Geweld en misbruik ondervonden door kinderen en jongeren in families met alcoholproblemen
|
|
- Louisa Veenstra
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Geweld en misbruik ondervonden door kinderen en jongeren in families met alcoholproblemen Resultaten van een Europese studie Richard Velleman Danielle Reuber Professor Dr Michael Klein, Katholieke Universiteit voor Toegepaste Wetenschappen Nordrhein- Westfalen, Duitsland is de Hoofdonderzoeker voor het project dat beschreven wordt in dit document : ALC-VIOL Geweld, Ongevallen en Letsels ondervonden door Kinderen en Jongeren in Families met Alcoholproblemen. Professor Klein speelde de belangrijkste rol door de vraag van het onderzoek te identificeren, de toepassing te schrijven, de onderzoeksstrategie te ontwikkelen (samen met projectpartners en personeel) en door te zorgen voor de supervisie over het personeel van het project met betrekking tot onderzoek en organisatie.
2 Contactgegevens van de auteurs: Professor Dr Richard Velleman is Professor voor Onderzoek van de Mentale Gezondheid aan de Universiteit van Bath, Verenigd Koninkrijk, en is de stichter-directeur van de Eenheid voor Onderzoek & Ontwikkeling van Mentale Gezondheid, een samenwerking tussen de Avon & Wiltshire Mental Health Partnership NHS Trust, en de Universiteit van Bath (School voor Gezondheid en Afdeling Psychologie) ( Professor Velleman s webpage is: Zijn adres is: r.d.b.velleman@bath.ac.uk Danielle Reuber is psychologe, onderzoekster en docente aan het Centre of Excellence on Applied Addictions Research, Katholieke Universiteit voor Toegepaste Wetenschappen Nordrhein-Westfalen, Keulen, Duitsland. Zij was onderzoekster en coördinator voor het internationale ALC-VIOL project. Bijkomende vragen over het project kunnen gericht worden aan Professor Klein (zie beneden): mikle@kfhnw.de Professor Dr Michael Klein, Centre of Excellence on Applied Addictions Research, Katholieke Universiteit voor Toegepaste Wetenschappen Nordrhein-Westfalen, Keulen, Duitsland ( was de hoofdonderzoeker voor het project dat in dit rapport beschreven wordt: ALC-VIOL Geweld, Ongevallen en Letsels ondervonden door Kinderen en Jongeren in Families met Alcoholproblemen. Professor Klein speelde de hoofdrol in de identificatie van het te onderzoeken thema, hij schreef de toepassing, ontwikkelde de onderzoeksstrategie (met projectpartners en personeel) en zorgde voor supervisie voor het personeel tijdens het onderzoek en de organisatie van het project. Het project ALC-VIOL - Geweld, Ongevallen en Letsels ondervonden door Kinderen en Jongeren in Families met Alcoholproblemen maakt deel uit van een groter Europees Netwerk voor Kinderen die te lijden hebben onder een Risicovolle Omgeving binnen de familie (ENCARE), zie? voor meer informatie en links naar nationale ENCARE websites. Dankwoord: Wij bedanken ons voor de hulp en steun gegeven door de projectpartners (opgesomd in Aanhang 1), zoals de hoofdrol gespeeld door Professor Dr Michael Klein, de hoofdonderzoeker. Bijzondere dank gaat uit naar de partners die gevraagd werden om commentaar te geven bij vroegere ontwerpen van dit rapport (Antti Järventaus [A-Clinic Foundation], Michael Klein [zie boven], Alexandra Puhm en Ulrike Kobrna [Ludwig- Boltzmann Instituut voor Onderzoek naar Verslaving, Oostenrijk], Lorna Templeton [Universiteit van Bath]): het rapport is veel beter dankzij hun commentaar, eventuele fouten blijven echter de verantwoordelijkheid van de auteurs! Onze dank gaat ook uit naar het Daphe II Programma van de Europese Unie, dat het project financierde. Bijzondere dank aan de diensten en organisaties die het project hielpen bij het rekruteren van jongeren voor de studie, en vooral aan de jongeren zelf die ons zoveel en met zoveel details over hun ervaringen vertelden. Vertaling door: Frank Melchior Copyright van foto op het dekblad: istockphoto.com/eva Serrabassa Financiële steun: Het ALC-VIOL project en dit rapport werden gefinancierd door het Daphne II Programma van de Europese Unie (Project nr /059/YC). Dit rapport drukt niet noodzakelijkerwijs de gezichtspunten van de Europese Commissie uit en de Europese Commissie is niet verantwoordelijk voor het verdere gebruik van de inhoud van dit rapport. Bath/Keulen, augustus
3 Inhoud 1 Samenvatting Het probleem en hoe het werd aangepakt Bestaande beleidsantwoorden binnen Europa Problemen bij de uitvoering van het project Gevolgen voor beleid en praktijk Conclusies Het ALC-VIOL Project en de ENCARE Groep De doelstellingen van dit project ENCARE Ouders met alcoholproblemen, geweld door ouders, en kinderen Verslaving in de familie Geweld in de familie Leven met geweld en misbruik van verslavende middelen in de familie Risico- en beschermende factoren Risicofactoren Beschermende factoren Flexibiliteit De behoeften van kinderen De ALC-VIOL studie Geweld en misbruik ondervonden door kinderen en jongeren in families met alcoholproblemen De deelnemende EU landen Methoden Rekrutering Vragen van het onderzoek en criteria voor deelname Interviews Ethische en andere goedkeuringen Deelnemende landen en kinderen Cijfers Leeftijd en geslacht Alcohol- en mentale gezondheidsproblemen van ouders De evaluatie van kinderen en jongeren van de ervaring van het interview Resultaten van de ALC-VIOL studie Stresserende ervaringen Stresserende ervaringen in verband met agressie en geweld Belasting: effecten en symptomen Alcohol Drugs Ermee omgaan
4 5.5 Steun Steun in het algemeen Steun met betrekking tot alcohol- en geweldproblemen Wat heeft in het verleden geholpen Wat zou in het verleden geholpen hebben Hulp in het heden Flexibiliteit Algemeen overzicht Bestaande beleidsreacties in Europa Bespreking en conclusies Wat is er geleerd van kinderen die leven zowel met alcoholproblemen als geweld in de familie? Wat is er geleerd over het onderzoek van deze kinderen in Europa? Resultaten van de verkregen informatie Wat zijn de gevolgen voor beleid en praktijk in Europa? Referenties Afbeeldingen en tabellen Tabel 1: Aantal jongeren van elk deelnemend land Tabel 2: Leeftijd in jaren en geslacht Tabel 3: Aantal jongeren met moeders, vaders of beide ouders met alcoholproblemen in overeenstemming met de van toepassing zijnde criteria Tabel 4: De 29 punten van de gewijzigde CAST gebruikt in ALVI-T (alleen voor vaders (n=30) en moeders (n=19) met een CAST score van 5+) Tabel 5: De CTS2-CA: Agressie en geweld tussen mijn ouders in het laatste jaar (hoofdmonster versus vergelijkingsgroep) Tabel 6: De CTS2-CA: Agressie en geweld tussen mijn ouders in het voorbije jaar (vergelijking van vaders en moeders met en zonder alcoholproblemen) Tabel 7: De CTSPC-CA: Agressie en geweld tussen mijn ouders en mij in het voorbije jaar (hoofdvoorbeeld versus vergelijkingsgroep) Tabel 8: De CTSPC-CA: Agressie en geweld tussen mijn ouders en mij in het voorbije jaar (vergelijking van vaders en moeders met en zonder alcoholproblemen) Tabel 9: Resultaten van het Achenbach Jongerenrapport: problemen waarmee kinderen en jongeren worstelen die in families leven met ouders met problemen met alcohol en geweld (N=45) Tabel 10: De 15 verklaringen en daaruit resulterend de 10 strategieën gebruikt in KIDCOPE, met rangschikking van Gebruiksfrequentie en Geschatte doeltreffendheid indien de strategie gebruikt werd van de strategieën gebruikt door deze kinderen en jongeren in hun relatie met het alcoholprobleem van hun ouders Tabel 11: Ethische en andere goedkeuringen nodig in verschillende (anonieme) deelnemende landen. 56 4
5 Geweld en misbruik ondervonden door kinderen en jongeren in families met alcoholproblemen: resultaten van een Europese studie 1 Samenvatting 1.1 Het probleem en hoe het werd aangepakt Kinderen en jongeren die in families leven waar ouders aanzienlijke problemen met alcohol hebben lijden hier dikwijls erg onder. Zij hebben een aantal negatieve ervaringen, en ontwikkelen hierdoor dikwijls problemen en psychologische en/of fysieke symptomen Op gelijkaardige wijze lijden kinderen en jongeren die opgroeien in families met aanzienlijke problemen met geweld of agressie: zij zijn ook dikwijls het slachtoffer van stresserende incidenten, en ontwikkelen hierdoor ook dikwijls problemen Het is alom gekend dat de omvang van geweld en agressie binnen de familie veel groter is in families waar er ook alcoholproblemen zijn; maar er is zeer weinig onderzoek gedaan naar de impact van deze twee familieproblemen op kinderen en jongeren Hoewel veel kinderen en jongeren problemen ontwikkelen tengevolge van deze familieomstandigheden, is dit niet het geval voor een belangrijke minderheid. Zij schijnen flexibel te zijn Dit project zocht naar kinderen en jongeren in heel Europa om te ontdekken welke impacts ouders met deze twee problemen op kinderen hadden, en om manieren voor te stellen om de praktijk en het beleid te verbeteren, zowel in de landen zelf als op Europees niveau, om deze kinderen te helpen Experts in thema s verbonden met verslaving of geweld binnen de familie van elf instellingen in tien lidstaten van de EU namen deel aan de planning en de organisatie van dit project: Duitsland, waar deskundigen ook het project coördineerden, en Oostenrijk, Engeland, Finland, Hongarije, Ierland, Malta, Nederland en Spanje kinderen en jongeren in leeftijden tussen 12 en 18 jaar werden voor dit project gerekruteerd en geïnterviewd, afkomstig uit Duitsland (27), Engeland (8), Malta (3), Polen (13) en Spanje (6). Nog eens 13 kinderen en jongeren werden in Duitsland gerekruteerd als vergelijkende gevallen. De gegevens werden verzameld door middel van een zeer gedetailleerd interview waarin gebruik gemaakt werd van standaard kwantitatieve maatregelen met open, kwalitatief hoogstaande vragen. De gegevens van deze 57 kinderen en jongeren werden zeer zorgvuldig onderzocht, en 12 van hen werden uit de kwantitatieve analyses uitgesloten (6 van Duitsland, 3 van Engeland, 3 van Polen) omwille van het feit dat er in deze gevallen de voorbije 12 maanden geen sprake was van een alcoholprobleem. De definitieve gegevens bestaan uit 45 5
