PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL. Reg.nr. \$*> 2bV573,5Z. Dat. ontv.: 1 4 APR Onderwerp: aanbieding financiële stukken ADT % :»

Transcriptie

1 PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. \$*> 2bV573,5Z Dat. ontv.: 1 4 APR 2015 Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax overijssel.nl postbus@overijssel.nl Provinciale Staten van Overijssel KvK IBAN NL45RABO Inlichtingen bij B. Hendriks telefoon B.Hendriks@overijssel.nl Onderwerp: aanbieding financiële stukken ADT % :» Datum Kenmerk 2015/ Pagina 1 Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie -»»-»,,..,, [ ] anders, en wel: Bijlagen I. II. III. IV. V. Grondexploitatie 2015 ADT (openbaar deel) (te raadplegen via Grondexploitatie 2015 ADT (geheim deel) (ligt voor Statenleden ter inzage bij de griffie) Jaarrekening 2014 ADT (te raadplegen via Begrotingswijziging 2015 ADT (te raadplegen via Ontwerp begroting ADT (te raadplegen via Op verzoek van het DB van 10 april 2015 zenden wij u hierbij ter voorbereiding op de voorjaarsnota de volgende stukken: 1. Grondexploitatie 2015 ADT (openbaar deel) 2. Jaarrekening 2014 ADT 3. Begrotingswijziging 2015 ADT 4. Ontwerp begroting ADT Dit conform artikel 22 lid 1 en 23 lid 1 van de Wgr ADT die is vastgesteld door u op 18 februari 2015 (PS/2014/1084). Daarnaast ligt bij de griffie het geheime deel van de geactualiseerde grondexploitatie 2015 ADT ter inzage. ADT heeft op basis van artikel 23 wet Gemeenschappelijke Regelingen en artikel 10 van de Wet Openbaarheid Bestuur dit document geheim verklaard. Wij leggen uw Staten die geheimhouding ook op, op basis van artikel 25, lid 2 Provinciewet en verzoeken u deze geheimhouding in uw vergadering te bekrachtigen (artikel 25, lid 1). De motivering voor deze geheimhouding is dat door openbaarmaking ervan de financiële en economische belangen van ADT geschaad zullen worden, terwijl dit tevens een onevenredige bevoordeling of benadeling betekent van de bij aangelegenheid betrokken personen of rechtspersonen dan wel derden. Meer In het bijzonder betreft het de verzwakking van de onderhandelingspositie van ADT door het bekend worden van financiële en andere gegevens en daarmee van risico voor de realisatie van de gebiedsontwikkeling. Als 50% deelnemer in de GR ADT zou de provincie hierdoor ook geschaad kunnen worden. Deze geheimhouding geldt tot het einde van de looptijd van de grondexploitatie. Datum verzending 1 * NAART 2015 provincie verijssel

2 aanbieding jaarrekening ADT 2014 >fm Uw rol U heeft 8 weken de tijd om eventuele zienswijzen op de begroting of de grondexploitatie bij het Dagelijks Bestuur van ADT in te dienen. Voorafgaand kan bespreking van deze stukken plaatsvinden in de commissievergadering van 17 juni a.s. en in de Statenvergadering van 1 juli a.s. Provinciale Staten dienen zienwijze in bij Gedeputeerde Staten van Overijssel. Gedeputeerde Staten nemen deze zienswijze mee naar het Dagelijks Bestuur van het ADT. Het Dagelijks Bestuur geeft eventuele zienswijzen door aan het Algemeen Bestuur van ADT. Het Algemeen Bestuur besluit vervolgens of de zienswijzen aanleiding geven tot aanpassingen. Het AB stelt de grex vast en dient die in bij het Ministerie van BZK voor 1 augustus van dit jaar. Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, Datum Kenmerk 2015/ Pagina 2 secretaris,

3 Area Development Twente GRONDEXPLOITATIE 2015 Openbaar rapport Datum: 18 maart

4 Inhoudsopgave DEEL 1 - GRONDEXPLOITATIE ADT 2015 (OPENBAAR) 0 MANAGEMENTSAMENVATTING 1 1 INLEIDING AANLEIDING LEESWIJZER 10 2 UITGANGSPUNTEN GRONDEXPLOITATIE DEELGEBIED NOORD - TECHNOLOGY BASE TWENTE EXPLOITATIEGEBIED ADT FINANCIËLE PARAMETERS BOEKWAARDEN BOVENPLANSE INVESTERINGEN SUBSIDIES EN BIJDRAGEN PLANKOSTEN BEHEER VASTGOED EN TERREINEN FISCALE ASPECTEN SYSTEMATIEK EN WAARDERING KAVELS EN BESTAAND VASTGOED 23 BIJLAGEN (openbaar) Bijlage 1 - Plankaarten Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

5 Deel 1 - Grondexploitatie ADT 2015 (openbaar) 0

6 Managementsamenvatting Over de wijzigingen in de grondexploitatie rapporteert ADT elk jaar. Deze herziening is de grondexploitatie ADT In tegenstelling tot voorgaande jaren, waarin de herziening van de grondexploitatie met een nagenoeg gelijkblijvend resultaat kon worden gepresenteerd, is er in de grondexploitatie 2015 sprake van een forse verslechtering. Met het besluit om te stoppen met de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven in 2014 is er in het noordelijk plangebied een nieuwe situatie ontstaan met grote invloed op de grondexploitatie. Anderszins is er in 2014 sprake geweest van veel resultaten in de uitvoering. Zo zijn de werkparken De Strip en Oostkamp verkocht aan de familie Van Eck. De ontwikkeling van dat gebied biedt de komende jaren een belangrijke bijdrage aan het vergroten van de werkgelegenheid. Financieel heeft deze verkoop een positief effect op de grondexploitatie en de risico s voor de langere termijn. Verder zijn er twee bestemmingsplannen onherroepelijk geworden en is de verkoop van vastgoed en kavels gestart. Dat heeft geresulteerd in een aantal eerste verkopen. Na het besluit om te stoppen met de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven heeft Deelgebied Noord in het teken gestaan van het onderzoeken van nieuwe mogelijkheden voor het in ontwikkeling nemen daarvan. Dit heeft geresulteerd in een advies van de Commissie van Wijzen (ook Commissie Wientjes genoemd) om in te zetten op het ontwikkelen van de Technology Base Twente tot een toplocatie als iconische internationale ontwikkel-, demonstratie- en productiezone voor Advanced Materials and Manufacturering (AMM), waarbij ruimte is voor luchtvaart-gerelateerde bedrijvigheid en General en Business Aviation. In de voorliggende rapportage worden de effecten van enerzijds het stoppen van de commerciële burgerluchthaven en anderzijds de andere effecten op de grondexploitatie zoveel mogelijk apart inzichtelijk gemaakt. Luchthaven en Deelgebied Noord De belangrijkste gebeurtenis in 2014 is geweest het stoppen van de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven en daarbij het ontbinden van de reeds afgesloten contracten met de nieuwe exploitant. Tot die tijd is conform planning gewerkt aan alle procedures en voorbereidingen. In deze nieuwe situatie is direct daarna een begin gemaakt om de mogelijkheden voor een toekomstige ontwikkeling van het noordelijk plangebied in beeld te brengen. Gedurende de rest van het jaar waren daarin een aantal fasen te benoemen: - Scenarioanalyse (mei tot en met augustus 2014): Voordat de Commissie van Wijzen is ingesteld is er door ADT gewerkt aan haalbaarheidsanalyses van een viertal alternatieven ( vliegen en niet-vliegen ). Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

