op weg naar energieneutraal

Transcriptie

1 OPTREDE = 197, wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 AANTREDE = zie uitwerking tek. W22.01 op weg naar energieneutraal februari 2009

2

3 OPTREDE = 197, Aantal woningen 54 EPC/Labelklasse 0,28-0,43 (0,38 gem.) reductie 47,5% Gemeente Amsterdam Indiener BAM Vastgoed Ymere Ontwikkeling technisch concept wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 AANTREDE = 225 Februari 2009 BAM Vastgoed Ymere Ontwikkeling TU Delft Nieuwbouw van 54 passiefhuis appartementen in de wijk Buiksloterham. 9 woningen realiseren 60% -reductie, de overige 45% -reductie. In de Buiksloterham worden tot 2015 ruim 2000 woningen gebouwd De toekomstige doelstelling vanuit de Gemeente is een CO neutraal gebied. Kavel 4a is de eerste kavel waar woningbouw wordt gerealiseerd. Het vormt het begin van de transformatie van een traditioneel bedrijventerrein naar een gemengd woon- en werkmilieu. De te realiseren bebouwing sluit aan bij avontuurlijke bewoners en creatieve ondernemers. Het gebouw maakt duidelijk wat we in de rest van de Buiksloterham in de toekomst kunnen verwachten. Het is een robuust woonwerkgebouw in een stoere omgeving. Gelegen op één van de belangrijkste (toekomstige) entrees maakt het een statement en vormt het een visitekaartje voor de rest van het gebied. De uitstraling van het gebouw dient zodanig te zijn dat toekomstige bewoners, de pioniers, zich hierin herkennen. 45% -reductie door passiefhuis bouw: energievraag voor verwarmen en koelen beperken tot maximaal 15 kwh/m 2 vloer/per jaar en het totale energiegebruik beperken tot 120 kwh/m 2 per jaar. Isoleren conform passiefhuis principes, zomernachtventilatie plus zonwering en zonneboilers voor ruimteverwarming en warm tapwater. Zonnecollector oppervlakte ca. 234 m 2 voor 54 woningen. Hotfill-voorzieningen wasmachine en vaatwasser, energiezuinige verlichting, standby-killers, laagspanningsnet. Totaal gasverbruik: 330 m 3, elektriciteitsverbruik 1645 kwh, waarvan 181 kwh d.m.v. opwekking door PV, primair energiegebruik MJ (t.o.v. referentie MJ), -uitstoot 1320 kg t.o.v kg referentie, primair energiegebruik gebouwgebonden MJ t.o.v MJ referentiewoning. NB Voor de appartementen waarbij wordt gestreefd naar 60% -reductie worden de volgende extra maatregelen getroffen: toepassing groter oppervlakte zonnecollectoren en 800 liter boiler, vergroting oppervlakte PV-panelen en terugdringen huishoudelijk energieverbruik door toepassing innovatieve verlichtingsconcepten (Philips) Nieuwbouw Woningontwikkeling Buiksloterham Amsterdam zie uitwerking tek. W Rollen betrokken partijen BAM Vastgoed verzorgt het projectmanagement, Ymere brengt de grondpositie in. TU Delft zorgt voor de interne kennisoverdracht. Cauberg Huygen is als adviseur bij het project betrokken en toetst of de uitwerking hiervan voldoet aan de uitgangspunten van de UKR-tender. Contactpersoon 1 Geer Karman Bedrijf/Organisatie BAM Vastgoed Tel.nr g.karman@bamvastgoed.nl

4 BAM Vastgoed Ymere Ontwikkeling TU Delft Woningontwikkeling Buiksloterham technisch concept (vervolg) nieuwe technologieën communicatie intern / extern marketing / omgang klant Uitdagingen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband gebouwgebonden maatregelen Deze 60% woningen komen hiermee op 264 m 3 gasverbruik, 1295 kwh elektriciteitsverbruik, waarvan 218 kwh d.m.v. opwekking door PV, primair energieverbruik MJ en een -uitstoot van 1084 kg. Het totaal gebouwgebonden (GGE) primaire energieverbruik komt in deze woningen op 9505 MJ. Ten aanzien van 60% -reductie zullen diverse nieuwe technologieën toegepast moeten worden. Deze worden in de Programma van Eisen fase verder geformuleerd. Onderzocht zal worden of het mogelijk is deze technologieën in referentieprojecten te toetsen. Na oplevering vindt bij een aantal woningen een gedetailleerde monitoring plaats. Door middel van terugkoppeling van eigen- en projectgemiddelde energieverbruik, krijgen bewoners informatie over eigen energieverbruik in relatie tot individueel gebruikersgedrag. De doelgroep zal actief worden benaderd, waarbij het vermarkten van lastenverlichting (door vraagbeperking energieverbruik) met groene financiering centraal zal staan. Het binnen de gestelde doelstellingen en ambitieniveau realiseren van een haalbaar project. Het project wordt vanuit het kernteam ontwikkeld (opdrachtgevers, architect). Vanuit subteams worden door deskundigen diverse thema s verder uitgewerkt: warmte, bouwfysica, beperking huishoudelijk verbruik en marketingcommunicatie. Als aanzet tot de uitwerking van het Programma van Eisen is een doelstellingennotitie uitgewerkt, waarin kwalitatieve en kwantitatieve doelstellingen en prestatie-indicatoren van het project zijn vastgelegd, alsmede de taken en verantwoordelijkheden van de verschillende deelnemers binnen het project. Isoleren conform passiefhuis principes Zonwering Vraaggestuurde ventilatie (CO -sensorsturing) 2 Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Zonneboilers PV-panelen Warmtepompen of stadsverwarming (keuze moet nog gemaakt worden) Innovatief verlichtingsconcept van Philips Hotfill-aansluitingen Energiebox Monitoring met feedback Voorlichting over energiezuinige apparatuur Contactpersoon 2 Rob Groote Bromhaar Bedrijf/Organisatie Ymere Ontwikkeling Tel.nr r.groote.bromhaar@ymere.nl

