vastgesteld door de gemeenteraad van Geldermalsen op 28 september 1999 (besluitnr. 17)

Transcriptie

1 STRUCTUURVISIE GELDERMALSEN vastgesteld door de gemeenteraad van Geldermalsen op 28 september 1999 (besluitnr. 17) Gemeentehuis Geldermalsen Kuipershof Nieuwe Gracht LC Utrecht (t) (f) In opdracht van de Gemeente Geldermalsen uitgevoerd door bureau Nieuwe Gracht stad milieu landschap

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 2. Geldermalsen in groter verband Rijk en provincie Conclusies Bouwstenen Vooraf Bevolking en wonen Verkeer en vervoer Bedrijven en werkgelegenheid Voorzieningenstructuur Het buitengebied Ruimtelijke kwaliteit en identiteit De ruimtelijke hoofdstructuur Ruimtelijke kansen en problemen De ruimtelijke hoofdstructuur 46 De groene bakermat 47 Het netwerk van verbindingen 50 Nieuwe functies 52 Het resultaat: de toekomstige ruimtelijke hoofdstructuur De visie: plankaart en beschrijving Programma en fasering Vooraf Programma Fasering 72 Bronnen 77 De kaft is getekend door Bart Bierman (8 jaar) Bij dit rapport hoort een losse plankaart

3 1 Inleiding Het rivierengebied is van oudsher aantrekkelijk geweest voor bewoning. De oeverwallen lagen hoog en (meestal) droog en boden uitstekende landbouwgrond. De rivier zat vol vis. De talrijke waterwegen vormden tot voor een eeuw geleden de belangrijkste transport- en handelsroutes voor de bewoners. Bij opgravingen in Kalenberg zijn tal van bewoningssporen uit de IJzertijd aangetroffen. Op de oeverwallen langs de Linge vindt men middeleeuwse vestingen en kastelen en een reeks historische dorpskernen. Historische landgoederen als de Mariënwaerdt zijn beroemd. Zij alle getuigen van een continue bewoning sinds mensenheugenis in de gemeente Geldermalsen. Deze gestage ontwikkeling is sinds enkele decennia in een stroomversnelling geraakt. Na de aanleg van de rijkswegen A2 en A15 werd de bereikbaarheid van het westelijk rivierengebied vanuit de overige delen van Nederland aanzienlijk verbeterd. Niet alleen vele duizenden toeristen en recreanten vonden de weg naar het aantrekkelijke landschap van het Lingegebied, ook bedrijven en woningzoekenden uit de Randstad ontdekten dat op korte afstand van Utrecht ruimte en rust nog voor schappelijke prijzen aanwezig zijn. Tiel, Culemborg en in wat mindere mate Geldermalsen stortten zich in eerste instantie enthousiast op deze 'groeimarkt' ter versterking van de eigen gemeente. Maar al snel kwam in Geldermalsen een discussie op gang of ongebreidelde groei nu wel zoveel voordelen bood. Zou (te snelle) groei er niet toe leiden dat alras de aantrekkelijke kwaliteiten van de gemeente (groen, rust, ruimte, kleinschalig en vriendelijk) verloren zouden gaan? Past grootschalige bedrijvigheid wel in het karakter van de gemeente? Zouden de bestaande sociale structuren niet al snel bezwijken voordat zich nieuwe sociale structuren zouden kunnen ontwikkelen? In het begin van de jaren negentig tekende zich duidelijk een politiek-bestuurlij- 1