7 - Ondersteuning Commissie van Wijzen (september en oktober 2014): Ten behoeve van de commissie is door ADT beperkte ondersteuning verleend (begeleidingskosten, opstellen informatiedocumenten). - Plan van aanpak (november en december 2014): Op basis van de rapportage van de Commissie van Wijzen heeft ADT een werkplan opgesteld hoe de verdere ontwikkeling van het noordelijke plangebied qua juridischplanologische procedures gefaciliteerd kan worden. Dat is gebruikt om bijdragen te leveren voor het Plan van Aanpak. Andere belangrijke gebeurtenissen Daarnaast heeft het jaar 2014 in het teken gestaan van: - de verkoop en levering (per 1 juli 2014) van de werkparken De Strip & Oostkamp, inclusief een deel van Deventerpoort, aan de nieuwe eigenaar Van Eck, waardoor er verdere ontwikkeling van dit gebied mogelijk is en er ook kansen zijn voor nieuwe werkgelegenheid - het voorbereiden van planologische procedures (projectafwijkingsbesluiten) ten behoeve van het faciliteren van verbeterde verhuurmogelijkheden in de werkparken - de vaststelling en het onherroepbaar zijn van bestemmingsplan t Vaneker en het onherroepbaar zijn van bestemmingsplan voor Overmaat en Fokkerweg - de verkoop van Overmaat - start verkoop van de Fokkerweg, resulterend in een groot aantal opties en het tekenen van de eerste concept verkoopovereenkomst - een actief verkoopbeleid voor t Vaneker-Zuidkamp, resulterend in de verkoop van vier bestaande panden, een voorlopig verkoopcontract voor nog een pand en opties op zes kavels - de aanbesteding van de EHS met start realisatie in november de verdere planuitwerking van het Prins Bernhardpark, t Vaneker Zuidkamp en Deventerpoort - actieplan winter met bommensanering in diverse deelgebieden De grondexploitatie ADT 2015 gaat uit van een exploitatiegebied van 483 hectare. Het plansaldo bedraagt circa 18,0 miljoen negatief op netto contante waarde (NCW) per Daarmee is er sprake van een forse verslechtering van de grondexploitatie met bijna -/- 6,5 miljoen. Voor deze verslechtering zijn een aantal belangrijke oorzaken te benoemen. Onderstaand worden de voornaamste verschillen ten opzichte van de grondexploitatie 2014 benoemd: Eerst worden de verschillen genoemd welke het gevolg zijn van het stoppen van de commerciële burgerluchthaven (1 t/m 3). Die verklaren de verslechtering vrijwel geheel. Vervolgens worden de overige belangrijke verschillen tussen de grondexploitatie 2014 en de grondexploitatie 2015 benoemd (4 t/m 10). Verschillen als gevolg van het stoppen van de commerciële burgerluchthaven : 1. Met het stoppen van de commerciële burgerluchthaven zijn veel kosten (inrichtingskosten, hoofdinfrastructuur, plankosten) uit de grondexploitatie genomen (voordeel). Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

8 Tegelijk zijn echter ook de concessiegelden komen te vervallen en is er een nadelig effect omdat Deelgebied Noord tot en met 2029 in beheer blijft bij ADT (nadeel). Per saldo heeft het stoppen van de commerciële burgerluchthaven een verslechtering van de grondexploitatie tot gevolg met bijna 6,5 miljoen (nadeel). In de volgende tabel zijn de verschillen per deelexploitatie weergegeven (nog op basis van de indeling in de grondexploitatie 2014). Tabel: Verschillen als gevolg van stoppen commerciële burgerluchthaven (netto contante waarde per deelexploitatie in miljoen --- p.p. staat voor prijspeil ) Verschillen netto contante Grex 2014 Grex 2014 stoppen LH verschil waarde (NCW) per p.p p.p p.p expl1 Boekwaarden -30,0-30,0 0,00 expl2 Saneren 2,0 2,0 0,00 expl3 Strategische verwerving -1,2-0,7 0,44 expl4 Hoofdinfra-noord -2,0-1,5 0,55 expl5 Luchthaven 2,0-5,5-7,50 expl6 Leisure-noord -0,4-0,1 0,31 expl7 EHS 0,0 0,0-0,02 expl8 De Strip 0,6 0,5-0,03 expl9 Oostkamp 0,2 0,1-0,03 expl10 Deventerpoort -0,3-0,3-0,04 expl11 Fokkerweg 0,4 0,4-0,01 expl12 Prins Bernhardpark 1,6 1,6-0,02 expl13 Overmaat 0,7 0,7 0,00 expl14 't Vaneker - Zuidkamp 15,1 15,1-0,03 Totaal verschil NCW per ,4-17,8-6,38 2. Door het nu vooralsnog niet in gebruik nemen van Deelgebied Noord (NIEGG) is de afdracht aan het Fonds Bovenwijks komen te vervallen. Ook de resterende uitgaven en inkomsten uit de voormalige deelexploitaties Hoofdinfra-noord en Leisure-noord zijn uit de exploitatie genomen (voordeel). 3. De plankosten projectorganisatie ADT zijn verhoogd. ADT zal, als uitvoerende organisatie, voor het faciliteren van de nieuwe ontwikkeling van Deelgebied Noord de komende twee jaar veel werkzaamheden moeten verrichten. Dit vereist extra inzet voor diverse functies, extra benodigde onderzoeken en ook extra facilitaire kosten voor ADT (nadeel). Overige belangrijkste verschillen ten opzichte van de grondexploitatie 2014: 4. Dankzij een gunstige aanbesteding van de EHS is er sprake van vrijval van kosten voor het saneren en (her)inrichten van het gebied (voordeel). 5. De plankostenramingen voor de projecten zijn aangepast. Enerzijds is er sprake van vrijval van kosten (voormalige Hoofdinfra, voormalig Leisurenoord, aanbesteding Luchthaven, De Strip & Oostkamp), anderzijds zijn er meer plankosten opgenomen voor onder andere de begeleiding van uitgifte kavels, marketing, voorbereiding & toezicht en begeleiding planologische procedures. Deze toename doet zich met name voor in deelgebied t Vaneker Zuidkamp, maar ook in de EHS, Prins Bernhardpark en Fokkerweg zijn extra kosten opgenomen (nadeel). Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

