VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS INDUSTRIELE WETENSCHAPPEN. Derde graad TSO 1ste en 2de leerjaar

Transcriptie

1 VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS INDUSTRIELE WETENSCHAPPEN Derde graad TSO 1ste en 2de leerjaar Licap - Brussel D/1998/0279/037 september 1998

2 INHOUD LESSENTABEL... 5 ALGEMEEN DEEL... 7 AV Duits (Complementair gedeelte) TV Elektriciteit/Elektronica Elektriciteit en lab Eerste leerjaar: 3 uur/week Tweede leerjaar: 1 (+1) uur/week TV Elektriciteit/Elektronica Elektronica en lab Eerste leerjaar: 1 (+1) uur/week Tweede leerjaar: 2 uur/week TV Elektromechanica/Mechanica Laboratorium Tweede leerjaar: 2 uur/week TV Elektromechanica/Mechanica Mechanica Eerste leerjaar: 3 uur/week Tweede leerjaar: 2 uur/week TV Elektromechanica/Mechanica Technisch tekenen Eerste leerjaar: 2 uur/week Tweede leerjaar: 2 uur/week D/1998/0279/037 3 Industriële wetenschappen 3de graad TSO

3 LESSENTABEL INDUSTRIELE WETENSCHAPPEN TSO 1ste lj. 2de lj. 1 Basisvorming Optie AV Godsdienst 2 2 AV Aardrijkskunde 1 1 AV Frans 2 2 AV Geschiedenis 1 1 AV Lichamelijke opvoeding Studierichting (fundamenteel gedeelte) AV Engels 2 2 AV Nederlands (*) 3 3 AV Wiskunde (*) 6 6 TV Elektriciteit/Elektronica 4 3 Elektriciteit en lab (x) 3 1 Elektronica en lab (x) 1 2 TV Elektromechanica/Mechanica 5 6 Laboratorium (x) 0 2 Mechanica (x) 3 2 Technisch tekenen (x) 2 2 TV Toegepaste chemie 2 2 TV Toegepaste fysica 2 2 (*) De vakken aangeduid met een sterretje behoren tot de basisvorming maar zijn in deze studierichting in het fundamenteel gedeelte opgenomen. 2.2 Complementair gedeelte: maximum Te kiezen uit de vakken en/of de specialiteiten opgesomd in het Besluit van de Vlaamse regering van 5 juni 1989 tot vaststelling van de algemene vakken, de kunstvakken, de technische vakken en de praktische vakken in de instellingen voor secundair onderwijs met volledig leerplan, voor zover het vakken of specialiteiten betreft waarvan het Besluit van de Vlaamse regering van 14 juni 1998, zoals gewijzigd, bekwaamheidsbewijzen vastlegt in de derde graad. - Wanneer in het complementair gedeelte één of meer vakken gekozen worden die ook voorkomen in de basisvorming of in het fundamenteel gedeelte dan vervallen deze vakken niet in de basisvorming, noch in het fundamenteel gedeelte. - Pedagogische aanbevelingen: AV Duits (x) 1/2 1/2 AV Informatica 1 1 AV Wiskunde 2C 2C PV Praktijk/Stages Elektromechanica/Mechanica 2 2 TV Elektriciteit/Elektronica 1C 1C Elektriciteit en lab (x) 0 1C Elektronica en lab (x) 1C 0 (x) (C) Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen. Staat voor uitbreiding van het aantal lesuren voorzien in het studierichtingsgedeelte. Lessentabel 5 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

4 INDUSTRIELE WETENSCHAPPEN Derde graad TSO ALGEMEEN DEEL In voege vanaf 1 september 1998 D/1998/0279/037 Algemeen deel 7 Industriële wetenschappen D/1998/0279/0037 3de graad TSO

5 INHOUD 1 BEGINSITUATIE VOORWOORD STUDIEPROFIEL RELATIE TUSSEN DE DOELSTELLINGEN, DE EVALUATIE EN DE GEINTEGREERDE PROEF Algemeen deel 8 Industriële wetenschappen D/1998/0279/0037 3de graad TSO

6 1 BEGINSITUATIE De logische vooropleiding van de leerlingen die deze studierichting volgen is het tweede leerjaar van de tweede graad TSO 'Industriële wetenschappen'. Het leerplan steunt en bouwt verder op het leerplan van de tweede graad TSO 'Industriële wetenschappen'. 2 VOORWOORD De leerlingen die voor 'Industriële wetenschappen' opteren, kiezen meteen in eerste instantie voor verdere wetenschappelijke en/of technische studies in het hoger onderwijs van het lange type of aan de universiteit. In tweede instantie bereidt de studierichting voor op hoger onderwijs van het korte type. Op dit niveau zijn Wiskunde, Elektriciteit, Theoretische mechanica, Chemie en Fysica de vijf basisvakken binnen de opleiding. Een basisvoorwaarde om de voorbereiding tot hoger onderwijs te kunnen realiseren, is de aanwezigheid of de capaciteit om voldoende wetenschappelijk inzicht te kunnen verwerven in de principes en wetmatigheden binnen deze vijf basisvakken. Techniek wordt in 'Industriële wetenschappen' in de eerste plaats gezien als het resultaat van deze natuurwetenschappelijke inzichten. 'Industriële wetenschappen' is een veeleisende, volwaardige technisch-wetenschappelijke richting die zich richt naar jongens en meisjes met een brede intelligentie, een voldoende hoog abstractievermogen en belangstelling voor techniek. In het leerplan is rekening gehouden met boeiende, concrete toepassingen in de industriële technieken waarin manuele handelingen, grondig denkwerk en uitdieping van Chemie, Fysica, Mechanica en Elektriciteit gecombineerd worden en inspelen op het flexibel en creatief vermogen van de leerlingen. Bij het aanbrengen van de leerstof is de kwaliteit, de inzichtelijkheid en de diepgang belangrijker dan de kwantiteit, hoewel uiteraard de basiskennis moet verworven zijn. Om het inzicht bij de leerlingen te vergroten zal het vakoverschrijdend denken samen met het gebruik van didactische hulpmiddelen aangewezen zijn. 3 STUDIEPROFIEL 3.1 Algemene doelstellingen - Een brede, fundamentele en flexibele vorming verwerven, met zware technisch-wetenschappelijke klemtonen, voor leerlingen met vereiste aanleg en brede inzetbaarheid. - Reële kansen verwerven om te slagen in hoger en universitair onderwijs. - Inzicht verwerven in de samenhang tussen natuurwetenschappen en industriële technieken. - Abstract denken en manueel-motorische vaardigheden combineren. Algemeen deel 9 Industriële wetenschappen D/1998/0279/0037 3de graad TSO

