Transparant Neutraal Confronterend Onderwijs Methodiek en lesmateriaal. Met een vak naar onderdak

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Transparant Neutraal Confronterend Onderwijs Methodiek en lesmateriaal. Met een vak naar onderdak"

Transcriptie

1 Transparant Neutraal Confronterend Onderwijs Methodiek en lesmateriaal Met een vak naar onderdak

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 Voorwoord...5 Deel 1 Methodiek Transparant neutraal confronterend onderwijs...7 Visie...7 Uitgangspunten...10 Onderwijs als middel...12 Hoe kan een conflict een doel zijn?...13 Bijlage 1 Afhankelijkheidsproblematiek...15 Inleiding...16 De geschiedenis van het opium gebruik...16 Het junkiesyndroom Opiaten craving. (Trek) Alcohol Een vergelijking tussen alcohol en heroïne Gokverslaving...30 Verslavingszorg...33 Bijlage 2 John Bowlby en Mary Ainsworth Het hechtingsgedragssysteem Verschillen in kwaliteit van de hechting Het kind...43 Bijlage 3 RET-jezelf...44 Deel 2 Lesmateriaal Deelnemers Home Sweet...46 Voorwoord...47 Introductie programma Hoofdstuk 1 Communicatie Wat is communicatie? De eerste spelregel Inhouds- en betrekkingsniveau Verbale en non-verbale communicatie Non-verbale communicatie

3 1.6 Interne en externe ruis De tweede spelregel: Selectief luisteren De derde spelregel:...62 Hoofdstuk 2 Territoriumleer Inleiding Wat is het territorium? De sociale zones van Hall. (1968) Wie mag waar komen?...68 Hoofdstuk 3. Onderhandelen Inleiding Assertiviteit/ subassertiviteit en agressiviteit Onderhandelproces in schema Voorbereiden voor overleg...73 Hoofdstuk 4. Vergaderen Inleiding Agenda structuur De besluitvorming Grondregels voor vergaderen Taken van de gespreksleider Actief luisteren Gedicht luisteren...80 Hoofdstuk 5. Macht en gezag? Inleiding Samenleven op macht Samenleven op gezag De roos van Leary Het S-R-C schema...87 Hoofdstuk 6. Leefbaarheidgebieden en sociale vaardigheden Inleiding Behoefte piramide van Abraham Maslow Maar welke zijn die sociale vaardigheden? De cirkel van teleurstelling Wanneer ben je sociaal vaardig?...94 Hoofdstuk 7. Cultuur Inleiding Cultuur zoals wij het kennen Overeenkomsten en verschillen

4 7.4 Cultuurpatronen Het kijken naar culturen Subculturen Cultuuroverdracht Andere Cultuur Opdrachten Cultuur: Vragen lijst Hoofdstuk 8. Eindopdracht Inleiding Vragen t.b.v. portfolio Bronnenvermelding Video confrontatie driehoeksgesprekken Deel 3 Module: Sport & spel Sport en Spel binnen het Home Sweet Home project Inleiding Spelvormen

5 Voorwoord Naast regulier onderwijs, komt het steeds vaker voor dat er op projectbasis kansen geboden worden voor mensen die niet makkelijk in te passen zijn binnen het reguliere onderwijs. Dat moeilijk in kunnen passen heeft niet te maken met ontbrekende cognitieve capaciteiten maar meer met het ontbreken van sociaal-maatschappelijke vaardigheden. Met dat uitgangspunt in het achterhoofd betekent dit voor docenten een verandering in het denken en werken. Namelijk waar onderwijs doorgaans het doel is, wordt nu de persoonlijke vorming van de deelnemers het doel en het onderwijs een middel. Deelnemers hebben vaker geprobeerd deel te nemen aan reguliere trajecten. Scholing, wonen, arbeid, steeds gaat het mis omdat iets wordt aangeboden in praktische zin. Wel een huis, maar er wordt niet geleerd wat je moet met eenzaamheid. Wel een baan, maar er wordt niet geleerd hoe je je dient verhouden tot anderen binnen sociale structuren. Het traject dat het Albeda is aangegaan met het CVD Home Sweet Home probeert juist die valkuilen op te zoeken. Ook dat betekent een verschuiving in het werken en denken van docenten. Daar waar binnen het reguliere onderwijs conflicten meestal worden vermeden, dienen ze nu juist te worden opgezocht. Transparant neutraal confronterend onderwijs, betekent helder communiceren op een wijze die ontdaan is van elke lading maar wel aanspoort tot naar binnen gekeerd denken en handelen en beoogt een vergroting van zelfredzaamheid. Op zich een prachtige zin maar hoe creëer je voortdurend conflicten zonder te belanden in escalaties? Wat volgt is een visie en handvaten die een ondersteuning kunnen betekenen in het werken met de doelgroep. Gebruik makend van de methodiek, transparant neutral confronterend onderwijs, heeft het Albeda College de doelgroep van het project Home Sweet Home lesgegeven. Dit onderdeel is een weergave van het gegeven onderwijs en is als volgt opgebouwd: Methodiek Transparant neutral confronterend onderwijs Module lesmateriaal onderwijs Module sport en spel - 5 -

6 Voor dat ik je veel leesplezier toewens, wil ik nog toevoegen dat er nog veel ruimte is voor aanvullingen en opmerkingen. Bij deze is een ieder dus van harte uitgenodigd om hardop mee te denken. Albeda Rotterdam - 6 -

7 Deel 1 Methodiek Transparant neutraal confronterend onderwijs Visie De deelnemers van het project HSH (Home Sweet Home) kenmerken zich door een sterke overlevingsdrang. In de drang tot overleven wordt door de deelnemers geen onderscheid meer gemaakt tussen situaties waarin het overlevingsmechanisme gepast of ongepast is. gedrag voortkomend uit de opvatting dat alle gedrag geoorloofd is zolang het drugs of het effect van drugs oplevert. (Zie Junkiesyndroom van Epen / Noorlander) Concreet betekent dit dat de deelnemer er op is gericht zijn behoeften te (laten) bevredigen op momenten dat het voor de deelnemer nodig is. Daarbij zal hij geen of weinig oog hebben voor de mogelijkheden en gevoelens van anderen. ( Als je nu niet doet wat ik nodig heb, ben je tegen mij! ) Dit gedrag moet niet primair worden gezien als een negatieve factor, immers op straat betekent dit gedrag de enige manier om een persoonlijk territorium te kunnen ervaren waarbinnen een (bescheiden) vorm van autonomie mogelijk is. Het ontbreken van eerste en dagelijkse basisbehoeften als vanzelfsprekendheid, levert de basis voor een voortdurende interne spanning, die vervolgens bijdraagt aan het centraal zetten van het ik in elke situatie. Zoals gezegd moet dit gedrag vanuit de beginsituatie worden uitgelegd als een vorm van intelligent handelen en met respect worden bejegend. Het intelligent handelen zit in het feit dat de deelnemers in staat zijn (soms vele jaren) onder hoge druk in een mentaal en fysiek gevaarlijke omgeving te overleven. Het respect voor de noodzaak van dit gedrag moet aan de basis liggen van de samenwerking met deze doelgroep. Door aan de ene kant ruimte te bieden voor de actuele realiteitsbeleving van de deelnemers (die realiteit is: Als ik niet aanval wordt ik aangevallen! ) (negatieve draagkracht/ draaglast verhouding), kan aan de andere kant ruimte ontstaan voor het opdoen van ervaring in het beïnvloeden van situaties door het maken van keuzen