6 kinderen en jongeren met ouders met ernstige alcoholproblemen. Het project besloot om een nieuwe term te gebruiken om deze kinderen te omschrijven: : Children Affected by Parental Alcohol Problems (ChAPAPs) Kinderen die Lijden onder de Alcoholproblemen van Ouders Deze kinderen en jongeren vertellen dat zij veel te lang onder aanzienlijke stress geleefd hebben, aangezien zij opgroeiden in families en met ouders met ernstig alcoholmisbruik, en ernstig geweld binnen de familie. Zij vertelden ook over symptomen van aanzienlijke stress: een zeer groot aantal (36% van het voorbeeld) bereikten de limiet van Klinische niveaus van problemen op de Jongerenschaal, en veel kinderen en jongeren (29%) stonden ook in contact met Mentale Gezondheidsdiensten, hetzij op het ogenblik van het interview, hetzij in het verleden. Zij spraken over een groot aantal strategieën en tactieken om het hoofd boven water te houden, en gebruikten dikwijls de meest effectieve strategieën hiervoor zoals het zoeken naar sociale steun, proberen om zo goed mogelijk met het probleem te leven, zich te ontspannen en proberen om hun gevoelens onder controle te houden. Er werden eveneens sommige minder doeltreffende strategieën toegepast, vooral wishful thinking. In het algemeen vonden de jongeren het echter verschrikkelijk moeilijk om met dit probleem om te gaan, en zij voelden zich dikwijls extreem angstig, gefrustreerd en zeer triest. Er was een groot aantal mensen waarvan deze jongeren steun ondervonden, voornamelijk familie en vrienden. De meeste jongeren waren echter in staat om ons te vertellen over hoe zij in het verleden meer steun hadden kunnen krijgen, en hoe dat extreem nuttig geweest zou zijn om een beetje beter met deze problemen te kunnen omgaan. Het is ook duidelijk dat, hoewel veel kinderen het slachtoffer waren en zijn van aanzienlijke stress, andere in staat geweest zijn om flexibel te worden of te blijven. Het is vitaal dat een beter begrip verkregen wordt van de processen die dit toegelaten hebben. 1.2 Bestaande beleidsantwoorden binnen Europa De bestaande beleidsantwoorden in de verschillende landen van de EU, en in de EU in het algemeen, op de problemen waaronder deze kinderen, jongeren en families lijden in situaties waar er een sprake is van zowel een alcohol- als een geweldprobleem binnen de familie zijn gering. Een van de belangrijkste resultaten van het huidige project was het feit dat toen elk van de tien partnerlanden gevraagd werd om te proberen om beleidsvormen (hoewel de term beleid gedefinieerd werd) te zoeken (en indien mogelijk er voorbeelden van te geven) met betrekking tot het alcohol- en geweldprobleem binnen de familie, dit een problematische oefening bleek te zijn. Het resultaat van deze 'willekeurige snapshot' is het feit dat in alle partnerlanden, en op veel niveaus, deze twee problemen (alcohol en geweld) nog altijd afzonderlijk behandeld worden. Verder wordt het duidelijk dat in veel van de partnerlanden de aparte beleidsvormen met betrekking tot alcohol en geweld niet voldoende de nadruk leggen op de familie en de effecten van de problemen (alcohol, geweld) op de familie in zijn geheel en op zijn individuele leden Een van de problemen in Europa is het gebrek aan samenwerking tussen de verschillende betrokken organisaties. In veel landen bestaat er (of zal dit binnenkort het geval zijn) een nationaal alcoholbeleid, maar in dit beleid worden geen politieke verklaringen afgelegd over het samenzijn van alcoholmisbruik en geweld binnen de familie. In andere landen is er sprake van beleidsvormen en wetten 6
7 met betrekking tot geweld in de familie (en wordt er dikwijls ook over geweld in de familie gesproken), maar wordt er helemaal niet of nauwelijks over alcohol- en geweldproblemen in de familie gesproken Van tijd tot tijd waren er goede richtlijnen voor het werken met slachtoffers en/of daders van geweld in de familie die ook alcohol en drugs gebruiken, waar de richtlijnen het thema van geweld in de familie behandelen en uitleggen hoe het beste gewerkt kan worden met slachtoffers en/of daders die ook drugs en alcohol gebruiken. Deze hulp is bestemd voor iedereen die zich met de thema s van geweld in de familie en gebruik van alcohol en drugs bezig houdt, om informatie te verstrekken en de praktijk te verbeteren; maar dergelijke richtlijnen zijn geen beleidsverklaringen als dusdanig, en leggen geen doelen vast die geëvalueerd moeten worden, en schrijven evenmin actieplannen voor Wegens het gebrek aan een coherent alcoholbeleid in de lidstaten van de EU waaruit partners aan het project deelnamen, is het niet verrassend dat er evenmin tekens van een coherent beleid binnen de EU zelf bestaat, door misbruik van alcohol en geweld binnen de familie met elkaar te verbinden. 1.3 Problemen bij de uitvoering van het project Dit was een extreem moeilijk project, en dit omwille van een aantal redenen, voornamelijk te wijten aan het feit dat deze kinderen 'verborgen' zijn (omwille van de schaamte en de angst verbonden zowel met alcohol- als van geweldproblemen van de ouders). Daarom is het zeer moeilijk hen met empirische onderzoeksmethoden te bereiken. Terwijl het alom bekend is dat dit voorbeeld onvermijdelijk bevooroordeeld is, bieden de verkregen gegevens niettemin een onschatbaar inzicht in de levens van deze jongeren. Verder was de ervaring van het onderzoek onschatbaar om andere, gelijkaardige onderzoeken te kunnen uitvoeren, met inbegrip van de evaluatie van jongeren op andere manieren, vooral daar waar een ouder op dit ogenblik geen hulp vraagt voor zijn of haar alcoholprobleem, en in het bijzonder daar waar jongeren misschien in staat zijn om ondervraagd te worden over hun ervaring met geweld of misbruik door hun ouders Een zeer belangrijk punt waar problemen ontstonden was de ethische goedkeuring, aangezien hier gebleken is dat er zeer verschillende stelsels in de verschillende Europese landen bestaan. De verduidelijking en standaardisering van deze procedures in heel Europa zou een zeer grote hulp zijn voor toekomstige onderzoeken van dit type. 1.4 Gevolgen voor beleid en praktijk De kinderen en jongeren vertelden ons dat zij zelden hulp aangeboden kregen om het hoofd te kunnen bieden aan de alcohol- en geweldproblemen van hun ouders Het is duidelijk dat een groot aantal oplossingen en verbeteringen nodig zijn. Maar wiens taak is dit? Volgens ons is dit de taak van allen van onze: 7
8 Regering (via beleidsrichtlijnen, commissies en toewijzing van middelen) Professionelen/service providers (alle gezondheidsdiensten, sociale dienst, juridische instanties en andere front-line professionelen moeten zich identificeren en tussenkomen) Professionele opleiding Gemeenten/publiek Dit zijn aanzienlijke uitdagingen, zowel voor de politiek, de professionelen als voor de dienstenverleners Op het vlak van beleid waren er veel punten: Op internationaal niveau is er geen gecoördineerde aanpak om de interrelaties tussen alcoholmisbruik en geweld van ouders te bestrijden. De voorschriften en wetten met betrekking tot (bijvoorbeeld) de ethische aanpak, of de toestemming van de ouders om onderzoek te doen bij jongeren, zijn zeer verschillend in de verschillende landen van de EU. Een groter niveau van samenwerking en standaardisatie van deze procedures in heel Europa zou een grote hulp zou voor toekomstige onderzoeken van dit type. Op nationaal niveau bestaan er in alle 10 landen van de EU die aan dit project hebben deelgenomen nog altijd verschillende beleidsbasissen voor misbruik van alcohol en/of drugs en geweld in de familie, en in sommige landen bestaat er een even grote scheiding tussen het beleid met betrekking tot alcoholen drugsproblemen. Er is zeer weinig kennis van de overlappingen tussen deze thema's. De familie neemt dikwijls niet deel aan deze beleidsstappen. De nationale beleidsrichtlijnen duiden commissarissen aan om deze verschillende diensten afzonderlijk te leiden (die onderling zeer goed verbonden zouden moeten zijn): bijgevolg zijn er weinig links tussen diensten belast met alcohol- of drugsproblemen en geweld in de familie, of tussen diensten voor kinderen en voor volwassenen; en de familie (in tegenstelling tot individuen die alcohol drinken of drugs gebruiken of geweld plegen) neemt dikwijls helemaal niet aan deze diensten deel. In dit verband brengt de structurele scheiding van diensten voor volwassenen en kinderen een gebrek aan luisteren naar de behoeften en wensen van families met zich mee, wat ook geldt voor eventuele samenwerkingen. Op niveau van agentschappen zijn er opnieuw zeer weinig procedures; bovendien, indien ze al bestaan, worden ze niet gevolgd. Er is eveneens een gebrek aan controle om een basis te scheppen waarop diensten ontwikkeld kunnen worden Er zijn eveneens veel uitdagingen op professioneel en dienstenvlak. Sommige van de belangrijkste oplossingen zijn: De ChAPAPs hebben een grotere aandacht en steun van publiek en professionelen nodig. De huidige kennis (bijvoorbeeld met betrekking tot risico- en beschermingsfactoren) moet toegepast worden, en dit al in een vroeg stadium. Er moet veel meer onderzoek verricht worden naar deze met elkaar verbonden thema s. De preventie en behandeling tot op heden ontwikkeld moeten geëvalueerd worden. In geval van goede resultaten moeten ze in alle 25 landen van de EU ingevoerd worden. Er moet een solide en betrouwbare basis zijn voor het financieren van preventie en interventie met ChAPAPs. 8