9 6. Er is een rentevoordeel doordat er een beter treasuryresultaat is behaald dan vooraf begroot in 2014 (voordeel). 7. De opbrengstwaarden van de (woon)kavels in t Vaneker Zuidkamp en het Prins Bernhardpark zijn naar beneden bijgesteld (nadeel). 8. De werkparken Oostkamp, De Strip en de parkeergronden van de Deventerpoort zijn in 2014 verkocht. De verkoop was al opgenomen in de grondexploitatie Echter, in de grondexploitatie 2015 is nog een effect van het vrijvallen van beheer- en plankosten (voordeel). 9. In t Vaneker Zuidkamp zijn enkele risicoposten toegevoegd voor het bouwen woonrijp maken (nadeel). Tegelijk zijn de sloopkosten van de te slopen panden naar beneden bijgesteld (voordeel). Per saldo zijn de kosten voor het bouw- en woonrijp bijna gelijk gebleven (neutraal). 10. Er is een nieuwe beheerraming opgesteld (beheer openbaar gebied, beheer vastgoed, beheerorganisatie). Voor t Vaneker Zuidkamp zijn minder kosten geraamd (voordeel). Onder punt 1. is al genoemd dat de beheerexploitatie in Deelgebied Noord doorloopt tot 2029 (nadeel). In de overige deelgebieden is sprake van kleinere verschillen. Per saldo is het totale resultaat van de beheerraming niet gewijzigd (neutraal). In de volgende tabel is aangegeven hoe, ten opzichte van de grondexploitatie 2014, de overige verschillen (dus met de gewijzigde grondexploitatie 2014 op basis van stoppen commerciële burgerluchthaven ) verdeeld zijn over de deelexploitaties. In de tabel is ook de samenvoeging van de voormalige deelexploitaties Hoofdinfra-noord (expl4), Luchthaven (expl5) en Leisure-noord (expl6) naar Deelgebied Noord (expl5) en de samenvoeging van de voormalige deelexploitaties De Strip (expl8) en Oostkamp (expl9) naar De Strip & Oostkamp (expl8) weergegeven, alsmede de invulling van expl4 met het Fonds Bovenwijks. Tabel: Overige verschillen (netto contante waarde per deelexploitatie in miljoen ) Verschillen netto contante stoppen LH stoppen LH Grex 2015 verschil waarde (NCW) per p.p p.p p.p p.p expl1 Boekw/verplichtingen -30,0-30,4-30,4 0,0 expl2 Saneren 2,0 2,0 2,3 0,2 expl3 Strategische verwerving -0,7-0,7-1,2-0,4 expl4 Fonds Bovenwijks n.v.t. n.v.t. 0,0 0,0 expl5 Deelgebied Noord -1,5-1,5-5,6 1,6 (resp. expl 4-5-6) -5,5-5,6 n.v.t. -0,1-0,1 n.v.t. expl7 EHS 0,0 0,0 0,0 0,0 expl8 De Strip & Oostkamp 0,5 0,5 1,3 0,6 (resp. expl 8-9) 0,1 0,2 n.v.t. expl10 Deventerpoort -0,3-0,3-0,5-0,1 expl11 Fokkerweg 0,4 0,4 0,2-0,1 expl12 Prins Bernhardpark 1,6 1,6 1,2-0,4 expl13 Overmaat 0,7 0,7 0,8 0,1 expl14 't Vaneker - Zuidkamp 15,1 15,3 13,8-1,4 Totaal verschil NCW per ,8-18,0-18,0 0,0 In de volgende tabel is aangegeven hoe, ten opzichte van de grondexploitatie 2014, het totale verschil van het resultaat verdeeld is over de deelexploitaties. De Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

10 tabel geeft de verschillen inclusief het effect van het stoppen van de commerciële burgerluchthaven. Tabel: Totale verschillen tussen de grondexploitaties 2014 en 2015 (netto contante waarde per deelexploitatie in miljoen ) Verschillen netto contante Grex 2014 Grex 2014 Grex 2015 verschil waarde (NCW) per p.p p.p p.p p.p expl1 Boekw/verplichtingen -30,0-30,4-30,4 0,0 expl2 Saneren 2,0 2,0 2,3 0,2 expl3 Strategische verwerving -1,2-1,2-1,2 0,0 expl4 Fonds Bovenwijks 0,0 0,0 0,0 0,0 expl5 Deelgebied Noord -0,4-0,5-5,6-5,1 expl7 EHS 0,0 0,0 0,0 0,0 expl8 De Strip & Oostkamp 0,7 0,8 1,3 0,5 expl10 Deventerpoort -0,3-0,3-0,5-0,2 expl11 Fokkerweg 0,4 0,4 0,2-0,1 expl12 Prins Bernhardpark 1,6 1,6 1,2-0,4 expl13 Overmaat 0,7 0,7 0,8 0,1 expl14 't Vaneker - Zuidkamp 15,1 15,3 13,8-1,5 Totaal verschil NCW per ,4-11,6-18,0-6,5 Grondexploitatie en jaarrekening De grondexploitatie had een geprognosticeerd tekort van -/- 11,4 miljoen op NCW Ten opzichte van de grondexploitatie 2014 is dit tekort met een jaar rente bijgesteld (omslagrente van de grondexploitatie ADT voor de bepaling van de netto contante waarde in 2014 was 1,34%). Hiermee zou het tekort van de grondexploitatie 2014 (voor herziening, maar op NCW ) uitkomen op -/- 11,6 miljoen. Het geprognosticeerde exploitatietekort van de grondexploitatie 2015 bedraagt circa -/- 18,0 miljoen (NCW ). In dit tekort is ook het effect van het stoppen van de commerciële burgerluchthaven (in 2014) opgenomen. Dit effect is een verslechtering van de grondexploitatie 2015 met circa -/- 6,5 miljoen (NCW ), wat nagenoeg overeenkomt met de totale verslechtering van de grondexploitatie 2015 met circa -/- 6,5 miljoen. Dit betekent dat zonder het effect van het stoppen van de commerciële burgerluchthaven er geen verslechtering of verbetering van de grondexploitatie zou hebben plaatsgevonden. Desondanks is er het afgelopen jaar veel gebeurd, waardoor er op deelexploitatieniveau wél grote verschillen zijn te zien. Maar per saldo hebben al die verschillen nauwelijks effect op het totale resultaat van de grondexploitatie en is dus het stoppen van de commerciële burgerluchthaven bepalend geweest voor de verslechtering van de grondexploitatie. ADT heeft conform de BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) het geprognosticeerde tekort van al in de jaarrekening over 2011 aan de (verlies)voorziening Onderhanden Werk gedoteerd. In de jaarrekening 2012 is de (verlies)voorziening Onderhanden Werk opgehoogd met (voornamelijk renteverschil), op basis van het resultaat van de grondexploitatie In de jaarrekening 2013 is de (verlies)voorziening Onderhanden Werk opgehoogd met (voornamelijk renteverschil), op basis van het resultaat van de grondexploitatie Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