4 Inleiding 2 ke meerderheid af binnen Geldermalsen, die pleitte voor een rustige groei van de gemeente, te concentreren in de kernen Geldermalsen en Beesd. Hierdoor kon het groene karakter behouden blijven. Plannen voor grootschalige bedrijventerreinen bij het knooppunt van A2 en A15 verdwenen weer in onderste bureauladen. Het motto "Geldermalsen is een groene gemeente en wil dat blijven" vormt sinds die tijd de basisdoelstelling voor het gemeentelijke beleid. Op velerlei terreinen zijn - passend binnen dit motto - de laatste jaren plannen ontwikkeld en via raadsbesluiten tot beleid gemaakt. Het kernenbeleid, het verkeersbeleid, het beleid voor het buitengebied, weinig beleidsvelden bleven buiten schot. Daardoor groeide de behoefte bij het gemeentebestuur aan een integrale en overkoepelende visie op de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente Geldermalsen, waarbinnen het nieuw ontwikkelde beleid voor deelterreinen na onderlinge afweging een plaats kon krijgen. Enerzijds dus een noodzaak tot reflectie: "klopt alles nog wat wij willen" en anderzijds de behoefte aan vooruitdenken: "binnen welke ruimtelijke kaders zien wij de toekomstige ontwikkeling van de gemeente". Daarbij komt dat over enkele ruimtelijke problemen wel al regelmatig is gedebatteerd, maar nog geen definitieve keuzen zijn gemaakt. Te denken valt bijvoorbeeld aan de toekomstige ontwikkelingsrichting van de kernen Geldermalsen en Beesd. Daarbij komt dat in september 1996 het nieuwe streekplan Gelderland is vastgesteld, waarin Geldermalsen een subregionale taak in het Rivierenland heeft te vervullen. Het is zinvol deze taak te vertalen in een ruimtelijke ontwikkelingsschets voor de langere termijn. In de marge van deze overwegingen speelde overigens ook nog het volgende. Sinds een aantal jaren is Geldermalsen een artikel 12-gemeente. Projectvoorstellen die de gemeenteraad passeren worden ondermeer beoordeeld op het feit of zij zouden kunnen bijdragen aan het 'dichten van het zwarte gat' in de gemeentefinanciën. Een structuurvisie biedt dan de achtergrond waartegen dergelijke projecten strategisch afgewogen kunnen worden. Dit alles was aanleiding voor het College van B&W van Geldermalsen om in februari 1996 aan het adviesbureau Nieuwe Gracht te Utrecht opdracht te verlenen in betrekkelijk korte tijd een structuurvisie voor de gemeente Geldermalsen op te stellen voor de periode tot De randvoorwaarden en hoofdkeuzen m.b.t. de ruimtelijke ontwikkeling lagen weliswaar vast in de zogeheten 'vraagpuntennotitie' die kort daarvoor door de raad was geaccordeerd, maar het bureau kreeg nadrukkelijk de ruimte hiervan af te wijken als hiervoor goede motieven aanwezig waren. Dit betekende dat het bureau zich niet louter bezig diende te houden met een nadere ruimtelijke uitwerking, afstemming en fasering van reeds vaststaande uitgangspunten en keuzen, maar dat deze uitgangspunten en keuzen zelf ook nog eens tegen het licht gehouden dienden te worden. Vooruitlopend op wat in de volgende hoofdstukken aan de orde komt, kunnen wij overigens nu al meedelen dat er op grond van planologische overwegingen geen reden zijn op essentiële punten af te wijken van wat reeds in de vraagpuntennotitie is vastgelegd. Het daarin ontwikkelde (ruimtelijke) beleid op de verschillende beleidsterreinen blijkt een hoge mate van continuïteit en onderlinge samenhang te vertonen. Hierop voortbouwend blijkt het ook goed mogelijk eenduidige keuzen m.b.t. bijvoorbeeld de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Geldermalsen en Beesd te adviseren. Daarmee is niet gezegd dat de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente tot 2015 wordt 'dichtgespijkerd'. De structuurvisie is primair bedoeld als ruimtelijk toetsings- en uitwerkingskader voor de (middel)lange termijn. Het is een plan op hoofdlijnen, waarin de essentiële keuzen m.b.t. de toekomstige ruimtelijke ont-

5 Inleiding wikkeling worden gemaakt. Voor de korte termijn gaat het om concrete ruimtelijke projecten, voor de langere termijn gaat het meer om het aangeven van richtingen op basis van een globale maar integrale afweging. Een preciezer invulling kan in een later stadium plaatsvinden. Zo worden in het laatste hoofdstuk (programma en fasering) onderzoeksvoorstellen m.b.t. een aantal projecten geformuleerd. Daarbij is het primaire doel van deze onderzoeken niet de betreffende projecten weer ter discussie te stellen, maar ze nader uit te werken en te faseren en - zo nodig - aan een haalbaarheidstoets te onderwerpen. De flexibiliteit in de visie dient dus groot te zijn. Waar nodig wordt gekozen, waar mogelijk worden beslissingen doorgeschoven nadat de marges waarbinnen toekomstige besluiten zich dienen te bewegen zijn aangegeven. Dit houdt in dat de structuurvisie wel het jaar 2015 als planhorizon heeft, maar dat herziening en bijstelling van de visie naar aanleiding van actuele ontwikkelingen tot de mogelijkheden behoort. Bureau Nieuwe Gracht heeft in juni 1996 het concept voor de structuurvisie aan het College van B&W aangeboden. Daaraan voorafgaand had reeds een presentatie en een eerste bespreking in een raadscommissie plaatsgevonden. Het College besloot de concept-visie aan te houden totdat de resultaten bekend zouden zijn van een verkeerskundig onderzoek naar nut en noodzaak van een tweede Lingebrug in de kern Geldermalsen t.b.v. een verkeersstructuur waarbij de verkeersoverlast door de Rijksstraatweg in het centrum aanzienlijk zou afnemen. Het was niet op voorhand uit te sluiten dat de conclusies uit dit onderzoek aanleiding zouden kunnen zijn tot heroverweging van voorstellen uit de concept-structuurvisie. In de zomer van 1997 heeft het bureau Goudappel Coffeng het rapport "Verkeersstructuurplan" uitgebracht. In dezelfde tijd is ook het provinciale "Uitvoeringsprogramma woningbouw 1997" uitgebracht met daarin de provinciale contingententoewijzing voor de gemeenten op basis van het streekplan van De gemeente krijgt hierin minder woningen toebedeeld dan tijdens het opstellen van de concept-structuurvisie begin 1996 wenselijk èn aannemelijk werd geacht. Dit alles was in januari 1998 voor het College van B&W aanleiding bureau Nieuwe Gracht het volgende te vragen: a. het concept van 1996 te toetsen op het verkeersonderzoek en de provinciale contingenten en - zo nodig - de visie aan te passen; b. een duidelijke scheiding aan te brengen tussen de (globale) lange termijn structuurvisie en een programma voor de korte termijn door dit laatste in een apart 'epiloog' op te nemen; c. en een voorstel te doen voor een communicatieplan voor een openbare discussie met bewoners en organisaties over de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente. Regelmatig actualiseren van het korte termijn actieprogramma uit de structuurvisie in de vorm van een tussenbalans zou hiervoor de spil moeten vormen. De toetsing op het verkeersonderzoek van Goudappel Coffeng en de provinciale contingenten heeft niet geleid tot essentiële wijzigingen in de uitgangspunten en de ruimtelijke hoofdstructuur voor Geldermalsen. Wel is de planfasering (licht) aangepast en kan gesproken worden van een betere verkeerskundige hoofdstructuur t.o.v. het concept uit Het communicatieplan en de op geel papier gedrukte epiloog kunnen beschouwd worden als een welkome aanvulling op het eerdere concept. 3

