Dialoog met kinderen, ouders en professionals in (jeugd)hulpverlening, welzijn, zorg en onderwijs 19 mei 2009: uur

Transcriptie

1 Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling Dialoog met kinderen, ouders en professionals in (jeugd)hulpverlening, welzijn, zorg en onderwijs 19 mei 2009: uur Congrescentrum de Reehorst te Ede, Bennekomseweg LM Ede

2 Dialoog als motor voor ontwikkeling Een baby wordt geboren met een dialogic mind ; hersenen die zijn ingesteld op communicatie in dialoog. Video-opnames van premature baby s in contact met hun ouders laten duidelijk zien dat zij al in staat zijn tot een dialoog in woord en gebaar met hun ouders als de condities goed zijn; namelijk als er een vorm is van ontspannen aandacht voor elkaar. Spiegelen van gezichtsexpressies, klanken, intonaties en ritmes zijn daarin essentiële elementen. Als de ouders sensitief afstemmen op hun kindje, volgen baby en ouders elkaar als het ware vanzelf in ontspannen aandacht. In de dialoog die hieruit voortkomt komt het contact tot stand en de ontwikkeling op gang. Deze processen zijn meer dan 20 jaar geleden beschreven door Daniël Stern, met Colwyn Trevarthen en M. & H. Papousek, één van de grondleggers van het begrip: intersubjectivity (wederkerigheid). Destijds leidde dit onderzoek tot een doorbraak in het denken over het opvoeden van kinderen: waar men er eerst van overtuigd was dat ouders hun kind in de opvoeding stap voor stap bewust vormen o.a. tot een sociaal functionerend mens, was nu onomstotelijk in onderzoek vastgesteld dat van meet af aan sprake is van wederzijdse initiatieven en dat de communicatie in dialoog wordt gestuurd. Bij oudere kinderen en volwassenen blijft de behoefte aan wederkerigheid, dialoog en ontwikkeling bestaan, ook wanneer er sprake is van langdurige of ernstige problemen. Herstel van communicatie en ontwikkeling start altijd vanuit ontspannen aandacht voor de initiatieven van de ander. Het belang van deze ontspannen aandacht voor de ontwikkeling van zowel kind als volwassene is uitgewerkt door de Amerikaanse hoogleraar (kinder)psychiatrie D. Siegel in het begrip mindfulness, een gemoedstoestand waarbij denken, voelen en informatie verwerken met elkaar in balans zijn. Henk Vermeulen verzorgt in de middag een workshop over dit onderwerp. Recent is in Nederland Het spiegelende brein van Marco Iacoboni gepubliceerd. In dit boek beschrijft Iacoboni (neurowetenschapper aan de Universiteit van Californië) de functie van spiegelneuronen in ons brein; deze stellen ons in staat om ons te spiegelen aan anderen en ons in te leven in anderen. Deze cellen zijn de neurologische basis van imitatie, inlevingsvermogen en empathie en zijn niet alleen belangrijk voor de hechting en sociaal-emotionele ontwikkeling, maar ook voor de taalverwerving, het leren in bredere zin en het moreel besef. Het onderzoek met betrekking tot de werking van spiegelneuronen verschaft ons veel inzicht m.b.t. de wederzijdse afstemming tussen ouders en kinderen én de invloed van goed afgestemde communicatie in ons verdere leven. Marij Eliëns (gezondheidswetenschapper) verzorgt een presentatie over Het spiegelende brein, waarbij ze vanuit de wetenschappelijke inzichten de praktijk bij pedagogische vragen en problemen, belicht. Bovenstaande processen zijn integraal onderdeel van de basale communicatie tussen mensen, waarbij momenten van bewust afstemmen afgewisseld worden met langere reeksen van onbewuste afstemming. Bewuste afstemming is vaak nodig om de gewenste dialoog of verandering op gang te brengen, onbewuste afstemming geeft hieraan vervolgens vorm, meestal beter afgestemd dan we dit bewust zouden kunnen.. Gezien het belang van onbewuste processen zijn we blij en vereerd om op 19 mei als plenaire inleider Prof. Dr. A.J. Dijksterhuis te kunnen aankondigen. Sociaal psycholoog Ap Dijksterhuis doet onderzoek naar de rol van het onbewuste bij het nemen van beslissingen o.a. in waarneming en in verschillende vormen van sociaal gedrag. Hij publiceerde over onbewuste imitatie, perceptie, de verschillen tussen impliciete en expliciete attitudes, onbewust doelgericht gedrag en over onbewuste processen in beslissen. Recent onderzoek van Dijksterhuis laat zien dat beslissingen genomen na onbewust nadenken vaak beter zijn dan beslissingen die genomen zijn na bewust nadenken. Dijksterhuis is auteur van het in 2007 verschenen boek: Het slimme onbewuste. Na de intensieve verkenning in de ochtend van de wisselwerking tussen wetenschap en praktijk, wordt in het middagprogramma verdiepend gewerkt aan de hand van specifieke thema s. We wensen u een boeiende, informatieve en inspirerende dag toe. Marjan Hoogland Coördinator landelijk bureau AIT