11 Daarnaast was ten tijde van het vaststellen van de jaarrekening 2013 ook al bekend dat gestopt zou worden met de verdere ontwikkeling en exploitatie van de commerciële burgerluchthaven en dat dit een negatief resultaat van circa 6,5 miljoen tot gevolg zou hebben. Daarom is hiervoor al in de jaarrekening 2013 de (verlies)voorziening aangepast, dus ondanks dat dit effect nog niet in de grondexploitatie 2014 was opgenomen. Omdat het financiële effect van het stoppen van de commerciële burgerluchthaven nog niet exact was vastgesteld, is besloten om de nieuwe (verlies)voorziening Onderhanden Werk op precies 18,0 miljoen in de jaarrekening 2013 op te nemen. In de jaarrekening 2014 hoeft de (verlies)voorziening Onderhanden Werk derhalve alleen nog met het resterende verschil worden aangepast. Op basis van het resultaat van de grondexploitatie 2015 van -/ (NCW ) betreft de ophoging van de (verlies)voorziening Onderhanden Werk derhalve nog Ten opzichte van de grondexploitatie 2014 moet het verschil nog inclusief het stoppen van de commerciële burgerluchthaven in beeld worden gebracht. Het verschil tussen de grondexploitatie 2014 en de grondexploitatie 2015 is -/ Dit verschil is samengesteld uit de volgende vier effecten: - het rente-effect (1,34% in 2014) over het resultaat van de grondexploitatie 2014 (NCW per ) resulteert in een extra benodigde voorziening van -/ het effect van het stoppen van de commerciële burgerluchthaven is bepaald op -/ (NCW ) - het rente-effect (1,34% in 2014) over het stoppen van de commerciële burgerluchthaven resulteert in een extra benodigde voorziening van -/ de overige aanpassingen in de herziening van de grondexploitatie per resulteren nog in een positief effect van In de volgende tabel zijn de uitgaven, inkomsten en resultaten van de totale grondexploitatie 2015 weergegeven. Tabel: Uitgaven, inkomsten, resultaten grondexploitatietotaal per UITGAVEN ( ) Totaal Gerealiseerd Nog verwerving sloopkosten milieu en saneren hoofdinfra bouwrijp maken woonrijp maken natuur plankosten projectorganisatie ADT plankosten projecten plankosten aanbesteding luchthaven beheerkosten fondsen en verrekeningen Totaal (vervolg tabel op de volgende bladzijde) Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

12 INKOMSTEN ( ) Totaal Gerealiseerd Nog woningbouw economie en leisure zorg/resort/overige voorzieningen bestaand vastgoed natuur/agrarisch gebruik subsidies/bijdragen fonds bovenwijks inkomsten beheer verrekeningen luchthaven overig Totaal Saldo nominaal Index uitgaven Index inkomsten Saldo geïndexeerd Rente Saldo Eindwaarde ( ) Saldo Netto Contante Waarde ( ) In de volgende figuur is de boekwaardeontwikkeling weergegeven. Deze is opgebouwd uit de jaarlijkse kosten en opbrengsten ( kasstroom ), inclusief indexatie (exclusief rente). Uit de figuur kan worden afgeleid dat de maximale financieringsbehoefte vanuit de grondexploitatie circa 38 miljoen bedraagt (nog zonder bijdragen van de aandeelhouders aan het totale tekort). Dit maximum doet zich voor in Vervolgens geeft de kasstroom een constante en beperkte daling te zien naar het eindjaar Over deze periode zijn de inkomsten gemiddeld per jaar circa 1,7 miljoen hoger dan de uitgaven. Uiteindelijk komt de grondexploitatie in het eindjaar 2029 uit op een tekort van circa 30,8 miljoen. Dit komt, omgerekend met de gehanteerde omslagrente (oplopend van 1,34% naar 4,00%), overeen met een tekort van circa 18,0 miljoen op netto contante waarde per , ofwel het resultaat van de grondexploitatie zoals dat in de huidige herziening gepresenteerd wordt. Figuur: Boekwaardeontwikkeling, kasstroom Grex totaal (exclusief t Vaneker De Schil) Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

13 In onderstaande figuur is het saldoverloop van de grondexploitatie ADT 2015 opnieuw weergegeven, maar nu in combinatie met het saldoverloop uit de vorige grondexploitatie (per ). Wat opvalt is dat in de grondexploitatie per sprake is van een gelijkmatig saldoverloop terwijl in de grondexploitatie per nog de sprong in het saldoverloop is te zien, dit als gevolg van het inboeken van de erfpacht concessiegelden voor de luchthaven in Verder is uit de figuur af lezen dat de gerealiseerde boekwaarde per (startpunt blauwe lijn, circa -/- 27,0 miljoen) lager is uitgevallen ten opzichte van de verwachting in de grex 2014 (startpunt rode lijn, circa -/- 31,9 miljoen). Oorzaak is dat de kosten in 2014 lager zijn geweest, terwijl de opbrengsten wel ongeveer zijn behaald. Figuur: Kasstroom grex per in combinatie met de kasstroom per Voor de grondexploitatie ADT is een risicoanalyse uitgevoerd. Naast dat er onvoorzien wordt opgenomen in de grondexploitatie (10 tot 15% onvoorzien en overige risicoposten) wordt er een integrale risicosimulatie opgesteld. In deze simulatie worden zowel bijzondere gebeurtenissen, als spreidingsrisico s van eenheidsprijzen en grondprijzen opgenomen. De risicoanalyse wijst uit dat, om bovengenoemd resultaat met 90% zekerheid te kunnen halen, er voor de grondexploitatie een risicoreserve nodig is van 6,5 miljoen (NCW ). De aandeelhouders hebben hiervoor echter de hogere risicovoorziening van 9,8 miljoen conform de grondexploitatie 2014 in stand gehouden (beide voor 50%). Ten opzichte van 2014 is de risicovoorziening fors gedaald. Ten opzichte van 2014 heeft een structurele herijking van de belangrijkste risico s plaats gevonden. Er is een aantal risico s toegevoegd en een aantal is weggevallen. Uit de analyse blijkt dat de volgende factoren de grootste financiële impact kunnen hebben op het resultaat en de meeste aandacht behoeven bij het risicomanagement: 1. Daling grondprijzen t Vaneker Zuidkamp. 2. Wijziging kostenindex en opbrengstenindex. 3. Vertraging kavelverkoop t Vaneker Zuidkamp. ADT heeft voor de risico s beheersmaatregelen geformuleerd. Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