7 3.2 Vormingsverwachtingen - Verstandelijke vorming door het bereiken van de belangrijkste cognitieve doelstellingen. - In deze verstandelijke vorming moet het vermogen tot gestructureerd denken in het algemeen en tot het technologisch probleemoplossend denken in het bijzonder een ruim aandeel hebben. - De cognitieve doelen moeten reiken tot het abstracte niveau. Het concrete en het schematische kunnen respectievelijk aanloop en overbrugging betekenen. - Intellectuele en persoonlijkheidsvorming die zich uit in een reeks attituden zoals zelfstandigheid, beslissingsvermogen, kritische zin, objectiviteit, gevoel voor relativiteit en gerichtheid op structurering en planmatigheid. - Mentale vorming die zich uit in:. bereidheid tot inzet, productie en samenwerking;. het vermogen tot communicatie, nauwkeurigheid, eenvoud, bondigheid en duidelijkheid. 3.3 Polen in de vorming - Het benaderen van de wiskundig geschraagde redeneringen in themabehandeling. - Het inzetten van de gepaste fysische begrippen en -wetten, bij het behandelen van de technische leerstof. - Correcte begripsvorming op abstract niveau. - Studie, toepassing en interpretatie van verbanden, grafieken en formules. - Inzicht in de analyse van structuren, systemen en modellen. - Inzicht in en hanteren van wetenschappelijke methodes. 3.4 Toekomstmogelijkheden Verdere studies: - universitair onderwijs (voor de allerbesten), - hoger onderwijs van het lange type (HOLT), - hoger onderwijs van het korte type (HOKT), - onderwijs sociale promotie (OSP). 4 RELATIE TUSSEN DE DOELSTELLINGEN, DE EVALUATIE EN DE GEINTE- GREERDE PROEF In zijn taak als didacticus heeft de leraar een plannings- en voorbereidingstaak: hij zet het leerplan om in een jaarplanning en de verschillende leerinhouden en doelstellingen zet hij om in een aangepast didactisch proces. De leraar heeft uiteraard ook een beoordelingstaak: hij moet de kennis, de vaardigheden en de attituden van de leerlingen objectief evalueren in functie van de doelstellingen. Een verantwoorde evaluatie vertrekt dus van duidelijk geformuleerde en operationele lesdoelstellingen. In dit leerplan worden geen les-, maar leerplandoelstellingen geformuleerd, die een lessenreeks overspannen. Alle leerplandoelstellingen van de vakken van het studierichtingsgedeelte worden omvat door de algemene doelstellingen van de studierichting. De einddoelstellingen sluiten op hun beurt aan bij het studie- of Algemeen deel 10 Industriële wetenschappen D/1998/0279/0037 3de graad TSO

8 beroepsopleidingsprofiel dat wij in de derde graad duidelijk nastreven en dat een probleemloze overstap naar een functie- of beroepsprofiel moet kunnen garanderen. Dit functie- of beroepsprofiel werd door de beroepsfederaties geformuleerd binnen de voormalige Hoge Raad voor het Technisch en Beroepsonderwijs of binnen de huidige sectoriële commissies van de Vlaamse Onderwijsraad. Een leraar die zijn evaluatie ernstig wil opvatten moet zich bewust zijn van de verschillende doelstellingen die hij minimaal moet bereiken om tenslotte aan het studieprofiel te beantwoorden. In het totale toetsingsmechanisme moet de leraar aandacht hebben voor de permanente evaluatie of het dagelijks werk (zeker voor de praktische vakken), voor de formatieve toetsen (waarin de foutenanalyse en de remediëring een belangrijke rol spelen) en voor de summatieve toetsen of voor de examens. Binnen het evaluatiesysteem neemt de geïntegreerde proef een speciale plaats in. De relatie tussen de geïntegreerde proef, de einddoelstellingen en het nagestreefde studie- of beroepsopleidingsprofiel moet de leraar duidelijk voor ogen staan. De geïntegreerde proef die in de loop van het tweede leerjaar van deze derde graad moet georganiseerd worden, wil het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes gericht op de beroepsactiviteit evalueren en omvat de vakken van het fundamenteel optioneel gedeelte. De geïntegreerde proef heeft een vakoverschrijdend, een beroeps- en realiteitsgericht karakter. De proef kan de vorm aannemen van een project dat vanaf het begin van het schooljaar opgebouwd wordt en waarvan het zwaartepunt op het einde van het schooljaar ligt. Ook een eindwerk of een praktische realisatie kan op dezelfde wijze langzamerhand tot stand komen. Het concept, het ontwerp, de realisatie van de proef moet van bij het begin van het tweede leerjaar van de derde graad aandacht krijgen. De aanstelling van de beoordelingsjury, die voor een groot deel uit deskundige buitenstaanders moet bestaan, dient ook in het begin van het schooljaar te gebeuren. Samenvattend kunnen wij besluiten dat bij de interpretatie van dit leerplan voor de derde graad niet voorbijgegaan kan worden aan het studieprofiel, de einddoelstellingen en de evaluatie ervan in de geïntegreerde proef. Algemeen deel 11 Industriële wetenschappen D/1998/0279/0037 3de graad TSO

9 INDUSTRIELE WETENSCHAPPEN Derde graad TSO AV Duits Complementair gedeelte Eerste leerjaar: 2 uur/week Tweede leerjaar: 2 uur/week 1 voege vanaf 1 september 1998 D/1998/0279/037 AV Duits - Complementair gedeelte 13 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

10 INHOUD 1 BEGINSITUATIE Doelgroep Motivatie Uitgangspunt ALGEMENE DOELSTELLINGEN/LEERPLANDOELSTELLINGEN Vaardigheidsdoelstellingen Cognitieve doelstellingen Affectieve doelstellingen LEERINHOUDEN Vaardigheden Cognitieve leerinhouden DIDACTISCHE WENKEN Algemene principes Vaardigheden Cognitief gedeelte BIBLIOGRAFIE AV Duits - Complementair gedeelte 14 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

11 1 BEGINSITUATIE 1.1 Doelgroep Dit leerplan is bestemd voor leerlingen die in de derde graad 'Industriële wetenschappen' (IW) één of twee uren Duits volgen per week. De meesten onder hen hebben vroeger nooit Duits gehad. 1.2 Motivatie De derde graad 'Industriële Wetenschappen' is een TSO-studierichting. De meeste leerlingen hebben uit interesse voor deze richting gekozen. Hun belangstelling gaat doorgaans meer uit naar wiskunde, wetenschap en techniek dan naar taal. Een taalcursus met de klemtoon op communicatieve vaardigheden zal hen waarschijnlijk meer boeien dan een te theoretisch-grammaticale benadering. Bij een communicatieve aanpak hebben de leerlingen bovendien het gevoel dat ze vrij snel vorderingen maken. Hierdoor vermindert hun drempelvrees voor het "moeilijke" Duits. Motivering is in deze studierichting een belangrijke opgave voor de leraar. 1.3 Uitgangspunt De meeste leerlingen van IW studeren verder na het tweede leerjaar van de derde graad, meestal in een hogere technische richting. Ook in het Hoger Technisch Onderwijs zal de eventuele cursus Duits vooral gericht zijn op het verwerven van praktische kennis, nodig voor de specifieke beroepspraktijk. Bijgevolg zal het leerplan van de derde graad IW vooral praktische kennis beogen. Voldoende theoretisch onderwijs blijft echter noodzakelijk, omdat de leerlingen die in hun verdere studie zullen nodig hebben. 2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN / LEERPLANDOELSTELLINGEN De studie van elke vreemde taal brengt de leerling in contact met een andere cultuur, met andere denkpatronen. Dit contact zal hem helpen een eigen houding tegenover de werkelijkheid te ontwikkelen en een persoonlijk waardesysteem op te bouwen. Het zal de taak van de leraar zijn die waarden te toetsen aan de christelijke levensbeschouwing. Via de taal streven we ernaar leerlingen tot zelfstandige en kritische mensen op te leiden. Zij ontwikkelen belangrijke attitudes zoals luisterbereidheid, spreekdurf, zelfvertrouwen. Bovendien worden volgende specifieke doelstellingen nagestreefd: - vaardigheidsdoelstellingen, - cognitieve doelstellingen, - affectieve doelstellingen. Uit het leerplan zal blijken dat de doelstellingen (zeker in het eerste leerjaar) niet specifiek zijn voor de studierichting IW. Ze gelden voor iedereen die met de studie van een vreemde taal begint. Aangezien de studierichting IW niet direct voorbereidt op het beroepsleven, maar op verdere studie, moet de cursus Duits niet rechtstreeks afgestemd zijn op professionele behoeften. Bovendien denken we dat een leerling in het secundair onderwijs op de eerste plaats een algemene en actieve taalkennis moet verwerven. De richting IW is te weinig specifiek om leerlingen vertrouwd te maken met een jargon dat ze slechts in een beperkte context kunnen gebruiken. In een elementaire cursus van slechts 1 of 2 lesuren legt men beter vooral de nadruk op het aanleren van algemene omgangstaal. AV Duits - Complementair gedeelte 15 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