9 De interventies moeten snel gebeuren, op een begrijpelijke en gecoördineerde manier, moeten op de familie georiënteerd zijn, en moeten zowel verslavingsspecifieke als niet specifieke elementen bevatten. Algemene deskundigen (GPs, leraars, diensten voor de bescherming van het kind) moeten geïnformeerd en opgeleid worden voor de speciale situatie en behoeften van ChAPAPs. De middelen van gemeenten voor steun en hulp moeten onderzocht worden. Nieuwe tussenkomsten op gemeenschapsbasis ontwikkelen. De gemeenten moeten geactiveerd worden om aandacht te schenken aan deze problemen van alcoholmisbruik en geweld in de familie, en om te reageren. Kinderen zeggen ook dat spreken met anderen die dezelfde of gelijkaardige ervaringen of problemen in hun familie hebben of gehad hebben nuttig is. Zij schijnen het nuttig te vinden zich te realiseren dat zij niet alleen zijn. Er zijn hier duidelijke implicaties met betrekking tot de verbetering van de toegang tot bestaande en toekomstige groepen die opgericht worden voor ChAPAPs, en met betrekking tot het ondersteunen maken van deze groepen, en hun bekendheid te geven. De ontwikkeling en productie van uitvoerige richtlijnen met indicatie van een goed gecoördineerde, op bewijsstukken gebaseerde hulp en steun voor ChAPAPs. De ontwikkeling van een fundamentele aanpakken (eenvoudig toe te passen, bijvoorbeeld voor peuter- /kleuterscholen, scholen, promotie van de capaciteiten van ouders, etc.) Betere en duidelijkere regels voor het financieren van werk met ChAPAPs Het bewustzijn van het publiek en de constante opleiding van deskundigen (algemeen en specifiek) versterken. De vroegtijdige tussenkomst verbreden door midden van betere samenwerkingen met instellingen, en de manieren voor een vroegtijdige detectie versterken (met inbegrip van gesprekken met ouders om hun motivatie te versterken) Wij stellen voor dat er in de toekomst een belangrijke beweging op het vlak van het beleid plaatsvindt: Internationaal niveau er is een dringende behoefte voor de Europese Commissie en WHO Europa om internationale richtlijnen te ontwikkelen en uit te vaardigen met betrekking tot het thema van het samenspel van alcoholproblemen en geweld in de familie, en hoe deze problemen het beste aangepakt worden. Nationaal niveau op dit niveau moet er sprake zijn van een erkenning in het beleid van de overlapping in alle documenten, met inbegrip van documenten betreffende kinderen, gebruik van verslavende middelen en geweld in de familie, erkenning van de impact, en de noodzaak om te reageren. Niveau van de agentschappen controle van en toezicht op beide thema s en hun samenspel; beleid en procedures om personeel en dienstengebruikers te ondersteunen Met betrekking tot diensten is het volgende nodig in de toekomst Diensten moeten meer holistisch reageren een enkele aandacht richt zich niet tot complexe behoeften Diensten moeten samenwerken om een enkele service te bieden of om formele en actieve samenwerkingsverbanden met elkaar op alle niveaus van de organisaties te ontwikkelen, bijvoorbeeld management en personeel dat in het veld actief is 9
10 Het schijnt duidelijk te zijn dat systemen die onderscheid maken tussen diensten voor volwassenen en diensten voor kinderen de families niet helpen er is behoefte om deze structuren te veranderen, of om samenwerkingsverbanden aan te duiden die met gedeelde doelstellingen werken. Samenwerking tussen agentschappen die zich bezig houden met misbruik van verslavende middelen en met geweld in de familie is vitaal. In deze samenwerkingen zijn de volgende punten levensnoodzakelijk: Aandacht op gelijkaardige punten van werkmodellen en hoe deze barrières moeten overwonnen worden Van elkaars prioriteiten leren en ze respecteren; een manier vastleggen om samen te werken Informatie van deskundigen delen en opleidingsuitwisselingen organiseren om het leren en het vertrouwen in het werken met de andere thema s te ondersteunen Samenwerken vertrouwelijke rapporten delen; verantwoordelijkheden vastleggen om de continuïteit te verzekeren indien personeelsleden weggaan, constante communicatie tussen de verschillende agentschappen en onderlinge steun om vertrouwen en respect te versterken Praktische richtlijnen zijn eveneens essentieel duidelijke praktische richtlijnen over hoe andere thema s beoordeeld moeten worden, met een duidelijke bespreking over de eventuele reacties (met inbegrip van impact op kinderen), wanneer en hoe ernaar te verwijzen, aan wie raad te vragen, etc. Er is ook nood aan duidelijkheid met betrekking tot het samenspel tussen geweld in de familie en ouders met alcoholproblemen aangezien dit deel uitmaakt van een goed uitgevoerd werk: het is niet altijd het werk van iemand anders! Om dit alles mogelijk te maken, hebben managers en supervisors opleiding nodig met betrekking tot al deze thema s en met betrekking tot het bewustzijn van de impact op het personeel; en zij moeten hun leiderschap opnemen met betrekking tot het beleid en de ontwikkeling in de praktijk En de gemeenschap De gemeenschap en het algemene publiek moeten de verantwoordelijkheid delen voor tussenkomsten wanneer misbruik van alcohol en geweld in de familie geobserveerd wordt. De middelen van gemeenten als hulpbronnen moeten onderzocht en gemobiliseerd worden. Nieuwe tussenkomsten op gemeenschapsniveau moeten ontwikkeld worden. Gemeenten moeten geactiveerd worden om aandacht te schenken aan deze problemen van alcoholmisbruik en geweld in de familie, en om te reageren. 1.5 Conclusies De resultaten van dit twee jaar durende project van onderzoek en praktijk tonen hoen belangrijk het is om richtlijnen te ontwikkelen om de praktijk van tussenkomst op het vlak van alcohol- en geweldproblemen binnen de familie aan te pakken. Het is ook vitaal dat alle politieke beslissingen, vooral op het vlak van gezondheid, sociale en veiligheidsthema s, genomen moeten worden rekening houdend met het perspectief van het kind voor ogen. Hier zijn enkele voorstellen met betrekking tot mogelijke richtlijnen op dit gebied: Behandelinginstellingen voor alcohol-, drugs- en geweldproblemen moeten verplicht worden om uit te vinden of hun klanten kinderen hebben, waar de kinderen op dat ogenblik verblijven met de ouder die in behandeling is en in welke omvang er sprake geweest is van geweld in het verleden. 10
11 In geval van noodzaak moeten de bevoegde instanties in staat zijn om steun aan de familie te geven of om tenminste informatie hierover te verstrekken en specifieke programma s voor ouders aan te bieden. Zelfs indien de professionelen het verslavingsprobleem van de ouders niet op doeltreffende wijze kunnen aanpakken, dan moeten er voldoende mogelijkheden zijn om steun en hulp aan te bieden. Er moet een passend bewustzijn ontwikkeld worden door een groot aantal professionelen: hulp- en steunstrategieën zijn beter dan onwetendheid en verwaarlozing. De betrokken instellingen moeten beter samenwerken en, met de toestemming van de families, moet de invoering van hulp- en steunprogramma s ontwikkeld en gecoördineerd worden. Er moet informatie uitgewisseld worden door rapporten te delen, en door samenwerkingsmethodes binnen elk Europees land overeen te komen. De vier hoofdpunten met betrekking tot de hulp van professionelen aan families om het risico te verminderen, beschermende factoren te ontwikkelen en flexibiliteit bij jongeren te aanmoedigen zijn: Het is relatief duidelijk hoe professionelen kunnen helpen om de impact van misbruik van verslavende middelen van ouders op kinderen te wijzigen: zij moeten hen helpen het risico te verminderen, beschermende factoren te ontwikkelen en flexibiliteit te aanmoedigen Professionelen KUNNEN tussenkomen, en de focus hoeft niet op het misbruik van verslavende middelen te liggen, maar wel op de noodzaak van factoren die het leven van kinderen vergemakkelijken Professionelen mogen zich niet laten afleiden door aandacht te schenken aan de problemen van de ouders: de aandacht moet op de behoeften van het kind liggen en hoe deze behoeften vervuld worden. Het probleem is dat er onvoldoende professionelen zijn dit die daadwerkelijk DOEN! Er is meer werk nodig om professionelen te motiveren en op te leiden om gebruik te maken van deze kennis om op een meer geconcentreerd en geïntegreerde wijze te werken, en het geheel van de behoeften van een kind in een bredere context te bekijken. Hopelijk is het werk in het ENCARE project een manier om professionelen te motiveren om dit te doen, en om meer verantwoordelijkheid op zich te nemen met betrekking tot het bevorderen van flexibiliteit. 11