5 OPTREDE = 197, Aantal woningen 245 EPC/Labelklasse E A -reductie 49% 5400 Gemeente Amsterdam Indiener Woningstichting Eigen Haard wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 Februari 2009 Woningstichting Eigen Haard, AANTREDE = 225 Van der Leij Bouwbedrijven, in een U-vormig bouwblok. Het is een geselecteerd rijksmonument in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer. Het project is gebaseerd op vijf peilers: renovatie monument, volkshuisvesting die voldoet aan toekomstige normen, verlaging energielasten en -reductie, daadwerkelijke betrokkenheid bewoners en bijdragen aan een vitale wijk. Cruciaal is de betrokkenheid van de bewoners in de planuitwerking (de zgn. brede sociale aanpak ). We lossen bouwtechnische gebreken op (o.a. vervangen alle installaties) en renoveren eigentijds. We streven naar passivhaus-niveau (warmtevraag van # 15 kw/m 2 per jaar) en het minimaliseren van het energieverbruik van fossiele brandstoffen door bouwtechnische gebreken op te lossen van de schil (gevels, dak) van het gebouw. Tevens streven we naar thermisch fors isoleren om energieverlies maximaal te beperken met eigentijdse installatietechniek en daarbij zo mogelijk gebruik te maken van duurzame energiebronnen Stichting EFL renovatie De koningsvrouwen van landlust amsterdam Renovatie en restauratie van portiekwoningen. De Koningsvrouwen van Landlust bestaat uit 243 portiekflats en 2 winkels zie uitwerking tek. W Technisch concept Rollen betrokken partijen Het project bestaat uit zes installatietechnische concepten; een collectief bestaande uit een koude-warmte opslag (bodem), pelletcentrale en PV-systeem in de dakbedekking. En daarbij vijf proeftrappenhuizen; referentietrappenhuis standaard aanpak (o.a. geen gebalanceerde ventilatie/koeling) en vier concepten als ware het een (1) woning. Alle installatietechniek in een container op het dak. Doos in doos isolatie, dubbele kozijnen/bewegende delen, drie dubbel glasverwarming en koeling via plafonds, gebalanceerde ventilatie, slimme meters, elektraopwekking koppelen met huishoudelijke energievreters. Installatie van een ondergrondse pellet centrale t.b.v. collectieve opwekking warmte (opwaarderen CV -water, bereiding van al het warm tapwater). Zonnecollectoren via PV (t.b.v. voeding CVZ-netwerk). Woningstichting Eigen Haard: eigenaar, opdrachtgever, ontwikkelaar Van der Leij Bouwbedrijven: hoofdaannemer Stichting EFL: kennisoverdracht Contactpersoon Frans Horst Bedrijf/Organisatie Woningstichting Eigen Haard Tel.nr f.horst@eigenhaard.nl

6 Woningstichting Eigen Haard, Van der Leij Bouwbedrijven, Stichting EFL De koningsvrouwen van landlust nieuwe technologieën communicatie intern / extern marketing / omgang klant Uitdagingen In onderzoek zijn communicatiemethoden t.b.v. de doelgroep o.a. via pictogrammen (om het gebouw energetisch te laten communiceren met de bewoners), via schermen of led-verlichting o.a. via de trappenhuizen. De planconcepten die ontstaan, worden via een confrontatiemeeting getoetst aan marktpartijen op gebied van huishoudelijk apparatuur zoals Miele, Philips, Jaga, Itho en Stork. The sky is the limit. We nemen onze bewoners in extremis mee in het totale ontwikkelingsproces. Niets blijft onbesproken. Dogmavrij communiceren in een multiculturele omgeving (20 nationaliteiten). Techniek is niet moeilijk, maar is op een beeldende manier over te brengen. Kan het niet uitgelegd worden, dan wordt het niet gemaakt. Alle leden van de werkgroepen en adviseurs ontwikkelen alsof we in 2020 leven en wonen. Veel creativiteit en inspiratie! Dit project kiest zijn eigen marketing. Door de vele aspecten en de centrale positie van de bewoners ontwikkelt zich een netwerk van geïnteresseerde partijen, waarbij de trekkers van Eigen Haard kijkend door een themis bril (zie themis-inburgering.nl) acteren. Financiële beperkingen. Voor de rest gaan we voor de beste functionaliteit en technische haalbaarheid. Gebouwgebonden maatregelen Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Box-in-box isolatie met Rc= 4 voor gevels en vloeren en Rc=5 voor het dak Vacuüm glas en thermisch geïsoleerde kozijnen Voor een deel van de woningen: houtketel per blok Voor een deel van de woningen: mini-wkk per portiek Voor een deel van de woningen: lucht-water warmtepompen per portiek Optie: zonneboiler Woningen worden standaard voorzien van een hotfill-wasmachine en een A++ koelvriescombinatie Energiebox met standby-killers en spaarlampen Slimme meters Voorlichting aan bewoners

7 OPTREDE = 197, Aantal woningen 85 EPC/Labelklasse E/F/G A -reductie 45% 5400 Gemeente Biddinghuizen/ Dronten Indiener Oost Flevoland Woondiensten wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 Van de 85 woningen worden er 82 gerenoveerd naar een A-label De 85 woningen worden gerenoveerd d.m.v. renovatie buitenschil (volledige sluiting), aanpassen badkamers, keukens en toiletten. Er wordt een volgsysteem van het energiegebruik opgezet, onderhouden en gevoed. Februari 2009 Oost Flevoland Woondiensten, AANTREDE = 225 Huurdersvereniging Duurzame renovatie Renovatie van 85 woningen uit de jaren 60, in het centrum van Biddinghuizen. Het betreft de laatste fase van een omvangrijker plan woningen Biddinghuizen/Dronten Technisch concept Door middel van een prijsvraagaanbesteding zijn enkele aannemers (met eigen architect) gevraagd op basis van een basisbestek en probleemanalyse te komen met verschillende alternatieve renovatievoorstellen. Deze voorstellen worden direct van een financiële calculatie voorzien. Na de presentatie door de verschillende aannemers kon OFW zijn selectie uitvoeren. Nieuwe situatie na renovatie: Nieuwe dakpannen, gerenoveerde gevel, geïsoleerd dak Rc=3,5, geïsoleerde vloer Rc=3,5, nageïsoleerde gevel Rc=1,5 (alleen nagevuld), nieuwe kozijnen dubbel glas HR ++, WTW of climarad, HR ketel, vraaggestuurde mechanische ventilatie met ventilatieroosters, woningschil sluiten, bouwkundige zonwering, deels zonneboiler met dakcollector netto 2,3 m 2 op zuidoost. zie uitwerking tek. W22.01 nieuwe technologieën communicatie intern / extern Uitdagingen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband Toepassen climarad, vraaggestuurde mechanische ventilatie en WTW en douchewater WTW in bestaande bouw. De bewoners worden betrokken bij de probleemanalyse en zijn als commissie betrokken bij de uitwerking na de prijsvraagaanbesteding. Voor de start zijn er enkele informatie- en keuzeavonden. Het met zorg installeren van een WTW-installatie in een bewoonde woning. De huurdersvereniging en haar bewonerscommissie (van de betreffende wijk) werken altijd zeer positief mee aan de ontwikkeling van onze renovaties. Contactpersoon Aart van den Hoorn Bedrijf/Organisatie Oost Flevoland Woondiensten Tel.nr ala@ofw.nl en bli@ofw.nl

8 Oost Flevoland Woondiensten, Huurdersvereniging Duurzame renovatie 85 woningen Gebouwgebonden maatregelen Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Isolatie van dak en vloeren HR++-glas Sluiting woningschil Na-isoleren/bijvullen gevels Verfijnd inregelen CV WTW voor een deel van de woningen Voor een deel van de woningen: douchewater WTW Voor een deel van de woningen: zonneboilers Voorlichting Monitoring van het energieverbruik en terugkoppeling