14 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Elk jaar wordt aan het Algemeen Bestuur van ADT een geactualiseerde grondexploitatie aangeboden die als input dient voor de gewijzigde begroting van ADT. In tegenstelling tot voorgaande jaren, waarin herziening van de grondexploitatie met een nagenoeg gelijkblijvend resultaat kon worden gepresenteerd, is er in de grondexploitatie 2015 sprake van een forse verslechtering van het resultaat. Met het stoppen van de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven in 2014 is er in het noordelijk plangebied een nieuwe situatie ontstaan welke van grote invloed is op de grondexploitatie. In de voorliggende rapportage worden de effecten van enerzijds het stoppen van de commerciële burgerluchthaven en anderzijds de overige effecten op de grondexploitatie zoveel mogelijk apart inzichtelijk gemaakt. Het jaar 2014 heeft in het teken gestaan van: 1) Ontwikkelingen luchthaven - het stoppen van de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven en daarbij het ontbinden van de reeds afgesloten contracten met de nieuwe exploitant - het onderzoeken van nieuwe mogelijkheden voor het in ontwikkeling nemen van de Deelgebied Noord ; dit heeft geresulteerd in een advies van de Commissie Wientjes om in te zetten op het ontwikkelen van de Technology Base Twente tot een iconische werklocatie met vliegfunctie 2) Andere ontwikkelingen plangebied ADT - de verkoop en levering (per 1 juli 2014) van de werkparken De Strip & Oostkamp, inclusief een deel van Deventerpoort, aan de nieuwe eigenaar Van Eck, waardoor er verdere ontwikkeling van dit gebied mogelijk is en er ook kansen zijn voor nieuwe werkgelegenheid - het voorbereiden van planologische procedures (projectafwijkingsbesluiten) ten behoeve van het faciliteren van verbeterde verhuurmogelijkheden in de werkparken - de vaststelling en het onherroepbaar zijn van bestemmingsplan t Vaneker en het onherroepbaar zijn van het bestemmingsplan voor Overmaat en Fokkerweg - de verkoop van Overmaat - start verkoop van Fokkerweg, resulterend in een groot aantal opties en het tekenen van de eerste concept verkoopovereenkomst - een actief verkoopbeleid voor t Vaneker-Zuidkamp, resulterend in de verkoop van vier bestaande panden, een voorlopig verkoopcontract voor nog een pand en opties op zes kavels - de aanbesteding van de EHS met start realisatie in november de verdere planuitwerking van Prins Bernhardpark, t Vaneker Zuidkamp en Deventerpoort - actieplan winter met bommensanering in diverse deelgebieden Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

15 De grondexploitatie 2015 is een actualisatie van de grondexploitatie Er heeft een herijking van de kosten en opbrengsten plaatsgevonden en tevens zijn de parameters aangepast. In deze grondexploitatie hebben de boekwaarden die verwerkt zijn in de jaarrekening 2014 (die door het Algemeen Bestuur zal worden vastgesteld in het voorjaar van 2015) als vertrekpunt gediend. 1.2 Leeswijzer De rapportage bestaat uit een openbaar deel en een geheim deel. In het geheime deel wordt gedetailleerder ingegaan op de in het openbare deel gepresenteerde gegevens. Het tweede deel is geheim, omdat hierin aanbestedingsgevoelige informatie wordt vermeld. Ook de te verwachte opbrengsten per deelgebied zijn hierin vastgelegd. Deze dienen vooralsnog geheim te zijn omdat dit de onderhandelingspositie van ADT zou kunnen beïnvloeden. Openbaarmaking van het geheime deel zou derhalve de financiële en economische belangen van ADT kunnen schaden, terwijl dit voorts een onevenredige bevoordeling of benadeling zou betekenen van bij de aangelegenheid betrokken personen of rechtspersonen dan wel derden. Het geheime rapport wordt onder geheimhouding ter inzage gelegd voor de leden van de gemeenteraad van Enschede en provinciale Staten in Overijssel. Deel 1 Grondexploitatie ADT 2015 (openbaar) Deel 1, het openbare deel, begint met een managementsamenvatting, waarin de kerncijfers, het totaalresultaat, de belangrijkste verschillen en de risicovoorziening worden behandeld. In hoofdstuk 2 wordt allereerst ingegaan op de ontwikkelingen in Deelgebied Noord en daarna volgen in dit deel de algemene uitgangspunten met een toelichting op het totale exploitatiegebied ADT, de parameters, de boekwaarden en de bijzondere onderdelen (bovenplanse investeringen, subsidies en bijdragen, plankosten, beheer en fiscale aspecten). Deel 2 Grondexploitatie ADT 2015 (geheim) In deel 2, het geheime deel, worden de grondexploitaties per deelgebied inhoudelijk en gedetailleerd behandeld (hoofdstuk 3). Vervolgens wordt ingegaan op de verschillen met de grondexploitatie per (hoofdstuk 4). Het rapport sluit af met een gedetailleerde risicoanalyse, behorende bij deze grondexploitatie (hoofdstuk 5). Bijlagen In de bijlagen worden alle relevante documenten (kaarten, deelexploitaties, verschilanalyses en andere overzichten) weergegeven (de bijlagen 2 tot en met 5, alsmede de verwervingskaart in bijlage 1 zijn geheim). Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

16 2 Uitgangspunten grondexploitatie 2.1 Deelgebied Noord - Technology Base Twente In 2014 werd er nog vanuit gegaan dat de commerciële burgerluchthaven gerealiseerd zou worden. Nadat die beoogde ontwikkeling in het voorjaar van 2014 moest worden beëindigd, is direct een begin gemaakt om de mogelijkheden voor een toekomstige ontwikkeling van het noordelijk plangebied in beeld te brengen. Er zijn door ADT scenario- en haalbaarheidsanalyses uitgevoerd. In augustus 2014 hebben de provincie Overijssel en de gemeente Enschede de Commissie van Wijzen onder leiding van de heer Wientjes ingesteld, die een rapport hebben opgesteld met haar visie op het gebied: Technology Base Twente. Technology Base Twente, Topteam en Kwaliteitsteam De commissie adviseert in haar plan van aanpak om de voormalige luchthaven Twente te ontwikkelen tot Technology Base Twente, dé iconische internationale ontwikkel-, demonstratie- en productiezone voor Advanced Materials and Manufacturering (AMM), waarbij ruimte is voor luchtvaart-gerelateerde bedrijvigheid en General en Business Aviation. Om de economische ontwikkeling van de HTSM-sector in Twente te versterken en een profiel voor de vier toplocaties en daarmee ook voor de ontwikkeling van deelgebied Noord aan te geven, wordt een Topteam ingesteld. De scope van het Topteam beperkt zich dus niet alleen tot Deelgebied Noord, maar is gericht op de economische ontwikkeling van Twente als geheel. Daarnaast wordt er een Kwaliteitsteam ingesteld met als taak de kwaliteit, richting en ambitie van de ontwikkeling van het gebied te bewaken en te versterken. De werkzaamheden van het Kwaliteitsteam zijn wél specifiek gericht op het Deelgebied Noord, maar daarbij zal ook de directe omgeving (zoals de werkparken) en de relatie met de andere toplocaties aandacht krijgen. Fase 0/1 en vervolgfase In het Plan van Aanpak (februari 2015) voor de implementatie van het advies van de Commissie van Wijzen, zijn ook de werkzaamheden opgenomen die nodig zijn om de verdere ontwikkeling van het noordelijke plangebied te faciliteren. De basis daarvoor wordt gevormd door de kaders die Topteam en Kwaliteitsteam voor de ontwikkeling stellen. De werkzaamheden betreffen een groot aantal procedures die moeten worden doorlopen om de beoogde ontwikkeling mogelijk te maken en om de vliegfunctie te behouden. Vanwege het vervallen van de militaire aanwijzing voor het vliegveld in november 2016 moet zeer voortvarend worden gewerkt om die vliegfunctie te kunnen continueren. Een en ander gebeurt in nauwe samenwerking tussen de provincie Overijssel, de gemeente Enschede en ADT. Fase 0/1 (januari mei 2015) moet onder andere resulteren in een document dat kan bijdragen aan het bepalen van de richting voor de verdere uitwerking van het concept Technology Base Twente. In de vervolgfase (mei 2015 tot circa eind 2016) zal verder worden gewerkt aan alle benodigde procedures en voorbereidingen om de beoogde ontwikkeling mogelijk te maken. Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