12 Dit betekent niet dat er helemaal geen verband met de studierichting mag zijn: algemene vaardigheden (zich voorstellen, informatie vragen...) kunnen aangeleerd worden vanuit situaties die zich in mogelijke toekomstige beroepsomstandigheden kunnen voordoen. In het huidig talenonderwijs ligt de klemtoon op communicatief-pragmatische aspecten van de taal. Er wordt bijgevolg niet in de eerste plaats uitgegaan van de grammatica maar van het reëel taalgebruik. Grammatica wordt dus niet onderwezen als doel op zichzelf, maar als een noodzakelijk middel om tot een betere taalbeheersing te komen. 2.1 Vaardigheidsdoelstellingen In het communicatief onderwijs van het Duits zijn de vaardigheden van primordiaal belang. Deze kunnen zowel receptief (luisteren en lezen) als productief (spreken en schrijven) zijn en zullen in onderlinge samenhang ontwikkeld worden. Op het niveau van de derde graad IW zal meer aandacht gaan naar spreek-, lees- en luistervaardigheid dan naar de schrijfvaardigheid Luisteren-lezen Algemeen In het vreemdetalenonderwijs zijn verschillende niveaus van luister- en leesvaardigheid te onderscheiden. (1) De leerlingen begrijpen de betekenis van woorden en zinswendingen die hen vooraf werden aangeleerd (kennis). (2) De leerlingen begrijpen combinaties van gekende woorden, zinnen en teksten die in een nieuwe context worden geplaatst. (3) De leerlingen begrijpen instructies en uitleg in de vreemde taal. Authentieke, nieuwe teksten begrijpen zij globaal. Zij gissen op een verstandige manier naar de betekenis van woorden in de tekst die ze niet kennen; ze beschikken over voldoende vaardigheid om elementen in te vullen die ze niet duidelijk hebben gehoord of die in de tekst ontbreken. Het uiteindelijk doel van de cursus Duits zal uiteraard zijn dat de leerlingen met voor hen nieuw materiaal omgaan (niveau 3) Leerplandoelstellingen Luisteren - lezen De leerlingen beschikken over strategische vaardigheden om hun lees- en luistervaardigheid te verhogen: tussentitels en trefwoorden herkennen, hoofd- en bijzaken onderscheiden, hulpmiddelen hanteren (woordenlijsten, woordenboeken...). - Ze begrijpen en voeren eenvoudig geformuleerde schriftelijke en mondelinge opdrachten (bv. door de leraar, in het handboek, door 'Muttersprachler') uit. - Ze begrijpen teksten van ongeveer 1 à 2 minuten met eenvoudige woordenschat (mededelingen, reclameboodschappen, dialogen, verzoeken om medewerking of om hulp, korte briefjes, korte berichten, opschriften) in essentie. AV Duits - Complementair gedeelte 16 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

13 - In het tweede leerjaar begrijpen ze iets langere lees- en luisterteksten (van maximaal 4 minuten) in essentie. Het gaat hier bijvoorbeeld om gesprekken uit het dagelijks leven, korte reportages, korte interviews over een algemeen of over een eenvoudig technisch thema; eenvoudige technische instructies, eenvoudige uitleg over een algemeen technisch of wetenschappelijk onderwerp; gebruiksaanwijzingen; teksten over algemeen-technische onderwerpen, over het milieu; korte eenvoudige teksten in verband met mechanica, elektriciteit, elektronica, bouwkunde. - In het tweede leerjaar begrijpen ze wat complexere lees- en luisterteksten die met beelden ondersteund worden, in hun essentie, bijvoorbeeld diareeksen met commentaar, krantenberichten met foto's, strips, fragmenten uit eenvoudige programma's over een technisch of wetenschappelijk onderwerp. De leerlingen passen deze vaardigheden toe in niet-klassikale situaties Spreken-schrijven Algemeen De leerlingen geven de essentie van een eenvoudige tekst mondeling/schriftelijk weer, voeren een eenvoudige dialoog en formuleren kort hun mening aan de hand van hun vooraf aangeboden materiaal. Ze transfereren deze vaardigheid naar niet-klassikale situaties Leerplandoelstellingen - Spreken In het eerste leerjaar imiteren de leerlingen zo precies mogelijk de uitspraak van de 'Muttersprachler' die de Duitse standaardtaal gebruiken. - Ze lezen een korte, eenvoudige tekst hardop. - Ze vertolken een rol in een vooraf gegeven korte dialoog. - Ze voeren korte dialoogjes met behulp van vooraf gegeven sleutelwoorden en zinswendingen. In het tweede leerjaar geven de leerlingen de essentie van een beluisterde of gelezen tekst kort mondeling weer en voeren een eenvoudige, vrije dialoog. Ze brengen een boodschap over. Ze beantwoorden een telefonische oproep en verbinden door. Ze transfereren deze spreekvaardigheid naar niet-klassikale situaties Leerplandoelstellingen - Schrijven De leerlingen schrijven correct Duitse woorden of korte zinnen over (bv. van het bord). Ze schrijven deze woorden of korte zinnen ook op als ze gedicteerd worden. In het tweede leerjaar stellen ze aan de hand van een aantal opgegeven sleutelwoorden en zinswendingen korte tekstjes op. Ze geven eenvoudige taalfuncties schriftelijk weer (bv. zich voorstellen, zich excuseren, informatie vragen, plaats en tijd aanduiden) Praktische vaardigheden De volgende praktische vaardigheden moeten intens ingeoefend en herhaald worden zodat de leerlingen ze vrijwel volledig beheersen: - de leerlingen verstaan lezend en luisterend alle getallen en zeggen ze zelf; de getallen tot 100 schrijven ze ook; - ze beheersen de tijdsaanduidingen en de datum; AV Duits - Complementair gedeelte 17 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