9 OPTREDE = 197, Aantal woningen 300 EPC/Labelklasse 0,4 -reductie 60% 5400 Gemeente Deurne Indiener Gemeente Deurne (formeel Stichting Bergopwaarts) wp+stoel 22m open 6wp oodtrappenhuis VRIJE DOORGANG = MIN. 800 AANTREDE = 225 Wooncorporatie Trudo, Bouwbedrijf Van Gerven, b.s.h. verplaatst en ingebouwd xxx Comfortabel wonen zowel huur als koop Duurzame openbare ruimte qua materialisatie en gebruik. Uitgangspunt is een GPR ambitie waarbinnen de energiedoelstelling met daaronder liggende overeenkomsten met overeengekomen resultaten te realiseren door de projectontwikkelaars/corporaties. Er worden middels GPR op woningniveau afspraken gemaakt over energie, water, materiaal, gezondheid en wooncomfort. Er wordt op bouwvergunningsniveau en in de uitvoering getoetst op het overeengekomen resultaat. Op gebiedsniveau worden resultaatgerichte afspraken gemaakt over de duurzame kwaliteit van de inrichting van de openbare ruimte zowel civieltechnisch als cultuurtechnisch en in optimaal (mede)gebruik van de openbare ruimte. Op deze wijze wordt er samen gestuurd op een duurzame wijk Februari 2009 Stichting Bergopwaarts, Gemeente Deurne, Bouwbureau Van Santvoort, Bouwcombinatie Deurne, Coopmans Lutters Bouw, Van Wanrooij Bouw en Ontwikkeling, Stichting ORO 300 nieuwe woningen (gestapelde bouw, eengezinswoningen en twee-onder-een-kapwoningen) op nieuwbouwlocatie De Rijtse Vennen, Nieuwbouw duurzaam en deurne zie uitwerking tek. W Technisch concept Rollen betrokken partijen communicatie intern / extern marketing / omgang klant Uitdagingen Toepassing van verschillende vormen van warmte-/koudeopslag (WKO), terugdringen energiegebruik, WTW en collectieve en individuele warmtepompen om het overeengekomen resultaat te bereiken. Beperken van gebruik van gasinfrastructuur voor ruimteverwarming. Projectontwikkelaars en lokale overheid Voor de samenwerking tussen Gemeente en ontwikkelende partijen is er een projectorganisatie opgezet. Met de eindgebruikers gaat gecommuniceerd worden middels brochures, website, nieuwsbrieven en informatiebijeenkomsten. Bij het opstekken van het inrichtingsplan wordt gewerkt op basis van participatie. De Wijkraad en toekomstige bewoners worden betrokken bij het voorlopig en definitief ontwerp. Gezamenlijk naar buiten treden over de wijk als totaalproduct, waarna ieder naar buiten treedt over zijn bijdrage. Dat alles binnen één huisstijl en één gezamenlijke planning wordt uitgevoerd door een gezamenlijk ingehuurd communicatiebureau. Haalbaarheid collectieve WKO. Bodem blijkt niet geschikt en daardoor financieel niet haalbaar. Contactpersoon 1 Vincent Snels Bedrijf/Organisatie Minos & Twisk Tel.nr v.snels@minostwisk.nl

10 Stichting Bergopwaarts, Gemeente Deurne, Wooncorporatie Trudo, Bouwbedrijf Van Gerven, Bouwbureau Van Santvoort, Bouwcombinatie Deurne, Coopmans Lutters Bouw, Van Wanrooij Bouw en Ontwikkeling, Stichting ORO duurzaam en Comfortabel wonen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband De veelheid aan spelers die afhankelijk van elkaar zijn en tevens elkaars concurrent zijn geeft een bijzonder proces. De huidige financiële crisis is van invloed op de procesgang. Eénduidige prestatieafspraken maken en nakomen langs een nog uit te werken protocol op basis van GPR is voor alle spelers, inclusief de Gemeente nieuw. Gebouwgebonden maatregelen Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Hoge isolatiewaarde (Rc=5, HR++-glas) Toepassing passieve zonne-energie Optimale dagverlichting Lage temperatuurverwarming (LTV) Vermijden koudebruggen Douchewater-WTW Collectieve of individuele warmtepompen voor verwarming en warm tapwater Warmte-/koudeopslag, als haalbaar Zonneboiler Energiebox Stand-by killers Hotfill-aansluitingen t.b.v. vaatwasser en washok Voorlichting Contactpersoon 2 Ellen Logtens Bedrijf/Organisatie Gemeente Deurne Tel.nr e.logtens@deurne.nl

11 OPTREDE = 197, Aantal woningen 321 EPC/Labelklasse 0,40 -reductie 60% 5400 Gemeente Eindhoven indiener Climate Green Technisch concept wp+stoel 22m open 6wp oodtrappenhuis VRIJE DOORGANG = MIN. 800 AANTREDE = 225 Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij b.s.h. verplaatst en ingebouwd xxx duurzame energievoorziening middels warmte-/koudeopslag Ballast Nedam ontwikkelt en bouwt de komende jaren in project Berkelbosch in totaal circa 900 woningen in meerdere deelplannen, 76 woningen zijn inmiddels opgeleverd. Diverse soorten woningtypes worden gerealiseerd, o.a. appartementen, tussen- en hoekwoningen en geschakelde woningen. Ook vrijstaande woningen, bungalows, twee-ondereen-kapwoningen en woon-werkwoningen staan in de planning. Climate Green combineert een aantal bestaande duurzame oplossingen, die elkaar in werking versterken en zowel een minimaal energieverbruik als een maximaal gebruikscomfort garanderen Februari 2009 Climate Green Berkelbosch is een groot uitbreidingsplan van Eindhoven met in totaal 900 woningen. In dit project worden circa 750 woningen gebouwd met een In het project wordt gebruik gemaakt van warmte-/koudeopslag middels individuele warmtepompen in combinatie met individuele gesloten bodemwisselaars. Dit betekent dat geen grondwater wordt onttrokken en teruggevoerd. Om de woning in balans te houden (in de zomer wordt een gelijke hoeveelheid warmte in de bodem teruggestopt als dat er in de winter wordt gebruikt) worden een aantal extra maatregelen genomen. Hierbij valt te denken aan balansventilatie (WTW), in bepaalde woningen close-in-boilers en warmteterugwinning uit douchewater Gemeente Eindhoven Nieuwbouw Berkelbosch Eindhoven zie uitwerking tek. W Rollen betrokken partijen Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij ontwikkelt een nieuwe woonwijk in Eindhoven, in totaal circa 900 woningen. Climate Green ontwerpt, realiseert en exploiteert de duurzame energievoorziening voor de circa 750 woningen. Climate Green is een initiatief van Ballast Nedam. Gemeente Eindhoven ziet het project als een belangrijk middel om in de praktijk kennis en ervaring op te doen van het op grootschalige wijze implementeren van warmte-/koudeopslag met individuele warmtepompen en individuele gesloten bodemwisselaars. Contactpersoon Michiel Zwarthoed Bedrijf/Organisatie Climate Green / Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij Tel.nr / m.zwarthoed@climategreen.nl