17 Stoppen ontwikkeling commerciële burgerluchthaven Het beëindigen van de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven heeft de volgende effecten op de totale grondexploitatie 2015: - Het uitnemen van de beoogde opbrengsten ( concessiegelden, van de exploitatie van de luchthaven met circa 15,5 miljoen (nadeel). - Het uitnemen van investeringen (infrastructuur, bouwrijp maken) in het noordelijk gebied met circa 3,9 miljoen (voordeel). - Het uitnemen van plankosten met circa 0,6 miljoen (voordeel). a) - De toevoeging van beheerkosten (was ten laste van de beoogde exploitant) tot en met 2029 met circa 8,0 miljoen (nadeel). - De toevoeging van beheerinkomsten (was ten gunste van de beoogde exploitant) met circa 7,6 miljoen (voordeel). - Het opnemen van grondwaarden (op basis van boekwaarden verwerving) met circa 1,5 miljoen (voordeel). a) Dit betreft alleen de plankosten projecten en de plankosten aanbesteding luchthaven. Voor de plankosten projectorganisatie geldt weliswaar dat Deelgebied Noord daar niet langer mee wordt belast, dit vanwege de NIEGG-status, maar tegelijk is er even groot negatief effect op de overige deelgebieden, die nu een groter aandeel in de projectorganisatie krijgen toebedeeld. Het totale negatieve effect is daarmee nominaal circa -/- 10,0 miljoen. Inclusief rente en indexering van de kosten en de uitgaven betekent dit dat de eindwaarde per een verslechtering geeft van circa -/- 11,4 miljoen. Op contante waarde resulteert het stoppen van de commerciële burgerluchthaven in een verslechtering van de grondexploitatie per met circa -/- 6,4 miljoen. Deelgebied Noord als NIEGG Op het moment van de actualisatie van de grondexploitatie (1 e kwartaal 2015) is er nog geen besluitvorming omtrent de concrete verdere ontwikkeling van Deelgebied Noord. Om die reden is dit deelgebied als niet in exploitatie genomen grond (NIEGG) in de grondexploitatie 2015 opgenomen. Dit betekent dat voor de uitgaven en de inkomsten nog géén rekening wordt gehouden met toekomstige ontwikkelingen. In paragraaf 3.6 wordt hier verder op ingegaan. 2.2 Exploitatiegebied ADT Zoals in paragraaf 2.1 is aangegeven, wordt het Deelgebied Noord nu als NIEGG beschouwd en wordt in de grondexploitatie geen rekening gehouden met verdere ontwikkeling van dit deelgebied. Om die reden zijn de deelexploitaties Hoofdinfranoord (exploitatie 4), Luchthaven (exploitatie 5) en Leisure-noord (exploitatie 6) komen te vervallen. Hiervoor in de plaats is één deelgebied Noord (exploitatie 5) gekomen. De deelgebieden De Strip (exploitatie 8) en Oostkamp (exploitatie 9) zijn, inclusief een deel van Deventerpoort, afgelopen jaar verkocht. Vanwege de beperkte resterende investeringen voor ADT in deze deelgebieden is besloten de deelexploitaties De Strip (exploitatie 8) en Oostkamp (exploitatie 9) samen te voegen in één deelexploitatie De Strip & Oostkamp (exploitatie 8). In de tekening op de volgende pagina zijn de deelgebieden weergegeven. Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

18 Tekening: Plangebied met deelgebieden ADT (zie ook kaart in bijlage 1) a Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

19 Het exploitatiegebied is onderverdeeld in de volgende deelgebieden: 1. Deelgebied Noord 2. Ecologische Hoofdstructuur (EHS) 3. De Strip & Oostkamp (en parkeergronden Deventerpoort) 4. Deventerpoort 5. Fokkerweg 6. Prins Bernhardpark 7. Overmaat 8. t Vaneker Zuidkamp PS. Met 8a is t Vaneker De Schil aangegeven, wat in eigendom is van de gemeente Enschede. Ten opzichte van de grondexploitatie 2014 zijn er de volgende verschillen: - (ad 1.) Deelgebied Noord is één deelgebied (samenvoeging luchthaven, hoofdinfra-noord en leisure-noord) - (ad 1.) Deelgebied Noord is aan de zuidoostkant (boven Oostkamp) met een driehoekje uitgebreid (ten behoeve van de zweefvliegclub) - (ad 2.) bovenstaande uitbreiding in de EHS is in de directe omgeving met eenzelfde oppervlak gecompenseerd - (ad 3.) de gronden die inmiddels eigendom zijn van Van Eck zijn samengevoegd tot één deelgebied, waarbij nog geldt dat de zogenaamde Gefechtstand (betreft een klein stukje grond aan de zuidkant van De Strip) in het kader van het zichtbaar maken van de cultuurhistorie, is toegevoegd aan de EHS Verwerving Het totale exploitatiegebied ADT beslaat circa 483 hectare, waarvan 469 hectare voormalige rijksgronden al in eigendom zijn bij ADT. In 2012 en 2013 zijn aanvullende verwervingen gedaan om de gebiedsontwikkeling te kunnen realiseren. In 2014 zijn nog gronden aangekocht ter plaatse van de Oude Vliegveldweg en de Sniedersveldweg, totaal circa 1 hectare. In de grondexploitatie wordt nog rekening gehouden met enkele verwervingen in Financiële parameters Looptijd en omslagrente De grondexploitatie heeft als eindjaar Dit is het laatste jaar waarin, voor wat betreft de deelexploitatie t Vaneker Zuidkamp, gronduitgifte plaatsvindt. De deelexploitaties van de andere deelgebieden hebben een kortere looptijd (daarvan Deventerpoort nog de langste, tot en met 2022). Daarnaast wordt voor Deelgebied Noord (NIEGG) nog rekening gehouden met een beheerexploitatie tot het eindjaar De saldi van alle deelgebieden worden in de grondexploitatie gerekend naar einddatum en vervolgens contant gemaakt naar prijspeil , tegen de gehanteerde discontovoet. In de praktijk betekent dit, wanneer een deelgebied voor 2029 afgerond is, dat het plansaldo blijft meelopen in de totale boekwaardeontwikkeling grondexploitatie ADT, om de totale grondexploitatie ADT eind 2029 af te sluiten. Ten opzichte van de grondexploitatie 2014 is de looptijd, tot en met , niet gewijzigd. Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