12 2 Het ALC-VIOL Project en de ENCARE Groep 2.1 De doelstellingen van dit project Het ALC-VIOL (Geweld, Ongevallen en Letsels ondervonden door Kinderen en Jongeren in Families met Alcoholproblemen) researchproject had betrekking op geweld en misbruik ondervonden door kinderen en jongeren in families met alcoholproblemen. Het project had drie hoofddoelen. In de eerste plaats wordt een zelden en nuttige gelegenheid geschonken om met kinderen en jongeren te praten (in de leeftijdsgroepen tussen 12 en 18 jaar), en dit in verschillende Europese landen, over hun ervaringen van het leven met alcoholmisbruik van en geweld door ouders. Wij wilden van jongeren te weten komen hoe het voor hen was om in een omgeving te leven waar deze twee problemen bij hun ouders aanwezig waren. In de tweede plaats streefde ALC-VIOL ernaar de verkregen informatie uit deze gesprekken met kinderen en jongeren te gebruiken om hulp te bieden bij de ontwikkeling van tussenkomst- en preventiestrategieën om deze jongeren te helpen. In de derde plaats wilden wij de beleidsstappen in de verschillende landen onderzoeken met betrekking tot de bestaande alcohol- en geweldproblemen binnen de familie. Tot slot, aangezien deze thema s geen prioriteit zijn in Europa, wilde ALC-VIOL een belangrijke bijdrage doen tot de ontwikkeling en versterking van Nationale Netwerken van deskundigen op deze gebieden (alcoholmisbruik, geweld) om het bewustzijn met betrekking tot alcoholmisbruik en geweld door ouders te versterken, evenals de behoeften van kinderen die in dergelijke omstandigheden leven. 2.2 ENCARE Het ALC-VIOL project maakt deel uit van een grotere groep van projecten, onder de overkoepelende ENCARE groep (het Europese Netwerk voor Kinderen met Risico s binnen de familie). In 2002 werkten 13 landen van de EU samen in het eerste ENCARE project, opgericht voor een duur van twee jaar door het Directoraat voor Openbare Gezondheid van de EU, en gecoördineerd door de Katholieke Universiteit voor Toegepaste Wetenschappen Nordrhein-Westfalen, onder leiding van Professor Dr Michael Klein. ENCARE werd opgericht om professionelen te helpen bij het bestrijden van problemen van kinderen die in risicovolle families leven. Het eerste project legde het ENCARE netwerk vast in Europa, startte de ontwikkeling van nationale netwerken van professionelen die zich bezig hielden met kinderen van dergelijke risicovolle families, en ontwikkelde een website ( waar informatie en tools geplaatst werden als hulp voor professionelen die in contact stonden of werkten met kinderen in families waar een ouder een alcoholprobleem had. Het project kon enkel een website in een taal (Engels) maken, en dus werd besloten om de site te gebruiken voor nuttig materiaal voor professionelen: op de site werd vermeld dat kinderen en families ook nuttige informatie konden vinden, maar we stelden voor dat zij ook contact konden opnemen met organisaties in hun eigen land, waar er materiaal in hun eigen taal beschikbaar zou zijn. Het project ontwikkelde ook een nieuwe terminologie voor de kinderen in deze omgeving. Deze kinderen worden dikwijls omschreven als kinderen van alcoholisten (COAs). Er werd echter besloten dat het gebruik van deze term stigmatiserend was, en enkele partnerorganisaties waren niet gelukkig met de term COA, aangezien zij van oordeel waren dat hierdoor veel kinderen uitgesloten zouden kunnen worden die negatieve effecten ondervonden van het drinkgedrag van hun ouders en die niet aan de strikte criteria voldeden, dus hebben 12
13 wij de term ChAPAPs (Children Affected by Parental Alcohol Problems) ontwikkeld, bedoeld als een alternatieve (en meer bruikbare) term. Het is de term die wij in dit rapport gebruiken. Het eerste ENCARE project eindigde in Sinds dat ogenblik werd het Europese netwerk verder gezet en verder ontwikkeld, en zijn er andere projecten in de Europese Unie geweest: het door Daphne gefinancierde i ALC-VIOL project, zijnde het onderwerp van dit rapport, en andere projecten zoals TAVIM ii en CHALVI iii, gefinancierd door het Daphne programma, evenals een nieuw project, ChAPAPs iv., gefinancierd door het Directoraat-Generaal voor Gezondheid en Bescherming van de Consument van de EU (2006 Openbaar Gezondheidsprogramma). Het doel van al deze projecten, binnen het bredere ENCARE werkprogramma, bestaat in de ontwikkeling en versterking van de gevoeligheid en het bewustzijn van professionelen die actief zijn in verslavings- of welzijnsdiensten voor jongeren, met betrekking tot deze verborgen of verwaarloosde problemen van kinderen en jongeren in families met alcohol- en verslavingsproblemen. In heel Europa is de huidige cultuur een cultuur van gebrek aan bewustzijn of negeren van deze thema s; het doel van het ALC-VIOL project bestaat erin professionelen aan te moedigen om meer diepgaand naar de behoeften van kinderen te kijken met ouders met deze problemen, en te verzekeren dat elke professioneel zijn verantwoordelijkheid opneemt voor het welzijn van kinderen, zelfs indien de professioneel in kwestie voornamelijk actief is in het misbruik van middelen door volwassenen. 13
14 3 Ouders met alcoholproblemen, geweld door ouders, en kinderen Nu volgt een bondige samenvatting van de voornaamste literatuur, om een context te verschaffen die het begrip mogelijk maakt van de aard en de omvang van de problemen voor kinderen in familie waar ouders problemen hebben zowel met alcohol als met geweld. Er bestaat inderdaad een aanzienlijk onderzoek (zowel in Europa als de rest van de wereld) op het vlak van de effecten op kinderen die met een of meer ouders leven die ernstige verslavingsproblemen hebben (bijvoorbeeld Christensen, 1995, 2000; Cleaver, H., Nicholson, D., Tarr, S. & Cleaver, 2006; Cleaver, Unell & Aldgate, 1999; Forrester & Harwin, 2006; Gorin, 2004; Hinze & Jost, 2006; Kemmner, Klein & Zemlin, 2004; Klein, 2005; Klein, Ferrari & Kürschner, 2003; Klein & Zobel, 2001; Lieb, Merikangas, Hoefler et al, 2002; Templeton, Zohhadi, Galvani & Velleman, 2006; Velleman, 2004; Velleman & Orford, 1999; Velleman & Templeton, 2007), en ook de effecten op kinderen indien zij in een huishouden leven met aanzienlijk geweld (bijvoorbeeld Cleaver et al, 1999, 2006; Coleman, Jannson, Kaiza & Reed, 2007; Fergusson & Horwood, 1998; Gorin, 2004; Hester, Pearson & Harwin, 2000; Kindler, 2002; Klein & Zobel, 2001; Mullender, Hague, Imam et al, 2002). Er bestaat ook onderzoek naar de bijkomende risico s indien kinderen gelijktijdig met deze problemen leven (bijvoorbeeld Cleaver et al, 1999, 2006; Fergusson & Horwood, 1998; Galvani, 2004, 2006, 2007a, b; Gorin, 2004; Hester et al, 2000; Irons & Schneider, 1997; Kemmner, Klein & Zemlin, 2004; Kindler, 2002; Mullender et al, 2002; Templeton, Zohhadi, Galvani & Velleman, 2006; Velleman & Orford, 1999). Er bestaat eveneens een meer gedetailleerd onderzoek van de risico's en beschermende factoren, en flexibiliteit (Rutter, 2006; Schoon, 2006; Velleman & Orford, 1999; Velleman & Templeton, 2006, 2007). Dit deel van het rapport geeft een bondig overzicht van de voornaamste effecten van deze twee risicofactoren, enerzijds separaat, en anderzijds tezamen. Daarna worden de risico's en beschermende factoren onderzocht, evenals flexibiliteit, vooraleer te onderzoeken wat deze gegevens ons over de behoeften van kinderen vertellen. Referenties die betrekking hebben op deze verklaringen worden hierboven opgesomd en op het einde van dit rapport beschreven. 3.1 Verslaving in de familie Verslavingsproblemen hebben normaliter een groot aantal effecten op de familie en op de werking van de familie. Sommige van de voornaamste effecten van het leven in een familie waar iemand misbruik maakt van alcohol of drugs zijn als volgt: Familieleden ondervinden dikwijls negatieve ervaringen, met inbegrip van geweld, armoede, en sociale isolatie. Familieleden, evenals de verslaafde persoon, zullen dikwijls problemen ontwikkelen als resultaat van deze en andere ervaringen. Sommige zullen individuele problemen zijn (zoals angst en depressie). 14
15 Andere zijn dan familiale problemen (zoals gebroken families en systemen zoals rituelen, rollen, routines, communicatiestructuren, sociaal leven en financiën). Kinderen hebben dikwijls speciale problemen, en tonen wanneer ze nog klein zijn een grotere neiging tot antisociaal gedrag, emotionele problemen, en problemen op school, en tijdens de adolescentie tonen zij hebben zij dikwijls problemen met vriendschap, moeilijkheden bij het verschil tussen het leven thuis en relaties met vrienden, waardoor ze psychoactieve geneesmiddelen voorgeschreven krijgen; andere symptomen zijn een vroegtijdig gebruik van alcohol of drugs, het ouderlijk huis in een vroeg stadium verlaten, vroeg trouwen en integratie in een 'semi-afwijkende' subcultuur. De aantallen kinderen die waarschijnlijk te lijden zullen hebben aan deze problemen zijn enorm. Alleen al betreffende alcoholproblemen, in termen van kinderen en jongeren onder 18 jaar, is er een studie in Spanje die schat dat kinderen van alcoholisten 11% van de totale bevolking uitmaken; er wordt geschat dat in het Verenigd Koninkrijk er tussen en 1,3 miljoen kinderen zijn die te lijden hebben aan ouders met alcoholproblemen; en in Duitsland zijn er ongeveer 2,65 miljoen kinderen van ouders met misbruik en verslaving van alcohol. In de EU werd eind van de jaren 90 geschat dat er tussen 4,5 en 7,7 miljoen kinderen waren onder 15 jaar in de 15 landen van de EU plus Noorwegen (met andere woorden tussen 6,8-11,7% van de totale bevolking van rond 60 miljoen kinderen in deze landen onder 15 jaar); en dat er tussen 10 en 12 miljoen ChAPAPs zijn in de EU van 25 lidstaten. 3.2 Geweld in de familie Sommige van de voornaamste resultaten van het onderzoek naar de impact van het leven in een familie met geweld tonen aan dat de impact van geweld in de familie grote gelijkenis vertoont met de problemen verbonden met verslaving; het gaat in de regel om effecten op Capaciteiten van ouders, de perceptie van de ouders van zichzelf en van de buitenwereld, hun verhouding tot hun kinderen en vice versa, de controle over hun emoties, en hun aandacht voor of verwaarlozing van hun eigen fysieke behoeften, evenals die van hun kinderen. Er is ook een gelijkaardige reeks sociale gevolgen: er is dikwijls sprake van effecten op de levensstandaard van de familie, verlies van contact met vrienden en familie, en een onderbreking van familierelaties. De aantallen in kwestie zijn weer zeer groot. Men zegt dat in het Verenigde Koningrijk bijna 2 vrouwen per week door een partner of ex-partner vermoord worden, en dat vrouwen met kinderen meer risico lopen dan vrouwen zonder kinderen. Het is bewezen dat er duidelijke links bestaan tussen geweld in de familie en misbruik van kinderen, en dat veel kinderen getuige zijn van extreem geweld en dit extreem geweld dikwijls aan de lijve ondervinden. Onderzoek toont inderdaad aan dat 90% van kinderen zich in dezelfde kamer of in de kamer ernaast bevinden op het ogenblik van het geweld of misbruik, en dat meer dan 50% van de kinderen de directe slachtoffers van geweld en misbruik in de familie zijn. 15