12 Climate Green Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij Gemeente Eindhoven Berkelbosch communicatie intern / extern marketing / omgang klant bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband Voor oplevering zal een kopersbijeenkomst worden georganiseerd over de duurzame voorzieningen in de woningen. Uitgangspunt hierbij zal een goede uitleg naar de bewoners over het gebruik van het warmtepompsysteem zijn. Verder wordt over het gebruik van het warmtepompsysteem aandacht besteed in de kopersmap. In de verkoopbrochure van de woningen zijn twee pagina s gewijd aan de duurzame toepassingen in de woningen. Climate Green heeft een website ontwikkeld. Hierop is uitleg over de duurzame voorzieningen in de woningen te vinden, de meest gestelde vragen, nieuwsfeiten en een mogelijkheid om vragen te stellen. Samen met de makelaars hebben Climate Green en Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij een referentieproject met warmte-/koudeopslag bezocht en zijn volledig op de hoogte over de mogelijkheden en specificaties van de duurzame voorzieningen in de woningen. Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij ontwikkelt de woningen. Climate Green ontwerpt, realiseert en exploiteert de duurzame energievoorziening. Gebouwgebonden maatregelen Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Balansventilatie (WTW) Vloerverwarming Extra isolatiemaatregelen Douchewater-WTW Warmte-/koudeopslag voor de ruimteverwarming en -koeling en bereiding van warm tapwater Voorlichting aan bewoners Monitoring en terugkoppeling energieverbruik

13 OPTREDE = 197, Aantal woningen 100 EPC/Labelklasse 0,51 -reductie 45% 5400 Gemeente Eindhoven Indiener Hurks vastgoed zuid Technisch concept Rollen betrokken partijen wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 Februari 2009 Hurks vastgoed zuid, Bouwfonds Ontwikkeling bv AANTREDE = 225 Gemeente Eindhoven Stichting Brainport De nieuwe wijk Blixembosch Noord Oost krijgt circa 450 woningen en het streven is om energieneutraal te wonen. Dit project omvat de realisatie van de eerste 100 woningen. Het gaat om verschillende types eengezinswoningen. Het project bevindt zich nog in de fase waarin het definitief stedenbouwkundig plan uitgewerkt wordt. De doelstelling is om energieneutrale woningen te realiseren met een verbeterde woonkwaliteit (wooncomfort) én lagere maandlasten. Op dit moment zijn partijen bezig om een goed werkend en comfortabel energieconcept uit te werken. Collectieve WKO in eigendom van VvE of Gemeente. Mogelijkheden toepassing grootschalige windenergie. Hurks vastgoed zuid en Bouwfonds Ontwikkeling bv zijn de twee projectontwikkelaars. Gemeente Eindhoven is de initiatiefnemer voor de ontwikkeling van de wijk. Stichting Brainport bevordert samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Dit project is onderdeel van het programma Energieneutraal wonen in Brainport Nieuwbouw Blixembosch Noord Oost Eindhoven zie uitwerking tek. W nieuwe technologieën communicatie intern / extern marketing / omgang klant Uitdagingen Er wordt vooralsnog gebruik gemaakt van bestaande technologieën, maar gezien de technologische ontwikkelingen is het mogelijk dat er gedurende het proces wijzigingen aan de toegepaste technologieën mogelijk zijn. Op dit moment zijn er nog geen eindgebruikers in beeld. Zodra die in beeld zijn worden er informatie- en voorlichtingsavonden gehouden. Tevens zal er een projectwebsite gelanceerd worden. Nog niet van toepassing zal nog nader uitgewerkt gaan worden in de komende fase. De nadruk zal onder andere gelegd worden op het gegeven dat Energieneutraal wonen meer wooncomfort levert tegen lagere maandlasten dan een bouwbesluitwoning. De vermarkting van het produkt. Hoe zorgen we ervoor dat de consument de extra investering voor duurzaamheid kan en wil betalen? Contactpersoon Mevr. ir. M.H. Ummels Bedrijf/Organisatie Hurks vastgoed zuid bv Tel.nr m.ummels@hurks.nl

14 Hurks vastgoed zuid, Bouwfonds Ontwikkeling bv Gemeente Eindhoven Stichting Brainport Blixembosch Noord Oost bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband Er is een samenwerking tussen twee marktpartijen, die momenteel samen met Brainport Eindhoven de Gemeente Eindhoven adviseren in de initiatieven voor deze nieuwe woonwijk. De Gemeente heeft deze partijen al in een vroeg stadium ingeschakeld. Gebouwgebonden maatregelen Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen LTV vloerverwarming Zonwering Douche met warmteterugwinning Warmtepompen Zonnepanelen Collectieve windmolen (buiten het project) Maatregelen moeten in de loop van het project nog worden uitgewerkt.

15 OPTREDE = 197, Aantal woningen 54 EPC/Labelklasse 0,55 -reductie 45% 5400 Gemeente Enschede Indiener BAM Vastgoed wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 Februari 2009 BAM Vastgoed, AANTREDE = 225 de Woonplaats (i.s.m. Saxion Hogescholen) Het gebouw zal bestaan uit 54 appartementen met een gebruiksoppervlakte van 95 m 2 GBO. Uitgangspunt bij het ontwerp van het gebouw is toepassing van het passiefhuis principe van Vraagbeperking Een compact gebouw met een gunstige verhouding tussen gebruiksoppervlak/verliesoppervlak, een optimale oriëntatie (ramen op het zuiden), minimaliseren van de warmteverliezen door verhoging van de Rc-waarden. Vanaf 2015 wil Woningstichting De Woonplaats alle woningen Energieneutraal bouwen Nieuwbouw Woningontwikkeling Kotmanpark enschede Technisch concept -reductie strategie: het stedenbouwkundig ontwerp gaat uit van een zongerichte oriëntatie. Toepassing van het passiefhuis niveau: er is gekozen voor het concept van vraagbeperking. Gevelisolatie en luchtdichtheid van de thermische schil op passiefhuis niveau. De ontwikkeling van de technische concepten is nog niet afgerond. De verwachting is dat de keuze gemaakt zal worden tussen 2 concepten, waarvan 1 concept uitgaat van All-Electric. Deze concepten bieden de beste mogelijkheid om in de toekomst een Energie-nul gebouw te realiseren. zie uitwerking tek. W22.01 Rollen betrokken partijen nieuwe technologieën communicatie intern / extern marketing / omgang klant BAM Vastgoed verzorgt het projectmanagement, de Woonplaats investeert in energiezuinige maatregelen Eén van de concepten die onderzocht wordt, gaat uit van het All-Electric concept. Dit concept biedt de beste mogelijkheid om in de toekomst een Energie-nul gebouw te realiseren. Een gasaansluiting in de woning is dan niet meer nodig. De Woonplaats zal haar toekomstige huurders bij oplevering van de woning uitgebreid informeren over de bijzondere voorzieningen in/aan de woning en met name de installaties. Met name zullen de voordelen voor de gebruiker (financieel) en de voordelen voor het milieu ( -reductie) in het bijzonder de aandacht krijgen. Elke huurder zal d.m.v. een duidelijke handleiding geïnformeerd worden over hoe om te gaan met de installaties in de woning. De marketingstrategie van De Woonplaats zal gericht zijn op de wens van De Woonplaats om vanaf 2015 al hun woningen energieneutraal te bouwen en de bijdrage die dat levert aan de -reductie. Contactpersoon J. Kosterman Bedrijf/Organisatie BAM Vastgoed BV Tel.nr j.kosterman@bamvastgoed.nl