3 PLENAIR OCHTENDPROGRAMMA uur: Ontvangst en koffie uur: Opening door Marjan Hoogland, coördinator landelijk bureau AIT uur: Inleiding Prof. Dr. Ap Dijksterhuis, Het slimme onbewuste uur: Pauze uur: Inleiding Marij Eliëns, Het spiegelende brein, wetenschappelijke inzichten over spiegelneuronen, vertaald naar de praktijk van hulpverlening en zorg uur: Lunch MIDDAGPROGRAMMA uur: Workshop uur: Pauze uur: Workshop uur: Borrel Bij de workshops staat vermeld in welk werkveld de inleiders actief zijn. We nodigen u van harte uit om ook over de schotten tussen de werkvelden heen te kijken en kennis te nemen van wat bij collega s elders ontwikkeld wordt. U kunt voor deze middag TWEE workshops selecteren (1 & 2) of ÉÉN masterclass (1), een masterclass duurt namelijk de hele middag. Indien u een masterclass selecteert (1) verzoeken we u om als reserve één masterclass (R) of 2 workshops (R1 & R2) op te geven. Inschrijving op volgorde van aanmelding! Alle masterclasses zijn bedoeld voor ervaren VHT-ers en VIB-ers, waarbij meestal ook eigen inbreng wordt verwacht van (enkele van) de deelnemers. De workshops zijn zowel geschikt voor ervaren als onervaren begeleiders/hulpverleners, deze kunnen ook gevolgd worden door collega s die niet specifiek zijn opgeleid tot video-hometrainer of video-interactiebegeleider. Sommige workshops zijn interactief van karakter, bij andere workshops staat de presentatie door de inleiders centraal waarbij uiteraard aansluitend uitgewisseld wordt. MASTERCLASSES 1. Ontwikkeling van de professional, door Bert Noordkamp Op de vorige studiedag heeft Bert een workshop verzorgd, waarin hij liet zien hoe met behulp van videofeedback stafmedewerkers hun inbreng beter afstemmen op de begeleidingsvraag van de professionals en wat het effect is als zij hun inbreng activerend en gericht op empowerment geven. Op deze studiedag is een vervolg op deze workshop gepland; door nu een masterclass te organiseren waarin stafmedewerkers zelf beelden kunnen inbrengen van begeleiding die zij aan collega s bieden. Bert Noordkamp is werkzaam bij Yorneo (een instelling voor geïndiceerde jeugdzorg in Drenthe) als opleider VHT/VIB. Daarnaast werkt hij als hulpverlener bij GGZ-Drenthe. 2. VIB en hechting, door Anny Havermans en Elly Klompe In deze masterclass laten de inleiders vanuit de praktijk zien hoe adoptieouders met behulp van Video Interactie Begeleiding (VIB) gesterkt kunnen worden in hun ouderschap, welke handvatten ze krijgen om een veilige hechting met hun kind te bevorderen en hoe hun kinderen daardoor kunnen groeien in hun (zelf)vertrouwen en weerbaarheid. De theorie over hechtingsbouwstenen zal besproken worden en met beelden toegelicht. Tevens zal aandacht gegeven worden aan de bewegingsoefeningen van Sherborne, een lichaamsgerichte methodiek om hechting te bevorderen, die binnen de VIB kan worden toegepast. Vervolgens kunnen de deelnemers zelf beelden inbrengen die we met elkaar zullen analyseren en bespreken waarbij we de besproken theorie over hechting zullen koppelen aan (en leren herkennen in) de praktijk. Ook deelnemers die met andere doelgroepen werken kunnen deelnemen aan de masterclass. Beide inleiders zijn werkzaam bij de Stichting Adoptievoorzieningen; Elly Klompe als Video Interactie Begeleider en Anny Havermans, als Video Interactie Begeleider en opleider-vib bij de afdeling Nazorg. Beiden hebben jarenlang ervaring in het begeleiden van adoptiegezinnen in de eerste periode na aankomst van het adoptiekind in het gezin, een periode waarbij hechting een belangrijk thema is. Beiden zijn ook Sherbone therapeut en integreren deze methodiek binnen de VIB om hechting te bevorderen.