16 3.3 Leven met geweld en misbruik van verslavende middelen in de familie De effecten op kinderen en families waar alcoholproblemen en geweld als separate thema s beschouwd worden zijn zeer groot. Helaas is er dikwijls sprake van beide problemen in families. Alcohol- en/of drugsproblemen komen dikwijls voor in families waar er sprake is van geweld, en wanneer zij beide voorkomen hebben wij ontdekt dat alcohol- en/of drugsmisbruik de frequentie van geweld in de familie verhoogt, en dat het alcohol- en drugsmisbruik hand in hand gaat met een verhoogde ernst van eventuele letsels veroorzaakt door geweld. In studies van mannen in behandeling voor hun alcohol- of drugsmisbruik, bekende ongeveer 50% dat er de laatste 6-12 maand sprake geweest was van geweld in de familie. Het is zeer duidelijk dat, als separate thema s, alcoholproblemen van ouders en geweld in de familie zeer dikwijls negatieve impact op de capaciteiten van de ouders hadden, en op de gezondheid en het welzijn van de kinderen. Kinderen in families met een van deze twee problemen lopen een veel hoger risico voor eender welke vorm van misbruik, en zij voelen zich ook dikwijls angstig, schuldig, sociaal geïsoleerd, met emotionele en gedragsproblemen, en zij worden gedwongen om rollen te aanvaarden die niet geschikt zijn voor hun leeftijd (zoals bijvoorbeeld zorg dragen voor een onder invloed van drugs staande of gewonde ouder). Het is ook zeer duidelijk dat een kind dat met beide problemen van alcoholmisbruik en geweld door ouders leeft dubbel zoveel pijn en leed ondervind. Daarom toont het onderzoek dat misbruik van alcohol en/of drugs en geweld in de familie zeer nadelige effecten kan hebben, zowel op ouders als op kinderen en dat, in combinatie, de effecten nóg erger zijn. 3.4 Risico- en beschermende factoren Er zijn ook enkele punten die dienen om de risico s en de waarschijnlijkheid van negatieve effecten op kinderen te verhogen, en anderen die dienen om de kinderen te beschermen en flexibel te maken Risicofactoren De factoren die risico s met zich dragen wanneer een van beide ouders problemen met alcohol- en/of drugsmisbruik en geweld in de familie heeft (zoals hierboven uitgelegd zowel geweld als blootstelling aan huwelijks- en familieconflicten), scheiding en verlies van ouders, ambivalente ouders, beide ouders met alcohol- en/of drugsproblemen, drankproblemen of andere problemen binnen de familie, en hoge niveaus van problemen binnen de familie. Het onderzoek naar de impact van geweld in de familie op kinderen en families hebben aangetoond dat de impact meer dan waarschijnlijk een negatieve invloed op de kinderen heeft wanneer zijzelf het slachtoffer van ouderlijk agressie (of afwijzing) zijn; wanneer zij getuige zijn van het geweld tussen hun ouders; wanneer zij in de geweldspiraal meegesleept worden (bijvoorbeeld door te proberen een ouder tegen de andere te beschermen); wanneer zij samenspannen om het geweld te verbergen; of wanneer het geweld in de familie gecombineerd wordt met misbruik van alcohol en/of drugs (nog eens zoals hierboven uitgelegd). 16
17 3.4.2 Beschermende factoren De beschermde factoren bevatten stabiliteit, tijd en aandacht van minstens een ouder, de aanwezigheid van een cohesieve ouderrelatie met veel aandacht door de ouders, het behoud van een cohesieve set van familierelaties, met inbegrip van gedeelde activiteiten en aandacht door en binnen de familie, de capaciteit van het/de kind(eren) om zich aan de negatieve effecten op hun familieleven te onttrekken, en de aanwezigheid van aanzienlijke externe hulpsystemen die de stabiliteit verschaffen die misschien in hun normale familieleven ontbreekt. Er is opnieuw sprake van een gelijkaardig aantal beschermende factoren in de literatuur over geweld in de familie die voor het project geraadpleegd werd: negatieve effecten op kinderen zijn minder waarschijnlijk wanneer de problemen van de ouders niet verbonden zijn met tweedracht en slechte organisatie van de familie; wanneer de andere ouder of een ander familielid antwoord kan bieden op de behoeften van het kind voor geborgenheid en liefde. Deze beschermende factoren worden versterkt door zekeren, stabiele en lieve relaties en ervaringen van succes en verwezenlijking. Er zijn eveneens interne beschermende factoren die kinderen kunnen tonen, met betrekking tot hun interne middelen zoals een positief gevoel van zelfachting en zelfvertrouwen, een gevoel van alles onder controle te hebben en in staat te zijn om om te gaan met verandering, en de ontwikkeling van een groot aantal aanpakken om problemen op te lossen. Al deze beschermende factoren helpen het kind Flexibiliteit Er is toenemende interesse in de wereld voor flexibiliteit, zowel in het algemeen als met betrekking tot alcohol- en/of drugmisbruik van ouders. Nog niet lang geleden werd ervan uitgegaan dat misbruik door ouders enkel een negatief effect op kinderen zou hebben, zowel op korte als op lange termijn. Men geloofde dat beschermende factoren de ondervonden pijn konden verminderen, maar dat er altijd sprake zou zijn van negatieve gevolgen. Er zijn echter bewijsstukken gevonden dat een eerder verschillende patroon van impact van deze problemen aantonen: het schijnt dat sommige kinderen flexibel zijn en geen belangrijke problemen ontwikkelen, of geen problemen ontwikkelen die verschillen van de problemen ondervonden door kinderen in families waar er geen sprake is van misbruik door ouders, hetzij op jonge leeftijd, het zij wanneer zij volwassen worden, en misschien zelf een familie hebben. Dit suggereert dat alle kinderen geen hulp of steun meer nodig hebben; en dit impliceert dat de nood aan ontwikkeling van betere manieren om deze kinderen te onderzoeken die problemen ontwikkeld hebben of ontwikkelen nog toeneemt, zodat er op tijd steun en hulp gegeven worden aan de kinderen die dit daadwerkelijk nodig hebben. Flexibiliteit kan beschouwd worden in termen van een aantal geïdentificeerde beschermende factoren en processen, die op dit ogenblik kunnen dienen om het kind of jongere te helpen. Sommige van deze beschermende factoren werden in het vorige deel beschreven, en zij bevatten een hoge zelfachting en zelfvertrouwen, de capaciteit om met verandering om te gaan, een groot aantal methodes en manieren om problemen op te lossen, en vroegere ervaringen van succes en verwezenlijking, evenals het opgroeien in een kleine familie, grotere leeftijdsverschillen tussen verwanten, een lage scheiding van de voornaamste 17
18 zorgverlener tijdens het eerste levensjaar, een nauwe positieve band met tenminste een volwassene in een verzorgende rol (met inbegrip van ouders, verwanten en grootouders), een goed ondersteunend netwerk, en deelname aan een groot aantal activiteiten. Beschermende factoren bevatten alle verminderingen van de impact van het risico (door het risico te veranderen of de blootstelling aan het risico te wijzigen), vermindering van negatieve kettingreacties, ontwikkeling en behoud van zelfachting en zelfvertrouwen, en de aanwezigheid van gelegenheden, evenals individueel temperament, capaciteiten en warden die leiden tot een meer doeltreffend gebruik van de persoonlijke capaciteiten van het kind, de eigenschappen en de verzorgingsstijl van de ouders van het kind, en positieve kansen tijdens overgangsfasen in het leven. Dit is vooral het geval met kinderen die blootgesteld staan aan meerdere risico s binnen hun familie, zoals alcoholen/of drugsmisbruik én geweld. 3.5 De behoeften van kinderen Kinderen en jongeren in families met alcohol- of drugsproblemen hebben de neiging om op aanzienlijke wijze blootgesteld te worden aan de meeste risicofactoren die hierboven beschreven zijn, en worden dikwijls niet blootgesteld aan veel beschermende factoren. Zij zijn in het bijzonder een grote risicogroep voor alle soorten geweld, zoals in vele internationale onderzoeken aangetoond. Dit omvat fysiek, emotioneel en verbal misbruik, en eventueel op hen gericht geweld, of kan ertoe leiden dat kinderen getuige worden van dat geweld tussen hun ouders of andere familieleden. In individuele rangschikkingen van Europese landen bedraagt dergelijk misbruik gericht op kinderen en jongeren door de onder invloed van alcohol staande vader of moeder meer dan 50%. Deze kinderen hebben een groot aantal behoeften maar ondanks de grote aantallen kinderen die in deze risico familieomstandigheden in Europa wonen zijn er zeer weinig pogingen ondernomen om direct met jongeren te praten over hun ervaringen, hun behoeften en hoe deze behoeften vervuld kunnen worden. Er is nog veel dat gedaan kan worden om deze kinderen en hun families te helpen, ongeacht het feit of de ouder(s) hulp zoeken voor hun alcohol-, drugs- en/of geweldprobleem. Daarom is het absoluut nodig dat deze kinderen zo snel mogelijk geïdentificeerd worden en dat zo snel mogelijk hulp geboden wordt, en dat deze hulp zo lang als nodig duurt. (Dit betekent natuurlijk niet dat alle ChAPAPs therapie nodig hebben, maar dat zij beide het risico lopen en dat het normaliter om verborgen risico s gaat; en daarom zou een vroegtijdige identificatie een evaluatie mogelijk maken van hun daadwerkelijke behoeften). In heel Europa is er echter weinig steun te vinden voor deze kinderen, hun families en het groot aantal groepen professionelen die met kinderen met ouders met alcohol-, drugs- en/of geweldproblemen werken of ermee in contact komen. Daarom kreeg het ALC-VIOL project de taak om informatie te vergaren van kinderen en jongeren uit heel Europa om gegevens te verzamelen om een hoger niveau van interesse en betrokkenheid te verkrijgen van de professionelen in Europa die met kinderen met ouders met alcohol-, drugs- en/of geweldproblemen werken of ermee in contact komen, zodat de geplande steun voor deze kinderen en hun families verhoogd kan worden. 18