8 Door corrigerende leerervaringen ontstaat een nieuw realiteitsbesef. (die realiteit kan zijn: Ik kan onderscheid maken tussen levensbedreigende en niet levensbedreigende situaties en dus kan ik mijn reacties daarop afstemmen! ) (positieve draagkracht/ draaglast verhouding). Het respect, zoals eerder genoemd, dient nimmer gezien te worden als vrijbrief voor de deelnemer om niets meer te hoeven. Begrip en respect zijn in deze niet gelijk aan de begrippen tolerantie en acceptatie. De gevoelens van de deelnemers zijn altijd wel acceptabel en te tolereren maar het gaat om de manier waarop zij die gevoelens delen met de omgeving. De contacten die deelnemers doorgaans hebben met hun omgeving zijn economisch van aard. Jij hebt iets wat ik nodig heb en dus gaan we met elkaar om! Het delen van huis en haard met lotgenoten gebeurt ook vaak om die reden. Maar door de economische drijfveer vindt er nauwelijks hechting plaats m.b.t. het aangaan van (intieme) relaties. (zie bijlage Bolwby/ Ainsworth) Relaties worden zonder pardon (teleurgesteld) verbroken wanneer de economie ten nadele uitvalt van de deelnemers. De deelnemers zullen (onbewust of bewust) op dezelfde manier een relatie aan proberen te gaan met docenten. De deelnemers voelen allen een sterke drang naar aansluiting en deelname aan het maatschappelijke leven. Het probleem lijkt niet zozeer de omgeving te zijn als wel de deelnemer zelf. Zij zijn vaak in meerdere situaties in staat gebleken deelname te realiseren. Een huis, werk en inkomen blijken op termijn altijd weer te regelen, echter het instant houden van een dergelijke situatie mislukt keer op keer. De deelnemers zelf hebben daarover het idee dat vooral externe factoren debet zijn aan het mislukken van de zoveelste poging. Voor de deelnemers is het uiterst interessant om de docent mee te krijgen in het benaderen van problemen vanuit externe factoren. (externe factoren = machteloosheid). Het kweekt empathie en stimuleert de docent zich in te spannen voor de deelnemer. (spelletje 1, 2 en 4 zie bijlage.) Hoewel er soms externe factoren een rol spelen moet toch steeds helder worden voorgespiegeld dat: niemand kan ontsnappen aan die realiteit. zij er in feite op gericht zijn oude ontsnappingsroutes te perfectioneren of nieuwe te ontwerpen

9 Hoewel er niet per definitie van uit moet worden gegaan dat dit proces zich bewust afspeelt, blijft het resultaat het zelfde. Doelen worden niet of zelden blijvend gerealiseerd. Respect tonen vanuit begrip en de gevolgen ondersteunen in de vorm van slechts praktische hulp, betekent dat je dit hardnekkige denksysteem niet alleen doet standhouden maar in de kern verergert. Bijvoorbeeld: Deelnemer: Ik zoek een huis. Hulpverlener: Kom we gaan een huis zoeken! (2 maanden erna) Deelnemer: Ze hebben me uit mijn huis gezet, wat nu? Hulpverlener: Ik bel wel even rond! Een oude hulpverleners valkuil die met de beste bedoelingen enorme schade teweeg brengt. Het spanningsveld speelt zich af tussen enerzijds het begrijpen van de enorme veldslag die elke dag moet worden geleverd en de eenzaamheid die daar uit voortvloeit, en anderzijds benadrukken dat ondanks het voorgaande de bevrijding van deze cirkel ligt in het bewust worden, dat niet de slachtofferrol centraal moet staan maar de gevolgen van keuzes die gemaakt worden door de deelnemers zelf(daderrol). Het laatste wordt inhoudelijk belicht in de bijlage, onderdeel RET jezelf van Jan Verhulst. Met het besef dat niet de stimulus gedrag bepaalt maar de (persoonlijke) respons, komt de verantwoordelijkheid terug binnen het bereik van de deelnemer en ontstaat er ruimte voor autonomie

10 Uitgangspunten 1. Docenten experimenteren. Docenten, durven vanuit deskundig- en bekwaamheid in overleg, te experimenteren met het toepassen van interventietechnieken. Het experimenteren gebeurt puur vanuit methodische overwegingen. 2. Onderwijs als middel. Misschien wel het belangrijkste uitgangspunt is dat de trainer zich moet doordringen van het feit dat nimmer het onderwijs het doel mag worden binnen de training. Het is een middel dat dynamiek genereert d.m.v. rollenspelen die overeenkomt met het dagelijkse gedrag van de deelnemer, waardoor binnen een veilige omgeving mogelijkheden ontstaan om te leren. 3. De docent kent spelletjes. De docent is op de hoogte van de spelletjes die (onbewust of bewust) worden gespeeld om weg te blijven van de confrontatie met het zelf (zie onderdeel Junkiesyndroom). 4. Transparante communicatie. Met de deelnemer wordt transparant gecommuniceerd over doelen en methodieken. Er is geen dubbele agenda. Wel zijn uiteraard communicatie technieken geoorloofd in de vorm van vragenpatronen die kunnen leiden tot momenten van inzicht. 5. Neutraal reflecteren. Het gedrag van deelnemers kunnen allerlei gevoelens oproepen zoals angst, chantage, splitting enzovoorts. Deze gevoelens dienen direct op neutrale wijze te worden terug gegeven aan de deelnemer, om de deelnemer in staat te stellen te leren ervaren welke gevolgen zijn/haar gedrag hebben op de omgeving. 6. Docent is middel. Gelijk hebben is nooit het zelfde aan gelijk krijgen. De wijze van beargumentering en de gevoelsbeleving daarbij bepaald de waarde. Zo is de docent zelf ook steeds een middel en dient zich zo beschikbaar te stellen. Deelnemers moeten leren handelen in het rijtje voelen, denken en handelen vanuit assertiviteit. Subassertiviteit en agressie zijn begrippen die qua gedrag niet aanvaardbaar zijn

