Rechtscriminologie

Transcriptie

1 Rechtscriminologie 1

2 Inleiding Criminaliteit in het alledaagse leven Criminaliteit wordt sociaal geconstrueerd: menselijke afspraken en conventies Probleem: cijfers vaak gebaseerd op aangegeven misdrijven Belangrijk element in criminografie Belangrijke invloed op criminaliteitsbeeld Probleem: definitie van misdrijf Hoe ver gaat de bescherming: wanneer misdrijf? Media speelt vaak in op gevoelens: verontwaardiging opwekken Media speelt actieve rol in creatie van realiteit Sommige vormen van criminaliteit krijgen meer aandacht Wat is criminaliteit? Wat is het gemeenschappelijke element? Invloed van definitiekwestie Voorwerp van de criminologie Hoeveel criminaliteit? Criminaliteitsstatistieken geven inzicht in optreden van politie, gerecht Meten niet de criminaliteit Wetenschappelijk karakter van criminologie Afhankelijkheid van het strafrecht? Theoretische en methodologische voorkeuren van de criminoloog Alledaagse definities van criminaliteit Belang van de media (sensatie) Boemanconcept: de veronderstelling over misdadigers, waarin op irrationele gronden negatieve kenmerken aan hen worden toegeschreven Telelensreflex: veel zien van heel weinig en zonder context, meestal het schokeffect van een misdaad zien Concept morele paniek: disproportionele reactie op een vorm van deviantie Elkaar versterkende en disproportionele reacties van de media, de politici en het publiek op deviante verschijnselen die worden ervaren als bedreigend of zelfs ondermijnend voor maatschappelijke waarden en belangen Paniek zaaien, paniek dooft uiteindelijk uit Ernst van criminaliteit Belang van de geschonden norm Aard van het slachtofferschap Aard en zwaarte van de juiste reactie dan wel de straf Strafrechtelijke definities van criminaliteit Rol van het overheidsoptreden: criminalisering en decriminalisering Strafbaarstelling, opsporing, vervolging, berechting en eventueel bestraffing Strafwetboek ( vaak interessanter te zien hoe iets in SW komt) Waarom (de)criminaliseren? Consensus: eensgezindheid Pluralisme: er is geen eensgezindheid, onenigheid, wel gemeenschappelijke procedures Conflict: dient belangen van bepaalde groepen in samenleving (resultaat van macht) Criminaliteit afschaffen? 2

3 Bepaalde stroming uit jaren 70: problematische situaties Criminologische definities van criminaliteit Autonome definities: losmaken van strafrecht Voorwerp van criminologie anders definiëren Voorbeelden: Wetenschappelijke criminologie Gedragsnormen in het algemeen Maatschappelijke schade Deviantie of afwijkend gedrag (etiketterings- of labellingperspectief) Schendingen van de rechten van de mens Abolitionistische stroming Constitutieve criminologie Wat is criminologie? Definitie Criminalisering / decriminalisering Overtreden van wetten (oorzakenleer = etiologie) Reactie van strafrechtelijk apparaat / media / omstaanders Belang van criminologische theorie Definities van criminologie Richtinggevend voor onderzoek Preventiestrategieën 3

4 De klassieke criminologie De klassieke school en de verlichting Strafrechtshervorming De ratio komt op de voorgrond Gevolg van het afzetten tegen willekeur van het ancient régime (traditie, willekeur) Tegen ongeoorloofd overheidsoptreden Nieuw voorstel: vrije wil, rationele mens en rationele organisatie De klassieke school Auteurs van de klassieke school Montesquieu ( ) Trias politica: scheiding der machten Geen machtsconcentratie Bescherming tegen de staat Vroeger op lijst van verboden boeken van de kerk Tegen al te strenge straffen Voorstander proportionaliteitsbeginsel (straf in verhouding met ernst van het misdrijf) Cesare Beccaria ( ) Teksten in e-reader ter illustratie Over misdaden en straffen: kritiek en hervormingsprogramma Over de pijnbank: irrationaliteit, vooral weerstand getest en niet de schuld Principe van onschuld Legaliteitsbeginsel Utilitair principe (nut?) Over de verhouding tussen misdaden en straffen: Mensbeeld: functioneren door pijn en vermijden van pijn (voordele afwegen tegen nadelen) Proportionaliteitsbeginsel: leed van straf in verhouding met ernst van het misdrijf Uitgangspunten van Beccaria Vrijheidsgedachte Rechten van verdediging Subsidiariteitsbeginsel: wanneer is een ingreep te rechtvaardigen? Proportionaliteitsbeginsel Preventief optreden (efficiënter strafrecht) Legaliteitsbeginsel Kosten en baten afwegen Morele regels Jeremy Bentham ( ) Grondlegger van utilitaristische school: zoveel mogelijk geluk nastreven en slechte ervaringen vermijden Enkel straffen wanneer straf positieve elementen oplevert aan de samenleving (groter dan de nadelen) Panopticon van Bentham Rationeel systeem om toezicht te houden in een gevangenis Blauwdruk van ideale gevangenis 4