20 ADT rekende tot en met 2013 met een discontovoet van 4,75%. In de grondexploitatie 2014 heeft een herijking van het rentescenario plaatsgevonden. Aanleiding was dat in de grondexploitatie 2013 werd gerekend met een rente, die royaal boven de actuele marktrentes lag, met als gevolg dat er, bij de jaarlijkse herziening, sprake was van een forse vrijval van rentekosten. Om er voor te zorgen dat de grondexploitatie een zo realistisch mogelijke inschatting is van de werkelijkheid, is daarom de rente in de grondexploitatie 2014 naar beneden bijgesteld. Voor de grondexploitatie 2015 geldt nog dezelfde argumentatie. ADT heeft de leningenportefeuille (0 tot 1,5 jaar) weliswaar gewijzigd, maar daarbij is nog steeds sprake van lage rentes, gemiddeld circa 0,6%. De actuele rentes waar ADT voor kan lenen zijn als volgt: Tabel: Rentes ADT bij de Bank Nederlandse Gemeenten (rentedatum ) 1 jaar 2 jaar 3 jaar 5 jaar 10 jaar 15 jaar Rente 0,31% 0,36% 0,46% 0,69% 1,27% 1,56% De rente-staffel zoals deze in de grondexploitatie 2014 voor het eerst is toegepast is in de grondexploitatie 2015 gehandhaafd, maar wel één jaar doorgeschoven, zie onderstaande tabellen. Tabel: Rentestaffel in grondexploitatie Rente 1,34% 2,38% 3,00% 4,00% Tabel: Rentestaffel in grondexploitatie Rente 1,34% 2,38% 3,00% 4,00% Er is dus opnieuw gekozen voor een oplopende rente omdat met enige zekerheid kan worden vastgesteld dat de rente op korte termijn laag is. Ook is de verwachting dat ADT de komende jaren kortlopend blijft lenen. Omdat de rente op lange termijn onzeker is, loopt de rente in het scenario voorzichtigheidshalve op tot 4,0 %. Het rentescenario is afwijkend van de omslagrente van de gemeente. De gemeente hanteert vanaf 2015 een langjarig constante omslagrente van 4,5 %. De reden dat de rente van ADT hiervan kan afwijken, kan gevonden worden in het feit dat: - De gebiedsontwikkeling Luchthaven Twente (en omgeving) een op zichzelf staande unieke gebiedsontwikkeling is waarin sprake is van een projectfinanciering met een op de gebiedsontwikkeling geënte financieringsbehoefte, die elk kwartaal door het opgerichte treasurycomité wordt geactualiseerd. Hierdoor kan sprake zijn van een andere strategie dan bij de lening-portefeuille van de gemeente, omdat bij de gemeente veel meer componenten een rol spelen dan bij een afgebakende gebiedsontwikkeling zoals bij ADT. Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

21 - De gemeente heeft een portefeuille die al jaren loopt. Hierin bevinden zich ook leningen uit het verleden met een andere rente en looptijd. ADT heeft geen last van hogere historische rentestanden uit het verleden waardoor zij in deze tijd met een lagere rente gunstiger kan rekenen dan de gemeente. In het boekjaar 2014 is een positief resultaat behaald op de rentekosten. Voor dat jaar was de rente begroot op circa De werkelijke rentekosten over 2014 bedragen circa Kosten- en opbrengstenstijging In grondexploitaties wordt rekening gehouden met kosten- en opbrengstenstijgingen. Deze indexen worden bepaald op basis van historische reeksen en op verwachtingen in de toekomst. Elk jaar worden deze herijkt op basis van verwachtingen in de markt. In de grondexploitatie 2014 werd, vanwege een afvlakkende kostenontwikkeling, langjarig gekozen voor eenzelfde percentage kostenstijging als de opbrengsten van 2,0%. In de grondexploitatie 2015 is dit uitgangspunt gehandhaafd. Ook is er bij de herziening per geen kosten- en opbrengstenstijging doorgevoerd. Hiermee was in de vorige herziening al rekening gehouden. Voor de toekomstige jaren (2015 en verder) zijn de parameters gelijkgesteld aan de parameters die door de gemeente Enschede worden gebruikt voor de meerjaren prognose grondexploitaties 2015 (MPG 2015). Deze parameters zijn in onderstaande tabel weergegeven Kostenstijging 0,0% 1,0% 1,0% 1,0% 2,0% Opbrengstenstijging 0,0% 0,0% 1,0% 1,0% 2,0% 2.4 Boekwaarden De boekwaarden zoals verwerkt in de jaarrekening 2013 hebben als vertrekpunt gediend bij de herziening van de grondexploitatie Hierbij zijn vervolgens de boekwaarden over het afgelopen jaar 2014 (die nog vastgesteld dienen te worden in de jaarrekening 2014) opgeteld om tot een definitieve boekwaarde per 31 december 2014 te komen. De accountant zal het juist, volledig en tijdig verwerken van deze mutaties meenemen binnen haar controles en oordeelsvorming over de getrouwheid en rechtmatigheid bij haar jaarrekeningcontrole voor het boekjaar In de tabel op de volgende bladzijde is de boekwaarde per weergegeven. Per deelexploitatie is de boekwaarde van de kosten en de boekwaarde van de opbrengsten weergegeven. Dit resulteert per deelexploitatie in een nominaal saldo, zijnde het saldo van beide boekwaarden, zonder rente- en indexinvloeden. De totale boekwaarde aan gemaakte kosten per bedraagt circa 72,8 miljoen. De totaal gerealiseerde opbrengsten bedragen circa 45,8 miljoen. Het boekwaarde saldo bedraagt per circa -/- 27,0 miljoen. Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

22 Tabel: Totale boekwaarden per Boekwaarden per totaal bw totaal bw saldo kosten opbrengsten boekwaarden expl1 Boekwaarden/verpl expl2 Saneren expl3 Strategische verwerving expl4 Fonds bovenwijks expl5 Deelgebied Noord expl7 EHS expl8 De Strip & Oostkamp expl10 Deventerpoort expl11 Fokkerweg expl12 Prins Bernhardpark expl13 Overmaat expl14 't Vaneker - Zuidkamp Totaal In de volgende tabel is de boekwaardenontwikkeling te zien ten opzichte van de grondexploitatie Daaruit blijkt dat de boekwaarde van circa -/- 27,0 miljoen per in het jaar 2014 met circa -/ is opgelopen. In de grondexploitatie 2014 was echter nog een veel groter verschil voorzien, namelijk een boekwaarde per van circa -/- 31,9 miljoen. Oorzaak van de beperkte daling is dat de kosten in 2014 lager zijn geweest, terwijl de opbrengsten wel vrijwel zijn behaald. Tabel: Boekwaardenontwikkeling in 2014 Boekwaardenontwikkeling totaal bw totaal bw boekwaardegrex 2014 naar grex 2015 per per ontwikkeling expl1 Boekwaarden/verpl expl2 Saneren expl3 Strategische verwerving expl4 STOG expl5 Deelgebied Noord expl7 EHS expl8 De Strip & Oostkamp expl10 Deventerpoort expl11 Fokkerweg expl12 Prins Bernhardpark expl13 Overmaat expl14 't Vaneker - Zuidkamp Totaal Bovenplanse investeringen In de grondexploitatie is in de ramingen een bedrag opgenomen voor afdracht aan het Fonds Bovenwijks. Hierbij zijn de actuele beleidskaders van de gemeente gehanteerd: - woningbouwontwikkeling: 10,67 per m² uitgeefbaar (prijspeil ) - bedrijvigheid: 7,46 per m² uitgeefbaar (prijspeil ) In de totale grondexploitatie (zonder t Vaneker De Schil) komt dit neer op circa 2,7 miljoen aan fondsafdrachten (exclusief Deelgebied Noord, inclusief boekwaarden afdracht De Strip & Oostkamp en Overmaat). Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