16 BAM Vastgoed, de Woonplaats (i.s.m. Saxion Hogescholen) Woningontwikkeling Kotmanpark Uitdagingen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband Het gebruik van fossiele energie is eindig. De uitdaging is dan ook om meer duurzame energiebronnen te gaan gebruiken in combinatie -reductie en lagere energiekosten voor de gebruiker van de woning. De genoemde doelstellingen gaan wij realiseren door een samenwerking in bouwteamverband met de volgende ontwikkelingspartners: De Woonplaats (opdrachtgever), BAM Vastgoed (ontwikkelaar), BAM woningbouw (aannemer), BAM Engineering (constructeur) en Installatie adviesbureau Crone (installatie technische uitwerking). Gebouwgebonden maatregelen Concept 1: Dak Rc > 9 m 2 K/W, Vloeren Rc. 9 m 2 K/W, Gevels Rc> 8-10 m 2 K/W, Glas U-waarde < 0,6 W/m 2, Kierdichting qv 10 kar/m 2 < 0,35 dm 3 /s.m 2 Ventilatie: natuurlijke toevoer door ZR-roosters, mechanische afvoer door ventilator in warmtepompboiler Warmte-afgifte: d.m.v. radiatoren LTV Warmte-opwekking + warm tapwater d.m.v. warmtepompboiler Stiebel Eltron LWA 203 (Gas) in combinatie met een HR-107 gasketel Concept 2 (All Electric): Dak Rc > 9 m 2 K/W, Vloeren Rc. 9 m 2 K/W, Gevels Rc> 8-10 m 2 K/W, Glas U-waarde < 0,6 W/m 2, Kierdichting qv 10 kar/m 2 < 0,35 dm 3 /s.m 2 Ventilatie: natuurlijke toevoer door ZR-roosters, mechanische afvoer door ventilator in warmtepompboiler Warmte-afgifte: d.m.v. radiatoren LTV Warmte-opwekking + warm tapwater d.m.v. warmtepompboiler Stiebel Eltron LWA 203 (Electra) Sol in combinatie met zonnecollectoren aan te sluiten op de LWA Duurzame opwekking Concept 1: Warmte-opwekking + warm tapwater d.m.v. warmtepompboiler Stiebel Eltron LWA 203 (Gas) in combinatie met een HR-107 gasketel. Concept 2 (All Electric): Warmte-opwekking + warm tapwater d.m.v. warmtepompboiler Stiebel Eltron LWA 203 (Electra) Sol in combinatie met zonnecollectoren aan te sluiten op de LWA. Gebruikersgebonden maatregelen Monitoring/feedback en terugkoppeling energieverbruik aan bewoners (in samenwerking met Saxion).

17 OPTREDE = 197, Aantal woningen 80 EPC/Labelklasse 0,35 -reductie 59% 5400 Gemeente Enschede Indiener Woning corporatie De Woonplaats Technisch concept wp+stoel 22m open 6wp oodtrappenhuis VRIJE DOORGANG = MIN. 800 AANTREDE = 225 Gemeente Enschede, Saxion Hogescholen, b.s.h. verplaatst en ingebouwd xxx worden uiteindelijk 400 woningen gerenoveerd of nieuw gebouwd Zoveel mogelijk zongerichte verkaveling. De woningen worden individueel voorzien van een eenvoudige verwarmingsinstallatie, luchtverwarming met WTW, zonneboiler en HR-ketel Februari 2009 Woningcorporatie De Woonplaats, Stedelijk Wonen, Adviesburo Nieman, Heren 5 Architecten, TNO Bouw en Ondergrond nieuwbouw Door Passive Haus een prachtwijk enschede Nieuwbouw van 80 eengezinswoningen in de prachtwijk Lindenhof. De woningen worden uitgevoerd in houtskeletbouw. In deze wijk Passiefhuis: casco isolatie met R-waardes van 8,0 tot 10 en drievoudig glas met U-waarde van 0,6 met zonnecollectoren 2,8 m 2 t.b.v. warm tapwater, luchtverwarming en WTW uit ventilatielucht. Daarnaast hotfill-aansluitingen voor vaatwasser en wasmachine en verstrekking van energiebox aan bewoners. De ontwikkeling van de technische concepten is overigens nog niet afgerond. De verwachting is dat de keuze gemaakt zal worden tussen 2 concepten. Deze concepten bieden de beste mogelijkheid om in de toekomst een Energie-nul gebouw te realiseren. zie uitwerking tek. W rollen betrokken partijen nieuwe technologieën communicatie intern / extern marketing / omgang klant De Woonplaats is verantwoordelijk voor renovatie, sloop en nieuwbouw van de wijk. Gemeente Enschede brengt kennis in van vergunningverlening en ruimtelijke ontwikkeling. Saxion Hogescholen is ondermeer betrokken bij het opstellen van het programma van eisen voor de installatie van de WTW systemen. Tevens zal Saxion Hogescholen de handleiding voor de bewoners opstellen. Passiefhuis concept in combinatie met zonne-energie en luchtverwarming. De Woonplaats zal haar toekomstige huurders bij oplevering van de woning uitgebreid informeren over de bijzondere voorzieningen in/aan de woning en met name de installaties. Met name zullen de voordelen voor de gebruiker (financieel) en de voordelen voor het milieu ( -reductie) in het bijzonder de aandacht krijgen. Elke huurder zal d.m.v. een duidelijke handleiding geïnformeerd worden over hoe om te gaan met de installaties in de woning. De marketingstrategie van De Woonplaats zal gericht zijn op de wens van De Woonplaats om vanaf 2015 al hun woningen energieneutraal te bouwen en de bijdrage die dat levert aan de -reductie. Contactpersoon Bram Meester Bedrijf/Organisatie Woningcorporatie De Woonplaats Tel.nr info@de-woonplaats.nl