19 4 De ALC-VIOL studie Geweld en misbruik ondervonden door kinderen en jongeren in families met alcoholproblemen 4.1 De deelnemende EU landen Deskundigen van elf instellingen (zie de opsomming in Aanhang 1) binnen tien landen van de EU namen deel aan het door Daphne gefinancierde, twee jaar durende ALC-VIOL project. De vertegenwoordigde landen waren Duitsland (projectleider en coördinator), Oostenrijk, Engeland, Finland, Hongarije, Ierland, Malta, Nederland, Polen en Spanje. Al deze aan het project deelnemende landen waren deskundigen met betrekking tot thema s verbonden met verslaving of geweld binnen de familie en hun samenwerking was zeer productief en constructief. 4.2 Methoden Rekrutering Aangezien de betrokken kinderen normaliter in extreme isolatie leven en de mensen in hun onmiddellijke omgeving niet op de hoogte zijn van hun situatie, is het zeer moeilijk om hen te bereiken met empirische sociale onderzoeksmethoden, en zijn er veel uitdagingen inherent aan het onderzoek op dit gebied. Meer specifiek is er een onbegrijpelijke behoedzaamheid van diensten, en van ouders die niet wensen dat kinderen praten over wat thuis gebeurt en verdere betrokkenheid van of vergelding van sociale of welzijnsdiensten voor kinderen vrezen. Daarom werd besloten om te praten met kinderen en jongeren waar het alcoholprobleem van een ouder al bekend was. Dit gebeurde voornamelijk via een ouder die actief onder behandeling stond voor zijn of haar alcoholprobleem, hoewel e rook gevallen waren waar een kind in contact stond met een gespecialiseerde dienst, waar onderzoek zou kunnen aantonen dat er voor het kind in kwestie sprake was van een alcoholprobleem van een ouder. Een groot aantal andere methodes werden ook geprobeerd (zoals via opvangplaatsen voor vrouwen en kinderen die aan geweld in de familie willen ontsnappen, waar gedacht werd dat veel gevallen betrekking hadden op alcoholmisbruik), hoewel geen enkel kind uit deze bronnen met succes gerekruteerd werd. Het rekruteren uit de bronnen die we wél gebruikten betekende dat de ouders aan wie toestemming gevraagd werd al actief naar een of andere oplossing gezocht hadden. Wij hoopten dat dit de zorgen zou verminderen die de ouders zouden hebben over het feit dat de door hun kinderen verstrekte informatie nieuwe en bijkomende zorgen over de bescherming van de kinderen zouden veroorzaken. Omdat we kinderen rekruteerden in families waar het alcoholprobleem en/of het geweld in de familie al gekend was en er bijgevolg iets aan gedaan werd, betekende deze beslissing ook dat het project zeer weinig kinderen zou rekruteren voor wie de problemen zo ernstig waren als voor de behandeling. De onderzochte groep was niet representatief voor de complete groep van ChAPAPs. Dit punt wordt verder behandeld op het einde van dit rapport. 19
20 Projectpartners in alle betrokken landen zochten naar een ethische goedkeuring voor het onderzoek (zie deel beneden) en zochten toenadering tot alcoholbehandelings- en andere diensten in hun regio's of landen. Omwille van de perceptie door behandelingsdiensten en ethische comités die jongeren tussen jaar ondervroegen over de drankproblemen van hun ouders en geweld in de familie en die van oordeel waren dat deze vragen zeer gevoelig zouden liggen, weigerden veel diensten om samen te werken of, indien zij al akkoord gingen, dan vonden zij dat zij niet veel ouders konden rekruteren (via dewelke toegang tot de kinderen verkregen moest worden), of waren zij van oordeel dat zij nog veel kinderen konden rekruteren die aan de criteria voldeden (of die het voorbije jaar met hun ouders geleefd hadden of wiens ouder(s) een problematisch drankprobleem het voorbije jaar gehad hadden, zie 4.2.2, beneden). Een ander obstakel voor diensten die wilden helpen bij het rekruteren voor dit project was een probleem van werklast: omdat zij dikwijls niet over de relevante informatie in hun dossiers beschikten (bijvoorbeeld of de persoon met het drinkprobleem met hun kinderen woonde, hoewel kinderen zij hadden, hoe oud zij waren, of zij in contact stonden met hun kinderen, etc.) nam het verzamelen van deze informatie veel tijd in beslag. Een ander probleem was het feit dat, wanneer geprobeerd werd om toegang te verkrijgen tot kinderen via ouders in behandeling voor hun drankprobleem, veel artsen bezorgd waren dat deze ouders zich in een moeilijke fase van hun behandeling bevonden en niet wilden dat de behandeling eventueel onderbroken zou worden door vragen over hun kinderen te stellen en door het thema van de impact op hun gedrag op deze kinderen te bespreken. In deel 4.3 beneden vindt u het aantal jongeren die gerekruteerd en ondervraagd weden van elk land. Wanneer de goedkeuringen verkregen waren probeerde elke dienst die toegestemd had om aan het project deel te nemen om personen voor het project te rekruteren. In diensten waar de rekrutering via de ouders ondernomen werd, werden de ouders die in contact met de dienst waren (of geweest waren), en die kinderen tussen jaar hadden aangesproken; de ouders die ermee akkoord gingen om meer over het project te weten te komen kregen uitleg over het project; de ouders die aan de gestelde criteria voldeden (zie de vorige paragraaf) en die ermee akkoord gingen om het project te helpen werden dan ondervraagd om te weten of hun kin(deren) mochten deelnemen; en de kinderen die een potentiële interesse toonden kregen dan een eigen uitnodiging met kindvriendelijke informatie over het project en wat het interview zou bevatten. In geval van kinderen die aangesproken werden omdat zij zelf onder behandeling stonden, werden de ouders van deze kinderen benaderd en over het project geïnformeerd; en hetzelfde proces als hierboven uitgelegd werd doorlopen. Kinderen die instemden om aan het project deel te nemen werden dan gecontacteerd door een onderzoeker van de deelnemende partnerorganisatie. In elke fase werd er bij de personen en/of diensten die ouders rekruteerden (en daarna de kinderen) de nadruk gelegd op het feit dat men absoluut flexibel moest zijn, dat het onderzoek om de problemen van de ouders aan te pakken op verschillende manieren en plaatsen kon plaatsvinden, en dat het project onafhankelijk was van de behandeling of andere plaatsen waar de ouders en/of de kinderen gerekruteerd werden. Er was echter een groot aantal uitstappers in elke fase van deze procedure. Er werd eveneens een vergelijkende groep gerekruteerd om in staat te zijn om enkele van de voornaamste resultaten van het onderzoek met resultaten van kinderen die niet onder deze ervaringen leden te 20
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieANALYSIS van interviews met dak- en thuisloze jongeren NEDERLAND. Samenvatting van belangrijkste uitkomsten
ANALYSIS van interviews met dak- en thuisloze jongeren NEDERLAND 1. 17 interviews 2. Leeftijd van 16 tot 25 3. 59% was jongen en 41% meisje Samenvatting van belangrijkste uitkomsten 4. 41% noemen als etniciteit
Nadere informatieInleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting
Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieVERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER
VERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER Wij zijn ervan overtuigd dat bedrijven alleen succesvol kunnen zijn in maatschappijen waarin mensenrechten beschermd en gerespecteerd worden. Wij erkennen
Nadere informatieResultaten van een enquête MediQuality in samenwerking met Omnivit Stress Control over stress bij zorgverstrekkers en patiënten.
Resultaten van een enquête MediQuality in samenwerking met Omnivit Stress Control over stress bij zorgverstrekkers en patiënten. 94% van de artsen ziet steeds meer gestresseerde patiënten Na de bankencrisis
Nadere informatieDeel 1: Positieve psychologie
Deel 1: Positieve psychologie Welkom bij: Positieve gezondheid. Jan Auke Walburg 2 Carla Leurs 3 4 Bloei Bloei is de ontwikkeling van het fysieke en mentaal vermogen. Welbevinden en gezondheid Verschillende
Nadere informatieEngelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten
Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij
Nadere informatieMethoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97
Wanneer gebruiken we kwalitatieve interviews? Kwalitatief interview = mogelijke methode om gegevens te verzamelen voor een reeks soorten van kwalitatief onderzoek Kwalitatief interview versus natuurlijk
Nadere informatieDirecte Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor!
Directe Hulp bij Huiselijk Geweld U staat er niet alleen voor! U krijgt hulp Wat nu? U bent in contact geweest met de politie of u heeft zelf om hulp gevraagd. Daarom krijgt u nu Directe Hulp bij Huiselijk
Nadere informatieWat is een klinische studie?
Wat is een klinische studie? Klinische studies Klinische studies Klinische studies worden verricht om de werkzaamheid van geneesmiddelen alsook combinaties van verschillende behandelingen te testen. Klinische
Nadere informatieNew Tools nieuwe- kanseninterventie. -Erken de gevoelens van de jongere -Constructieve communicatie onderhouden/ vaak bevestigen
Bijlage 2: Werkwijze LSCI- interventies per nieuwe- kanseninterventie Red Flag nieuwe- kanseninterventie -Ontladen van emoties/ beheers je eigen agressie -Erken de gevoelens van de jongere -Communicatie
Nadere informatieISSAI 30 Ethische code
ISSAI 30 Ethische code Vertaling ISSAI 30VERTALING REKENHOF, MEI 2017 / 2 INHOUD Hoofdstuk 1 - Inleiding 4 Concept, achtergrond en doel van de ethische code 4 Vertrouwen en geloofwaardigheid 5 Hoofdstuk
Nadere informatieVragenlijst. Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis
Vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis Voor u ligt de vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis. Deze vragenlijst wordt u aangeboden door [instantie].