4 3. Review bij inter-generationele problematiek, door Mariëtte Braam, Beppie Loogman, Veroni te Rietmole en Marianne Wesselink Bij gezinnen waar van generatie op generatie de opvoeding problematisch verloopt is er veel oud zeer en roepen de gebeurtenissen van vandaag, vaak negatieve en heftige gevoelens op van vroeger. Ingewikkeld voor ouders en belastend voor kinderen. Door tijdens de review het contextuele referentiekader van ouders een plek te geven kunnen ouders oude negatieve gevoelens verwerken, wat ruimte geeft voor nieuwe positieve ervaringen en gevoelens. Tijdens de masterclass wordt aan de hand van het video-materiaal dat door de inleiders wordt ingebracht, met de deelnemers besproken welke keuzes de video-hometrainer heeft tijdens de review wat betreft adequate interventies. Alle inleiders werken op OCK het Spalier, Mariëtte Braam als behandelcoördinator en opleider en haar collega s als videohometrainer. In de organisatie behoren VIB én het contextuele gedachtegoed tot de basistoerusting van de hulpverleners. 4. VHT/VIB in verschillende fases van de begeleiding, door Margaret van Ruitenbeek Transparant, effectief en methodisch werken staan hoog op de agenda bij veel organisaties. VHT & VIB kunnen ingezet worden in verschillende fasen van de begeleiding/behandeling: verduidelijking van de hulpvraag of onderzoeksvraag, vertaling naar en concretisering van werkdoelen en tenslotte evaluatie, waarna deze fases opnieuw doorlopen kunnen worden om verdere ontwikkeling te bewerkstelligen. In deze masterclass kunnen ervaren VHT ers/vib ers aan de hand van inbreng van eigen beelden gebruik maken van elkaars ervaring en kennis. Ben je op zoek naar meer en gerichte mogelijkheden om VHT/VIB te benutten in de verschillende fases van begeleiding en/of heb je mooie ontdekkingen gedaan die je met een ander wilt delen; schrijf je dan in. Graag vooroverleg over de inbreng van beeldmateriaal (contact en info via M.van.Ruitenbeek@kegg.nl) en we maken er samen een inspirerende middag van met veel ruimte voor uitwisseling. Margaret van Ruitenbeek is opleidingscoördinator bij Koninklijke Effatha Guyot Groep. WORKSHOPS / PRESENTATIES 5. Mindfulness, door Henk Vermeulen Dr. Dan Siegel, hoogleraar kinderpsychiatrie in Californië behandelt in zijn boek The mindfull Brain de processen die in de hersenen plaats vinden als er afstemming plaats vindt tussen ouders en kinderen. Hij geeft daarbij toelichting op wat er gebeurt tussen ouders en kinderen én wat er innerlijk bij henzelf plaats vindt. Bij dit laatste gaat het om de afstemming tussen jezelf en je eigen innerlijke wereld, je lichaam, gedachten en emoties. Op momenten van afstemming vindt er een proces plaats dat hij neurale integratie noemt: een toestand waarin de verschillende functies (denken, voelen, informatie verwerken) en het autonoom zenuwstelsel met elkaar in balans zijn. Deze ontspannen aandacht is van belang voor de (persoonlijkheids)ontwikkeling, het opnemen en verwerken van nieuwe informatie en komt de fysieke gezondheid ten goede. Henk behandelt de theorie en maakt verbindingen met VHT & trajectplan, met name wat betreft de persoonlijkheidsontwikkeling van kind en ouders. Tijdens de workshop is er sprake van action learning ; er wordt niet gewerkt aan de hand van beelden. Henk Vermeulen is GZ-psycholoog en werkt als vrijgevestigde in een eerstelijnspraktijk te Dussen én bij Max Ernst GGZ, locatie Almere. Max Ernst GGZ is een landelijk werkende tweedelijnsvoorziening voor geestelijke gezondheidszorg. De workshop is bedoeld voor ervaren hulpverleners die de theorie en praktijk van VHT en/of VIB al goed kennen. 