6 Inleiding 4 Dat met het uitbrengen van de Nota gewacht is tot het vroege voorjaar van 1999 vindt zijn oorzaak in de wens grondspeculatie in de gemeente te voorkomen. Gebruik van de Wet Voorkeursrecht Gemeenten biedt hiertoe mogelijkheden. Het College heeft daarom besloten bestuurlijke behandeling van de visie te laten samenvallen met de Gemeentelijke besluitvorming over toepassing van het voorkeursrecht. Dit bood tevens de gelegenheid de epiloog te actualiseren tot en met De concept-structuurvisie, het advies van Nieuwe Gracht aan het gemeentebestuur van Geldermalsen, is in het voorjaar van 1999 onderwerp geweest van een overleg- en inspraakprocedure. De visie is met een verzoek om een reactie verstuurd naar een aantal relevante instanties en is met de bevolking bediscussieerd op een tweetal inspraakavonden. Verslag van de overleg- en inspraakprocedure is gedaan in de Nota van Beantwoording (september 1999). In deze nota is ook aangegeven welke wijzigingen n.a.v. de binnengekomen reacties zijn voorgesteld t.o.v. de concept-visie. Deze wijzigingen zijn verwerkt in de nu voorliggende visie, die door de gemeenteraad van Geldermalsen op 28 september 1999 definitief is vastgesteld. Voor alle duidelijkheid: een structuurvisie heeft geen formeel-juridische status, zoals het bindende bestemmingsplan. Het dient beschouwd te worden als een politiek-bestuurlijk besluit, waarin het gemeentebestuur aan de burgers van Geldermalsen en aan ander belanghebbenden duidelijk maakt hoe het denkt de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen vorm te geven en in te passen in een samenhangende structuur. De opbouw van de structuurvisie is als volgt: in hoofdstuk 2 wordt het bovengemeentelijk beleidskader kort samengevat, waarbij de aandacht vooral uitgaat naar het nieuwe streekplan Gelderland. In hoofdstuk 3, de bouwstenen, worden de huidige situatie, de uitgangspunten en de verwachte toekomstige ontwikkelingen m.b.t. de verschillende relevante beleidssectoren geschetst. In hoofdstuk 4, de ruimtelijke hoofdstructuur, wordt met behulp van de bouwstenen de visie op de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Geldermalsen ontvouwd. Dit is het hoofdstuk waar afweging en integratie plaatsvinden en keuzen worden gemaakt. De snelle lezer dient voor een goed begrip van de structuurvisie in ieder geval dit hoofdstuk te lezen. In hoofdstuk 5 vindt de uitwerking plaats van de ruimtelijke hoofdstructuur naar de plankaart. De verschillende projecten worden afzonderlijk beschreven. In het laatste hoofdstuk worden de projecten globaal samengevat in een programma en in de tijd gefaseerd. Het gele katern 'de epiloog' bevat actuele beleidsbeschouwingen, geeft een beeld van de uitvoering van relevante projecten (met name woningbouw) sinds 1995 en beschrijft het uitvoeringsprogramma voor de komende jaren. Hierin wordt ook voorgesteld om elke twee jaar de voortgang van de uitvoering te evalueren en na elke gemeenteraadsverkiezing een publiek debat te organiseren over de gewenste ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente a.h.v. een uitgebreidere tussenbalans. Wij hopen dat u deze structuurvisie met evenveel genoegen zult lezen als waarmee wij hem hebben opgesteld. De gemeenteraad van Geldermalsen, 28 september 1999 Wim Keijsers / Jan Willem Tap (Bureau Nieuwe Gracht)

7 De onderlegger (Bron: Topografische kaarten 1:25.000) Gemeentegrens Geldermalsen KM Structuurvisie Geldermalsen

8 Kaart 1.1 Bestaande situatie Gemeentegrens Woongebied Water Bedrijventerrein Spoorweg Gepland tracé Betuwelijn Subregionaal voorzieningencentrum Park en bos N Rijksweg Uiterwaard E R E G U L I E R Regionale weg Oeverwal E D i e f d i j k D A 2 Mariënwaerdt KM Structuurvisie Geldermalsen Korne N 327 RHENOY Betuwestrand Beesdsche Veld BEESD Linge Noordenhoek TRICHT BUURMALSEN Rijnstraat ACQUOY GELLICUM RUMPT ENSPIJK De Rotonde DEIL N 327 Veiling GELDERMALSEN (Toekomstige) randweg Leeuwenstein Kalenberg Hondsgemet Rijksstraatweg Vuilstortplaats N 327 A 15 METEREN Blankertseweg A 15 A 2