5 Gevangenen kunnen niet zien wie zich in centrale toren bevindt en/of hij wordt bekeken Volstond dat de gedetineerde dacht dat er zich iemand in de toren bevindt Moest geplaatst worden op zichtbare plaatsen (afschrikkingsgedachte) Gaat uit van rationele misdrijfplegers De impact van de klassieke school Strafrecht en strafrechtshervorming: legaliteitsbeginsel, proportionaliteitsbeginsel, rechten van verdediging Criminologische theorievorming: idee van rationele misdrijfpleger (keuze makende mens staat centraal) Enkele kanttekeningen bij de klassieke school Focus op strafrecht en wettelijke definitie van criminaliteit: strafrechtelijke definitie heeft geen aandacht voor het criminaliseringsproces Daad-strafrecht: straf enkel laten afhangen van het misdrijf, niet van de misdrijfpleger Nu ook aandacht voor dader: toerekeningsvatbaar, minderjarig, recidive, In welke mate is er sprake van vrije wil of rationaliteit? Is klassieke criminologie wel criminologie: geen empirisch onderzoek, vooral strafrechtshervorming (geen theorieën getoetst) Rationele keuzetheorieën Jaren 70 en 80: hernieuwde belangstelling in rationele keuzebenaderingen Twijfel over effectiviteit van gangbare interventiestrategieën: behandelingsprogramma s falen Jaren 80 en 90: tegenreactie, wat werkt dan wel? Verschuiving van focus: van criminele motivatie (waarom?) naar criminele gebeurtenissen en omgeving waarin deze plaatsvinden Ontwikkelingen in andere sociale wetenschappen: rationele keuzeperspectief in opmars Voorbeelden: rationele keuzebenadering en routine-activiteitentheorie Verschilpunt met klassieke criminologie Niet gericht op hervorming van het strafrechtsysteem Wel manipuleren van micro- en macrocontexten die de gelegenheden tot plegen van criminaliteit beïnvloeden: aanpassing van omgeving om criminaliteit terug te dringen Geen machtskritische en rechtsbeschermende visie Wel beleidsgerichte instrumentele dimensie van de nieuwe theorieën Preventiemechanismen vormgeven: geen absoluut verschil maar de klassieke school is vooral gericht op het machtskritische Ronald V. Clarke Was lang actief bij binnenlandse zaken GB: heeft dus mee vorm kunnen geven aan het beleid Sleutelfiguur in ontwikkeling van rationele keuzeperspectief Situationele criminaliteitspreventie: inwerken op situaties waarin risico's op criminaliteit zich voordoen 5

6 Rationele keuzetheorie van Cornisch en Clarke Uitgangspunt: rationeel maar gebonden Gebonden rationaliteit: beslissingsprocessen soms zeer snel en niet alle noodzakelijke informatie voorhanden Criminaliteitsspecifieke focus Verschillende vormen van criminaliteit bevredigen verschillende behoeftes: hoe spele beslissingsprocessen een rol? Fundamenteel onderscheid tussen Criminal Involvement (CI) en Criminal Events (CE) (nadruk bij CE in deze theorie) Stap 1: Initial involvement model Minder interesseant Voorgaande stappen als vanzelfsprekend beschouwd (bereidheid tot plegen van misdrijf en beslissing tot plegen van misdrijf) Stap 2: Events model (Criminal events) Belangrijkste beslissingsproces binnen de theorie Stap 3: Continuing involvement model Professioneler worden Levensstijl verandert Verandering in groep van gelijken Stap 4: Decistance model Routine-activiteitentheorie Marcus Felson Texas State University Centrale figuur in de ontwikkeling van routine-activiteitentheorie Cohen en Felson (1979) Social change and crime rate trends: a routine activity approach Gouden jaren van de verzorgingsstaat: geluk en toch stijgende criminaliteit Hoe valt stijgende criminaliteit na WO II te verklaren: mobiliteit, dagdagelijkse activiteit verandert Doelwitten worden toegankelijker Samenleving wordt rijker Klassieke inspiratie, maar weinig verwachtingen bij de rol van de strafrechtsbedeling Moeilijk voor strafrecht om snelheid, zekerheid, strengheid van straffen te garanderen bij wijzigende routine (contra Beccaria argument) Strafrecht kan structurele veranderingen niet overtroeven Criminaliteit als inherent aan onze consumptiemaatschappij Felsons Crime and Everyday Life Routine-activiteitentheorie wordt vertaald naar preventie Criminele gebeurtenis is resultaat van 3 elementen Aanwezigheid van gemotiveerde dader Aanwezigheid van aantrekkelijk doelwit Doelwit is gedefinieerd vanuit het gezichtspunt van het specifieke misdrijf zoals het wordt uitgevoerd op een bepaalde locatie en een bepaald tijdstip Gewicht en mobiliteit van goederen Verhouding van de waarde van een object tot zijn gewicht (bv: ipad vs wasmachine) De mobiliteit van goederen (bv: platte banden van fiets, auto s voorzien hun eigen ontsnapping) 6

