. Anna van Driel 17 april

5 Jeugdhulpverleners vragen om hulp Alhoewel er de laatste jaren informatie en hulpmiddelen zijn ontwikkeld voor het voorlichten van ouders op gebied van internetseks, bestaat er op dit gebied nog niets voor hulpverleners. In de jeugdhulpverlening wordt er wel veel gewerkt aan de preventie van seksueel misbruik, maar misbruik via het internet lijkt hierbij nog niet aan bod te komen. Dit terwijl jongeren die in een instelling verblijven vaak kwetsbaarder zijn dan jongeren die geen hulpverlening nodig hebben. Als jeugdhulpverlener kan je ook eens kijken naar hulpmiddelen en tips aan ouders. Deze kan je bijvoorbeeld vinden op de websites: Zorginstelling Parlan heeft woonlocaties voor jongeren van 12 tot 18 jaar. Deze jongeren verblijven hier tijdelijk (13 weken) voor behandeling, wanneer zij problemen hebben in de thuissituatie. Medewerkers van één van de locaties vertellen over het seksuele internetgebruik van jongeren: Het is een wereld die onwijs in opkomst is. Ik denk dat gewoon de helft nog niet weet van wat het allemaal inhoudt en betekent. Een hoop jongeren realiseren zich niet dat als je dingen opstart, je er niet meer vanaf komt. Het is ook voor onszelf heel lastig, hoe je een beetje grip krijgt op die hele wereld die erbij gekomen is en hoe je die grip houdt. (Zuurbier-De Vries, 2014). De medewerkers vertellen dat er op de locatie steeds meer jongeren op de groep komen van wie naaktbeelden op het internet zijn verspreid. Ze geven aan hulp te willen krijgen, kennis en handvatten om met het seksueel internetgebruik van jongeren om te gaan. Veel jongeren realiseren zich niet dat als je ermee begint, je er niet meer vanaf komt. (Zuurbier-De Vries, 2014) Dit is reden om op zoek te gaan naar manieren om als jeugdhulpverlener om te gaan met seksueel gedrag van jongeren op het internet: Wat kan jij als jeugdhulpverlener doen ter preventie van de problemen die online seksueel gedrag met zich mee kunnen brengen? In gesprek met jongeren BRON: WIEBENIKONLINE.NL Het allerbelangrijkste is om met jongeren in gesprek te gaan over seksueel gedrag op het internet. Hier hoort bij: het verdiepen in de jongeren, het bespreken van het onderwerp, het bewust maken van risico s en het maken van afspraken. Wanneer dit op een goede manier gebeurt, voelt de jongere zich veilig om aan jou te vertellen wat hij op het internet meemaakt. Uit onderzoek is gebleken dat de mate waarin jongeren zelf vertellen wat ze meemaken op internet, meer van belang is dan de mate waarin je probeert hun gangen na te gaan. Controleren werkt niet, erover praten wel (De Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). Hoe laat je jongeren zich veilig genoeg voelen om jou daadwerkelijk te vertellen wat ze op het internet uitspoken? 5 Anna van Driel 17 april 2014

6 Casus Lieke (42) is ontzettend geschrokken van wat de jongeren allemaal op internet doen. Laatst keek ze mee met Maaike (15), één van de meiden op de groep. Maaike liet zien hoe ze op chatroulette een man van 40 jaar uit de kleren kreeg. Binnen twee minuten had ze hem zover. Lieke heeft verbazingwekkend staan kijken. Dit is toch te gek voor woorden?, dacht ze bij zichzelf. Met haar collega s besprak ze de situatie. Ze zijn blij dat Maaike dit aan Lieke wilde laten zien. Hoe hadden ze anders geweten dat dit soort dingen gebeuren? Een goede relatie De basis voor elke relatie is acceptatie en vertrouwen. Ook in dit geval is dit zeer belangrijk. De hulpverlener moet een klimaat creëren waarin de communicatie open is en de jongeren zich veilig voelen. Begrip voor de jongeren en wat hun bezighoudt, hoort hier ook bij. Wees je als hulpverlener bewust van het feit dat jongeren zich seksueel ontwikkelen, zowel in het echte leven als op het internet. Accepteer hun nieuwsgierigheid en geef deze de ruimte. Praat met jongeren over wat hen bezighoudt, wat hun wensen en grenzen zijn, wat ze leuk vinden en wat niet. Respecteer deze wensen ook en geef de jongeren vertrouwen. Door op deze manier in gesprek te blijven, geef je jongeren de vrijheid die zij op deze leeftijd nodig hebben, maar creëer je tegelijkertijd de mogelijkheid om in te grijpen wanneer het mis dreigt te gaan. Wees je er ook van bewust dat jongeren op het internet verleid kunnen worden en een blinde vlek voor gevaar kunnen krijgen. Attendeer hen op de risico s op een respectvolle manier. Dit houdt in dat je niet (gelijk) hun gedrag moet afkeuren, maar laten zien dat je begrip hebt voor hun behoeften. Probeer ook vanuit de jongeren te denken en bespreek samen met hen de risico s van seksueel gedrag op het internet. Bewustwording van online seksueel gedrag Jongeren die zich meer bewust zijn van de risico s van onveilige seks, gebruiken vaker een condoom (De Graaf et al., 2005). Iets vergelijkbaars zou kunnen gelden voor veilig internetten. Factoren die samenhangen met het risicobewust zijn, zijn het waarschuwen van jongeren voor de risico s en het maken van afspraken omtrent internetgebruik. Deze factoren zouden bijdragen aan de bescherming tegen negatieve ervaringen op het internet (Berson&Berson, 2005; Kienfie Liau et al., 2005). Waarschuwen voor risico s Dit waarschuwen gaat niet zo vanzelfsprekend als men zou denken. Kijk uit, je weet niet wie er echt met je chat zorgt er niet direct voor dat jongeren niet met onbekenden afspreken. De jongeren moeten zich bewust worden van de risico s en wat deze betekenen. Een goede manier om hiermee te beginnen, is het onderzoeken van de risicoperceptie van de jongeren: in welke mate vinden zij zelf dat er risico s zijn? Bespreek deze risico s met hen. Draag daarbij aan wat je zelf als risico s ziet en vraag hoe zij daarover denken. Het kan helpen om hierbij voorbeelden te geven of de jongeren een ander perspectief aan te bieden. Bijvoorbeeld: een jongere kan lachen om een naaktfoto van iemand op het internet, maar wat als hij het zelf zou zijn die op de foto staat? Hoe zou hij het vinden als iedereen dat kan zien en daarover praat? Praat hierover met elkaar. Afspraken maken Bedenk ook samen met de jongeren wat zij kunnen doen als ze de situatie niet vertrouwen of het zelfs al misgaat. Veiligheid creëer je namelijk ook door jongeren oplossingen aan te leren (De Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). Je kan hierbij samen met de jongeren achter de computer kruipen en kijken naar helpwanted.nl. Deze site is gericht op jongeren en vertelt hen Kijk samen met jongeren naar helpwanted.nl wat ze het beste kunnen doen om risico s te voorkomen en wat ze kunnen doen wanneer het al te laat is. Spreek met de jongeren af wat zij zullen doen in deze gevallen. Belangrijk bij het maken van afspraken is dat je deze afspraken niet oplegt. Bepaal samen met de jongeren wat toelaatbaar is (en met wie) en wat niet. Voorbeelden van afspraken ter voorkoming van problemen zijn: - Niet alle vriendschapsverzoeken hoeven geaccepteerd te worden, de beste afspraak zou zijn: Ken je Anna van Driel 17 april