14 - ze beantwoorden een telefonische oproep en verbinden door, ze kennen de begin- en slotformules, maken zich kenbaar, vragen met wie ze spreken enz.; - ze compenseren hun gebrek aan kennis van het Duits, onder andere door te zeggen dat ze maar weinig Duits kennen, dat ze iets niet begrijpen, ze vragen trager te spreken, het op een andere manier te zeggen; - ze hanteren een woordenboek en een eenvoudige grammatica. 2.2 Cognitieve doelstellingen Landeskunde - De leerlingen kennen de landen waar in hoofdzaak Duits gesproken wordt met hun hoofdsteden en duiden ze op de landkaart aan. - Ze weten dat Duitsland een belangrijke rol speelt op wetenschappelijk en technisch gebied Woordenschat - De leerlingen herkennen de woordenschat die nodig is voor het begrijpen van de lees- en luisterteksten; ze roepen in de behandelde teksten de vroeger aangeleerde woorden en uitdrukkingen weer op, ze leiden de betekenis van nieuwe woorden en uitdrukkingen af via associatie, analyse van de context, vergelijking met de moedertaal... - Ze beheersen de taalfuncties, woordvelden en woorden die nodig zijn voor het spreken en schrijven in de specifieke communicatieve situaties. Het gaat hier om praktische basiswoordenschat. - Ze hanteren de werkinstrumenten (woordenlijsten, woordenboeken) Grammatica en syntaxis - De leerlingen hebben inzicht in de grammaticale vormen die nodig zijn voor het tekstbegrip (Verstehensgrammatik). - Ze beheersen mondeling en schriftelijk een aantal eenvoudige, praktische grammaticale vormen (zie leerinhouden). - In het tweede leerjaar leren ze (eventueel) inzichtelijk, wat ze in het eerste leerjaar als idioom aangeboden krijgen (zie leerinhouden). 2.3 Affectieve doelstellingen De leerlingen staan positief tegenover het vak Duits: ze werken graag mee tijdens de les, vinden de les zinvol en evalueren hun vorderingen. Ze staan open voor de Duitstalige realiteit en krijgen er interesse voor. Ze hebben oog voor de aanwezigheid van de Duitse taal, industrie en cultuur in ons land. Ze hebben interesse voor de recente ontwikkelingen in Duitsland. 3 LEERINHOUDEN AV Duits - Complementair gedeelte 18 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

15 3.1 Vaardigheden Luisteren-lezen Een vijftal niet te moeilijke luister- en een vijftal niet te moeilijke leesteksten of materiaalreeksen van algemene aard. Is er een tweede lesuur, dan wordt het aantal behandelde teksten uitgebreid. In het tweede leerjaar: enkele eenvoudige technische en wetenschappelijke teksten Spreken-schrijven Reproductie, eventueel productie van teksten met vaardigheidsdoeleinden. Eventueel kunnen de luister- of leesteksten als basis worden gebruikt. 3.2 Cognitieve leerinhouden Landeskunde - De naam van de Duitstalige landen met hun hoofdstad; hun ligging op de landkaart. - In het tweede leerjaar: (eventueel) de politieke cultuur van Duitsland en het belang van Duitsland op industrieel gebied Woordenschat - De woordenschat die in de luister- en leesteksten voorkomt (vooral passieve woordenschat). - Kennis van enkele elementaire taalfuncties uit de frequentste woordvelden (bv. personalia, elementaire informatie vragen en geven, bestellen, afrekenen en aanvaarden, wonen, wensen, weer, telefoneren, uitdrukkingen in verband met tijd...). - Kennis van eenvoudige, algemeen-technische woordenschat. - Systematische uitbreiding als er meer dan één lesuur is Grammatica/syntaxis Eerste leerjaar - Verklaring van de in de teksten voorkomende grammaticale en syntactische vormen, voor zover ze tot onbegrip zouden kunnen leiden en nog niet actief worden aangeleerd. - Indien er twee lesuren zijn: beheersing in eenvoudige spreek- en schrijfsituaties van nominatief, accusatief en datief van het substantief (sterke verbuiging), het lidwoord, het (persoonlijk, bezittelijk en vragend) voornaamwoord; het werkwoord: de actieve indicatiefvormen van 'Präsens', ook van de modale werkwoorden, de imperatief; de structuur van enkelvoudige zinnen. Tweede leerjaar - Verklaring van de in de teksten voorkomende grammaticale en syntactische vormen die tot onbegrip zouden kunnen leiden en nog niet actief worden aangeleerd. - Vanaf twee lesuren: beheersing in eenvoudige spreek- en schrijfsituaties van:. de actieve vorm van 'Präsens', 'Perfekt' (ook van enkele sterke werkwoorden), 'Futur', 'Imperfekt' (ook van enkele frequente sterke werkwoorden);. hulpwerkwoorden en modale werkwoorden: 'Präsens en Imperfekt'; AV Duits - Complementair gedeelte 19 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

16 . de verbuiging van het adjectief, enkel in regelmatig terugkerende zinnen (bv. schönes Wochenende, gute Fahrt...);. een paar veel voorkomende conjunctiefvormen van modale werkwoorden (bv. möchte, würde);. de meest voorkomende voegwoorden in de nevenschikkende en onderschikkende zin;. de vorming van het rangtelwoord;. de trappen van vergelijking. De leraar richt zich naar de mogelijkheden van de leerlingen. Bijgevolg zal niet alles uitvoerig aan bod kunnen komen. 4 DIDACTISCHE WENKEN 4.1 Algemene principes - De studie van een vreemde taal omvat meer dan de kennis van de taal alleen. De leerling komt in contact met een andere cultuur, met andere ideeën en waarden. Tekstkeuze en vooral werkmethode zullen belangrijk zijn om de leerling voor de studie van het Duits te motiveren. De leraar zal moeten aantonen dat kennis van Duits belangrijk is en dat de Duitse leefwereld de moeite waard is. Enthousiasme en flexibiliteit in de methode zullen hem daarbij helpen. - Taal is een sociaal gebeuren. Het aanleren ervan zal vanaf de eerste les het meest baat hebben bij interactieve, dynamische werkvormen. ('Partnerarbeit, Gruppenarbeit') - Het onderwijs van levende talen heeft altijd integratie van vaardigheden tot doel. Daarom kunnen kennis van woordenschat en grammatica nooit het eindpunt van een les zijn, maar wel de bouwstenen van een ruimer, geïntegreerd geheel. Aanvankelijk kunnen deze onderdelen geïsoleerd worden aangeboden, ingeoefend en getoetst (bv. via afzonderlijke grammaticale en lexicale oefeningen, eigen oefenvormen voor de vaardigheden), maar vrij snel worden ze gecombineerd, tot totale integratie mogelijk is. - Luisteren en lezen, spreken en schrijven, zijn vaardigheden met eigen doelstellingen en strategieën. Vooral de gebruiksfase is belangrijk; de leerlingen (zeker de sterkere) moeten ertoe aangespoord worden zoveel mogelijk van het begrijpen naar het gebruiken van de taal over te schakelen. - Omdat een elementaire kennis van zinsontleding noodzakelijk is om correct Duits te leren spreken en schrijven, is het nodig dat de leraar in het begin een korte herhaling van de zinsontleding programmeert. - Op elk moment van het onderwijsproces zal er geoefend en geëvalueerd worden. De oefenvormen kunnen zeer verschillende doelstellingen hebben (evaluatie, differentiatie, vaststellen van tekorten). Het aangeleerde moet via oefeningen doorzichtiger worden en voor langere termijn bevestigd. Geregeld zal via herhalingsoefeningen worden gecontroleerd of het aangeleerde op langere termijn is bijgebleven. Is dat niet het geval, dan is herhaling nuttiger dan het geforceerde vasthouden aan het geplande tempo. - In principe gebeurt het toetsen van deelvaardigheden (beperkte woordenschat, een grammaticale regel) in korte overhoringen; in grotere toetsen worden vooral eindvaardigheden en grotere leerstofgehelen behandeld. In geen geval blijft de toetsing tot één of twee grote proeven per trimester beperkt; het is een permanent proces. Zo zal bijvoorbeeld spreken heel het trimester door geoefend en geëvalueerd worden. Toetsing gebeurt met oefenvormen die sterk verwant zijn met de oefenvormen uit de loop van het jaar; in het begin zullen vooral afzonderlijke onderdelen getoetst worden, geleidelijk zal het getoetste meer geïntegreerd zijn. AV Duits - Complementair gedeelte 20 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