23 Contractueel is in de Bestuursovereenkomst tussen de gemeente Enschede en de provincie Overijssel in artikel 6.6 het volgende vastgelegd: 6.6 Partijen komen overeen dat in de grondexploitatie een Fonds Bovenwijkse Voorzieningen zal worden opgenomen. Dit fonds zal worden gebruikt ter dekking van investeringen in het gebied rondom de luchthaven op grondgebied van Enschede voor zover deze investeringen noodzakelijk zijn voor de ontwikkeling van de grond van de voormalige luchtmachtbasis. Er vinden geen andere fonds bovenwijkse afdrachten plaats, dan wel andere vereveningen of afdrachten in algemene zin aan de Gemeente. In 2014 is er overleg geweest met de provincie en de gemeente welke investeringen ten laste van het fonds mogen komen. Medio 2014 is binnen het Algemeen Bestuur van ADT een besluit genomen over de bijdragen aan de te verrichten investeringen. In de grondexploitatie 2015 is een nieuwe deelexploitatie ( reserveringsmodule ) ingericht ten behoeve van het beheer van het Fonds Bovenwijks (zie paragraaf 3.5). 2.6 Subsidies en bijdragen In de grondexploitatie zijn totaal 12,1 miljoen aan te ontvangen subsidies en bijdragen van de provincie Overijssel opgenomen. Voor deze gelden heeft politieke besluitvorming plaats gehad. De bedragen zijn in 2012 uitbetaald aan ADT. In 2014 is een bijdrage van ontvangen via de gemeente Enschede voor de doorontwikkeling Gefechtstand en camouflage educatiegebouw EHS. Het betreft een subsidie van de provincie Overijssel aan de gemeente in het kader van het beleefbaar maken van de cultuurhistorie in de EHS. In de risicoanalyse is een negatief risico geformuleerd voor eventueel te ontvangen subsidies. 2.7 Plankosten Voor het project is een plankostenraming opgesteld, welke ten behoeve van de grondexploitatie ADT 2015 is geactualiseerd. Er wordt onderscheid gemaakt in: - Plankosten projectorganisatie ADT: Dit betreft de plankosten voor projectoverstijgende functies (directie, financieel management, ondersteuning, huisvesting et cetera). - Plankosten projecten: Dit betreft per deelexploitatie een raming voor de project-gerelateerde plankosten. Daarnaast zijn als boekwaarden in de grondexploitatie 2015 opgenomen: - Plankosten aanbesteding luchthaven: Dit betreft de plankosten voor de aanbesteding van de luchthaven tot en met Grondexploitatie 2015 Area Development Twente

24 Niet (als boekwaarden) in de grondexploitatie 2015 opgenomen zijn: - Plankosten scenario s noordelijk plangebied: Dit betreft plankosten in 2014 voor scenarioanalyses, beperkte ondersteuning van de Commissie Wientjes en het opstellen van een werkplan door ADT om de beoogde ontwikkeling voor het noordelijk deelgebied, uit de adviezen van de Commissie van Wijzen Luchthaven Twente, te faciliteren. - Plankosten fase 0/1 en plankosten vervolgfase tot eind 2016: Dit betreft plankosten voor de werkzaamheden die ADT verricht, zoals omschreven in het Plan van Aanpak voor de implementatie van het advies van de Commissie Wientjes. - Over deze plankosten vindt apart besluitvorming plaats en zal dekking plaatsvinden buiten de grondexploitatie ADT. Onderstaand worden de verschillende plankosten nader toegelicht. Plankosten Projectorganisatie ADT De totale plankosten voor de projectorganisatie van ADT bedragen circa 20,6 miljoen. In de grondexploitatie per was dit nog circa 19,7 miljoen. Er is dus sprake van een stijging van deze plankosten, terwijl bij de herziening van de grondexploitatie 2014 nog was voorzien dat de projectorganisatie vanaf 2015 kon worden afgebouwd, mede omdat de luchthaven vanaf dat jaar onder verantwoordelijkheid van de beoogde exploitant zou vallen. Een belangrijke reden van de toename van de kosten is dan ook het stoppen van de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven. ADT zal, als uitvoerende organisatie, voor het faciliteren van de ontwikkeling van Deelgebied Noord de komende twee jaar veel werkzaamheden moeten verrichten. Dit vereist extra inzet voor diverse functies (directie en secretariaat, financieel management, juridische ondersteuning, communicatie), extra benodigde onderzoeken en ook extra facilitaire kosten voor ADT. Daarnaast geldt voor een aantal deelgebieden dat de planologische procedures (bestemmingsplannen, milieu-effect-rapportages, project-afwijkingsbesluiten) later zullen worden afgerond. Het bestemmingsplan voor het Prins Bernhardpark en het Omgevingsplan voor het Middengebied zijn naar verwachting in 2016 onherroepelijk. Voor het Middengebied zal begin 2015 eerst een Nota van Uitgangspunten door de gemeente Enschede worden vastgesteld. In 2016 is het benodigde budget al wel fors lager als in 2015, maar de echte afbouw van projectorganisatie van ADT vindt waarschijnlijk plaats vanaf Voordat de planologische procedures voor Deelgebied Noord in 2016, het Prins Bernhardpark en het Middengebied gereed zijn zal nog veel inzet van de projectorganisatie nodig zijn. Ondanks die toename van de kosten in de komende jaren, is er in 2015 al wel sprake van een eerste afname van de algemene kosten van de projectorganisatie. Dit geldt met name voor de directie(secretaris) en het secretariaat. De plankosten van de projectorganisatie zijn (vanaf 2012) toegerekend aan de projecten (deelgebieden) naar rato van de project-gerelateerde plankosten. Dit geeft in de grondexploitatie ongewenste effect dat Deelgebied Noord nu niet meer wordt belast vanwege de NIEGG-status en de overige deelgebieden dus extra. Bij actualisatie van de grondexploitatie, na besluitvorming halverwege 2015 over de Grondexploitatie 2015 Area Development Twente