9 2 Geldermalsen in groter verband 2.1. Rijk en provincie Rijksbeleid Met enige regelmaat publiceert en herziet het rijk zijn beleid op een veelheid van beleidsterreinen. Het gaat dan zowel om integrale (zoals de ruimtelijke ordening) als sectorale beleidsterreinen (zoals milieu, natuur en verkeer & vervoer). De belangrijkste komen hieronder kort aan de orde. Met de Vierde Nota Extra (VINEX, PKB december 1993) beoogt de regering de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland voor het komende decennium te sturen. Het rijk streeft naar bundeling van de verstedelijking, niet alleen in de stadsgewesten, maar ook in de landelijke gebieden. De motieven hiervoor zijn: ondersteuning van het stedelijk draagvlak; beperking van de groei van de mobiliteit; zodanige situering van wonen, werken en voorzieningen dat fiets en openbaar vervoer optimaal gebruikt kunnen worden en tegengaan van verdere verstedelijking van het landelijk gebied. Voor het landelijk gebied zijn koersen uitgezet met verschillende accenten op natuur, landbouw en recreatie en de mate van functiemenging. Ook zijn specifiek open gebieden aangegeven waar verstedelijking niet of slechts onder strikte voorwaarden mogelijk is. De provincies wordt gevraagd in hun ruimtelijk beleid de kernen in de open gebieden aan te wijzen die een regionale opvangtaak dienen te vervullen. 7

10 Geldermalsen in groter verband 8 De gemeente Geldermalsen ligt in de Centrale Open Ruimte van Groene Hart en westelijk Rivierengebied, waarvoor het restrictief beleid t.a.v. verstedelijking geldt. Daaromheen is de Stedenring Centraal-Nederland gelegen (stadsgewesten en stedelijke knooppunten, waaronder Arnhem-Nijmegen), waarvan de gemeente uiteraard geen deel uitmaakt. Wel ligt de gemeente volgens het Tweede Structuurschema Verkeer en Vervoer (SVV II) aan een knooppunt van hoofdtransportassen: A15 en Betuwelijn tussen Rijnmond en Ruhrgebied en A2 en spoorlijn tussen Amsterdam en Maastricht. In het Lingegebied geldt de groene koers, waarin de natuur richtinggevend is. Voor de komgronden geldt de blauwe koers, de verbrede plattelandsontwikkeling, waarin naast een optimale ontwikkeling van de landbouw ook ruimte is voor natuur en recreatie. In het Structuurschema Groene Ruimte wordt het rijksbeleid voor het landelijk gebied samengevat. Belangrijke punten hieruit zijn: de Nadere Uitwerking Rivierengebied (NURG) is uitgangspunt. In het Lingegebied worden cultuur- en natuurrecreatie in onderlinge samenhang versterkt en wordt de grote watersport adequaat gereguleerd. De natuur krijgt hier overigens een belangrijk accent. Natuur: het buitendijkse gebied van de Linge (van Arkel tot Geldermalsen), de Diefdijk en de Regulieren maken deel uit van de Ecologische Hoofd-structuur (EHS). Het gebied van de Regulieren is opgenomen op de indicatieve overzichtskaart Verdroogde gebieden. Landschap: Linge en directe omgeving zijn onderdeel van het bestaand nationaal landschapspatroon, waarbij behoud en herstel van landschappelijke kwaliteit wordt nagestreefd. Het meest westelijke deel van de gemeente (Linge/Diefdijk) valt binnen de begrenzing van het Groene Hart. Thema Nat Nederland: de Linge is kern- en natuurontwikkelingsgebied, waarin de waterrecreatie inpasbaar is. Het benedenstroomse deel van de Linge (vanaf de stuw bij Geldermalsen) en de Korne worden gerekend tot het basistoervaartnet. Landinrichting: de Mariënwaerdt en de komgronden ten zuiden van de Linge komen in aanmerking voor ruilverkaveling met een administratief karakter. Het rijksbeleid is samengevat op kaart Geldermalsen ligt aan een knooppunt van hoofdtransportassen; hier de A15.

11 Kaart Rijksbeleid Hoofdtransportas WEG Hoofdtransportas RAIL-personenvervoer Hoofdtransportas RAIL-goederenvervoer Hoofdtoervaartnet Ecologische Hoofdstructuur EHS Bestaand Nationaal Landschapspatroon Ruilverkaveling met administratief karakter Grens Groene Hart KM Structuurvisie Geldermalsen