17 - De leraars zijn vrij in de keuze van handboeken en materiaal. Het spreekt vanzelf dat ze vooraf de handboeken grondig moeten analyseren, waarbij de vraag wordt gesteld of met het materiaal van het handboek de doelstellingen van het leerplan worden gerealiseerd. Cassettes met 'Muttersprachler' zijn een noodzaak. 4.2 Vaardigheden Luisteren en lezen - Luister- en leesvaardigheid worden ingeoefend in elke les, wanneer de leerlingen informatie en instructie krijgen in het Duits. Zo ontstaat stilaan een corpus van Duitse zinnen dat voor de specifieke communicatie in de klas kan worden gebruikt. - Nog vaak wordt leesvaardigheid verward met hardop lezen; bij hardop lezen gaat het om een vorm van spreekvaardigheid. Bij leesvaardigheid gaat het in principe om stillezen. - De leraar moet zich vooraf bewust zijn van het soort luister- en leesvaardigheid dat hij nastreeft. Er zijn varianten van begrijpend lezen en luisteren:. 'überfliegendes Lesen-Hören': de leerlingen zoeken naar 'Signalwörter', bijvoorbeeld bij het lezen van een krant;. 'selektives Lesen-Hören': de leerlingen zoeken welbepaalde informatie in de tekst;. 'globales Lesen-Hören': de leerlingen begrijpen de grote lijnen van de tekst;. 'intensives Lesen-Hören': de leerlingen begrijpen ook de details in de tekst. - Voor het beginniveau gebruikt de leraar eenvoudig materiaal. De tv biedt mogelijkheden voor eenvoudig videomateriaal (reclame, weerbericht, nieuwsflitsen...). De leraar kan beginnen met bijzonder verzorgde luister- en leessituaties. Aanvankelijk kan men luisterteksten meer dan eenmaal laten horen of in fragmenten verdelen. - In het begin gebruikt de leraar oefen- en evaluatievormen waarbij productief gebruik van het Duits vermeden wordt (richtig/falsch, meerkeuze, Zuordnung, antwoorden in het Nederlands). In het tweede leerjaar kan oefenen en evalueren in het Duits gebeuren (antwoorden die vrij letterlijk uit de tekst gehaald worden, open vragen, summiere samenvatting). - Toetsing gebeurt met een nieuwe tekst van ongeveer hetzelfde niveau en ongeveer dezelfde lengte als de al behandelde teksten, met presentatie en oefenvormen zoals bij de voorgaande oefenvormen Spreken en schrijven - Luister- en spreekvaardigheid, lees- en schrijfvaardigheid zijn eng verbonden; zeker in het begin gaat aan het spreken steeds luisteren, aan het schrijven steeds lezen vooraf. De tekst die luisteren en spreken vrijwel ideaal verbindt, is de dialoog. - Van in het begin zal voldoende aandacht besteed worden aan een correcte spelling en een juiste uitspraak; cassettes met 'Muttersprachler' zijn dan ook onmisbaar. - Spreken en schrijven zijn vaardigheden die geleidelijk opgebouwd worden. Aanvankelijk antwoorden de leerlingen in woorden (o.a. in een gatentekst) of in zinnetjes, of ze imiteren dialoogjes. In een verder stadium komen substitutieoefeningen waarin delen van de dialoog lichtjes gewijzigd worden; de leerlingen moeten ook dialogen opstellen waarvan alleen de sleutelwoorden gegeven zijn. Zo komen de leerlingen geleidelijk tot vrijer spreken, dat minder op imitatie steunt. Partner- en eventueel groepswerk zijn hier vanzelfsprekende oefenvormen. AV Duits - Complementair gedeelte 21 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

18 - Ook de moeilijkheidsgraad van de schrijfopdrachten moet geleidelijk vergroot worden. Vrije schrijfoefeningen (persoonlijk briefje, kort verslag) zullen met één lesuur een onbereikbaar doel blijven. Vanaf twee lesuren kunnen ze (wellicht) het eindpunt vormen na een hele reeks imitatie- en transferoefeningen, die in de meeste (nieuwe) handboeken te vinden zijn. - Er moet een compromis gezocht worden tussen vlotheid en correctheid in de expressie. De moeilijkheidsgraad van de oefeningen moet zo geleidelijk worden opgedreven, dat het aantal fouten beperkt blijft en de correctie niet storend of demotiverend wordt. - De toetsing zal bestaan uit gelijkaardige oefeningen als in de loop van het jaar zijn gemaakt. Evaluatie van de spreekvaardigheid gebeurt het best permanent, in de loop van het trimester, en niet (uitsluitend) in een proefwerk op het einde ervan. 4.3 Cognitief gedeelte Landeskunde - Het gaat in deze eerste contacten met 'Landeskunde' minder om kennis dan om bewustmaking: wat is het belang van de Duitstalige landen in het Europa van de jaren negentig? Hoe belangrijk is het Duits in de industrie? Wat zijn de overeenkomsten en de verschillen met onze cultuur? - De cognitieve gegevens kunnen het best worden aangeboden via video-opnamen en/of dia's, eventueel via lees- en luisterteksten of teletekst Woordenschat - De receptieve woordenschat moet alleen voor de ad hocsituatie gekend zijn. Alleen echt sterke leerlingen kunnen deze woordenschat ook tot actief bezit maken. - De actieve woordenschat wordt zoveel mogelijk in een context aangeboden en aangeleerd in een zin of 'Sprechakt' of in een thematisch woordveld. - Om de actieve woordenschat ook op lange termijn te beheersen, is grondig inoefenen en herhalen van prioritair belang. - Om de woordenschat te memoriseren dienen de klassieke woordenschatlijsten met voorbeeldzinnen aangevuld te worden. Zo wordt niet alleen de betekenis van het woord, maar ook het gebruik in de zin duidelijk. - Naast situationele oefenvormen (bv. dialogen) kunnen ook ludieke woordenschatoefeningen (allerlei vormen van woordraadsels) erg waardevol en motiverend zijn. Hetzelfde geldt voor oefeningen op de computer: ze laten de leerlingen toe op korte tijd heel wat woordenschat in te oefenen. - Het substantief wordt steeds met het lidwoord en, indien nodig, met het meervoud aangeleerd Grammatica In het communicatief onderricht mag grammatica geen doel op zichzelf zijn. De lesgever moet steeds nagaan of de lesactiviteit en de geleerde stof relevant is en of de les bijdraagt tot een betere beheersing van het normale taalgebruik. Grammatica wordt bijgevolg zoveel mogelijk indirect onderwezen, dit wil zeggen niet als theorie die gevolgd wordt door oefeningen, maar als noodzakelijk onderdeel van het taalsysteem om tot communicatie AV Duits - Complementair gedeelte 22 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