6. Opleiding in balans, door Herma van Andel, Chaja Asscher en Susan Anneveldt Opleiders staan voor de opgave om een goede balans te vinden tussen enerzijds vraaggericht en activerend coachen van de ontwikkeling en anderzijds effectief aanreiken van nieuwe informatie én het gericht inoefenen van nieuwe vaardigheden. Het realiseren van een goede balans tussen deze aspecten, is bepalend voor de kwaliteit van de opleiding. Op videobeelden van supervisiemomenten is het patroon dat zich herhaalt goed te zien: beurt geven, activeren, ontvangstbevestiging geven op de inbreng van de supervisant, inbreng door opleider met ontvangstbevestiging door de supervisant en vervolgens het effect van de interventie op de cliënten. De supervisieladder (uniek en specifiek bij VHT en VIB) komt helder in beeld op verschillende momenten. De presentatoren zijn alle drie actief als opleider bij Spirit te Amsterdam, een instelling voor geïndiceerde jeugdzorg.

5 7. VHT in onveilige gezinssituaties, door Anke van Vliet en Marijke van Bokhorst Veiligheid is een basisvoorwaarde voor een goede ontwikkeling van een kind. Het kunnen hanteren van de basiscommunicatie is één van de aspecten van de veiligheid. In veel van onze gezinnen zijn er zorgen rondom de veiligheid van de kinderen. Op O.C. t Gooi is een werkwijze ontwikkeld om met ouders in gesprek te gaan over álle aspecten van (on)veiligheid. Het wordt ouders duidelijk dat niet alleen huiselijk geweld hieronder valt. Zij krijgen zo een helder beeld wat veiligheid omvat en wat hun sterke én verbeterpunten zijn. Veiligheid wordt hierdoor een gezamenlijk doel van ouders en hulpverlener en de verbeterpunten worden geformuleerd in werkdoelen. Het is een transparante manier van werken, die door ouders gewaardeerd wordt. In deze workshop wordt informatie over deze werkwijze gegeven en handvatten aangereikt die direct in praktijk kunnen worden gebracht. Marijke van Bokhorst en Anke van Vliet zijn gezinsbegeleidsters op Orthopedagogisch Centrum t Gooi. 8 VIB op de groep, door Marion Mertens en Thea van Erp Behandelgroepen en de kunst van het normale door Thea van Erp en Marion Mertens. De Combinatie Jeugdzorg is een multifunctionele jeugdzorgorganisatie waarin zowel ambulant als in behandelgroepen hulp wordt geboden aan kinderen van 0 tot 21 jaar. In de behandelgroepen worden we in toenemende mate geconfronteerd met kinderen met forse problematiek. Kinderen waarbij het voor de pedagogisch medewerkers soms lastig is om de juiste aansluiting te maken. Zij dagen in feite hun omgeving uit tot een verstoorde interactie. Dit kan leiden tot gevoelens van onmacht en handelingsverlegenheid bij de pedagogisch medewerkers. Juist bij deze kinderen is het van belang om de gewone dingen te blijven doen, aan te sluiten bij het kind en van daaruit de ontwikkelingsruimte te ontdekken. Dit is lang niet altijd gemakkelijk. Binnen De Combinatie wordt VIB ingezet als een onmisbaar hulpmiddel om juist bij deze kinderen de natuurlijke communicatie zoveel mogelijk te herstellen en te bevorderen. Plezier hebben en houden in de omgang is een voorwaarde voor een gezond behandelklimaat. Onze ervaring is dat VIB hier een belangrijke bijdrage aan kan leveren. In de presentatie worden beelden besproken van pedagogisch medewerkers die werken binnen de dagbehandeling van kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar en van de terugkijkgesprekken met de medewerkers. Thea van Erp en Marion Mertens zijn beiden werkzaam als ambulant hulpverlener en VIB-opleider bij De Combinatie Jeugdzorg te Eindhoven. 