12 Geldermalsen in groter verband 10 Provinciaal beleid De provincie Gelderland heeft een samenhangende en gelijktijdige herziening van het beleid m.b.t. de ruimtelijke ordening, het milieu en de waterhuishouding uitgevoerd. In september 1996 zijn streekplan, milieubeleidsplan en waterhuishoudingsplan door Provinciale Staten vastgesteld. Het streekplan Gelderland is een strategisch plan voor de periode tot 2005, d.w.z. een kader voor verdere ontwikkeling en uitwerking, maar bevat ook een perspectief tot De provincie verplicht zich het plan (in samenwerking met betrokken gemeenten) nader uit te werken t.a.v. ondermeer de regionale opgave voor woningbouw, bedrijventerrein, openbaar vervoer en de Betuwelijn. De ruimtelijke zonering uit het streekplan steunt op drie beleidskaders: benutten van de potenties van de ruimtelijk-economische hoofdstructuur; zoneren van het landelijk gebied in hoogdynamische (intensieve landbouw en recreatie) en laagdynamische gebieden (grondgebonden landbouw, bos & natuur, extensieve recreatie èn gebiedsgericht water- en milieubeleid) duurzame stedebouw (bundelen, sturen mobiliteit, milieuvriendelijk bouwen). Gelderland neemt economisch een sterke (inter)nationale positie in. De ontwikkelingspotenties, met name op de stedenring, dienen benut te worden, overigens zonder de kwaliteiten waarop deze gebaseerd zijn (zoals de goede ontsluiting en het vele groen en water) aan te tasten. Tegelijkertijd ligt Gelderland ook op de Groene Ring van Groene Hart, Rivierengebied en Veluwe waar toeristischrecreatieve potenties benut kunnen worden. In de gebiedsgerichte beleidsbeschrijving voor het Westelijk Rivierengebied constateert de provincie een spanning tussen de economisch strategische ligging en de ligging in de Groene Ring (of de Centrale Open Ruimte uit het rijksbeleid). Dit leidt tot de volgende strategische keuzen: Beheerste en selectieve benutting van verstedelijkingspotenties. De provincie verwacht tijdens de streekplanperiode nog enige (woon)overloop uit andere provincies, maar hoopt dat dit een aflopende zaak is als de VINEX-locaties van de grond komen. Voor de gehele regio zal de woningvoorraad in de periode 1995 t/m 2004 met circa woningen dienen toe te nemen, waarbij het aandeel van de regionale kernen (Tiel/Geldermalsen, Culemborg, Zaltbommel en Druten) minstens gelijk dient te blijven. Gezien de functie die Tiel/Geldermalsen en Culemborg tevens vervullen voor de opvang van de overloop, moet het aandeel van de kernen met een regionale opgave zelfs nog geleidelijk toenemen. Voor de periode schat de provincie de behoefte in de regio op woningen. Tiel wordt beschouwd als regionale kern waar de potenties van de A15 benut kunnen worden. Omdat de gemeente in de loop van de planperiode tegen zijn ruimtelijke grenzen aanloopt, moet Tiel dit overigens samen doen met Echteld (bedrijventerrein Medel) en de subregionale kern Geldermalsen, waar als gevolg van de ligging aan de raillijn Utrecht-Den Bosch extra woningbouw en kantoorontwikkeling nabij het station mogelijk wordt (mede ten behoeve van een beperkte opvangtaak voor de gemeenten Lingewaal en Neerijnen). Uitbreiding van het bedrijventerrein t.b.v. de lokale bedrijvigheid (maar zo nodig ook als tijdelijke ondersteuning van de Tielse taak) is voorzien nabij de Hoge Weide-zuid.

13 Geldermalsen in groter verband Natuurbehoud en -ontwikkeling is gepland in het buitendijkse gebied (uiterwaarden), langs de Diefdijk en in de Regulieren. Extra moeras- en bosontwikkeling vereisen overigens een verbetering van de waterkwaliteit en -huishouding. Agrariërs in deze gebieden kunnen een extra inkomen halen uit natuurontwikkeling en kleinschalige recreatie. Daarnaast wordt in het kader van de provinciale EHS een ecologische verbinding voorzien vanaf Deil via de Linge naar Liende bij de Neder-Rijn. Melkveehouderij en fruitteelt zijn de hoofdfuncties voor het binnendijkse landelijke gebied (komgronden en oeverwallen). Nieuwvestiging van intensieve veehouderij wordt geweerd. Recreatie en toerisme worden vooral gestuurd naar een verdere ontwikkeling van routegebonden activiteiten (wandelen, fietsen, varen) voor het beleven van het landschap en de historische steden. Als speciaal aandachtspunt geldt de Hollandse Waterlinie. Aanleg van nieuwe verblijfsrecreatiecomplexen in kwetsbare gebieden wordt afgewezen; bestaande kunnen hoogstens 10% (met een maximum van 2 ha.) uitbreiden. Op kaart is voor het grondgebied van de gemeente Geldermalsen het ruimtelijk beleid van de provincie weergegeven Conclusies Rijk en provincie leggen de komende tien jaar in hun beleid voor het westelijk rivierengebied het hoofdaccent op de kwaliteiten van het buitengebied: natuur, landbouw, een open en karakteristiek rivierenlandschap, en recreatie die gericht is op beleving van het landschap en de vele historische gegevenheden. Verstedelijking (wonen, bedrijvigheid, voorzieningen) is primair gericht op de eigen behoefte en wordt geconcentreerd in enkele (sub)regionale kernen, waaronder Geldermalsen. Dit beleid zal ook voor de langere termijn blijven gelden. Rijk en provincie constateren tevens dat de verstedelijkingsdruk op het gebied groot is en in feite alleen tegengegaan kan worden als in de Randstad en de overige delen van de Stedenring op tijd voldoende ruimte van hoge kwaliteit ter beschikking komt. De gemeente Geldermalsen conformeert zich aan dit beleid van de hogere overheden en hanteert het als uitgangspunt voor de eigen structuurvisie. Dit betekent dat het beleid primair gericht is op het huisvesten van de eigen bevolking uit dit deel van het rivierengebied en op het uitgeven van bedrijventerrein, primair gericht op de behoefte van lokale bedrijven en nieuwe bedrijven die passen in het gemeentelijke profiel. Hierbinnen is ruimte voor het vervullen van een beperkte opvangtaak t.b.v. de gemeenten Lingewaal en Neerijnen. Alleen in de omgeving van het station Geldermalsen wordt de mogelijkheid opengehouden dat zich daar niet-lokale kantoren en kantoorachtige bedrijvigheid kunnen vestigen, temeer omdat het station van Geldermalsen is opgenomen in het landelijke project Randstadspoor en aangemerkt wordt als een potentieel transferium (MIT ). 11