7 Afwezigheid van adequaat toezicht Belangrijkste toezichthouders: normale burgers die hun dagelijkse routine uitvoeren Toezichthouder demotiveert misdrijfplegers om een misdrijf te plegen FOCUS OP EVENTS Elementen uit tekst (van minder belang in de les) Illegale consumptie en verkoop Ook afwezigheid van iemand om in te grijpen Voornamelijk afwezigheden die criminele gebeurtenissen compliceren door hen te verbinden met routine activiteiten van de rest van de samenleving Belang van overlappen aanwezigheden Illegale koper en verkoper Basiselementen voor een ruzie Strijders Probleemmakers Publiek Afwezigheid van verzoenende partijen Fysieke misdaadpreventie Beveiligen van doelwitten (bv: computers vastschroeven) Sterkte in nummers: slachtoffers kunnen hun kwetsbaarheid verminderen door met meer te zijn (bv: overvallen op straat, door meer dieven en slechts 1 slachtoffer) Geluiden en zichtbare kenmerken die criminaliteit beïnvloeden Uit het zicht zijn bevordert criminele activiteiten Betere sloten: maken meer lawaai om in te breken Gevaarlijke plaatsen, riskante routes en onbenoemde ruimte Geometrie van misdaad: Waar woont, ontspant, werkt of gaat iedere potentiële dader naar school Verbind deze plaatsen in een driehoek Onderzoek de naaste omgeving in en rond deze driehoek Voorziet in een gebied waarin de dader naar een doelwit zoekt Misdrijven worden het eenvoudigst gepleegd op plaatsen met publieke toegang Kanttekeningen bij rationele keuzetheorie en routine-activiteitentheorie Gericht op aanpassen van situaties, niet samenleving als groter geheel Motivatie: de gelegenheid maakt de dief? Geen rekening houden met achtergrond dader Schuld van slachtofferschap bij slachtoffers leggen (responsabiliseren van potentiële slachtoffers) Theorie die ervan uitgaat dat criminaliteit deel uitmaakt van de samenleving, is dat wel zo? Kritiek op mensbeeld (door o.a. Stanley Cohen, andere Cohen dan onderzoek) 7

8 Rechts realisme Rechts Focus op rationale misdrijfpleger Politiek gemotiveerd (hervormen) Realisme : hard aanpakken (wantrouwen in strafrecht verdwijnt) Verschilpunten met klassieke school Instrumentele visie i.p.v. rechtsbescherming Harde aanpak i.p.v. streven naar humanisering en minst ingrijpende strafrechtelijke interventie James Q. Wilson Thinking about crime Zoektocht naar dieperliggende oorzaken van criminaliteit is zinloos Wicked people exist Strafrecht en onschadelijkmaking: onmogelijk maken misdrijven te plegen Does prison work? Amerikaans gevangenisexperiment Zijn stelling: gevangenis werkt Waarom: gevangenis schrikt af en maakt criminelen onschadelijk Bewijs: 2 grafieken Bedenkingen Correlatie is niet hetzelfde als oorzakelijk verband Vergelijkend onderzoek toont aan dat de relatie tussen criminaliteit en opsluiting complexer is Wat met de verschillen binnen de VS? (beleidsverschillen tussen staten) Gesimplificeerde manier om relatie tussen criminaliteit en opsluiting weer te geven 8

9 De moderne aetiologische criminologie Gedetermineerd mensbeeld versus rationalistisch Inleiding: opstand tegen het rationele mensbeeld van de klassieke criminologie Aetiologie: leer van de oorzaken Verschil tussen misdrijfplegers centraal gesteld Verschilpunten worden geaccentueerd in populaire cultuur en ook in de wetenschap 19 de eeuw: ontzagwekkende groei van het aantal criminologische publicaties Criminologie nam de vorm aan van een afzonderlijke wetenschappelijk discipline (tijdschriften, verenigingen, congressen, leerstoelen aan universiteiten, ) 2 de helft 19 de eeuw: positivistische revolutie, mens en wetenschap Auguste Comte ( ): positivisme Charles Darwin ( ): evolutietheorie Link met Comte: atavisme: tekenen dat de persoonlijke ontwikkeling achterloopt t.a.v. de algemene ontwikkeling van de menselijke soort Maatschappelijke context van (einde) 19 de eeuw en kritiek op de klassieke school Criminaliteitsstatistieken leggen regelmatigheden in criminaliteitspatronen bloot Kritiek: effectief? Sociale omgeving bepaalt ook de individuele ontplooiingskansen Enkele voorlopers Giambattista della Porta: fysionomie (a.d.h.v. uiterlijk van de mens zijn persoonlijkheid lezen) Franz Josef Gall: frenologie (a.d.h.v. vorm herensen/hoofd/schedel eigenschappen afleiden) Cesare Lombroso en de geboorte van de aetiologische criminologie Cesare Lombroso ( ) Grondlegger van Italiaanse school in criminologie Formuleerde voor het eerst een paradigma dat zowel voor de verklaring als voor de bestrijding van misdaad een leidraad bood (theorieën en onderzoeksmethoden hierin geïntegreerd) Ondanks naar huidige standaarden slecht onderzoek Blijvende invloed over verschil Methode van observeren = vergelijken (Daardoor grondlegger) O.a. onderzoek op soldaten (arts in het leger) Geneesheer-psychiater Belangrijkste werk: L Uomo delinquente Universiteit van Turijn: hoogleraar gerechtelijke psychiatrie, leerstoel in algemene psychiatrie, hoogleraar criminele antropologie Belang: benadering onderzoek en onderzoeksvragen Lombroso s bijdrage beschouwen als een nieuw paradigma Heel wat aandacht voor criminaliteit en bestrijden misdaad (door heel Europa) Grondbrekende ideeën (misdaadbestrijding) + eigen theorie Omstreden paradigma Het omstreden paradigma van de atavistische misdadiger L Uomo delinquente 1876: eerste editie 9