9. Ondersteuning ontwikkeling kind na een ernstig ongeluk, door Jan-Kees Zuiker en Thalina van Renssen Na een ernstig ongeluk valt de ontwikkeling van het kind als het ware stil, ook de ouders en andere betrokkenen zijn bevangen door de ernst van de situatie. Het kind heeft naast extra zorg en aandacht voor wat hem/haar is overgekomen, ook (op de situatie afgestemde) handreikingen nodig om door te gaan met zijn ontwikkeling. Besproken wordt hoe kinderen met brandwonden ondersteund kunnen worden om (ook) verder te kunnen gaan met hun normale ontwikkeling. Daarnaast komt aan bod hoe de methodiek Video interactie begeleiding wordt ingezet om de collega s te ondersteunen in hun werk; wat zijn de mogelijkheden en valkuilen bij deskundigheidsbevordering? Bijv.: hoe film je het contact van een kind met een collega, als je ook zelf op de afdeling werkt en het kind goed kent? Jan-Kees Zuiker werkt als pedagogisch medewerker en instellingsopleider VIB op het Brandwondencentrum in het Martini ziekenhuis te Groningen. 10. Review met verstandelijk beperkte ouders, door Liesbeth van Gemert, Goke Lont en Idaline Boonstra In review met verstandelijk beperkte/zwak begaafde ouders is het belangrijk om heel goed af te stemmen op het tempo en niveau van de ouders en om uitnodigend te zijn naar inbreng op de beelden door de ouders. In deze workshop worden beelden gepresenteerd van Goke Lont die als IPT-er kortdurende VHT inzet en een moeder helpt de initiatieven van haar dochter te zien en te ontvangen. Ook zien we beelden van een review van Idaline Boonstra, zij laat als IPT-er (en VHT-er) een review zien met verstandelijk beperkte ouders met vier kinderen. In dit gezin zijn veel zorgen over de ontwikkeling van de kinderen. Door klein te kijken worden de ouders geholpen de informatie in kleine haalbare stapjes te verwerken en te genieten van de geslaagde momenten. Belangrijk in de reviews is het afstemmen op de lichaamstaal van de ouders, het stellen van vragen om te weten of de informatie begrepen wordt en ook kan worden toegepast. Herhaling speelt een belangrijke rol en het aantal gestelde doelen dient beperkt te zijn. Door samen te kijken naar de geslaagde contactmomenten voelen de ouders zich sterker in hun rol als ouder. Goke en Idaline laten zien hoe zij afstemmen en de ouders steeds weer actief bij de beelden betrekken. Momenteel werkt Goke als coördinator thuisondersteuning bij Triade.

6 11. Mindmappen & VIB bij volwassenen met ASS, door Erna Teunissen In deze workshop wordt uitleg gegeven hoe goed kan worden afgestemd op volwassenen met een stoornis in het autismespectrum. Van essentieel belang hierbij is dat de ondersteuners/begeleiders bekend raken met zowel de taak-as als de communicatie-as. De begeleiders leren om te gaan met ASS, de auti-communicatie en een specifieke en passende manier om afspraken te registreren. Dit gebeurt met behulp van de mindmap techniek. De afspraken worden op papier getekend zodanig dat de cliënt eigenaar blijft van zowel het probleem als de oplossing. Besproken worden beelden van de begeleiding van een verstandelijk gehandicapte man met ASS, die in zijn eigen huis begeleid zelfstandig woont. Door de begeleiding die hij krijgt is hij in staat om zelf de ondersteuners attent te maken op hetgeen er moet gebeuren om het dagelijks leven voor hem overzichtelijk te houden. Een gespecialiseerd VIB-traject maakt het mogelijk dat ondersteuners zicht krijgen op de juiste wijze van afstemmen. De grootste winst hiervan is het voorkomen van misverstanden en van overvragen. Erna Teunissen is gedragsspecialist, landelijk opleider en al ruim 20 jaar werkzaam als VHT/VIB-er in de verstandelijk gehandicaptenzorg.