19 te komen. De grammatica wordt dan ook zoveel mogelijk uit taalgebruik afgeleid; de leerlingen worden aangemoedigd zelf regelmatigheden te vinden in het aangeboden taalmateriaal. Het spreekt vanzelf dat in een communicatieve benadering geen plaats is voor speciale gevallen en uitzonderingen, die in spraakkunsten dikwijls worden vermeld, maar in het taalgebruik heel zelden voorkomen. Het heeft met andere woorden geen zin lijsten van woorden met afwijkende meervoudsvorm of dubbel genus, of uitgebreide regels over het genus, te leren. Grammatica kan aangebracht worden in een aantal functionele voorbeelden, waaruit het probleem en de vorm duidelijk blijken. Eventueel zoeken de leerlingen zelf de regel aan de hand van de voorbeelden. De grammaticale regels moeten zo eenvoudig mogelijk zijn. Zeker in het begin kan men hiervoor de moedertaal gebruiken. Een goede grammaticale training veronderstelt dat de leerlingen bepaalde denkstrategieën aanleren om een grammaticaal probleem op te lossen. Als die strategieën geregeld in dezelfde volgorde worden toegepast, zullen ze een automatisme worden. Bijvoorbeeld: - Wat is de functie van een woord in een zin? - In welke naamval staat deze functie? - Is het enkel- of meervoud? - Wat is het genus? - Wordt dat woord verbogen volgens 'der/die/das of ein/eine/ein'? - Wat is dan de uitgang? Traditionele oefenvormen zullen vooral in de beginfase nuttig zijn om een grammaticale vorm in te drillen. Toch kan dit traditionele aanbod van oefen- en toetsvormen slechts in beperkte mate blijven gelden omdat veel oefenvormen grammaticale kennis inoefenen zonder aandacht voor de communicatieve vaardigheid. 5 BIBLIOGRAFIE In deze bibliografie bieden de opgesomde werken theoretische achtergrond en hulp bij de verschillende onderdelen van het leerplan. Deze lijst biedt een ruime keuze, maar is geenszins volledig. 5.1 Lexica - DE GROSSE DUDEN IN 10 BÄNDEN, Mannheim, Bibliographisches Institut. Zeer nuttig zijn onder andere:. Band 1 (met de nieuwe spelling),. Band 3: Bildwörterbuch,. Band 6: Aussprachewörterbuch,. Band 9: Sprachliche Zweifelsfälle,. Band 10: Bedeutungswörterbuch. - DUDEN SCHÜLERLEXIKON, Mannheim, Bibliographisches Institut. - STEEVENS, J.P., VICTOOR, A., Was ist das? Modernes deutsches Bildwörterbuch, Brugge, Die Keure. - WAHRIG, G., Deutsches Wörterbuch, Gütersloh (Berlin), Bertelsmann Lexikon-Verlag. AV Duits - Complementair gedeelte 23 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

20 5.2 Grammatik: Lehr- und Übungsbücher - BUSCHA, J., Deutsches Übungsbuch, Leipzig, VEB Verlag Enzyklopädie. - BUSSE, J., Mir oder mich? München, Verlag für Deutsch. - DREYER, H., SCHMITT, R., Lehr- und Übungsbuch der deutschen Grammatik, München, Verlag für Deutsch. - ENGELS, A., VAN STRATEN, A.H., Der Übungsmeister, Groningen, Wolters-Noordhoff. - EPPERT, F., Grammatik lernen und verstehen, Stuttgart, Klett Verlag. - GRIESBACH, H., Das Sprachheft 1, München, Max Hueber Verlag. - HEREMANS, T., Kurze deutsche Grammatik, Leuven, J.B. Wolters. - KIEFT, P., Deutsche Sprachlehre, Zutphen, Thieme. - KÖHLER, Cl., Deutsche verbale Wendungen für Ausländer. Eine Auswahl mit Beispielen und Übungen, Leipzig, VEB Verlag Enzyklopädie. - POSTMA, W.K., Hochdeutsche Sprachlehre, Groningen, Wolters-Noordhoff. - SCHAUS, R., Abgestufte Übungen zur deutschen Grammatik, Malle, De Sikkel. - SCHEELE, J., Die Quelle der Grammatik, Zutphen, Thieme. - STEVERINCK, A.J., Fertig... Los, Grammatik, Zutphen, Thieme. - VANACKER, M., TIMPERMAN, Tr., Beknopte Duitse spraakkunst voor Nederlandstaligen, Kapellen, DNB/Uitgeverij Pelckmans. - VANACKER, M., TIMPERMAN, Tr., Duitse spraakkunst voor Nederlandstaligen, Kapellen, DNB/ Uitgeverij Pelckmans. - VANACKER, M., TIMPERMAN, Tr., Duitse spraakkunstoefeningen voor het secundair onderwijs, Kapellen, DNB/Uitgeverij Pelckmans. - VANACKER, M., TIMPERMAN, Tr., Übungen zur deutschen Grammatik, Kapellen, DNB/Uitgeverij Pelckmans. - VAN DE POEL, J. en K., Mini-Grammatik Deutsch, Malle, De Sikkel. - VAN VISSCHEL, A., Deutsche Übungshefte 1, 2, 3, Malle, De Sikkel. - VICTOOR, A., SNAUWAERT, J., Duitse Basisgrammatica, Brugge, Die Keure. - WENDT, H.F., Langenscheidts Kurzgrammatik Deutsch, Berlin, Langenscheidt. AV Duits - Complementair gedeelte 24 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