10 Uiteindelijk 5 edities die steeds dikker werden (laatste editie: ) 1887: Vertaling in Frans en Duits zorgde voor wereldwijde verspreiding Atavisme: kentekenen waaruit blijkt dat de persoonlijke ontwikkeling achterloopt t.a.v. de menselijke soort Frenologie (schedelmeting van misdadigers) + Darwin + statistisch onderzoek (geïnspireerd op Adolphe Quetelet) Eerste deel boek: de embryologie (= studie van de vroege ontwikkeling van organismen) van de misdadiger Parallellen tussen misdaad mens en dieren/planten Misdaad in plantenrijk: vleesetende plant Vergelijken hand van aap en mens Primitieve volkeren (hoe primitiever het volk, des te woester de misdaad / hetzelfde met straf, wraak vervangen door repressie) Gelaatsuitdrukkingen, vorm van gezicht, (tekenen atavisme) Invloed van Darwin: criminele mens is teruggeworpen in de tijd (Kleine) kinderen: gedrag / emoties Bepaalde ideeën hiervan zijn van belang voor de politiek: bv fascisme Tweede deel: de anatomie en antropologie van de misdadiger: lichaamskenmerken relateren aan criminaliteit Onderzoek naar schedels Biologische afwijkingen Derde deel: de biologie en psychologie van de misdadiger: afwijkingen bij criminelen Bv. tatoeages, gevoelens en passies, moraal, intelligentie, taal, literatuur, kunst, Lombroso ziet tatoeages als een uiting van gevoelens bij criminelen (reden van laten tatoeëren is atavisme) Lombroso vs. zijn critici: Lombroso verweert zich op 2 manieren (oorspronkelijke ideeën uitbreiden om te overtuigen van het belang van het paradigma) Ontwikkeling algemene typologie van misdadigers (meer en meer verfijnde subcategorieën) Geboren misdadiger vergelijken met een epilepticus: doet dus zo zijn intrede in de psychiatrische discussies (poging om paradigma te normaliseren binnen academische kringen) Analogie van geboren misdadiger met wilde aantonen Paradigma verder uitwerken: toepassing van het paradigma op criminele vrouwen en politieke misdadigers Atavistische kenmerken bij vrouwen (mannelijkheid) Verweer tegen kritiek dat vrouwen geen atavistische kenmerken zouden vertonen Lombroso over strafrecht(spleging) en misdaadbestrijding Verregaande consequenties van zijn theorie: o.a. voor strafrecht Idee: strafrecht als verdedigingsmechanisme tegen misdaad (sociaal verweer) Zelfs preventief Individualisering van de straf: straf niet langer conform ernst van het misdrijf maar wel conform het gevaar van de misdrijfpleger (ligt in de natuur van de misdrijfpleger dus hij is er ook niet voor verantwoordelijk, dit betekent niet dat hij er niet voor vervolgd moet worden) Onbeperkte duur van strafmaatregelen (men kan niet vooraf weten hoelang de misdadiger een gevaar voor de samenleving zal zijn) Lombroso zet zich ook in voor heel wat maatschappelijke punten (afschaffen jurysysteem, rechten voor arbeiders, / links gerichte voorstellen) Introductie van de niet-vrijheidbenemende straffen 10