14 Kaart Provinciaal beleid Uitbreidingsrichting wonen / werken (indicatief) (streekplan Gelderland, sept. 1996) Kern, deel uitmakend van ruimtelijk-economische hoofdstructuur Stedelijk kerngebied Betuwelijn (PKB) Natuur Landbouw - natuur/waardevol landschap Landbouw Ecologische verbindingszone Weidevogelgebied Karakteristieke kom Essen / oude bouwlanden KM Structuurvisie Geldermalsen

15 3 Bouwstenen 3.1. Vooraf Het gemeentelijk beleid m.b.t. de meeste sectoren ligt bij het opstellen van de visie al min of meer vast. De vraagpuntennotitie, die in februari 1996 in de gemeenteraad is behandeld, geeft hiervan een goede samenvatting en diende als grondslag voor de op te stellen structuurvisie. De visie conformeert zich overigens niet blindelings aan de uitgangspunten en cijfers uit deze notitie. De termijn waarover de structuurvisie uitspraken gaat doen is in veel gevallen langer dan bij het huidige sectorbeleid het geval is en - belangrijker nog - die visie zal ook de ruimteclaims en effecten die voortvloeien uit het beleid per sector onderling moeten afwegen. Dit kan leiden tot voorstellen voor aanpassing of aanscherping van het huidige beleid. Voordat tot afweging en integratie kan worden overgegaan dienen eerst kwalitatieve en kwantitatieve beschouwingen per sector geleverd te worden: de bouwstenen waarmee de uiteindelijke visie wordt opgebouwd. Per beleidssector (wonen, werken, verkeer, voorzieningen en buitengebied) wordt de meest waarschijnlijke en/of meest wenselijke toekomstige ontwikkeling geanalyseerd en in een programma en een kaartbeeld vertaald. De kaartbeelden bevatten vaak zoekgebieden die meer ruimte bieden dan op basis van het programma nodig is. Hiervoor zijn twee redenen: Elke prognose, zeker voor de langere termijn is met grote onzekerheden omgeven. Onvoorziene (externe) omstandigheden kunnen nopen tot een wijziging van de uitgangspunten die aan een prognose ten grondslag liggen. Zeker t.a.v. woningbouw en bedrijventerrein dient hiermee rekening gehouden te worden. 13

16 Bouwstenen 14 In de op te stellen visie dient dus rekening gehouden te worden met een zekere mate van flexibiliteit. Tevens dienen de meest wenselijke ontwikkelingsrichtingen en bijhorende voorwaarden aangegeven te worden in het geval belangrijke wijzigingen in het beleid en de kwantitatieve grondslagen optreden. Geen van de sectorbeschrijvingen is overigens puur sectoraal. Een eerste afweging met andere sectoren, bijvoorbeeld het (ruimtelijk) bepalen van de zoekgebieden voor nieuwe verstedelijking aan de hand van ontsluiting en landschap, vindt uiteraard in dit hoofdstuk al plaats. Hiermee wordt voorkomen dat in de structuurvisie zelf allerlei ruimtelijke keuzen aan de orde worden gesteld, die eigenlijk al lang geen keuze meer zijn. Het hoofdstuk eindigt met een beschouwing over ruimtelijke kwaliteit en identiteit, een invalshoek die alles te maken heeft met een duurzame, effectieve en aantrekkelijke ruimtelijke inrichting van Geldermalsen. In deze paragraaf komen criteria aan de orde die bij het opstellen van de structuurvisie sturend voor de situering en de inrichting van (nieuwe) stedelijke functies zijn Bevolking en wonen Voor het nieuwe streekplan Gelderland heeft de provincie de bevolkings- en woningbouwprognoses geactualiseerd. Voor de Regio Rivierengebied, en daarmee ook de gemeente Geldermalsen, geldt als uitgangspunt dat de toekomstige woningbehoefte bepaald wordt volgens het principe van migratiesaldo 0, d.w.z. dat per saldo het vertrek van bewoners gecompenseerd mag worden met vestiging van nieuwe bewoners van elders. Daarnaast accepteert het streekplan nog een beperkte taakstelling voor Rivierenland in de opvang van de (spontane) overloop uit de Randstad, waarvoor in de opvangkernen (Culemborg, Geldermalsen/Tiel, Zaltbommel en Druten) gebouwd moet worden. In totaal dient de woningvoorraad toe te nemen met ca woningen in de periode 1995 tot en met 2004 en 7200 woningen tussen 2005 en De (sub)regionale kernen moeten hun aandeel in de regionale bouwtaakstelling minstens handhaven. Tiel/Geldermalsen en Culemborg mogen i.v.m. de overloop in principe hun aandeel zelfs wat vergroten. In de structuurvisie wordt het provinciale woningbouwbeleid gevolgd omdat dit nauw aansluit bij het gemeentelijke uitgangspunt: bouwen conform migratiesaldo 0 en een beperkte extra toename t.b.v. de overloop. In de praktijk zou dit neer op dienen te komen op minimaal een voortzetting van het gemeentelijke aandeel dat in het recente verleden ca. 14,5% bedroeg van de regionale bouwtaak. De meest recente contingententoewijzing van de provincie per blijft hier overigens onder, nl. met een aandeel van ruim 13%. De indicatieve en afgeronde behoefte- en bouwcijfers in tabel zijn op dit provinciale programma gebaseerd, maar worden in de structuurvisie als een ondergrens beschouwd, als het minimum-programma dat de gemeente de komende decennia wil realiseren. De tabel geeft ook een indicatie van de verdeling van de woningbouwtaakstelling over de verschillende kernen. Dit is primair een gemeentelijke verantwoordelijkheid. In het recente verleden heeft de gemeente hiervoor beleid ontwikkeld, dat wordt voortgezet. De gemeente zet in op een twee-kernenbeleid (Geldermalsen en een beperkte taak voor Beesd) om redenen van bereikbaar-