18 Woningcorporatie De Woonplaats, Gemeente Enschede, Saxion Hogescholen, Stedelijk Wonen, Adviesburo Nieman, Heren 5 Architecten, TNO Bouw en Ondergrond Door Passive Haus een prachtwijk Uitdagingen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband Het gebruik van fossiele energie is eindig. De uitdaging is dan ook om meer duurzame energiebronnen te gaan gebruiken in combinatie met -reductie en lagere energiekosten voor de gebruiker van de woning. De genoemde doelstellingen gaan wij realiseren door een samenwerking na de ontwerpfase in bouwteamverband met de volgende ontwikkelingspartners: De Woonplaats (opdrachtgever), Nieman (instalatieadvies), Gemeente Enschede. Gebouwgebonden maatregelen Casco-isolatie op passiefhuis niveau, met Rc 8 tot 10 Drievoudig glas Luchtverwarming met WTW Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Zonnecollector voor warm tapwater Hotfill-aansluitingen Energiebox Standby-killer Stimulering aanschaf A++ apparatuur Voorlichting bewoners Monitoring/terugkoppeling energieverbruik

19 OPTREDE = 197, Aantal woningen 50 EPC/Labelklasse 0,49 -reductie 46% 5400 Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude INDIener Volker Wessels Vastgoed Technisch concept wp+stoel 22m open 6wp oodtrappenhuis VRIJE DOORGANG = MIN. 800 AANTREDE = 225 Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude b.s.h. verplaatst en ingebouwd xxx duurzame opties is voorzien. Climate Ready is een keuzemodel waarbij de consumenten naast het standaard pakket duurzame maatregelen, een aantal optionele verduurzamingsmogelijkheden krijgt aangeboden. Bewoners worden begeleid door een energieconsulent. Financiële voorlichting over duurzaamheid maakt onderdeel uit van het concept. Het consortium wil jaarlijks 1000 woningen volgens dit concept in de markt zetten Februari 2009 Volker Wessels Vastgoed Volker Wessels DEC Nieuwbouw Climate REady: het woonklimaat is werelds HaarlemmerLiede en Spaarnwoude In het project SpaarneBuiten worden 50 woningen volgens het Climate Ready principe gebouwd, waarbij de woning in de basis van extra De woning is in de basis voorzien van laagtemperatuurverwarming, warmtepomp met bodemwarmtewisselaar, hr++ glas, zelfregulerende roosters, douchewarmtewisselaar en een extra hoogwaardige isolatieschil. Tevens is de woning bouwkundig voorbereid op een zonneboiler, PV-cellen en -gestuurde ventilatie. zie uitwerking tek. W Rollen betrokken partijen nieuwe technologieën communicatie intern / extern marketing / omgang klant Volker Wessels Vastgoed treedt namens de SpaarneBuiten VOF op als penvoerder voor deze ontwikkelcombinatie. De Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnewoude is de gastgemeente waar de ontwikkeling plaatsvindt. Volker Wessels DEC is betrokken als duurzame energie-ontwikkelaar/ -adviseur. Er zijn geen nieuwe technologieën toegepast. Er is enkel gebruik gemaakt van bestaande bewezen technologieën aangezien wij van mening zijn dat er in de directe woonomgeving niet geëxperimenteerd moet worden. De woonomgeving moet een zorgeloze omgeving zijn waarvan het huis en haar omgeving genoten kan worden. Wij gebruiken onze energieconsulent om direct te communiceren met de eindgebruiker. Daarnaast zullen we de consument tijdens de bouw regelmatig informeren op het gebied van energiegebruik en hoe de eindgebruiker zijn huisgebonden en huishoudelijke energiegebruik kan reduceren. Wij hebben gekozen voor een business-to-business marketingbeleid dat we hebben ingestoken vanuit een business-to-consumer marketing. Dit leidt er toe dat de business partners zich als consument herkennen in een product en vanuit hun eigen overtuiging kiezen voor Climate Ready. Contactpersoon dhr. Ir. O. Dwars Bedrijf/Organisatie Volker Wessels Vastgoed Tel.nr odwars@vwvastgoed.nl

20 Volker Wessels Vastgoed Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude Volker Wessels DEC Climate REady: het woonklimaat is werelds Uitdagingen Of de consumenten bereid zijn extra in de woning te investeren om de woning zelf nog verder te verduurzamen en of de maatregelen daadwerkelijk leiden tot een lager energieverbruik. Wij streven niet alleen een lager energieverbruik na, maar ook dat mensen hun gedrag gaan veranderen. Dat is zeer zeker een grote uitdaging voor onze energieconsulent. Gebouwgebonden maatregelen Hoge isolatiewaarde, Rc=4 voor gevels, Rc=5 voor vloeren en dak LT-vloerverwarming Ventilatie met zelfregelende roosters Douche-WTW De woning is bouwkundig voorbereid op mogelijke andere duurzame installaties Duurzame opwekking Individuele warmtepompen Opties: zonneboiler, PV-cellen, CO -gestuurde ventilatie. De woningen 2 worden hier standaard op voorbereid. Gebruikersgebonden maatregelen Energiebox Brochure over A++ apparatuur Voorlichting aan bewoners

21 OPTREDE = 197, Aantal woningen 48 EPC/Labelklasse 0,4 -reductie 48% 5400 Gemeente s-hertogenbosch Indiener Brabant Wonen Technisch concept wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 Februari 2009 Brabant Wonen, AANTREDE = 225 Gemeente s-hertogenbosch In de wijk Meerendonk worden in verschillende fasen tot 300 woningen gebouwd en zal een passief schoolgebouw worden neergezet. In de gehele wijk is de aandacht voor duurzame energie en energiebesparing groot. De doelstelling voor deze wijk is om 25% energie te besparen ten opzichte van de landelijke normen. Daarbij wordt ingezet op een collectief systeem op basis van warmtepompen. Of dat systeem gebruik zal maken van warmte-/ koudeopslag of (deels) van restwarmte uit de omgeving is nu onderwerp van studie. De passief huizen zullen ook worden aangesloten op dit systeem. Via hotfill-apparaten levert dit extra kansen voor energiebesparing. Nieuwe elementen in het project zijn de schaal en de toepassing in sociale huurwoningen. Doorgaans worden passiefhuizen in kleine aantallen voor eigenaar/bewoners gebouwd. Opvallend is dat de verantwoordelijkheid van de corporatie niet ophoudt bij de gebouwschil, maar dat de corporatie samen met de bewoners probeert het energieverbruik terug te dringen. Bijvoorbeeld via hot-fill apparaten en via adviezen over energiezuinige apparatuur en de energie-box. De aannemer, de corporatie en de gemeentelijke bouwinspecteurs werken samen tijdens de bouw om de kwaliteitsborging te garanderen Nieuwbouw Passiefhuizen Meerendonk s-hertogenbosch zie uitwerking tek. W Rollen betrokken partijen nieuwe technologieën communicatie intern / extern marketing / omgang klant Uitdagingen BrabantWonen: woningcorporatie en projectontwikkelaar Gemeente s-hertogenbosch: kennisverspreiding Naast maatregelen aan de bouwschil wordt er ingezet op een efficiënte warmtevoorziening van de woningen. Zal nader worden ingevuld zodra het project (en de eindgebruikers) bekend zijn (zie uitdagingen). Zal nader worden ingevuld zodra het project (en de eindgebruikers) bekend zijn (zie uitdagingen) De stedenbouwkundige invulling van het project is veranderd ten opzichte van het moment van de subsidie-aanvraag. Er wordt op dit moment gesproken over een combinatie met een zorgcomplex. De ontwikkeling van het project stagneert op dit moment. Gestreefd wordt naar duidelijkheid in de loop van het eerste kwartaal van Contactpersoon Ron Bouwman Bedrijf/Organisatie Brabant Wonen Tel.nr r.bouwman@brabantwonen.nl