11 Lombroso, Ferri en Garofalo: de Italiaanse school Positieve school in de criminologie: ging er vanuit dat enkel via empirisch onderzoek echt inzicht kon worden verworven in het verschijnsel van de misdaad (antropologisch perspectief) Credo van de Italiaanse school: een goed begrip van de persoon van de misdadiger is noodzakelijk voor een goed begrip van zijn misdaad Enrico Ferri ( ): kritiek op vrije wil (vrije wil bestaat niet en dus ook de persoonlijke verantwoordelijkheid voor misdaad niet) Multiple factoren Sociale (demografie, religie) Fysisch (temperatuur, leeftijd) Individueel Andere factoren naast biologische van Lombroso Socialistische standpunten Criminaliteitspreventie: sociale preventie Strafrecht ter bescherming van maatschappij (overwegingen van gevaar: individuele straf) Met hulp van wetenschap verhoogde efficiëntie van de misdaadbestrijding (optimisme) Raffaele Garofalo ( ) Uitwerking van een eigen criminaliteitsdefinitie: Natuurlijk misdrijf Natuurlijke misdrijven: schenden 2 basis menselijke sentimenten Medelijden (geweld) Eerlijkheid (diefstal, bedrog) Classificatie van misdrijfplegers volgens deze 2 sentimenten Ook sociaal verweer Verweren van maatschappij tegen gevaar (gevaarlijkheid van dader als maatstaaf voor de straf, niet ernst delict of verantwoordelijkheid dader) Wetenschap: gevaar identificeren + oplossen Geïnspireerd op Darwin: sentimenten in meer geciviliseerde samenleving Lichaamstype en criminaliteit William Sheldon: onderzoek naar lichaamstypes Lichaamstypen: ontleed aan menselijk embryo Endomorf (endoderm: ingewanden, binnenkant) Ronde dikke vrouwen, korte armen en benen, zachte huid: luxe, spanning, affectie Mesomorf (mesoderm: beenderen + spieren, overgang) Atletisch gestalte: dominant, lawaai, avontuur, activiteit Ectomorf (ectoderm: huid + zenuwstelsel, buitenkant) Mager, breekbaar, smal: privacy, introvert Lombroso en de kenmerken van de positivistische criminologie Natuurwetenschappelijke methode Zintuiglijke observatie Waardevrije wetenschap Hypothetisch-deductief Voorkeur voor kwantitatieve data 11

12 Klassiek Positivisme Studie-object Misdrijf Misdrijfpleger Natuur misdrijfpleger Normaal Pathologisch Reactie op misdaad Proportionele straf Behandeling (wanneer normaal: onbepaald) Kritiek op Lombroso en de vroeg-biologische theorieën Universele definitie van criminaliteit Universele sentimenten Geen oog voor processen van criminalisering Empirische steun: knoeiboel, zo veel informatie Problematische theorievorming: simplistisch en racistisch Verstrekkende beleidsimplicaties Experimentele theorieën Mogelijke band met politieke filosofie (inferieur vs. superieur) Belang van Lombroso Centraal: wetenschappelijk onderzoek naar criminaliteit (onderscheid met klassieke criminologie) Belang van methode (resultaten fout) Multifactoriële verklaring: toevoegen andere verklaringen bij latere boeken (verschillende facetten probleem) Onderzoeksmethodologie: observeren, documenteren, oog voor detail Referentiefiguur: wetenschap gaat vooruit door controverse (anderen stimuleren) Na lombroso Processen in het lichaam (vs uiterlijke kenmerken bij Lombroso) Meer gesofisticeerd: kennis is groter Minder deterministisch Terugkeer in hedendaagse periode Hersenafwijkingen, (on)gevoeligheid voor stimuli, ADHD, 12

13 Sociologische criminologie I (niet in les aanwezig) Inleiding Sociale omgeving staat centraal Stadsbuurt, sociale structuur, subcultuur, sociale controle-instellingen, Vandaar sociologische criminologie De Chicago School en de sociaal-ecologische traditie Stad en criminaliteit (Groot)stedelijke context Focus op de buurt Enkele voorlopers Aandacht voor geografische verschillen in de aard/ernst van criminaliteit Journalisten, schrijvers, die gefascineerd raken door leven aan de onderkant van de samenleving Chicago en de Chicago School Chicago begin 20 ste eeuw Explosieve stedelijke expansie Immigratie Criminaliteit en stedelijke problematiek Departement sociologie van de Universiteit van Chicago Opgericht in 1892: oudste ter wereld Robert E. Park en Ernest Burgess: ontwikkeling van een onderzoeksprogramma Combinatie kwantitatieve, sociaal-ecologische benadering + kwalitatieve stadsantropologische benadering Robert E. Park: stadsantropologische benadering Ernest Burgess: sociaal-ecologische benadering Ecologie: relatie tussen organismen en hun natuurlijke omgeving (term uit biologie) Sociale ecologie: toegepast op mensen en hun natuurlijke omgeving Successie: de tendens van elke binnenste zone om zich uit te breiden tot de meer naar buiten gelegen zone die daaraan grenst Chicago ondergaat een proces van reorganisatie in een gecentraliseerd gedecentraliseerd systeem van lokale gemeenschappen verenigd in sub-zakelijke gebieden zichtbaar of onzichtbaar gedomineerd door het centrale zakencentrum van de stad Sociale desorganisatie als normaal beschouwd en de eerste voorwaarde voor herorganisatie (immigranten dringen als een golf opeenvolgende zones binnen) Mobiliteit: een verandering van beweging als antwoord op een nieuwe stimulus of situatie (omvat verandering, nieuwe ervaring en stimulatie / hierdoor dus ook criminaliteit) Eerste element: staat van verandering van de persoon Tweede element: het aantal en soort contacten of stimulaties in de omgeving van de persoon Chicago als stedelijk laboratorium 13