17 Bouwstenen GELDERMALSEN t/m t/m t/m 14 Woningbouwprogramma eigen behoefte en beperkte overloop vervanging totaal bouwtaak Verdeling per kern Geldermalsen Beesd overige kernen * ca. 150 Tabel Prognose woningbehoefte en indicatieve verdeling over de kernen * Dit is een indicatie van het totaal. Maatwerk, passend binnen de ruimtelijke structuur van de verschillende kernen, is noodzakelijk. heid en voorzieningenpeil, waarbij het overigens de vraag is of dit beleid, gezien de beperkte groeimogelijkheden bij Beesd, voor de lange termijn valt vol te houden. De nota De woningbouw verdeeld over de kernen tot het jaar 2010 (BRO 1989) heeft ten grondslag gelegen aan de toedelingen. Het programma tot 2010 is doorgetrokken tot 2015 en de reeds gerealiseerde voorraadtoename in de periode tot 1995 is hierop in mindering gebracht. Uit de tabel blijkt dat als gevolg van het twee-kernenbeleid en de bescherming van het Linge-landschap de overige kernen tezamen een (zeer) geringe groei van de woningvoorraad zullen kennen. In een overkoepelende structuurvisie is het niet zinvol gedetailleerd aan te geven waar, hoeveel en wanneer nog woningen gebouwd zullen worden in de overige kernen. De herziening van de betreffende bestemmingsplannen, ondermeer in het kader van het PIP, vormt daarvoor een geschikter kader. Daar kan afgewogen worden waar eventueel kleinschalige toevoegingen, die geen schade toebrengen aan het aantrekkelijke dorpsbeeld en de landschapskarakteristieken, gelocaliseerd zouden kunnen worden. Kaart geeft een beeld van het zoekgebied tot 2015 en de mogelijke woningbouwlocaties daarbinnen. In de structuurvisie zullen dus de bouwmogelijkheden in de kernen Geldermalsen en Beesd een centrale rol spelen. Een eerste vergelijking van de indicatieve bouwcijfers met de nu bekende beschikbare capaciteit in deze twee kernen levert het volgende op. In de kern Geldermalsen gaat het om Kalenberg, dat recent in ontwikkeling is genomen en de potentiële locaties Hondsgemet en het Spijk. Als uitgegaan wordt van een bruto dichtheid van 20 woningen/ha. zal tot 2015 in Geldermalsen behoefte zijn aan 2000/20 = ca. 100 ha woningbouwterrein. Inclusief bovenwijkse groenvoorzieningen, geluidhinderzones, voorzieningen 15

18 Kaart Zoekgebieden Gemeentegrens Bebouwd gebied Water Spoor Rijksweg Provinciale weg Bebouwd gebied in ontwikkeling Karakteristieke kern in landschap (geen/beperkte uitbreiding) Primair zoekgebied verstedelijking Mogelijke uitbreidingsrichting 4 Bos en park Uiterwaarden KM Structuurvisie Geldermalsen