11 7. De deelnemer is verantwoordelijk. De deelnemer heeft altijd een keuze en is en blijft verantwoordelijk voor het eigen handelen en gedrag. 8. Splitting. Een deelnemer zal proberen de docent voor zich te winnen en gebruikt daarvoor de spelletjes. Een die in de bijlage niet genoemd wordt is splitting. Voor een deelnemer is het reuze handig wanneer een docent verondersteld hem wel te begrijpen terwijl de andere docenten dat niet doen. Zo is er altijd iemand voor hem aan het werk ook als hij zelf niet aanwezig is. Voor de docenten geldt: 1. er is nooit sprake van exclusief contact en 2. zij zijn zich ervan bewust dat deelnemers relaties aangaan op basis van economie. 9. Gesprekken wel, discussies niet. De docent nodigt consequent het hebben van gesprekken uit en wijst consequent het hebben van discussies af. Bij elke interventie van deze aard legt de docent transparant en neutraal confronterend uit waarom het een wel goed voelt en het ander niet. De docent is daarbij in staat zijn/ haar eigen gevoelsbelevingen terug te geven aan de deelnemer. (zie uitgangspunt 6) 10. Hitteprojectielen worden niet gevolgd. Deelnemers klagen soms dat zij werkelijk geen keuzes hebben. Ik mag alleen meedoen op jou manier! Dergelijke uitspraken vallen onder het kopje taal als hitteprojectiel. Daarmee wordt bedoeld dat de docent wordt afgeleid van het daadwerkelijke onderwerp ( ik weet niet hoe ik mee moet doen! ) en zich richt op de afleiding. Een voorbeeld daarvan is: Docent: Ben je werkelijk aan het zoeken naar een oplossing, of ben je bezig de zaken zo ingewikkeld te maken dat je niets meer hoeft? Deelnemer: Maar meneer ik heb u toch verteld dat het slecht gaat met mijn moeder! In dit voorbeeld zet de deelnemer de docent voor een lastig gevoelsdilemma. Niet reageren op de situatie van de moeder is wel erg koud, het onderwerp aansnijden in zulke moeilijke tijden wel heel dwingerig, e.e.a. laten liggen voelt ook niet goed enzovoorts. Het is aan de docent om dit te doorzien, te benoemen en terug te geven aan de deelnemer

12 Onderwijs als middel De visie op de doelgroep geeft een beeld van de huidige situatie van de deelnemers en een aantal voorstellen over waar de docent op alert dient te blijven. De uitgangspunten zijn ter ondersteuning bedoeld en kunnen worden gezien als gereedschappen tijdens het methodisch handelen. Met de keuze dat onderwijs een middel wordt en geen doel op zich, kan een gevolg daarvan zijn dat de interventies van de docenten een therapeutisch karakter krijgen. Immers is de opzet de deelnemers te helpen vormen tot individuen, die na het volgen van de training zich staande kunnen houden in allerlei systemen zoals wonen, scholing, arbeid enzovoorts. Toch moet het therapeutische karakter zo veel mogelijk vermeden worden. De training is geen therapie in de traditionele betekenis van het woord maar moet eerder benaderd worden als een praktische cognitieve vorming. Bijvoorbeeld: Ik doe het altijd zo, gevolgd door de vraag, heeft dat het gewenste gevolg?. Door de achtergrond van de deelnemers, en eventuele oorzaken die daar liggen in relatie tot de problemen in het heden, geen rol te laten spelen tijdens de training, wordt het mogelijk los van het therapeutische karakter te werken. De deelnemer heeft soms weinig inzicht over het eigen handelen. Het falen van initiatieven wordt meestal veroorzaakt door externe factoren, althans zo is de beleving in het algemeen. Om die reden zal de deelnemer bijvoorbeeld eerder de vraag stellen: Kunt u mij leren solliciteren? en niet de vraag: Kunt u mij leren mijzelf beter te verhouden tot autoriteiten? Voor de docent levert dit soort momenten interessante keuzen op. Beide problemen zijn in dit voorbeeld aan de hand: 1. de deelnemer weet niet hoe hij moet solliciteren en 2. de deelnemer is niet in staat zich te verhouden tot autoriteiten. Binnen het reguliere onderwijs zou een logische keuze zijn, wij leiden mensen op door ze kennis aan te bieden, wat mensen doen met die kennis is niet de verantwoordelijkheid van de school. Nu echter dient de vraag centraal te staan: Is de deelnemer toe aan het ontvangen van de kennis of moet er eerst nog iets anders worden beïnvloed in het denken/ handelen van de deelnemer? Voordat de docent inspeelt op een concrete vraag, zal steeds eerst het antwoord op de voorgaande vraag moeten worden beantwoord. Dit zou je conflictgericht onderwijs kunnen noemen. Waarbij het opzoeken van het conflict het doel is en het onderwijs een middel om de conflicten te kunnen veroorzaken

13 Hoe kan een conflict een doel zijn? Het woord conflict moet niet in verband worden gebracht met het woord escalatie. Het doel mag natuurlijk nooit zijn dat er escalaties ontstaan. Het conflict moet meer worden gezien als een neutraal gegeven dat zonder positieve of negatieve lading wordt aangeboden. Praktijkvoorbeeld: Deelnemer: Ik ga stoppen met drinken, want ik heb een baan gevonden! Docent: Mooie intentie. (Het woord intentie is bewust gekozen om te zien of er sprake is van een weloverwogen keuze of een zoveelste naïeve poging.) Deelnemer: Het is geen intentie, ik ga echt stoppen! (de deelnemer reageert enigszins allergisch op het woord intentie en legt de nadruk op stoppen, inhoudelijk blijft het stil) Docent: Is dit de eerste keer dat je dat probeert? (begin van een vragenreeks die moet leiden tot het conflictmoment) Deelnemer: Nee, maar de vorige keren speelde er allerlei problemen en dat is nu niet zo. (de deelnemer geeft antwoord op een vraag die niet wordt gesteld, het falen ligt buiten zichzelf, het waren de problemen niet hij zelf. Het is belangrijk dit stilzwijgend te signaleren omdat de deelnemer het conflict met antwoorden zelf dient op te zoeken) Docent: Wat gebeurt er lichamelijk met je wanneer je stopt? Deelnemer: Huh? (dit zijn vaak maniertjes om niet te hoeven antwoorden, de docent gaat hierop niet in omdat de deelnemer het werk moet leveren) Docent: Ja dat zal wel een moeilijke vraag zijn voor je. Deelnemer: Nou euh, dan word ik ziek en ik ga heel erg trillen! Docent: Hoe lang duurt dat? Deelnemer: Ben ik wel een tijdje mee zoet. Docent: En hoe ga je dat combineren met je nieuwe baan? (aangekomen bij de kern van het probleem, wat is nu werkelijk de oorzaak de cliënt of de externe oorzaken?) Deelnemer: Nou euh, dat lukt mij echt wel hoor! Docent: Tja, ik vroeg niet of je dat kunt, ik vroeg hoe ga je dat doen? (de deelnemer heeft negen van tien keer geen concreet plan of mensen waarop is terug te vallen. Dit moment kan het conflict worden geïntroduceerd)