14 Clifford Shaw en de toetsing van Burgess Onderzoek naar jeugdcriminaliteit Clifford Shaw en Henry McKay, Juvenile delinquency and urban areas Verderzetting van het onderzoek van Shaw Drie onderzoeksvragen In welke mate hangen (hoge) percentages verdachten en veroordeelden onder jongeren samen met bepaalde sociaal-economische en culturele buurtkenmerken? Rol van etnische afkomst? Wanneer ontwikkelt criminaliteit zich tot een buurtkenmerk? Chicago Area Project (CAP) Band tussen onderzoek en beleid CAP ging van start in 1932, in 6 high delinquency areas Doel: aanpak van sociale desoriëntatie Enkele kanttekeningen bij Chicago School A-politieke karakter van de sociaal-ecologische benadering Gebruik van officiële statistieken Begrip sociale desorganisatie is problematisch Geen echte school-vorming Robert Merton en de spanningsbenaderingen Denken in termen van evenwichtsverstoringen Elementen van sociale en culturele structuur Cultureel gedefinieerde doelen (ontwerpen voor samenleven in groep) Nadruk op doel leidt tot bv. valsspelen om te winnen (emotionele respons mogelijk: duidt aan dat deze emoties overtroffen worden door het succes-doel) Nadruk op doel veroorzaakt een deïnstitutionalisering Aanvaardbare methoden om deze doelen te bereiken (keuze van gepaste methodes is beperkt door institutionele normen) Er kan een onevenwicht tussen deze beiden bestaan wat leidt tot afwijkend gedrag De distributie van statussen en rollen door competitie moet zo georganiseerd zijn dat positieve impulsen voor conformiteit naartoe rollen en aanhankelijkheid aan statusverplichtingen moeten worden voorzien voor elke positie Begrippen Strain of spanning Anomie Durkheim en anomie Emile Durkheim ( ) Anomiebegrip: toestand van normeloosheid Maar: zekere mate van criminaliteit is normaal en dus niet pathologisch Robert K. Merton Kern: spanning of onevenwicht tussen doelen en middelen Kritiek op gangbare visies op mens en sociale controle Vijf aanpassingsstrategieën (slechts rol-aanpassingen, niet de personaliteit in het geheel) + : aanvaarding - : afwijzing ± : afwijzen en vervangen van nieuwe doelen en standaarden 14

15 Culturele doelstellingen Geïnstitutionaliseerde middelen Conformiteit + + Meeste mensen Innovatie + - Geïnstitutionaliseerde weg verwerpen Ritualisme - + Doelstellingen ondergeschikt aan regels Teruggetrokkenheid - - Onmogelijk doelen te halen op effectieve en legitieme wijze Rebellie ± ± Proberen een nieuwe sociale orde te introduceren Breed scala aan menselijk gedrag Microverklaring Sociale betekenis van armoede Gevarieerde toegang tot de goedgekeurde kansen op legitieme, prestigieuze nastreven van culturele doelen Echte vooruitgang naar gewenste succes-symbolen via conventionele kanalen is, ondanks de open-klassen ideologie, relatief zeldzaam en moeilijk voor deze beperkt door weinig onderwijs en weinig economische middelen Enige manier om cultureel succes te bereiken is dus door criminaliteit Niet iedereen valt in criminaliteit wanneer in armoede: samenloop met verschil tussen theoretische mogelijkheden en praktische (in de praktijk wel klassenverschil) Een subculturele herwerking van Merton: Albert K. Cohen Statusfrustratie Drie types reacties College boys Corner boys Delinquent boys Een subculturele herwerking van Merton: Richard Cloward en Lloyd Ohlin Rol van illegitieme gelegenheidsstructuur Drie types delinquente subculturen Criminele subcultuur Conflict subcultuur Subcultuur van de dubble falers Enkele kanttekeningen bij Merton Helderheid begrippen Algemene toepasbaarheid Volledigheid van verklaring Empirische onderbouwing 15