Nadere informatieVerslag sessie 3: seksueel grensoverschrijdend gedrag
Verslag sessie 3: seksueel grensoverschrijdend gedrag a. Reactie discuttant (Erika Frans) De resultaten van Sexpert zijn gelijklopend met eerder onderzoek: o Meer vrouwen dan mannen zijn het slachtoffer
Nadere informatieInformatieblad voor deelnemers gedurende opvolging. De CENTER-TBI studie
Informatieblad voor deelnemers gedurende opvolging De CENTER-TBI studie Tijdens de acute fase na uw ongeval, heeft u deelgenomen aan een multicenter onderzoek, gefinancierd door de Europese unie (The Collaborative
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieeu topconferentie en welzijn Brussel, juni 2008
Europees Pact voor Geestelijke Gezondheid en welzijn eu topconferentie samen voor geestelijke gezondheid en welzijn Brussel, 12-13 juni 2008 Slovensko predsedstvo EU 2008 Slovenian Presidency of che EU
Nadere informatieDE TIPI Onderzoek naar de leefsituatie en huidige kwaliteit van leven van ouders en kinderen die het Tipi-programma hebben doorlopen
DE TIPI Onderzoek naar de leefsituatie en huidige kwaliteit van leven van ouders en kinderen die het Tipi-programma hebben doorlopen Jachna Beck Evelien Van Rompaye Promotor: Prof. Dr. Wouter Vanderplasschen
Nadere informatieANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.9.2018 COM(2018) 651 final ANNEX BIJLAGE bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD over de werking van Richtlijn 2011/24/EU betreffende de toepassing
Nadere informatiePreventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer. Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement
Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement Inhoudsopgave Psychosociale risico s? De nieuwe wetgeving De psychosociale risicoanalyse
Nadere informatieSAMENVATTING Schadelijk gebruik van alcohol staat wereldwijd in de top vijf van risicofactoren die tot ziekte, arbeidsongeschiktheid of overlijden kunnen leiden. Het alcoholgebruik is stabiel of neemt
Nadere informatieFase I Voorvallen in de huiselijke kring Huiselijk geweld
Samenvatting Dit onderzoek heeft tot doel algemene informatie te verschaffen over slachtoffers van huiselijk geweld in Nederland. In het onderzoek wordt ingegaan op de vraag met welke typen van huiselijk
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieSectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid»
Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid» SCSZ/13/165 ADVIES NR. 13/71 VAN 2 JULI 2013 INZAKE DE MEDEDELING VAN ANONIEME GEGEVENS DOOR DE KRUISPUNTBANK
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 207 208 Deel I Het wordt steeds belangrijker gevonden om kinderen een stem te geven. Hierdoor kunnen kinderen beter begrepen worden en kan hun ontwikkeling worden geoptimaliseerd.
Nadere informatieZelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?
Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als
Nadere informatieTOPSIDE staat in het Engels voor Training Opportunities for Peer Supporters with Intellectual Disabilities in Europe. Richtlijnen
TOPSIDE TOPSIDE staat in het Engels voor Training Opportunities for Peer Supporters with Intellectual Disabilities in Europe Richtlijnen voor Mentoren Inclusion Europe www.peer-training.eu Auteurs: TOPSIDE
Nadere informatiegoede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep
10 goede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep InTact Zelfhulp Zelfhulp is er voor jou. Deze informatie is voor alle mensen met een verslavingsprobleem, ongeacht welke verslaving en voor naasten
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nadere informatieHij/zij was de liefste, maar ook de ergste
Hij/zij was de liefste, maar ook de ergste Eerste druk, 2014 2014 Emelie van Laar isbn: 9789048434497 nur: 775 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieONDERZOEK VOOR DE COMMISSIE CULT - MINDERHEIDSTALEN EN ONDERWIJS: BESTE PRAKTIJKEN EN VALKUILEN
DIRECTORAAT-GENERAAL INTERN BELEID BELEIDSONDERSTEUNENDE AFDELING B: STRUCTUUR- EN COHESIEBELEID CULTUUR EN ONDERWIJS ONDERZOEK VOOR DE COMMISSIE CULT - MINDERHEIDSTALEN EN ONDERWIJS: BESTE PRAKTIJKEN
Nadere informatieDE KINDEROMBUDSMAN PRESENTEERT EERSTE NEDERLANDSE KINDERRECHTENMONITOR: GROTE ZORGEN OVER HALF MILJOEN KINDEREN
DE KINDEROMBUDSMAN PRESENTEERT EERSTE NEDERLANDSE KINDERRECHTENMONITOR: GROTE ZORGEN OVER HALF MILJOEN KINDEREN De eerste Nederlandse Kinderrechtenmonitor laat zien hoe het gaat met kinderen die in Nederland
Nadere informatie18-04- 2010. Wat moeten adop1eouders meer hebben dan goed genoeg ouderschap? Een aantal belangrijke factoren voor goed verlopende adoptie
Wat moeten adop1eouders meer hebben dan goed genoeg ouderschap? Gera ter Meulen adoc@fsw.leidenuniv.nl Een aantal belangrijke factoren voor goed verlopende adoptie Een goede voorbereiding van adoptieouders
Nadere informatiePositie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener. Hilde Delameillieure Foton
Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener Hilde Delameillieure Foton Begrip uit contextuele therapie Meerzijdige partijdigheid of meerzijdig gerichte partijdigheid, of veelzijdige partijdigheid
Nadere informatieDe invloed van drugs op de geestelijke gezondheid van tieners. Bron:Verken je geest.
WAAROM PREVENTIE BELANGRIJK IS. De invloed van drugs op de geestelijke gezondheid van tieners. Bron:Verken je geest. Drugsgebruik onder tieners is de bron van veel problemen in de geestelijke gezondheid.
Nadere informatieHulp bij ADHD. Scholingsaanbod
Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij
Nadere informatieFunctionaliteitseconomie: Hefboom voor duurzame ontwikkeling in België? Samenvatting. Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling
Functionaliteitseconomie: Hefboom voor duurzame ontwikkeling in België? Samenvatting Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling 1 P a g i n a F u n c t i o n a l i t e i t s e c o n o m i e : h e f b o o
Nadere informatieATLEC. Ondersteunende Technologie Leren via Eenvormig Curriculum. State of the Art en Onderzoeksanalyse Samenvatting
ATLEC Ondersteunende Technologie Leren via Eenvormig Curriculum State of the Art en Onderzoeksanalyse Samenvatting WP nummer WP titel Status WP2 State of the Art en Onderzoeksanalyse F Project startdatum
Nadere informatieMHFA Nederland
MHFA Nederland www.mhfa.nl ~Mental Health First Aid~ Evelien Wagemakers MHFA Midden Westelijk Utrecht Gerard de Valk en Wieteke Vermeulen Kennis- en Participatiefestival, 24 mei 2018 Even voorstellen Evelien
Nadere informatieIs iemand in jouw omgeving verslaafd?
Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie
Nadere informatieProcedure voor de benoeming van de leden van het CvdR. De procedures in de verschillende lidstaten
Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR De procedures in de verschillende lidstaten SAMENVATTING In de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie luidt het dat één van de doelstellingen
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
Nadere informatieVragen en antwoorden
Vragen en antwoorden 1) Wat is de reikwijdte van de Ethics Open Talk-site van L ORÉAL? Afhankelijk van de vervulling van de voorwaarden zoals vermeld bij vraag 2 hieronder kun je op de Ethics Open Talk-site
Nadere informatieSamenvatting: Summary in Dutch
Samenvatting: Summary in Dutch Hoofdstuk 1: Kindermishandeling en Psychopathologie in een Multi-Culturele Context: Algemene Inleiding Dit proefschrift opent met een korte geschiedenis van de opkomst van
Nadere informatieFactsheet Risicofactoren voor kindermishandeling
Factsheet Risicofactoren voor kindermishandeling Risicofactoren voor kindermishandeling Een meta-analytisch onderzoek naar risicofactoren voor seksuele mishandeling, fysieke mishandeling en verwaarlozing
Nadere informatieAls ouders scheiden: kinderen en hun grootouders Maaike Jappens 1 & Jan Van Bavel 1,2
Als ouders scheiden: kinderen en hun grootouders Maaike Jappens 1 & Jan Van Bavel 1,2 1 Vrije Universiteit Brussel, 2 Katholieke Universiteit Leuven Wanneer ouders scheiden, gaan grootouders mogelijk een
Nadere informatieCOMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE. Begeleidend document bij het voorstel voor een
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 23.7.2008 SEC(2008) 2291 WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE Begeleidend document bij het voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT
Nadere informatieVoorkómen van huiselijk geweld
Voorkómen van huiselijk geweld hoe profiteren we van wetenschappelijke kennis? Nico van Oosten senior adviseur Huiselijk en Seksueel Geweld Movisie There is nothing more practical than a good theory (Kurt
Nadere informatieSamenvatting (Dutch summary)
Parenting Support in Community Settings: Parental needs and effectiveness of the Home-Start program J.J. Asscher Samenvatting (Dutch summary) Ouders spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van kinderen.
Nadere informatieMarleen Weulen Kranenbarg Cyber-offenders versus traditional offenders
Marleen Weulen Kranenbarg Cyber-offenders versus traditional offenders An empirical comparison Nederlandse samenvatting (Dutch Summary) S 209 Nederlandse samenvatting Cyber-delinquenten versus traditionele
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieJAARLIJKSE EMAS ONTMOETING
JAARLIJKSE EMAS ONTMOETING Revisie van Bijlagen I, II en III en integratie van de Norm ISO 14001-2015 Sébastien Paquot Europese Commissie Agenda 1. Goedkeuring van de herziene bijlagen voornaamste wijzigingen
Nadere informatieInhoud. Inleiding 7. Deel 1
Inhoud Inleiding 7 Deel 1 1 Niet-functionerende ouders 15 2 Het ongewenste kind 21 3 Dominante ouders 27 4 Parentificatie 35 5 Symbiotische ouders 41 6 Emotionele mishandeling 49 7 Lichamelijke mishandeling
Nadere informatieHoe Zeker Ben Ik Van Mijn Relatie
Hoe Zeker Ben Ik Van Mijn Relatie Weet jij in welke opzichten jij en je partner een prima relatie hebben en in welke opzichten je nog wat kunt verbeteren? Na het doen van de test en het lezen van de resultaten,
Nadere informatieWELZIJN OP RECEPT inhoud en kwaliteit.