7 AANMELDINGSFORMULIER Landelijke AIT-studiedag 19 mei 2009, thema: Dialoog Locatie: Congrescentrum de Reehorst, Bennekomseweg 24, 6717 LM Ede (tel ) De deelnamekosten voor dit congres bedragen per persoon 150. Betalingswijze: U wordt verzocht het deelnamebedrag van 150,- over te maken vóór 1 mei 2009 op bankrekeningnummer van OCK het Spalier te Santpoort inzake AIT o.v.v. uw naam en AIT Let op: indien betaling geschiedt door een financiële administratie gelieve een kopie van dit formulier te verstrekken aan de financiële administratie van uw organisatie, zodat tot betaling kan worden overgegaan. In geval er vier weken na 19 mei nog niet betaald is zal er 25,- aan administratiekosten in rekening gebracht worden. Dit aanmeldingsformulier is tevens uw FACTUUR. Wilt u er op toezien dat bij het overmaken van het deelnamebedrag de naam van de deelnemer(s) wordt vermeld, anders weten wij niet voor wie er betaald is! Na ontvangst van het aanmeldingsformulier ontvangt u een toegangsbewijs. We verzoeken u het toegangsbewijs van tevoren in te vullen. Indien u verhinderd bent, kunt u zich laten vervangen door een collega. In dat geval kunt u het toegangsbewijs aan deze collega meegeven. Tegelijk met het toegangsbewijs ontvangt u de routebeschrijving naar het Congrescentrum De Reehorst en uw workshopindeling. Annulering (evt. via ait@ockhetspalier.nl) van uw aanmelding is mogelijk tot 14 mei In dit geval wordt het deelnamebedrag, onder aftrek van 15,- administratiekosten, gerestitueerd. Daarna vindt geen restitutie meer plaats. Door u aan te melden wordt u geregistreerd als deelnemer en gaat u akkoord met het bovenstaande. U meldt zich aan door de andere zijde van dit formulier te faxen of te sturen naar: Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling (AIT) Postbus AN Santpoort-Noord Tel Fax Voor meer informatie over AIT zie onze website: Verkoop van boeken op de studiedag: De boeken Het slimme onbewuste van Ap Dijksterhuis (uitgeverij Bert Bakker) en Het spiegelende brein van Marco Iacoboni (uitgeverij Nieuwezijds) zullen (met korting) verkrijgbaar zijn. Verder zijn aanwezig de boekenstands van Bohn Stafleu Van Loghum en SWP.

8 Aanmelding studiedag 19 mei 2009 A.U.B. GOED LEESBAAR INVULLEN Naam deelnemer(s):... Instelling:... Postbus/straat:... Postcode en plaats:... Tel en/of fax Inbreng op Masterclass nr...thema... Toegangsbewijs sturen naar: Naam deelnemer:... Straat:... Postcode en plaats:... Het programma bestaat uit een ochtend- en een middagprogramma. Na de lunch kunt u aan 1 masterclass of 2 workshops deelnemen. De Masterclasses duren de hele middag. Indien u hiervoor intekent, kunt u dus géén andere workshop bezoeken. Indien u op een Masterclass intekent, graag EÉN reserve aangeven indien dit een andere Masterclass betreft of TWEE reserves (R1 & R2) aangeven, indien u als alternatief 2 workshops kiest. Bij masterclass 1, 2 en 4 kunt u zelf een vraag in brengen aan de hand van beeldmateriaal; indien u dit wilt doen kunt u dit bij inschrijving aangeven. Graag vermelden om welke thematiek het gaat. Selectie en voorbereiding van de te bespreking video-fragmenten gebeurt in overleg met diegene die de workshop leidt. Per masterclass worden een beperkt aantal inschrijvingen geaccepteerd. Bij uw toegangsbewijs zit een overzicht van de masterclass of workshops waar u bent ingedeeld, met de aanvangstijden. MASTERCLASSES 1. Ontwikkeling van de professional 2. VIB en hechting. 3. Review bij inter-generationele problematiek 4. VHT / VIB in verschillende fases van de begeleiding WORKSHOPS 5. Mindfulness 6. Supervisieladder en proces in de opleiding 7. VHT in onveilige gezinssituatie 8. VIB op de groep 9. Ondersteuning ontwikkeling kind na een ernstig ongeluk 10. Review met verstandelijk beperkte ouders 11. Mindmappen & VIB bij volwassenen met ASS