22 Brabant Wonen, Gemeente s Hertogenbosch Passiefhuizen Meerendonk Gebouwgebonden maatregelen Hoge isolatiewaarden op passiefhuis niveau (Rc 7-9) Drievoudige beglazing WTW Zonwering Vloer- en wandverwarming Optimale daglichtbenutting Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Collectieve warmtepompen met WKO Energiebox Hotfill-aansluitingen

23 OPTREDE = 197, Aantal woningen 61 EPC/Labelklasse 0,4/A -reductie 60% 5400 Gemeente Roosendaal Indiener Aramis AlleeWonen wp+stoel 22m open 6wp oodtrappenhuis VRIJE DOORGANG = MIN. 800 AANTREDE = 225 Huurdersvereniging Roosendaal Zuid en Nispen, b.s.h. verplaatst en ingebouwd xxx en Comfortabel woon-werkwoningen, 13 eengezinswoningen en 3 starterswoningen De bouwmethoden zijn houtskeletbouw met een mix van beton/kalkzandsteen waarbij het passiefhuis concept wordt toegepast. De aanleidingen voor het project zijn: 1. het voor de korte en lange termijn beheersen van de woonlasten van de huurders; 2. de huurders in de herstructurering hebben tijdens de aanloop naar de ontwikkeling van de nieuwbouw te kennen gegeven te willen inzetten op zeer energiezuinige woningen; 3. de wens van Aramis AlleeWonen om woningen te realiseren met een gezond binnenklimaat dat ook optimaal beheersbaar is; 4. de noodzaak om de uitstoot van te verminderen; 5. het opdoen van ervaring met het bouwen van woningen met een zeer goede isolatie en zeer goede kierdichting. Achtergrond zijn de toekomstige verlagingen van de epc-eis; 6. de eisen om woningdifferentiatie in de wijk te realiseren en om de leefbaarheid te verbeteren; 7. optimalisatie van de waardevastheid van het onroerend goed Februari 2009 Aramis AlleeWonen, Gemeente Roosendaal, Woonbond Kennis en Adviescentrum Nieuwbouw Passief, Energiek Roosendaal Er worden 61 nieuwe woningen gebouwd in een herstructurering in de wijk de Kroeven in Roosendaal waarvan 34 appartementen, 7 patiowoningen, zie uitwerking tek. W Technisch concept Het project omvat de realisatie van diverse woningtypologieën met als doel het passiefhuis niveau te gaan realiseren: maximaal 15 kwh/m 2 per jaar energieverbruik voor ruimteverwarming en maximaal 120 kwh/m 2 primaire energie per jaar (incl. GAGE en HHE) voor het totale energieverbruik van de woning. Om dat te kunnen realiseren zijn er een aantal uitgangspunten die via de PHPPberekening moeten leiden naar woningen die aan bovenstaande eisen voldoen. Er zal een luchtdichtheid van Qv-10 is 0,15 moeten worden gerealiseerd. De thermische isolatie zal een Rc-waarde van 8,0 tot 10 moeten hebben. De beglazing zal bestaan uit drievoudig glas met U-waarden van 0,6. De kozijnen zullen een U-waarden van ca. 0,8 moeten hebben. Er worden zonnecollectoren toegepast t.b.v. warm tapwater. De verwarming geschiedt door middel van een combinatie van een luchtverwarmingssysteem en WTW. Daarnaast wordt waar mogelijk LED-verlichting voor algemene ruimtes toegepast, hotfill-aansluitingen voor vaatwasser en wasmachine en verstrekking van energiebox aan bewoners. Contactpersoon Robert van Rede Bedrijf/Organisatie Aramis AlleeWonen Tel.nr r.vanrede@alleewonen.nl

24 Aramis AlleeWonen, Gemeente Roosendaal, Huurdersvereniging Roosendaal Zuid en Nispen, Woonbond Kennis en Adviescentrum Passief, Energiek en Comfortabel Rollen betrokken partijen nieuwe technologieën communicatie intern / extern Uitdagingen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband Aramis AlleeWonen is opdrachtgever en verantwoordelijk voor ontwerp, voorbereiding en uitvoering. De Gemeente Roosendaal sluit overeenkomsten met Aramis AlleeWonen t.b.v. realisatie van aanpassingen in het openbare gebied. De Huurdersvereniging Roosendaal Zuid en Nispen en het Woonbond Kennis en Adviescentrum ondersteunen de bewoners in het proces van voorbereiding en uitvoering. Er zullen voor Nederland nieuwe technologieën in het kader van kierdichting worden toegepast. Het unieke van dit project is de integrale benadering van de herstructurering. Zowel nieuwbouw als renovatie wordt ontwikkeld vanuit de passiefhuis normeringen. Ook de inrichting van het openbare gebied zal een duurzaam stempel krijgen. In het voortraject zal veel aandacht uitgaan naar het toekomstig beheer en de rol die bewoners daarbij kunnen vervullen, hetgeen de betrokkenheid en leefbaarheid van de wijk zullen verbeteren. Vertegenwoordigers van de bewoners zijn vertegenwoordigd in onder andere de stuurgroep en een integrale projectgroep. Met de bewonersvertegenwoordigers wordt tijdens het voorbereidings- en uitvoeringsproces gewerkt aan de communicatie richting eindgebruikers. Zij ontvangen heldere uitleg, toelichting en beschrijvingen over de manier waarop met het product moet worden omgegaan. Het feit dat er al 3 proefwoningen in de passiefhuis sfeer zijn gerealiseerd levert daar al een schat aan informatie voor. Het nadenken over en het ontwikkelen van methodes (bouw en installaties) om aan de passiefhuis normen te kunnen voldoen geeft in hoge mate een uitdaging. We begeven ons daarmee in Nederland op niveaus van ontwikkelen die nieuw zijn. Er is een zeer goede samenwerking tussen 3 belangrijke partijen: bewoners, Gemeente en verhuurder. Gebouwgebonden maatregelen Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Zeer hoge thermische isolatie op passiefhuis niveau Drievoudige beglazing en geïsoleerde kozijnen Hoogrendement warmteterugwinning in combinatie met LT-luchtverwarming Zonnecollectoren voor warm tapwater Hotfill-aansluitingen Veegpulsregeling voor stopcontacten (uitschakeling bij afwezigheid) Spaarlampen LED-verlichting in algemene ruimten Stand-by killer TV Energiebox Korting bij aanschaf A++ apparatuur Voorlichting Monitoring en terugkoppeling energieverbruik