19 Bouwstenen e.d. moet het zoekgebied duidelijk ruimer gedefinieerd worden, om daarbinnen m.b.t. de locaties nog enige keuzevrijheid en flexibiliteit over te houden. In het Spijk tussen Tricht en Buurmalsen kan ruim 50 ha. benut worden. In Kalenberg tussen spoor, Rijksstraatweg en de bebouwing van Meteren is ca. 40 ha. beschikbaar. Hondsgemet tussen Rijksstraatweg, spoor, Randweg en Blankertseweg biedt maximaal 75 ha. ruimte, over de Blankertseweg tot op 300 m. afstand van de Betuwelijn is eventueel nog 25 ha. te benutten. Tezamen meer dan voldoende om met behoorlijke speelruimte aan de behoeftecijfers te voldoen. Er is zelfs sprake van zo'n overcapaciteit dat een van de twee potentiële locaties zou kunnen afvallen. In hoofdstuk 4, de ruimtelijke hoofdstructuur, vindt de afweging plaats tussen Hondsgemet en het Spijk. In Beesd bedraagt de plancapaciteit van het plan Middengebied 125 woningen. Voor zo'n woningen moet dus nieuwe capaciteit gevonden worden. Mogelijkheden zijn de uiterwaarden (Beesd-Zuid) en het Beesdsche Veld tussen bestaande bebouwing, dr. A. de Kuyperweg, het Betuwestrand en de Parkweg (Beesd-Noord). Daarna zijn de mogelijkheden voor woningbouw in aansluiting op de bestaande kern uitgeput. Het maximale bouwcijfer van 275 woningen betekent bij een dichtheid van 20 woningen/ha. een behoefte van ca 15 ha., een omvang die zowel in Beesd-Noord als Beesd-Zuid in principe beschikbaar is. De nadere afweging hiertussen vindt plaats in hoofdstuk 4. Indien de gemeente Geldermalsen een aanzienlijk hoger aandeel in de regionale taakstelling zou nastreven of accepteren dan in het verleden het geval was, zal het duidelijk zijn dat deze aantallen voor het overgrote deel bij de kern Geldermalsen gebouwd zullen moeten worden. Als uitgegaan zou worden van een aandeel van bijvoorbeeld 17,5% wordt de bouwtaak voor Geldermalsen verhoogd met ca. 400 woningen. Indien uitgegaan zou worden van een aandeel van 20% (op zich verdedigbaar vanuit de ruimtelijke ligging van de kern t.o.v. belangrijke achterlandverbindingen) wordt de bouwtaak ca. 800 woningen hoger. De capaciteit bij Geldermalsen is zodanig dat, zelfs indien de gemeente een 20% aandeel in de regionale taakstelling op zich zou nemen (leidend tot een bouwtaak van 2800 woningen voor de kern Geldermalsen), dit nog gerealiseerd zou kunnen worden ten zuiden van de Linge. Het Spijk hoeft dus nog niet aan snee te komen, maar dan is de koek wel zo goed als op. De beschikbare capaciteit biedt dus voldoende speelruimte. Kwantitatieve behoeftecijfers voor zo n lange periode zijn overigens met grote onzekerheden omgeven en dienen vooral als een indicatie opgevat te worden. Regelmatige bijstelling van de cijfers èn het bijhouden van de feitelijke marktvraag zullen het bouwtempo moeten bepalen. Daarbij moet wel bedacht worden dat, ook in het geval van een inzakkende woningvraag in de Randstad, Geldermalsen vanwege de goede bereikbaarheid, de aantrekkelijke omgeving en relatief lage prijzen aantrekkelijk blijft voor vestiging van buitenaf. Bij het bepalen van de kwalitatieve vraag spelen drie aspecten een hoofdrol: Huisvesten van de eigen behoefte betekent dat een deel van de woningbouw in de goedkope huur- (< ƒ700,-/maand) of koopsector (< ƒ ) gerealiseerd moet worden. Met het huidige volkhuisvestingsinstrumentarium is dit nauwelijks meer mogelijk. Voor de goedkope vraag zal dus vooral gebruik gemaakt moeten worden van de bestaande goedkope voorraad. Daarnaast zal ernaar gestreefd moeten worden in ieder geval een deel van de nieuwbouw in een betaalbare prijsklasse te realiseren. Ondanks de diverse vraag manisfesteert het kwalitatieve tekort in vergelij- 17

20 Bouwstenen 18 king tot de totale voorraad zich met name in die woningen die voor de categorieën alleenstaanden en ouderen geschikt zijn. De nieuwe bewoners van buiten zoeken vooral woonruimte in de midden- en dure prijsklasse: tweekappers en vrijstaande huizen met behoorlijke tuin maken hiervan een substantieel deel uit. Inspelen op deze markt betekent dat de gemiddelde bebouwingsdichtheid naar beneden wordt gedrukt. Samenvattend Minimaal voortzetting van het aandeel van de gemeente Geldermalsen in de regionale woningbouwtaakstelling betekent de bouw van zo'n 2500 woningen tussen 1995 en Het restrictieve woningbouwbeleid m.b.t. de kleine kernen wordt gehandhaafd, zodat het overgrote deel (ca woningen) bij de Met de bouw van de wijk Kalenberg is in het voorjaar van 1996 begonnen. kern Geldermalsen gerealiseerd zal moeten worden. Kalenberg en de potentile locaties het Spijk en Hondsgemet bieden zoveel capaciteit dat een nadere afweging tussen het Spijk en Hondsgemet nodig blijft. In Beesd is in principe voldoende capaciteit aanwezig om aan de taakstelling in het kader van het tweekernenbeleid te kunnen voldoen. Ook hier zijn ruimtelijke keuzen noodzakelijk Verkeer en vervoer Eeuwenlang waren de verkeersstromen in het Rivierengebied voornamelijk oostwest gericht over de wegen op de hooggelegen oeverwallen van de grotere en kleinere rivieren. Zeker in de winter, als de komgronden in onbegaanbare moerassen waren veranderd en het per boot oversteken van de grote rivieren niet zonder gevaar was, lag het noord-zuid verkeer zo goed als stil. Utrecht, hemelsbreed nog geen 30 km. ver, was dan onbereikbaar. Pas na de aanleg van de spoorlijn Utrecht-Den Bosch en vooral na de aanleg van de A2 kon het noordzuid verkeer spectaculair gaan groeien. De traditionele gerichtheid op plaatsen als Tiel, Leerdam en Gorinchem verschoof, zeker bij de nieuwkomers in Geldermalsen, meer en meer richting Utrecht. Van de huidige forensen in Geldermalsen (50% van de beroepsbevolking) gaat ruim de helft via A2 en spoorlijn naar Utrecht en verder. 10% gaat naar Culemborg, 10% richting Den Bosch, 10% via de A15 (en een enkeling per spoor) richting Gorinchem en een kleine 15% (A15 en spoor) naar Tiel en verder.(1) Kortom 60% in noordelijke richting en de rest wordt keurig verdeeld over de overige drie windstreken. De geschiedenis en de recente veranderingen weerspiegelen zich in de huidige verkeersstructuur van Geldermalsen (zie kaart ). De gemeente is aange-