7 iemand in het echte leven niet, accepteer hem/ haar dan ook niet online. - Deel geen persoonsgevoelige afspraken online, zoals adres, woonadres, foto s of filmpjes. - Zet je social media profiel op privé (Politie, 2014). Uit onderzoek blijkt dat jongeren die zich bewust zijn van de risico s, afspraken hebben met hun opvoeder over internetgebruik en hun opvoeders meer vertellen, minder snel in gaan op seksueel getinte vragen of verzoeken. Dergelijke berichten beleven zij ook negatiever dan andere jongeren. Ook maken zij minder vaak een afspraak offline met een onbekende (De Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). Conclusie Met jongeren praten over seks online werkt het beste. Als je dit op een respectvolle, veilige en open manier doet, zullen jongeren jou meer over hun internetgedrag vertellen, minder snel ingaan op seksueel getinte vragen of verzoeken en minder vaak offline afspreken met onbekenden. Praten over online seks werkt! BRONNEN 1VJongerenpanel (2013). Seksueel getint gedrag op internet. Hilversum: EenVandaag. Berson, I.R., & Berson, M.J. (2005). Challenging Online Behaviors of Youth. Social Science Computer Review, 23, 1, De Graaf, H., Kruijer, H., Acker, J. van, Meijer, S. (2012). Seks onder je 25e. seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno Utrecht: Rutgers WPF en Soa aids Nederland. De Graaf, H. & Vanwesenbeeck, I. (2006). Seks is een game. Gewenst en ongewenst seksueel gedrag van jongeren op internet. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. De Haan, J. & Sonck, N. (2011). Kinderen en internetrisico s. EU Kids Online onderzoek onder 9-16-jarige internetgebruikers in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. ECP (2014). Opnieuw toename meldingen online seksueel misbruik, ECP Platform voor de InformatieSamenleving. (8 april 2014). Kerstens & Stol (2012). Online slachtoffer- en daderschap onder Nederlandse jongeren. Den Haag: Boom Lemma/NHL; Tieners leveren onbedoeld kinderporno voor het internet. NRC Handelsblad, 8 oktober Kienfie Liau, A., Khoo, A., & Hwaang, P. (2005). Factors Influencing Adolescents Engagement in Risky Internet Behavior. CyberPsychology & Behavior, 8, 6, Mijn Kind Online (2014). Cyberliefde in de klas, Mijn Kind Online: Kenniscentrum jeugd en media. nl/artikelen/cyberliefde-de-klas (4 april 2014). Movisie (2012). Seksuele ontwikkeling van 0 19 jaar. Hand-out bij basistraining bespreekbaar maken van seksualiteit en preventie van seksueel misbruik, te Amersfoort. Nieuws (2010). Campagne over gevaren cyberseks van start, nieuws.nl. (8 oktober 2010). NOS (2013). Meer klachten over online seksueel misbruik, NOS op 3. (7 maart 2013). Oudersonline (2011). Wat iedereen moet weten over sexting, oudersonline. (12 november 2011). Pardoen, J. & Pijpers, R. (2007). Verliefd op het internet. Over het internetgedrag van pubers. Amsterdam: SWP. Politie (2014). Grooming, politie. (8 april 2014). Politie (2014). Wat is grooming? Vraag het de politie. (8 april 2014). Zuurbier-De Vries, B. (2014). Expert, verbonden aan instelling Parlan te Alkmaar als woonbegeleider. Geïnterviewd op 10 april 2014, Alkmaar. In kader van afstudeeronderzoek, HU / SPH. Onderwerp van het gesprek: Seksualiteit in de jeugdhulpverlening. 7 Anna van Driel 17 april 2014