14 Of het conflict wel of niet wordt ingebracht door de docent, hangt van een aantal factoren af. Zo is de draagkracht/draaglast verhouding van de deelnemer cruciaal (1). Ook speelt mee of er steun en aansluiting is vanuit de overige groepsleden (2). Verder is het van belang dat de betrokken docenten elkaar goed aanvoelen en een duidelijke rol kiezen (3). 1. De draagkracht/draaglast verhouding kan worden gemeten door de deelnemer tijdens het vragenpatroon steeds goed te blijven observeren. Bijvoorbeeld door niet te reageren op de Huh? van de deelnemer in het voorbeeld en een grap te plaatsen met een confronterend ondertoontje kan twee reacties op roepen. De deelnemer herkent de bedoeling van die interventie en moet zelf even lachen omdat hij herkent wat er gebeurt. Dan is sprake van draagkracht en kan worden doorgegaan. Of de deelnemer begint grote weerstand te vertonen en valt bijvoorbeeld de docent aan op zijn/haar gedrag. In dit geval is er sprake van draaglast en moet worden gestopt met het conflictgericht handelen. 2. Tijdens het vragenpatroon gericht op een groepslid, ontstaat soms herkenning bij de overige groepsleden. Zij beginnen dan aan te sluiten bij het onderwerp met eigen voorbeelden of spannen zich in de hoofdpersoon te helpen komen tot inzicht. In het geval van het voorbeeld bij 1, zullen ook zij het grapje oppikken en mee lachen. In dat geval geeft de groep aan genoeg draagkracht te hebben voor het conflict. Echter soms beginnen groepsleden het onderwerp veilig te maken door algemeen te praten, of beschermen zij de het betrokken groepslid door zich ook te keren tegen de docent. In het laatste geval dient gestopt te worden met het zoeken naar het conflictmoment. Er is dan sprake van draaglast onder de groepsleden. 3. De beide docenten dienen een rolverdeling te hebben. De een gaat het proces aan en de ander verkent het landschap. De docent die het proces aangaat pleegt de interventies met de deelnemer en de groep. De andere docent doet dat slechts wanneer er tekenen worden gesignaleerd van draaglast. Op dat moment moet er de mogelijkheid zijn om van rol te wisselen. Overname van het proces moet nooit gebeuren als het niet echt noodzakelijk is

15 Bijlage 1 Afhankelijkheidsproblematiek

16 Inleiding Als iemand de uitwerking van een drug waardeert, zal hij geneigd zijn het middel regelmatig te gaan gebruiken. Zo kan het gebruik van een drug of een ander genotsmiddel tot een gewoonte worden. Een gewoonte is een gedragspatroon dat regelmatig wordt herhaald maar waarmee men met weinig moeite of moeiteloos kan stoppen. Soms wordt een gewoonte een overheersend onderdeel van het gedrag. Men spreekt dan van verslaving. Verslaving heeft twee belangrijke kanten: de lichamelijke afhankelijkheid en de geestelijke afhankelijkheid. De lichamelijke afhankelijkheid betekent dat het gebruik van de drug verandering in werking van bepaalde lichaamscellen heeft veroorzaakt, zodat deze cellen de stof missen als die niet meer wordt gebruikt. Dat missen leidt tot onaangename gewaarwordingen die men ontwenningsverschijnselen noemt. Vaak treedt tolerantie op voor het gebruik van een drug. Dat betekent dat een steeds grotere hoeveelheid moet worden genomen om hetzelfde effect te verkrijgen. De geestelijke afhankelijkheid van het gebruik van de betreffende stof maakt dat deze de eerste plaats inneemt in het leven van de gebruiker. Alle andere dingen die voor hem belangrijk zijn, moeten daarvoor wijken Bij het niet gebruiken van een stof treedt een onweerstaanbaar verlangen op. De gebruiker is letterlijk de slaaf geworden van een verslavende stof. De geschiedenis van het opium gebruik Een van de oudste historische bronnen die de papaver als slaapwekkend en bedwelmend middel vermeldt is een tekst in spijkerschrift op een Soemerisch kleitafeltje van circa 3500 voor Christus, aldus J..H. van Epen in zijn boek Drugs verslaving en alcoholisme. Ook in het oude Egypte was opium bekend, uit de vertalingen van de beroemde papyrusrollen van Ebert blijkt dat opium in het oude Egypte op grote schaal gebruikt werd. De papaver was in het oude Griekenland speciaal toegewijd aan Thanatos de god van de dood en zijn broer Hypnos, de god van de slaap en aan diens zoon Morfeus, de god van de dromen. De termen hypnotica en morfine die heden ten dagen nog in gebruik zijn, zijn afgeleid van de namen van de goden Hypnos en Morfeus. De Grieken, die meenden dat de slaap een geschenk was van de goden, hadden de gewoonte beelden van deze goden te omhangen met kransen van papavers. De

17 Arabieren namen de gewoonte van het opiumgebruik over van de Egyptenaren. In de vroege middeleeuwen werd opium als medicament op grote schaal voorgeschreven door Arabische medici. Avicenna was de beroemdste en een van de grootste geleerde van die tijd. Hij heeft veel bij gedragen aan de introductie van dit geneesmiddel bij Europese artsen. Wonderwel overleed Avicenna zelf in het jaar 1037 na Christus aan een opium vergiftiging. In Europa werd vanaf de twaalfde eeuw in toenemende mate gebruik gemaakt van opium als medicament. Het werd het essentiële bestanddeel van talrijke geneeskrachtige dranken en aftreksels uit die tijd. Er was vrijwel geen ziekte waarbij opium niet heilzaam werd geacht. De beroemde Paracelsus, die leefde van 1493 tot 1541, maakte enorme propaganda voor het gebruik van opium inde medische praktijk. Hij noemde deze stof: de steen van de onsterfelijkheid en men zegt dat waar hij ook ging, hij altijd opium bij zich had. Als men spreekt over opium gebruik in de historie, dan denkt vrijwel iedereen direct ten onrechte aan China. Naar alle waarschijnlijkheid werd de papaver tot diep in de negentiende eeuw in China slechts als sieraad geteeld. De import van opium van elders was toen door de Chinese regering verboden. Dit verbod gaf aanleiding tot de eerste opium oorlog ( ) Groot-Brittannië trachtte succesvol met geweld de Chinese havens open te breken voor de opium uit de Engelse kolonie India. Niet zo heel lang na deze oorlog waren er miljoenen verslaafden in China. Pas vanaf 1853 werd opium ook in China zelf geproduceerd. Het gebruik van opium als genotsmiddel in Europa dateert vanaf het einde van de achttiende eeuw (J.H. van Epen). In deze tijd verspreidde de gewoonte met name in Engeland zich snel, dit naar alle waarschijnlijkheid op grond van de relaties die Engeland had met zijn kolonie India. In het boek Confessions of an English opium eater, geschreven door De Quincey ( ) manifesteerde zich volgens De Quincey het gebruik van opium zich in alle lagen van de bevolking. Hij noemt in zijn boek diverse beroemdheden uit die tijd, die verslaafd waren aan opium, onder andere: parlementsleden, hoog geplaatste geestelijken, graven, ministers, en beroemde schrijvers. Ook de lagere sociale klasse maakte graag gebruik van de opium. De Apothekers, bij wie De Quincey regelmatig zijn portie opium kwam halen, klaagden dat het aantal klanten dat om opium kwam hand over hand toenam. De Apothekers maakten vooral op zaterdagen grote hoeveelheden pillen klaar om aan de vraag voor het weekeinde te kunnen voldoen. Steeds meer arbeiders maakten gebruik van de opium. Door hun lage lonen verdiende zij te weinig om bier of gin te kunnen kopen. Als zij konden kiezen tussen alcohol of opium gaven de meeste de voorkeur aan opium. Het gebruik van opium leverde overigens in die tijd niet zo erg veel problemen op; de drug