16 Sociologische criminologie II (niet in les aanwezig) Inleiding: sociale reactiebenaderingen Reactie staat centraal Complexiteit en casualiteitsvraagstuk Reactie die zelf criminogeen kan zijn t.g.v. impact van stigmatiserende stempel Sociale controle-instellingen komen in het vizier Context Maatschappelijke context: kritische jaren 60 en 70 Intellectuele context: invloed van het symbolisch interactionisme George Herbert Mead ( ) Handelingen krijgen betekenis in interactie tussen mensen Rol van identiteit Criminaliteit in licht van processen van benoemen en beoordelen van gedrag Howard Becker: grondlegger van het labeling-perspectief Howard Becker ( ) Socioloog en jazz-muzikant Een vroege studie: hoe word je marihuana-gebruiker? Becker zet zich af tegen de op dat moment heersende onderzoeksaanpak Stelt een andere benadering voor die vanuit een andere premisse vertrekt Onderzoek: 50 interviews in de jazz-muziekscene Hoe kunnen mensen genieten van het gebruik van marihuana Leren om marihuana te roken op zo n manier dat het reële effecten produceert (techniek) Leren om de effecten te herkennen en deze te verbinden met het druggebruik Leren om te genieten van de ervaring Het boek Outsiders Boek uit 1963 dat een enorme invloed zou uitoefenen op de naoorlogse criminologiebeoefening Verschuiving aandacht naar reactie Buitenstaanders Betekenissen Betekenis 1: vanuit perspectief van de groep die etiketteert (diegene die regel overtreedt is de outsider) Betekenis 2: vanuit perspectief van de persoon die etiket krijgt (rechters zijn outsiders) Op zoek naar een definitie van deviant (gangbare theorieën): Statistisch: alles wat te veel afwijkt van het gemiddelde is afwijkend (te veel vereenvoudigd) Pathologisch: aanwezigheid van een ziekte (wanneer iets niet efficiënt werkt, is het ziek) Functionalistisch: wat functioneel is en wat disfunctioneel voor een samenleving is vaak een politieke vraag Relativistisch: mislukking om groepsregels te gehoorzamen (niet duidelijk welke regel als maatstaaf te nemen, immers meerdere groepen) 16

17 Deviantie en de reacties van anderen Wordt gecreëerd door de samenleving Sociale groepen creëren deviantie door regels te maken op welke de inbreuk deviantie uitmaakt en door deze regels toe te passen op specifieke personen en hen als buitenstaanders te labelen Deviantie is dan een gevolg van de toepassing door anderen van regels en sancties tegenover een overtreder Dus geen homogene categorie Sommige mensen zijn als afwijkend gelabeld terwijl ze geen regel hebben gebroken, vele overtreders ontsnappen ook en worden dus niet gelabeld Moment in de tijd Variatie in de reactie op het deviant gedrag in de tijd (ene moment zwaar bestraft en andere juist niet) Persoon die de daad stelt en de persoon/groep die zich nadelig behandeld voelt (regels worden meer toegepaste op sommige personen dan op andere) Sommige regels worden alleen toegepast wanneer ze in bepaalde gevolgen resulteren Deviantie als product van een transactie die plaatsvindt tussen een sociale groep en iemand die door die groep wordt gezien als een overtreder Of een gedraging deviant is hangt er dus vanaf hoe anderen er op reageren Deviantie ligt dus niet alleen in een gedraging Wie maakt de regels? Cf. tweede betekenis van buitenstaander Regels zijn creaties van specifieke sociale groepen Verschillende groepen hebben vaak verschillende regels Een persoon kan het gevoel hebben dat hij wordt beoordeeld op basis van regels waarop hij geen invloed heeft en die hij niet accepteert, regels aan hem opgelegd door buitenstaanders Vraagstuk van politieke en economische macht In feite worden regels altijd geforceerd aan anderen (bv. ouderen maken regels voor jongeren) Verschillen in de mogelijkheden regels te maken en hen toe te passen op andere mensen zijn machtsverschillen De sterkste groep maakt de regels Enkele gerelateerde ontwikkelingen Degradatie, stigma en secundaire deviantie Harold Garfinkel: strafproces als degradatieceremonie Erving Goffman Stigma Mortificatie van het zelf Edwin Lemert Primaire deviantie: gedrag dat, ookal is het problematisch voor het individu, geen symbolische reorganisatie produceert op het niveau van het zelfbeeld Secundaire deviantie: komt voor wanneer het individu zijn deviantie gebruik, of een rol gebaseerd op die deviantie, als verdediging aanval of aanpassing aan de problemen gecreëerd door de maatschappelijke reactie ertegen 17

18 Wordt dus gezien als effectieve oorzaak van deviantie (wordt de basis voor het toekennen van een sociale status) Morele verontwaardiging en morele kruisvaarders Criminaliteit als sociale constructie De rol van de media bij deviance amplification (Wilkins) Sneeuwbaleffect: door stereotypering wordt de groep afgezonderd van de samenleving, ze gaan zichzelf dan ook beschouwen als afwijkend en gaan zich hergroeperen met andere afwijkende groepen wat leidt tot meer deviantie Dit stelt de deviante groep weer verder open voor verdere vervolging en alles start opnieuw Deviantie is circulair en versterkend De rol van morele kruisvaarders Stanley Cohen en morele paniek Stanley Cohen ( ) Auteur van Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers Zie filmpje Elementen van morele paniek Bezorgdheid Vijandigheid Consensus Disproportionaliteit Volatiliteit DVD: Stanley Cohen over zijn boek Boek volgt uit doctoraat ( ) Focus: een overreactie op strubbelingen/conflicten begin jaren zestig tussen 2 jongerengroepen (mods en rockers) Actoren: massamedia, morele ondernemers, publiek, Mods en Rockers die een bedreiging vormen: ze worden Folk Devils Cohen praat over de context, inhoud, theoretische inspiratie en methodologische kwesties van de studie Deviantie en morele paniek Morele paniek: een conditie, episode, persoon of groep of personen die worden gedefinieerd als een bedreiging tot maatschappelijke normen en waarden, diens aard wordt gepresenteerd in een gestileerde en stereotiepe manier door de massa-media Folk Devils: zichtbare herinneringen aan wat we niet moeten zijn Deviantie en de massa-media Media hebben lang geopereerd als agenten van morele verontwaardiging in hun eigen recht Media kan een diffuus gevoel van angst achterlaten over een situatie Belangrijkste bron van informatie over het normatieve kader van een samenleving Groepsgedrag Structurele bevordering (als legitimatie) Structurele druk (economische achteruitgang, immigratie, ) Groei en verspreiding van een veralgemeniseerd geloof (maakt het zinvol) Aanzettende factoren (bevestigen een gegeneraliseerd geloof) Mobilisatie van de deelnemer tot actie Operatie van sociale controle (tegenreacties van de samenleving) 18