21 5.3 Landeskunde Het spreekt vanzelf dat de geciteerde titels sterk onderhevig zijn aan de snel veranderende actualiteit. - Tatsachen über Deutschland (te verkrijgen in het Goethe-Institut, Belliardstraat 58, Brussel). - Het materiaal van Inter Nationes: per school of per instituut kan een set van de geluidsbanden, diamateriaal, tekst- en werkboeken kosteloos worden besteld. Het jaarprogramma dient, met stempel van de school, aangevraagd te worden bij Inter Nationes, Audiovisuelle Medien, Kennedyallee , 5300 Bonn 2. - GRIESBACH, H., Aktuell und interessant. Die Bundesrepublik Deutschland und ihre deutschsprachigen Nachbarn - Lesetexte zur Landeskunde, Berlin, Langenscheidt. - SCHMID, G.Fr., Kleine Deutschlandkunde, Ein erdkundlicher Überblick, Stuttgart, Klett Verlag. - VORDERWÜLBECKE, A. und K., Blick auf Deutschland, Lese- und Arbeitsbuch, Deutsch als Fremdsprache, Stuttgart, Klett Verlag. - (BR)...D...(DR) - Was nun? Landeskunde DaF (UIA, Centrum voor Beroepsvervolmaking leraren, Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk). - Materialien zur Landeskunde, te verkrijgen via het Goethe-Institut, Referat 42, Lenbachplatz 3, D-8 München 2:. Schule und Freizeit (Text- und Arbeitsbuch),. Werbung und Anzeigen (Textbuch),. Wahl und Presse (Textbuch und Glossar),. Ausländische Jugendliche (Text- und Arbeitsbuch). 5.4 Spreekvaardigheid - ALTEMOELLER, E.M., Fragespiele für den Unterricht zur Förderung der spontanen mündlichen Ausdrucksfähigkeit, Stuttgart, Klett Verlag. - DREKE, M., LIND, W., Wechselspiel, Sprechanlässe für die Partnerarbeit im kommunikativen Deutschunterricht. Berlin, Langenscheidt. - EICHHEIM, H., Mir fällt auf Farbdiapositive als Sprechanlässe. Berlin, Langenscheidt. - GOEBEL, R., Lernen mit Spielen, Lernspiele für den Unterricht mit ausländischen Arbeitern, Frankfurt/Bonn, Pädagogische Arbeitsstelle des Deutschen Volkshochschul-Verbandes. - LOHFERT, W., SCHERLING, T., Wörter, Bilder, Situationen, zu 20 Sachfeldern für die Grundstufe Deutsch als Fremdsprache, Berlin, Langenscheidt. - LOHFERT, W., Kommunikative Spiele für Deutsch als Fremdsprache (Spielpläne und Materialien für die Grundstufe), München, Max Hueber Verlag. - MÜLLER, H., Deutsch mit Phantasie, München, Max Hueber Verlag. - MÜLLER, H., Menschen um Müller, Stuttgart, Klett Verlag. AV Duits - Complementair gedeelte 25 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

22 - RENAUD, R. und SPANS, B., Sprechen Sie mit! Stuttgart, Klett Verlag. 5.5 Meer specifiek voor de richting Industriële Wetenschappen: een titellijst van boeken, die als bijkomend lesmateriaal gebruikt kunnen worden of nuttige achtergrondkennis bieden voor leraars Duits in een technisch-wetenschappelijke richting - BECKER, N., Fachdeutsch Technik, Einführung in die Fachsprache der Technik und ihrer naturwissenschaftlichen Grundlagen, Grundbuch Metall-und Elektroberufe, München, Max Hueber Verlag. - BUHLMANN, R., FEARNS, A., NTF, Hinführung zur naturwissenschaftlich-technischen Fachsprache. Teil 1: Werkstoffkunde. Teil 2: Maschinenbau. Teil 3: Baustoffkunde. Teil 4: Elektronik/ Informatik. München, Max Hueber Verlag. - ERLHAGE, H., Deutsch Sprachbereich Industrie, Grundstufe 2 / Aufbaustufe / Mittelstufe, Stuttgart, Klett Verlag. - REINHARDT, W., KÖHLER, C., EISENREICH, H., Deutsch für Techniker, Ein Lehrbuch für Ausländer, Berlin, Langenscheidt. - SCHRAID, K., Werkzeuge, Maschinen, Technik, Grundbegriffe der Fachsprache, München, Max Hueber Verlag. - ZETTL, E., JANSSEN, J., MÜLLER, H., Aus moderner Technik und Naturwissenschaft, München, Max Hueber Verlag. 5.6 Didactiek en methodiek - BALDEGGER, M., Kontaktschwelle Deutsch als Fremdsprache, Berlin, Langenscheidt. - DUHAMEL, R., ETIENNE, F., Didactiek van het Duits, Lier, Van In. - Langenscheidt-Redaktion, Computergestützter Fremdsprachen Unterricht, Berlin, Langenscheidt. - NEUNER, G., e.a., Übungstypologie zum kommunikativen Deutsch unterricht, Berlin, Langenscheidt. - STRAUSS, D., Didaktik und Methodik Deutsch als Fremdsprache, Berlin, Langenscheidt. 5.7 Tijdschriften Bedoeld als achtergrond voor de leraar - Deutsch als Fremdsprache, Herder Institut, Lumumbastrasse 4, D-7022, Leipzig. - Praxis Deutsch, Friedrich Verlag, Postfach , D-3016 Seelze 6. - Zielsprache Deutsch, Max Hueber Verlag, Max Hueberstrasse 4, D-8045 Ismaning (München). - Sirene, Zeitschrift für Literatur, Wolters-Noordhoff, Postbus 5148, 1007 AC Amsterdam. AV Duits - Complementair gedeelte 26 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

23 Tijdschriften met teksten voor de leerlingen - Langenscheidts Sprachillustrierte, Langenscheidt-Verlag, Berlin. - Scala, Jugendmagazin, kosteloos te verkrijgen via Frankfurter Sociëtas Druckerei GmbH, Postfach 2929, Frankfurterallee 71-81, D-6000 Frankfurt/Main. - Scala, deutsche Ausgabe, Für Fortgeschrittene. - Tijdschriften van Mary Glasgow Publications: Das Rad, Schuss, Der Roller, e.a. 5.8 Nuttige adressen - Deutsche Bibliothek, Goethe-Institut, Belliardstraat 58, 1040 Brussel, tel. (02) Inter Nationes, Kennedyallee , D-5300 Bonn 2 (Bad Godesberg). - Ambassade van de BRD, Tervurenlaan 190, 1050 Brussel. - Duitse Dienst voor Toerisme. - Rat der deutschen Kulturgemeinschaft, Kaperberg 8, 4700 Eupen. - Consulaat-Generaal van de BRD, de Keyserlei 5, A7, 2000 Antwerpen. - Forum DaF, Max Hueber Verlag, Redaktion Forum DaF, Max Hueber-Strasse 4, D-8045 Ismaning. - Schulfernsehen, Westdeutsches Schulfernsehen, Appellhofplatz 1, 5000 Köln 1. AV Duits - Complementair gedeelte 27 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

24 INDUSTRIELE WETENSCHAPPEN Derde graad TSO TV Elektriciteit/Elektronica Elektriciteit en lab Fundamenteel gedeelte Eerste leerjaar: 3 uur/week Tweede leerjaar: 1 (+1) uur/week In voege vanaf 1 september 1998 D/1998/0279/037 Elektriciteit en lab 29 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

25 INHOUD 1 BEGINSITUATIE ALGEMENE DOELSTELLINGEN ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLIGEN, PEDAGOGISCH- DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN EVALUATIE MINIMALE MATERIELE VEREISTEN BIBLIOGRAFIE Elektriciteit en lab 30 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