18 was goedkoop en niet, zoals heden ten dagen, illegaal. Met andere woorden, de gebruiker geraakte niet zo snel in de criminele sfeer. Verder veroorzaakte opium geen beschadigingen van organen of weefsels van het lichaam, terwijl ook agressie onder invloed van alcohol, niet voorkwam. Toch waren er in die tijd enkele medici die waarschuwden voor de mogelijke gevolgen van overmatig gebruik van opium. Dit was onder andere Awsiter, apotheker van het ziekenhuis in Greenwich. In tegenstelling tot Engeland, waar opium gewoonlijk werd gegeten of gedronken, werd de stof in Frankrijk gerookt. De Fransen hadden de rook gewoonte overgenomen van het verre oosten; met name de Chinezen hadden het roken van opium geïntroduceerd. Tschaudu of rook opium is een min of meer plastische substantie, waarvan ruwe opium het hoofdbestanddeel is. Deze tschaudu wordt, zoals dit heet, geschoven. Naar alle waarschijnlijkheid hebben zeelieden deze gewoonte vanuit het Verre Oosten naar Frankrijk overgebracht. Rond 1840 waren in Parijs en in de havensteden, zoals Le Havre, Bordeaux en Marseille diverse opiumkitten. Tot diep in de twintigste eeuw is in Frankrijk het schuiven van opium een traditie gebleven, getuige onder andere de opmerkingen Jean Cocteau in zijn beroemde dagboek schreef. In Marseille bij de Anamieten schuift men met een rook gerei, dat geschikt is om de politie op een dwaalspoor te brengen (men maakte onder andere gebruik van een gasbuis, een doorboord monsterflesje likeur en hoedenspelden). In de negentiende eeuw is het scheikundigen gelukt om een aantal zuivere stoffen uit ruwe opium af te scheiden, men noemt deze stoffen alkaloïden. De belangrijkste van deze stoffen was morfine. Dit krachtige pijnstillende middel werd omstreeks 1805 door sarturner uit de ruwe opium geïsoleerd. In 1898 heeft de Duitse scheikundige Praser uit morfine, heroïne bereid. Aanvankelijk was men over deze stof bijzonder enthousiast; het bleek in de praktijk een bijzonder krachtig en efficiënt pijnstillend middel te zijn. Helaas heeft men aanvankelijk gedacht dat heroïne in het geheel niet verslavend zou werken. Het tegendeel bleek waar (J.H.v Epen) ; met name in de Verenigde Staten zijn vanaf 1915 talloze mensen aan deze stof verslaafd geraakt. Niet alleen de ontdekking van heroïne maar ook de uitvinding van de injectienaald, is van belang geweest bij de snelle uitbreiding van de verslaving aan opiaten. Door onderhuidse injecties dan wel injecties in de ader werd het mogelijk de stof veel sneller in de bloedbaan te brengen, dan mogelijk was door het middel te roken of te eten. Het is juist de injectie methode, die bij opiatengebruikers een dergelijke enorme schade heeft aangericht. In Nederland bestonden er van oudsher enkele opiumhaarden: het Binnentantammerkwartier in Amsterdam en Katendrecht in Rotterdam. Aanvankelijk ging het hoofdzakelijk

19 om Chinezen, evenals een gering aantal aan opium verslaafde prostituees en anderen. De Chinezen schoven de opium, de andere categorie gebruikers losten veelal plakjes opium op in hete koffie. Bij de opkomst van het drugsprobleem in Nederland ging een aantal marihuana-, hasj-, LSD- en speedgebruikers ertoe over bij de chinezen plakjes opium te kopen. De prijs van opium was in die tijd laag, hoewel opium gebruik duurder was dan het gebruik van cannabisproducten: met een plak opium van tien gulden deed men een dag, voor een tientje stuf was men een week lang stoned. Een aantal speedgebruikers die zich de gewoonte van het intraveneus drugsgebruik hadden aangewend, gingen plakjes opium oplossen en spuiten. Bij gebruikers die dagelijks opium spoten, werden wel na het stoppen ontwenningsverschijnselen gesignaleerd, hoewel dit nog betrekkelijk zelden voorkwam. Gedurende de periode van de plakjes opium baarde het opium gebruik de hulpverlening nauwelijks zorgen. De problemen die zich voordeden met drugsgebruikers waren de problemen rond de flippende tripmiddelen gebruikers, evenals de problemen van agressie, psychose, lichamelijke uitputting bij speedgebruikers. In 1972 verscheen de heroïne op het toneel. Er wordt verondersteld dat Chinezen uit Hong Kong en Singapore, verenigt in triades, hun kans schoon zagen en het gebruik van heroïne op grote schaal begonnen te pushen. Opvallend was, dat de prijs van heroïne in Nederland aanvankelijk zeer laag was. Heroïne was voor zover niet gratis of vrijwel gratis verkrijgbaar, goedkoper dan cannabisproducten, tripmiddelen, speed en opium. Desondanks deze lage prijzen konden de dealers en pushers aanvankelijk hun koopwaar nauwelijks kwijt aan gebruikers: Over het algemeen was de jeugd in Nederland goed voorgelicht over het verschil tussen soft en hard drugs. Het duurde echter niet lang of de meeste opiumspuiters gingen heroïne proberen en het zelfde was het geval met de meeste gebruikers uit de toenmalige speed- en LSD scène. Binnen enkele jaren had de heroïne in ons land het gebruik van vrijwel alle illegale drugs (behalve cannabisproducten) grotendeels verdrongen, cocaïne word pas omstreeks halverwege de jaren tachtig steeds belangrijker. Gedurende vele jaren is het opiatengebruik, met name het intraveneus heroïnegebruik, het belangrijkste drugprobleem in ons land geweest. De belangrijkste verandering is de afname van het intraveneuze gebruik geweest. Terwijl in de laatste helft van de jaren zeventig en in de eerste helft van de jaren tachtig er vrijwel uitsluitend intraveneuze gebruikers werden opgenomen in afkickcentra en therapeutische gemeenschappen, neemt sedertdien het aantal shotters met het jaar af. De laatste tijd zijn intraveneuze gebruikers bepaald een uitzondering. Het chinezen als toedieningsmethodiek heeft het shotten grotendeels verdrongen. Intraveneuze gebruikers hadden achttien tot drieëntwintig jaar geleden een hoge status in de verslaafdenwereld, vandaag de dag worden spuiters eerder als paria s beschouwd:

Inhoudsopgave. Inhoudsopgave...2 Inleiding...6. Deel 1 Methodiek...9

Inhoudsopgave. Inhoudsopgave...2 Inleiding...6. Deel 1 Methodiek...9 Train de Trainer Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 Inleiding...6 Deel 1 Methodiek...9 Introductie...10 Visie...11 Uitgangspunten...14 Onderwijs als middel...16 Hoe kan een conflict een doel zijn?...18 Deel

Nadere informatie

Achtergronden. De verslaving. Controleverlies

Achtergronden. De verslaving. Controleverlies Achtergronden We beschouwen verslaving vandaag als een ziekte. Door veranderingen in de hersenen zijn verslaafden niet goed in staat om hun innamegedrag onder controle te houden. Een verslaafde drinker

Nadere informatie

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms

Nadere informatie

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN In deze huiswerkopdracht wordt uitgelegd wat leefregels en ik-ben-opvattingen zijn en het belang ervan bij het doorbreken van gewoontepatronen. Een voorbeeld van Marjolijn illustreert hoe leefregels en

Nadere informatie

KINDEREN LEKKER IN HUN VEL

KINDEREN LEKKER IN HUN VEL KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een

Nadere informatie

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt

Nadere informatie

speciaal onderwijs lesbrief alcohol UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL

speciaal onderwijs lesbrief alcohol UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL speciaal onderwijs UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (00) 67 1 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL inhoud LES 1: KENNISMAKING MET ALCOHOL SOORTEN DRANK DE WERKING VAN ALCOHOL 4 DE GEVOLGEN VOOR

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op

Nadere informatie

J.H. van Epen De drugs van de wereld de wereld drugs. 2e herziene druk

J.H. van Epen De drugs van de wereld de wereld drugs. 2e herziene druk J.H. van Epen De drugs van de wereld de wereld van de drugs 2e herziene druk Samsom Stafleu Alphen aan den Rijn/Brussel 1988 Woord vooraf 1 Algemene gezichtspunten 1.1 Definitie van het begrip drug 1.2

Nadere informatie

Mijn hersenletsel. Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting:

Mijn hersenletsel. Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Toelichting: Mijn hersenletsel Ik heb moeite met het vasthouden of verdelen van mijn aandacht. Ik ben snel afgeleid. Ik heb moeite om alles bij te houden/de wereld gaat zo snel. Ik heb moeite met flexibiliteit en veranderingen.

Nadere informatie

Bespreken van situaties

Bespreken van situaties Bespreken van situaties U heeft met de leerlingen de website over alcohol, roken en drugs doorlopen. Dit zijn onderwerpen die leerlingen bezighouden en waar ze onderling over praten. Toch is het goed om

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben

Nadere informatie

Bewust Omgaan met een Verslaving

Bewust Omgaan met een Verslaving Bewust Omgaan met een Verslaving Dit stuk biedt enkele handvatten om bewust te leren omgaan met je verslaving. Misschien denk je op dit punt wel dat je er niet mee om wil léren gaan, maar dat je er gewoon

Nadere informatie

Je bent jong en je wilt wat!

Je bent jong en je wilt wat! Je bent jong en je wilt wat! Logisch, je voelt je geen sukkel. Je bent jong, je zit vol energie en je wilt eruit halen wat er uit dit leven te halen valt. Plezier maken, feesten en doen waar je zin in

Nadere informatie

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein. Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact

Nadere informatie

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen Voor vragen over alcohol, illegale drugs, gokken en medicijnen: De DrugLijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09

Nadere informatie

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen.

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen. Theoreasy de theorie is eenvoudig. Je gaat ontdekken dat het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen denken en doen dé sleutel is tot a beautiful way of life. Als je nog steeds hoopt dat oplossingen

Nadere informatie

1.1 Relatie verslaving

1.1 Relatie verslaving 1.1 Relatie verslaving Typering Iemand wordt relatieverslaafd genoemd als hij denkt niet zonder relatie te kunnen leven. Soms zijn mensen zo afhankelijk van een relatie, dat ze er alles voor doen om die

Nadere informatie

Timemanagement? Manage jezelf!

Timemanagement? Manage jezelf! Timemanagement? Manage jezelf! Trefwoorden Citeren timemanagement, zelfmanagement, stress, overtuigingen, logische niveaus van Bateson, RET, succes citeren vanuit dit artikel mag o.v.v. bron: www.sustrainability.nl

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

11 Omgaan met verbale agressie

11 Omgaan met verbale agressie 11 Omgaan met verbale agressie AGRESSIE Praktijkinformatie Welke vormen zijn er? Hoe buig je opkomende verbale agressie om? Hoe en wanneer stel je je grens? EN Omgaan met verbale agressie Tip 1 Herken

Nadere informatie

Inleiding. Bron: Nationale Drugsmonitor Jaarbericht 2007. Uitgave van Trimbosinstituut

Inleiding. Bron: Nationale Drugsmonitor Jaarbericht 2007. Uitgave van Trimbosinstituut : Alcohol, roken en drugs Inleiding In onze maatschappij zijn het gebruik van alcohol en andere drugs heel gewoon geworden roken en het drinken van alcoholische dranken gebeurt op recepties, feestjes,

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Is AA wat voor u? U beslist!

Is AA wat voor u? U beslist! Is AA wat voor u? U beslist! U alleen kunt beslissen of het AA-programma, de manier van leven in AA, zin voor u heeft en of het u kan helpen. Het is een beslissing die u zelf moet nemen. Wij kwamen bij

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl

FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 8 Ten geleide 10 Inleiding 12. Hoofdstuk 1 Persoonlijke grenzen: Wat we eronder verstaan en hoe ze worden gevormd 16

Inhoud. Voorwoord 8 Ten geleide 10 Inleiding 12. Hoofdstuk 1 Persoonlijke grenzen: Wat we eronder verstaan en hoe ze worden gevormd 16 Inhoud Voorwoord 8 Ten geleide 10 Inleiding 12 Hoofdstuk 1 Persoonlijke grenzen: Wat we eronder verstaan en hoe ze worden gevormd 16 Hoofdstuk 2 Hypnotherapie: Een reis naar binnen 30 Hoofdstuk 3 Het behandelplan:

Nadere informatie

Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering

Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Albert Schweitzer ziekenhuis mei 2009 pavo 0202 Inleiding Als u last heeft van een burn-out door stress op het werk kunt u de therapiegroep werkstresshantering

Nadere informatie

Voorkómen van huiselijk geweld

Voorkómen van huiselijk geweld Voorkómen van huiselijk geweld hoe profiteren we van wetenschappelijke kennis? Nico van Oosten senior adviseur Huiselijk en Seksueel Geweld Movisie There is nothing more practical than a good theory (Kurt

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Motiverende gespreksvoering

Motiverende gespreksvoering Motiverende gespreksvoering Naam Saskia Glorie Student nr. 500643719 SLB-er Yvonne Wijdeven Stageplaats Brijder verslavingszorg Den Helder Stagebegeleider Karin Vos Periode 04 september 2013 01 februari

Nadere informatie

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN EXCLUSIEF PROGRAMMA OVERZICHT 2016 LEF IN ACTIE Ontdek waarom het zo moeilijk is je hart te volgen en heb het lef dit toch te doen! De achtergrond van het programma Jij weet dat

Nadere informatie

Kind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen!