WELZIJN OP RECEPT inhoud en kwaliteit. Werkconferentie Movactor, Nieuwegein,16 februari, 2017. Jan Auke Walburg 3-3-2017 1 1. WOR als onderdeel van positieve gezondheid 2. Kwaliteit en effectiviteit WOR
Nadere informatieSamenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld
Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod
Persoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod U bent niet de enige Een op de tien Nederlanders heeft te maken met een persoonlijkheidsstoornis of heeft trekken hiervan. De Riagg Maastricht is gespecialiseerd
Nadere informatie2 Verhalen... Inleiding. Het Verhaal Van Roos (14) in Het blijven toch je ouders. Het Verhaal van Tamara (23) in Het blijven toch je ouders.
2 Verhalen... Anderhalf jaar terug werd het gedrag van mijn moeder nog erger. Als ik na een weekend bij mijn vader thuiskwam waren er dingen kapot. Ik wist gelijk dat er ruzie was geweest door de alcohol.
Nadere informatieIn de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Nadere informatieThema's per klas die aangeboden worden in de methode:
Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Groep 1-2 Hierbij zijn de kinderen bezig met specifieke lichaamskenmerken van zichzelf en van anderen. Ook gaan ze op zoek naar onderlinge overeenkomsten.
Nadere informatieDeelnemersinformatieblad
Deelnemersinformatieblad Versie 2 29/06/2018 GASTROS edelphi Enquête Standaardiseren van uitkomstmaten bij onderzoek naar maagkankeroperaties We willen u graag uitnodigen om deel te nemen aan een onderzoek.
Nadere informatieZelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities
Zelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities De Twaalf Tradities zijn voor de groep wat de stappen zijn voor het individu. De tradities helpen om het programma van herstel levend en succesvol
Nadere informatieBoodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010
Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum
Nadere informatieWacht maar tot ik groot ben!
www.geerttaghon.be Wacht maar tot ik groot ben! Omgaan met agressie bij kleine kinderen Geert Taghon 2013 Ontwikkeling kleine kind De wereld leren kennen en zich hieraan aanpassen (adaptatie) Processen
Nadere informatieSLACHTOFFERSCHAP EN AGENCY IN DE PROSTITUTIE
Samenvatting SLACHTOFFERSCHAP EN AGENCY IN DE PROSTITUTIE Ervaringen en gezichtspunten van tienermeisjes van het platteland op West-Java Dit proefschrift gaat over tienermeisjes die afkomstig zijn van
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik
Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieOuderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte.
Bespreking artikel Ouderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte. Auteurs: P.C. Van der Ende, MSc, J.T. van Busschbach, phd, J. Nicholson, phd, E.L.Korevaar, phd & J.van Weeghel,
Nadere informatieZelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.
Zelfmoordgedachten Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfmoordgedachten Zelfmoordlijn 1813 Die kan je bellen, chatten of mailen als je aan zelfdoding denkt. Op de website
Nadere informatieSTEM. Science - Technology - Engineering - Math STEM-vaardigheden onderzoek onder meisjes
STEM Science - Technology - Engineering - Math STEM-vaardigheden onderzoek onder meisjes Opvallende resultaten Nederlandse meisjes negatief over eigen bètavaardigheden Meer dan de helft van de Nederlandse
Nadere informatieL 320/8 Publicatieblad van de Europese Unie
L 320/8 Publicatieblad van de Europese Unie 17.11.2012 VERORDENING (EU) Nr. 1078/2012 VAN DE COMMISSIE van 16 november 2012 betreffende een gemeenschappelijke veiligheidsmethode voor de controle die moet
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting
NEDERLANDSE SAMENVATTING 143 Nederlandse samenvatting 144 NEDERLANDSE SAMENVATTING De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat psychische gezondheid een staat van welzijn is waarin een individu zich
Nadere informatieIedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers
Iedereen sterk Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers JANUARI 2016 Veranderen moet veranderen Verandering is in veel gevallen een top-down proces. Bestuur en management signaleren
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieGIDS VOOR OUDERS. Zippy s Vrienden. Sociaal-emotioneel leren
GIDS VOOR OUDERS Zippy s Vrienden Sociaal-emotioneel leren PARTNERSHIP FOR Good mental health for children - for life www.zippysvrienden.nl Op onze website vindt u uitgebreide informatie over het Zippy
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en discussie
Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit
Nadere informatieFamiliewerking CAT Gent
Familiewerking CAT Gent deelwerking CCG ECLIPS Congres Geestelijke Gezondheidszorg Gent, 15 september 2010 Tomas Van Reybrouck Speerpunten werking CAT: Ambulante werking voor mensen met verslavingsproblematiek
Nadere informatie5 Samenvatting en conclusies
5 Samenvatting en conclusies In 2008 werden in Nederland bijna 5,2 miljoen mensen het slachtoffer van criminaliteit (cbs 2008). De meeste van deze slachtoffers kregen te maken met diefstal of vernieling,
Nadere informatieFEDERATION EUROPEENNE DE LA MANUTENTION Productgroep. industriële trucks. Een leidraad voor identificatie van nietconforme
FEM-IT-T/N855 FEDERATION EUROPEENNE DE LA MANUTENTION Productgroep Industriële trucks FEM Een leidraad voor identificatie van nietconforme industriële trucks 11.2010 (NL) - Emissie van uitlaatgassen -
Nadere informatieOnderlegger Licht Diagnostisch Instrument tbv bepaling van het gezinsprofiel. 1. Psychische en/of psychiatrische problemen van de ouder(s)
A. Ouderfactoren: gegeven het feit dat de interventies van de gezinscoach en de nazorgwerker gericht zijn op gedragsverandering van de gezinsleden, is het zinvol om de factoren te herkennen die (mede)
Nadere informatieInhoud cursus stresspreventie
Inhoud cursus stresspreventie Verschil tussen distress en eustress. Mensen moeten weten dat niet alle stress slecht voor je is en dat je stress ook nodig hebt. Maar waar zit het omslagpunt van goede en
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Zedendelicten vormen een groot maatschappelijk probleem met ernstige gevolgen voor zowel het slachtoffer als voor de dader. Hoewel de meeste zedendelicten worden gepleegd door
Nadere informatieJante Schmidt Alistair Niemeijer Carlo Leget Evelien Tonkens Margo Trappenburg. Waardigheidscirkel
Jante Schmidt Alistair Niemeijer Carlo Leget Evelien Tonkens Margo Trappenburg De Waardigheidscirkel De Waardigheidscirkel Samenvatting Jante Schmidt Alistair Niemeijer Carlo Leget Evelien Tonkens Margo
Nadere informatieBehoefte Onderzoek Pleegkinderen De ervaringen van pleegkinderen zelf
Behoefte Onderzoek Pleegkinderen De ervaringen van pleegkinderen zelf Anne Steenbakkers Rijksuniversiteit Groningen 4 november 2016 Behoefte theorie van Maslow Achterblijvende schoolprestaties Gedragsproblemen
Nadere informatieCP IT-COMENIUS-C3PP
114426 CP-1-2004-1-IT-COMENIUS-C3PP Elk kind heeft recht op een school met een cultuur van kwaliteitsontwikkeling gebaseerd op synergie tussen interne en externe evaluatieprocessen Deze verklaring komt
Nadere informatieVeiligheid en Integriteit
Veiligheid en Integriteit Persoonlijke aspecten en effecten van (be)dreiging VBG 27 februari 2013 Rob van den Biggelaar adviseur sociale veiligheid / psycholoog E-mail: vandenbiggelaar@habilis.nl Deze
Nadere informatieOpdrachtsverklaring Missie - Visie
Opdrachtsverklaring Missie - Visie 1. Missie Sint-Lodewijk biedt aangepast onderwijs en/of begeleiding op maat aan kinderen, jongeren en volwassenen met een motorische beperking. Ook het gezin en breder
Nadere informatie16/10/2015. Het Triple P Systeem. Triple P versterkt elke ouder! Hilde Weekers, Oktober 2015
Het Triple P Systeem. Triple P versterkt elke ouder! Hilde Weekers, Oktober 2015 Design: Triple P Communications 2011 1 Waarom hebben we programma s voor opvoedingsondersteuning nodig? Een verontrustend
Nadere informatiePERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS
PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS PATIËNTENINFORMATIE ALGEMEEN Wat is een persoonlijkheidsstoornis? Ieder mens heeft een persoonlijkheid. Een persoonlijkheid is de optelsom van hoe u als persoon bent, hoe u zich
Nadere informatieCursusoverzicht Context 2014 Zaanstreek Waterland
Cursusoverzicht Context 2014 Zaanstreek Waterland Kinderen 5-12 jaar KOPP/KVO Doe-praatgroep (8-12 jaar). Een vader of moeder met problemen Als je vader of moeder een psychisch of verslavingsprobleem heeft
Nadere informatieZorgnormen voor mensen met reumatoïde artritis
Zorgnormen voor mensen met reumatoïde artritis Vertaling in het: Ingevuld door: E mail: SOC 1 Mensen met symptomen van RA moeten tijdig toegang hebben tot een klinisch specialist/zorgprofessional die bekwaam
Nadere informatieWaarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt genetische aanleg voor sportgedrag een rol? Hoe hangt sportgedrag samen met geestelijke
Nadere informatieSamenvatting Inleiding Methode
Samenvatting Inleiding In de ene familie komt criminaliteit vaker voor dan in de andere. Uit eerder onderzoek blijkt dan ook dat kinderen van criminele ouders zelf een groter risico lopen op het plegen
Nadere informatie13-11-2014. Poster. Belemmeringen in drie categorieën te verdelen: In duo s: 1. Persoonlijke belemmeringen
Poster Jacomijn Hofstra Onderzoeker lectoraat Rehabilitatie en docent Toegepaste Psychologie, Hanzehogeschool Groningen In duo s: Belemmeringen in drie categorieën te verdelen: Wat hindert jongvolwassenen
Nadere informatieHervorming geestelijke gezondheidszorg 107 voor volwassenen Toekomstige hervorming voor kinderen Sector Arbeids- & Organisatiepsychologie
Deontologische vragen m.b.t. samenwerken in teams en netwerken Prof. Adélaïde BLAVIER, PhD Centre d Expertise en Psychotraumatismes et Psycho-Légale Département de Psychologie, Université de Liège (ULg)
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals
Nadere informatie