25 OPTREDE = 197, Aantal woningen 96 EPC/Labelklasse F A -reductie 55% 5400 Gemeente Sneek Indiener ZON Energie Ontwikkelingsbedrijf wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 Februari 2009 ZON Energie, AANTREDE = 225 Woningstichting Accolade, Renovatie van galerijflat uit de jaren 60. Het pand wordt tot op het casco ontmanteld waarna een herindeling plaatsvindt. Van de 96 blijven er 90 grotere, anders ingedeelde woningen over. Daarna wordt het gehele complex opgeknapt volgens het trias energetica principe. Eerst wordt de energievraag zo klein mogelijk gemaakt door vergaande isolatie (gevels, vloeren, dak) en kierdichting en vervolgens wordt er maximaal duurzame energie ingepast. Het resultaat is een minimale restvraag die nog moet worden ingevuld met fossiele energie Energy Valley renovatie Duurzaam nieuwbouw Comfort in bestaande bouw sneek Technisch concept Het woongebouw wordt tot op het casco gestript. Vervolgens wordt allereerst extra isolatie (Rc=1,5 m 2.K/W en HR ++ glas) aangebracht in combinatie met een duurzaam energiesysteem met energieopslag, warmtepompen, zonnecollectoren, vloerverwarming en koeling. Zonnecollectoren op het dak vangen de zonnewarmte op. De verzamelde warmte wordt opgeslagen in een buffervat en door een apart warm tapwaternet verspreid naar de appartementen. Bij te weinig zonnewarmte worden CV-ketels met een hoog rendement bijgeschakeld. De bron in de bodem levert in de wintermaanden energie aan de warmtepomp, die zorgt voor vloerverwarming van het CV-water. In de zomermaanden wordt de energie van het opgepompte water gebruikt om het gebouw te koelen. Via een apart distributienet wordt warmte of kou verspreid naar de appartementen. zie uitwerking tek. W22.01 Rollen betrokken partijen nieuwe technologieën communicatie intern / extern ZON Energie treedt op als initiatiefnemer, ontwikkelaar, investeerder en exploitant van de duurzame energieoplossingen. Accolade is eigenaar van de Furmerusflat, verhuurt de woningen en brengt kennis, expertise en ervaring in. Energy Valley communiceert over de projectresultaten en stuurt soortgelijke projecten aan. Vloerkoeling in bestaande bouw. Binnen het project wordt gecommuniceerd middels bouwvergaderingen, , telefoon etc. Voor de bewoners wordt een folder gemaakt met daarin informatie over de toepassingen binnen de woning en de voordelen. Daarnaast wordt er ook een bewonerspresentatie gegeven door de partijen. Contactpersoon John Braakman Bedrijf/Organisatie ZON Energie Ontwikkelingsbedrijf BV Tel.nr johnbraakman@zonenergie.nu

26 ZON Energie, Woningstichting Accolade, Energy Valley Duurzaam nieuwbouw Comfort in bestaande bouw marketing / omgang klant Uitdagingen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband De huidige bewoners zijn uitgeplaatst maar kunnen, wanneer de bouw gereed is, weer terugkeren. Omdat lang niet alle bewoners hier gebruik van zullen maken moeten nieuwe bewoners aangetrokken worden. Accolade richt zich hierbij op een nieuwe doelgroep: senioren. Deze doelgroep zal worden gesegmenteerd op basis van geografische en demografische factoren. Aannemers, architecten, installateurs en andere betrokkenen moeten geïnformeerd, gecoacht en getriggerd worden. Het bouwproces is door verschillende factoren al enkele malen onderbroken, waardoor de bouw diverse vertragingen heeft opgelopen (sprake van jaren). Gebouwgebonden maatregelen Duurzame opwekking Gebruikersgebonden maatregelen Extra gevel-, vloer- en dakisolatie Aandacht voor kier- en naaddichtheid Ventilatie met zelfregelende roosters Vloerverwarming en koeling in de bestaande bouw. Collectieve warmtepomp met bron Zonnecollectoren Bewonersvoorlichting

27 OPTREDE = 197, Aantal woningen 100 EPC/Labelklasse E/F A -reductie 70% 5400 Gemeente Zwolle Indiener Woningstichting Openbaar Belang Technisch concept Rollen betrokken partijen wp+stoel 22m open 6wp b.s.h. verplaatst en ingebouwd oodtrappenhuis xxx VRIJE DOORGANG = MIN. 800 Februari 2009 Woningstichting Openbaar Belang AANTREDE = 225 Gemeente Zwolle renovatie Duurzame energievoorziening Rembrandtflat Renovatie van een galerijflat uit 1968 met appartementen voor 1- en 2-persoonshuishoudens. In de wijk Holtenbroek staan drie identieke Kinsanflats. De eerste heeft normaal groot onderhoud ondergaan en dient als referentie. Voor de Rembrandtflat is een hoe ambitie geformuleerd m.b.t. het energiegebruik (UKR-aanvraag). Alle leerervaringen van deze flat worden gebruikt voor de derde flat (renovatie ). Behoud collectieve verwarming en introductie collectieve warmwatervoorziening m.b.v. zonnecollectoren (240m 2 ) en efficiënt gebruik van combi-cv door inzet van een warmtepomp: combinatie van thermische zonnecollectoren met een centrale HR-combi CV-ketel ten behoeve van centrale warmte- en warmwatervoorziening. Dit in combinatie met schilisolatie ( HR ++, Rc waarde dak 4.1 en (kop)gevels /vloer 3.5). Woningstichting Openbaar Belang is opdrachtgever, uitvoerder en penvoerder. Gemeente Zwolle vervult de rol van kennisverspreider onder corporaties en particuliere verhuurders. Daarnaast zijn betrokken Triacon Bouwmanagement (project- en procesmanagement), Unica Installatietechniek, Salverda (bouwbedrijf), EE-Vision (energiedeskundige) en de Provincie Overijssel (kennisverspreiding) zwolle zie uitwerking tek. W nieuwe technologieën Zonnecollectoren in combinatie met HR-combi-ketel; warmtepomp zorgt voor efficiënt gebruik van warm water. communicatie intern / extern Voorlichtingsbijeenkomsten (Klimaat)feesten Bewustwordingscampagne over energiegebruik aan huurders Uitdagingen bijzondere kenmerken t.a.v. het samenwerkingsverband Interventie in een reeds gestart renovatietraject van drie flats vraagt een flexibele opstelling van betrokken partijen én bewoners. Het project wordt uitgevoerd zonder uitverhuizing van de bewoners. Project is reeds uitgegeven in bouwteam verband (bouwer en installateur); betrokken partijen bleken bereid actief mee te denken in de mogelijkheden voor verduurzaming van het project. Contactpersoon J.P. Baarsma Bedrijf/Organisatie EE-vision Tel.nr / jb@ee-vision.nl