Kind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind & echtscheiding Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind in een echtscheidingssituatie Per jaar belanden ongeveer 70.000 kinderen in een echtscheiding. De gevolgen van een echtscheiding

Nadere informatie

Informatie en advies voor ouders

Informatie en advies voor ouders Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt

Nadere informatie

Samen eenzaam. Frida den Hollander

Samen eenzaam. Frida den Hollander Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben

Nadere informatie

Afgesproken verdeling van de boeken over de groepen

Afgesproken verdeling van de boeken over de groepen DE KANJERTRAINING. Op de Jozefschool wordt er in alle groepen kanjertraining gegeven. Alle leerkrachten zijn gecertificeerd. Doel van de Kanjertraining? Deze werkwijze biedt lln. kapstokken aan om beter

Nadere informatie

Slecht nieuws goed communiceren

Slecht nieuws goed communiceren Slecht nieuws goed communiceren M A N U K E I R S E F A C U L T E I T G E N E E S K U N D E, K U L E U V E N Waarheid is een van de meest krachtige medicamenten waarover men beschikt, maar men moet nog

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er

Nadere informatie

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten. Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij

Nadere informatie

SIPP persoonlijkheidsvragenlijst

SIPP persoonlijkheidsvragenlijst SIPP persoonlijkheidsvragenlijst Deze vragenlijst bestaat uit een aantal stellingen. Deze stellingen hebben betrekking op de laatste 3 maanden. Door per stelling aan te geven in hoeverre u het hier bent,

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

Wat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt.

Wat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt. Hoofdstuk 7 Emoties Nu is het tijd om door te gaan. Je hebt je dwarslaesie, je bent hopelijk klaar met al de medische dingen, nu is het tijd om ook je gevoelens aandacht te geven. Dus: ga lekker zitten,

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

Vragenlijst Depressie

Vragenlijst Depressie Vragenlijst Depressie Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken die in groepen bij elkaar staan (A t/m U). Lees iedere groep aandachtig door. Kies dan bij elke groep die uitspraak die het best

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

1 Wat is er met me aan de hand? 11

1 Wat is er met me aan de hand? 11 Leven met een alcoholprobleem 07-03-06 09:25 Pagina 7 Inhoud Voorwoord 1 Wat is er met me aan de hand? 11 Typerend beeld van de kwaal 11 Symptomen 12 Vroege en late symptomen 14 Diagnostiek 14 Een paar

Nadere informatie

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Succesvol Veranderen 1

Succesvol Veranderen 1 Succesvol Veranderen 1 CPO netwerk Utrecht, 22 mei 2017 2 Succesvol veranderen Zonder beweging verandert niets! Succesvol veranderen vraagt om het nemen van de juiste stappen. Succesvol veranderen is in

Nadere informatie

6,1. Werkstuk door een scholier 1948 woorden 6 maart keer beoordeeld. Drugs, wat, hoe en waarom? Wat iedereen over drugs zou moeten weten:

6,1. Werkstuk door een scholier 1948 woorden 6 maart keer beoordeeld. Drugs, wat, hoe en waarom? Wat iedereen over drugs zou moeten weten: Werkstuk door een scholier 1948 woorden 6 maart 2000 6,1 367 keer beoordeeld Vak Biologie Drugs, wat, hoe en waarom? Wat iedereen over drugs zou moeten weten: Veel mensen zijn bang voor drugs. Dat is jammer.

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het gaat om aanraken vandaag. Aanrakingen die mensen beter maken. Heilzame, helende aanrakingen.

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het gaat om aanraken vandaag. Aanrakingen die mensen beter maken. Heilzame, helende aanrakingen. Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het gaat om aanraken vandaag. Aanrakingen die mensen beter maken. Heilzame, helende aanrakingen. De verhalen van vandaag uit het evangelie van Marcus

Nadere informatie

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.

Nadere informatie

namens Jellinek dank voor uw uitnodiging

namens Jellinek dank voor uw uitnodiging namens Jellinek dank voor uw uitnodiging Bani da Lima - Ahrendt Manager Behandelzaken JellinekMinnesota Franca Hasenbos Manager Bedrijfsvoering Jellinek Gooi- en Vechtstreek & JellinekMinnesota Onderwerpen

Nadere informatie

Arrangement 1 De Luisterthermometer

Arrangement 1 De Luisterthermometer Arrangement 1 De Luisterthermometer DEEL 1 De manager Naam: Organisatie: Datum: Luisterprincipe 1 Luisteren begint met luisteren naar jezelf 1.1 Inventariseren van stemmen Vertel eens van een situatie

Nadere informatie

Stap 6: Wat is de kernovertuiging?

Stap 6: Wat is de kernovertuiging? E-Learning: Hoe krijgen ze me zo gek als leidinggevende? Module 7/9 Stap 6: Wat is de kernovertuiging? De relevante vraag is hier: wat is het ergste wat er kan gebeuren als hij zijn controledrang loslaat?

Nadere informatie

speciaal onderwijs lesbrief drugs UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL

speciaal onderwijs lesbrief drugs UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL speciaal onderwijs UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL inhoud LES 1: KENNISMAKING MET DRUGS 3 SOORTEN DRUGS 3 WAT DOEN DRUGS? 4 VERSLAAFD AAN DRUGS

Nadere informatie

ogen en oren open! Luister je wel?

ogen en oren open! Luister je wel? ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen.

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen. Bijlage 11 Voorbeeld informatie VHT: Bouwstenen voor geslaagd contact Informatie Video - hometraining Belangrijke begrippen initiatieven herkennen volgen ontvangstbevestiging beurt verdelen leidinggeven

Nadere informatie

VRAGENLIJSTEN. Verlatingsangst - Pagina 57. Wantrouwen en Misbruik - Pagina 79

VRAGENLIJSTEN. Verlatingsangst - Pagina 57. Wantrouwen en Misbruik - Pagina 79 Verlatingsangst - Pagina 57 1 Ik ben vaak bang dat de mensen die me dierbaar zijn me zullen verlaten 2 Ik klamp me aan mensen vast omdat ik bang ben om in de steek gelaten te worden 3 Er zijn te weinig

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

Zonder dieet lekkerder in je vel!