26 1 BEGINSITUATIE De leerplandoelstellingen van dit vak sluiten aan op de leerstof van het vak TV Elektriciteit/Elektromechanica Elektriciteit en lab van de tweede graad TSO 'Industriële wetenschappen'. De leerlingen hebben in deze tweede graad ook reeds ervaringen opgedaan in verband met de verschillende meettechnieken en met het opstellen van een verslag. 2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN - Inzicht en kennis verwerven in verband met het oplossen van wisseltroomnetwerken. - Inzicht verwerven in zowel de fysische als de theoretische achtergronden van de werking van wisselstroom- als van gelijkstroommachines. - Via laboratoriumproeven beter inzicht verwerven in de theorie door deze theorie te controleren en bevestigd te zien via praktische metingen. - De technieken van het efficiënt rapporteren verwerven door het zelfstandig opstellen van aansluitschema's, het logisch opstellen van tabellen met meetresultaten, het tekenen van de nodige grafieken of karakteristieken en het trekken van gepaste conclusies. 3 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MID- DELEN Er moet voldoende aandacht besteed worden aan de diepgaande fysische achtergrond van de wetten. De wiskundige bespreking is belangrijk en er moet daarom ook met de leraars wiskunde en toegepaste fysica nauw samengewerkt worden. Analogieën met theoretische mechanica moeten voortdurend onder de aandacht gebracht worden. Alleen genormaliseerde lettersymbolen voor grootheden en eenheden mogen worden gebruikt (NBN C de uitgave 1984). Het is wenselijk de theorie en het laboratorium door dezelfde leraar te laten geven. Zo kan de leraar het inzicht en de theoretische kennis van de leerlingen eveneens evalueren tijdens de laboefeningen en eventueel remediërend optreden. Het laboratorium dient zich aan als de meest geschikte plaats om theorie en praktisch kennis te integreren. Het is eveneens wenselijk uit het complementair gedeelte een extra bijkomend lesuur voor Elektriciteit en lab in het 2de leerjaar te voorzien. Daarenboven is het aan te bevelen in het lessenrooster van de leerlingen voor dit vak 2 opeenvolgende lesuren te voorzien zodat labproeven in eenmaal kunnen worden uitgevoerd. Tijdens de labsessies zal men bij voorkeur de leerlingen in kleine groepen zelfstandig het schakelschema laten opstellen en ook praktisch laten uitvoeren om zo bij de leerlingen het vertrouwen in het eigen kunnen te bevorderen. Er zal bij het verwerken van de labproeven bijzondere aandacht besteed worden aan: - de voorbereiding: De leerlingen moeten op voorhand documentatie en opgaven krijgen waardoor het mogelijk is de leerstof te herhalen en de proef voor te bereiden. - de verwerking: De leraar zal tijdens de labwerkzaamheden waar nodig de leerstof eventueel iets verder uitdiepen. De inleidende proeven kunnen eventueel ook klassikaal gedemonstreerd worden. Elektriciteit en lab 31 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

27 Vervolgens zullen de het verbindingsschema de proefopstelling de opstelling laten controleren door de de meetresultaten noteren in tabelvorm. - het verslag: Er zal bijzondere aandacht worden besteed aan de zorg van het verslag. Een volledig verslag zou onder meer kunnen gegevens: naam, klas, datum, titel van het opdrachtomschrijving en doel van de opbouw van de meetmethode en gebruikte tabel van de wiskundige eventuele interpretatie van de besluit aan de hand van een vragenlijst. 4 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN, PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN Leerinhouden en/of leerplandoelstellingen met de vermelding (U) kunnen bij uitbreiding worden nagestreefd. Alle andere doelstellingen moeten worden bereikt. Voor alle duidelijkheid wordt bij bepaalde opsommingen ook wel eens de vermelding (B) voor basis in het leerplan opgenomen en dit om mogelijke misverstanden te vermijden. Elektriciteit en lab 32 Industriële wetenschappen D/1998/0279/037 3de graad TSO

28 Elektriciteit en lab 33 Industriële wetenschappen Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN DIDACTISCHE WENKEN MODULE: THEORIE ELEKTRICITEIT 1 SAMENGESTELDE WISSELSTROOMKETENS 1.1 R - L - C-ketens - R, L en C in serie - R, L en C in parallel - R en L in parallel met ideale condensator - R, L en C serie-parallelketens Voor elke keten het vectordiagram opstellen en hieruit de impedantie-/admittantiedriehoek afleiden. Vanuit de driehoek de impedantie-/admittantieformule afleiden en de goniometrische verhoudingen uitschrijven. De complexe uitdrukkingen opstellen. Het nut van dergelijke ketens inzien en verduidelijken aan de hand van een praktische toepassing van serie- en van parallelschakeling. Toepassingen grafisch en met complexe getallen oplossen en de resultaten onderling vergelijken. 1.2 Serie- en parallelresonantie De invloed van de frequentie op de stroomwaarde en de faseverschuiving toelichten. De begrippen serie- en parallelresonantie definiëren en hieruit de formule voor het berekenen van de resonantiefrequentie afleiden. Faseverschuiving tussen stroom en spanning aantonen met de oscilloscoop (willekeurig en bij resonantie). Verwijzen naar praktische voorbeelden zoals de constructie van machines (wikkelingen). De analogie tussen de vectoriële en de complexe voorstelling duiden. Serie: afstemkring bij radio-ontvangers. Parallel: vonkopslorping bij onderbreking van een inductieve stroomkring. Aan de hand van een berekeningsvoorbeeld de resonantiekrommen Z, I, X L en X C in functie van f tekenen en het verloop ervan toelichten.

29 Elektriciteit en lab 34 Industriële wetenschappen Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN DIDACTISCHE WENKEN 2 EENFASIG WISSELSTROOM- VERMOGEN 2.1 Momenteel en gemiddeld vermogen De begrippen momenteel en gemiddeld vermogen omschrijven. De vermogens berekenen als stroom en spanning respectievelijk: - in fase zijn, -90E verschoven zijn, - een willekeurige hoek n verschoven zijn. 2.2 Actief en reactief vermogen De wiskundige formules voor het berekenen van het actief en het reactief vermogen kennen, kunnen omvormen en praktisch gebruiken. 2.3 Vermogendriehoek Uit de spannings- en de stroomdriehoek de vermogendriehoek afleiden. Het verband tussen het actief, het reactief en het schijnbaar vermogen afleiden. Het toepassingsgebied van de verschillende vermogens omschrijven. 2.4 Arbeidsfactor Het begrip arbeidsfactor definiëren. Het belang en de invloed van de arbeidsfactor toelichten. De verbetering van de arbeidsfactor bespreken en praktisch berekenen. Grafisch het verloop van u = f (t ), i = f (t ) en p = f (t ) op eenzelfde tekening voorstellen ter verduidelijking. P = U R.I P = U.I.cosn Q = (U L -U C ).I Q = U.I.sinn P = R.I 2 Q = X.I 2 De gelijkvormigheid tussen de verschillende driehoeken benadrukken. Illustreren met praktische oefeningen. Oefeningen laten oplossen. De verbetering van de cos n van de schoolinstallatie gaan bekijken.