19 Analogie met reactie op rampen (verschil: geen grote uniformiteit bij deviantie) Waarschuwing (gevaar kan zich voordoen, perceptie van verandering) Dreiging (communicatie van anderen of tekens van het gevaar) Impact (ramp slaagt toe, desorganisatie) Inventariseren (kijken wat er is gebeurd en hoe het met zichzelf staat) Redding (elkaar helpen, alsook externe help van centrale organisatie) Oplossing (overkoepelend systeem neemt zaken over die het noodsysteem niet aankan) Herstel (ofwel terug naar voorheen ofwel aanpassing van samenleving) Abolitionisme Louk Hulsman ( ) Hoogleraar strafrecht en criminologie Afscheid van het strafrecht (1986) Boegbeeld van het abolitionisme in jaren 70 en 80 Abolitionisme en inspiratie uit sociale reactiebenaderingen Selectiviteit van de strafrechtpleging Voorstander andere aanpak, gericht op conflictoplossing en herstel Pleidooi voor ander taalgebruik Andere beleidsimplicaties Abolitionisme is ingrijpend voor beleid, maar ook andere, minder verregaande beleidssuggesties uit de sociale reactiebenaderingen Decriminalisering (bv. slachtofferloze delicten zoals gebruik van softdrugs, abortus, pornografie, ) Diversie (afwenden, bv. via de weg van het OM, autonome afhandeling door politie, ) Alternatieve sancties Herstelrechtelijke ontwikkelingen (dader-slachtofferbemiddeling, herstelgericht groepsoverleg, ) Enkele kanttekeningen Relativistische benadering van criminaliteit Mensen als passieve underdogs Stoppen met criminaliteit: waarom? Wat met de primaire deviantie? Weinig aandacht voor de ruimere socio-economische context en machtsaspecten (aangrijpingspunt kritische criminologie) (Sociale reactie schuift naar voor (van actie naar reactie)) Kritische criminologie Bepaalde groepen zijn meer vatbaar voor criminaliseringsproces Conflictmodel Kritische criminologie groepeert diverse benaderingen met als gemeenschappelijke kenmerken: Macro-sociologische verklaring van criminaliteit: tegen individualisering: structuren in samenleving die criminaliteit produceren Aandacht voor crimes of the powerfull (witteboordencriminaliteit, milieuverontreiniging, ): criminaliteit gepleegd door machtige groepen in samenleving 19

20 Een tegencriminologie die kritisch staat t.a.v. beleidsgerichte criminologie: groot deel criminologie ondersteunt en legitimeert beleid: zich hiertegen afzetten Invloed van (neo-)marxistische maatschappijanalyse Karl Marx ( ): geïnspireerd door marxisme De rol van productierelaties: bezittende klasse vs. werkende klasse (productiemiddelen vs. arbeid verkopen) Recht als bovenbouwfenomeen: gedetermineerd door onderbouw (economie) Wetten en belangen van de heersende klassen: strafrecht als instrument van de heersende klasse Grondlegger: Willem Adriaan Bonger ( ) Criminalité et conditions économiques (1905) Geloof en misdaad (1913) Ontkrachten stelling ontkerkelijking leidt tot criminaliteit Zijn stelling: vooral socio-economische achtergrond 1922: benoeming tot gewoon hoogleraar sociologie en criminologie aan de universiteit van Amsterdam Mei 1940: Bonger pleegt zelfmoord n.a.v. inval Duitse leger in Nederland De nieuwe criminologie The new criminology (1973) 3 auteurs: ambitieus project Veel invloed gehad Link tussen labelling-theorie en marxisme Sociale theorie: maatschappijvisie + sociale theorie Aangevallen van binnenuit: auteur verandert naar links-realisme Het links-realisme Context: GB in de jaren 80 Sociaal-politiek klimaat: nieuwe politieke wind Stijgende criminaliteit Zelf-kritiek op de nieuwe criminologie Gevolgen van criminaliteit ernstig nemen: REALISME (impact) Analyse: criminaliteitsvierkant 20