Zonder dieet lekkerder in je vel! Zonder dieet lekkerder in je vel! Vijf vragen en vijf stappen om te ontdekken hoe je jouw eetpatroon kunt veranderen en succesvol kunt afvallen. Overgewicht neemt ernstige vormen aan, veel volwassenen

Nadere informatie

Project Alcohol 2014

Project Alcohol 2014 Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier

Nadere informatie

Training. Vergaderen

Training. Vergaderen Training Vergaderen Halide Temel 1-5-2014 Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelen 4 Deelnemers 4 Werkvormen 4 Programma 4 Voorstellen & introductie 5 Opdracht Luciferspel 6 Theorie 7 Opdracht - Vergaderen 12

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

2 Training of therapie/hulpverlening?

2 Training of therapie/hulpverlening? Bewustwording wordt de sleutel voor veranderen Peter is een zeer opvallende leerling die voortdurend conflicten heeft met medeleerlingen en de schoolleiding. Bij een leerlingbespreking wordt opgemerkt

Nadere informatie

Taboe. Door mijn verhaal te vertellen wil ik graag het taboe verbreken, dat heerst over mensen die getraumatiseerd zijn door hun verleden.

Taboe. Door mijn verhaal te vertellen wil ik graag het taboe verbreken, dat heerst over mensen die getraumatiseerd zijn door hun verleden. Taboe Door mijn verhaal te vertellen wil ik graag het taboe verbreken, dat heerst over mensen die getraumatiseerd zijn door hun verleden. Sommigen hebben er angst-, dwangmatige of psychische stoornissen

Nadere informatie

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder

Nadere informatie

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?

Nadere informatie

Zelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities

Zelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities Zelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities De Twaalf Tradities zijn voor de groep wat de stappen zijn voor het individu. De tradities helpen om het programma van herstel levend en succesvol

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

Inhoud Pesten op de (voetbal)club... 3 De trainer... 3 De verenigen... 3 Wat is pesten?... 3 Het SOVA-model... 3 Het SOVA-model... 4 Eerste fase...

Inhoud Pesten op de (voetbal)club... 3 De trainer... 3 De verenigen... 3 Wat is pesten?... 3 Het SOVA-model... 3 Het SOVA-model... 4 Eerste fase... Pesten Inhoud Pesten op de (voetbal)club... 3 De trainer... 3 De verenigen... 3 Wat is pesten?... 3 Het SOVA-model... 3 Het SOVA-model... 4 Eerste fase... 4 De fase van de stabilisering... 5 De kiem voor

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Persoonlijk Rapport Junior Scan

Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijke gegevens Naam test junior Datum test 02/09/2011 (17:19) Jouw ondernemersprofiel In vergelijking met het branche normprofiel geeft jouw profiel het volgende

Nadere informatie

Ik wil dood suïcidaliteit

Ik wil dood suïcidaliteit Ik wil dood suïcidaliteit bij jongeren Mark De Bock Anneleen Franssens Annelies Kog Klinisch psychologen en orthopedagogen, psychotherapeuten UKJA Waar of niet waar? De meeste zelfmoorden gebeuren impulsief

Nadere informatie

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl 13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met

Nadere informatie

Jongeren en gamen. Joke Bollebakker Hella Schikkinger

Jongeren en gamen. Joke Bollebakker Hella Schikkinger Jongeren en gamen Joke Bollebakker Hella Schikkinger November 2015 Gameverslaving, onschuldig tijdverdrijf of obsessie? Onderwerpen van de Workshop: * Feiten en cijfers over gamen... * Waarom zijn computerspelletjes

Nadere informatie

bespreekbaar stellen en ontrafelen van geweld 1

bespreekbaar stellen en ontrafelen van geweld 1 Datum: 31/10/2013 Auteur: Kris De Groof Versie: def Herkomst: Methodisch kader Aan de Slag Doel: Bestemming: Handelingskader 1712 bespreekbaar stellen en ontrafelen van geweld 1 1. Mogelijke introductie

Nadere informatie

1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. -----

1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. ----- Test: Je persoonlijke afweerprofiel Met de volgende test kun je bepalen welk afweermechanisme je het meest gebruikt. Iedereen gebruikt alle afweervormen, maar er bestaan verschillen in de frequentie waarmee

Nadere informatie

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt

Nadere informatie

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Projectplan. Open project Versie 2.0. Elga de Klerk 21 november CMD2F

Projectplan. Open project Versie 2.0. Elga de Klerk 21 november CMD2F Projectplan Open project Versie 2.0 Elga de Klerk 21 november 2011 0834991 CMD2F Inhoudsopgave Inleiding! 3 Achtergrond opdracht! 4 Partner! 5 Onderzoeksplan! 6 Succesfactoren en risico s! 8 Deliverables!

Nadere informatie

VOORBEELD CASUS. Wat is de winst van wachten tot het laatste moment? een socratisch gesprek uitgeschreven

VOORBEELD CASUS. Wat is de winst van wachten tot het laatste moment? een socratisch gesprek uitgeschreven VOORBEELD CASUS Wat is de winst van wachten tot het laatste moment? een socratisch gesprek uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor

Nadere informatie

regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl

regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat

Nadere informatie

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen Tekst: Aziza Sbiti & Cha-Hsuan Liu Colofon: Deze brochure is totstandgekomen met hulp van het Inspraak Orgaan Chinezen. De inhoud

Nadere informatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie 9 Communicatie-tools voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie Maar één persoon Je hebt maar een persoon nodig om nieuwe ervaringen te introduceren VOORWOORD Geen enkel

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

Verslavingszorg en meer...

Verslavingszorg en meer... Verslavingszorg en meer... Wanneer spreek je van VERSLAAFD? Het 12 Steps Minnesota Model gaat uit van 4 criteria, tezamen vormen zij de MACHTELOOSHEID 1. Controleverlies over de inname 1 is teveel 100

Nadere informatie

Er is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL.

Er is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL. Liefde Ik laat je nooit in de steek. Ik zal je helpen. Jij bent mijn beste vriendin. Het mooiste wat ik heb, geef ik aan jou. Ik ben verliefd... Ik heb alles voor je over. IK HOU VAN JOU! Ik bid voor je.

Nadere informatie

VRAGENLIJST. Datum: Naam: Adres: GSM: Onderstreep welke van de volgende begrippen op u van toepassing is: 1: Hoofdpijn.

VRAGENLIJST. Datum: Naam: Adres: GSM: Onderstreep welke van de volgende begrippen op u van toepassing is: 1: Hoofdpijn. VRAGENLIJST Het doel van deze vragenlijst is een globaal beeld te krijgen van de aard van uw problemen. Het zal de gesprekken ten goede komen indien u deze vragen, onafhankelijk van elkaar, zo nauwkeurig

Nadere informatie

Zorg voor Jezelf Gids

Zorg voor Jezelf Gids Zorg voor Jezelf Gids Ontdek welke 3 gewoontes je tegenhouden om een relaxed leven te hebben Wat ga je ontdekken? W e l k e g e w o o n t e s j e i n z e t i n e e n p o g i n g e e n s t r e s s v r i

Nadere informatie

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.

Nadere informatie

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling 8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen

Nadere informatie