Jaarverslag 2003 Beheer Staatsdeelnemingen

Transcriptie

1 Jaarverslag 2003 Beheer Staatsdeelnemingen

2 Jaarverslag 2003 Beheer Staatsdeelnemingen

3 Inhoud 1 Voorwoord 5 2 Het jaar 2003 in vogelvlucht 6 3 Doelstellingen deelnemingenbeheer Inleiding 3.2 Missie 3.3 Doelstellingen 4 Belangrijkste ontwikkelingen in Beheer 4.2 Transacties 4.3 Overige belangrijke gebeurtenissen 5 Belangrijkste ontwikkelingen in Beheer 5.2 Transacties 5.3 Overige belangrijke gebeurtenissen 6 Veelgestelde vragen over staatsdeelnemingen 18 7 Overzicht deelnemingen van de Staat 20 8 Financiële gegevens van de deelnemingen 22 9 Overzicht van bestuurders en commissarissen Informatie over het ministerie van Financiën 31

4 1 Voorwoord Hierbij bied ik u het verslag van het beheer van de staatsdeelnemingen aan. In 2002 is de scheiding tussen beleidsmatige verantwoordelijkheid en het uitoefenen van het aandeelhouderschap voor staatsdeelnemingen geformaliseerd, waarna het beheer van het merendeel van de staatsdeelnemingen bij het ministerie van Financiën is geconcentreerd. In 2003 is gewerkt aan het verder professionaliseren van het beheer van deze staatsdeelnemingen. Dit gebeurde in een omgeving waarin aandeelhouders, waaronder de Staat, in toenemende mate actief zijn geworden en van hun aandeelhoudersrechten gebruik maakten. Dit verslag verstrekt informatie over de staatsdeelnemingen. Er wordt een overzicht gegeven van de belangen van de Nederlandse Staat in kapitaalvennootschappen. Daarnaast worden enkele financiële kengetallen van deze deelnemingen weergegeven. Verder wordt ingegaan op de door het ministerie van Financiën geformuleerde doelstellingen ten aanzien van het beheer van de staatsdeelnemingen en de mate van realisatie van deze doelstellingen. In hoofdstuk 6 zijn antwoorden op veelgestelde vragen over deelnemingen van de Staat opgenomen. De opgenomen informatie heeft betrekking op het verslagjaar 2003 en is onder meer gebaseerd op de jaarverslagen van de betrokken ondernemingen. Het verslag van de activiteiten is bijgewerkt tot en met juli Drs. W.L. Moerman, Directeur Financieringen 5

5 2 Het jaar 2003 in vogelvlucht Pay-out Hieronder staat een overzicht van het percentage van de nettowinst over 2003 dat in de vorm van dividend aan de aandeelhouders is/wordt uitgekeerd. Elf staatsdeelnemingen hebben over 2003 geen winst behaald en kunnen dus geen dividend uitkeren. pay-out ratio In 2003 is het aantal staatsdeelnemingen in portefeuille constant gebleven op 42. Enerzijds is een nieuwe deelneming ontstaan door de omvorming van de stichting Archeologisch Diensten Centrum tot een naamloze vennootschap. Anderzijds zijn een tweetal deelnemingen samengegaan (nv Overijsselse Ontwikkelingsmaatschappij en nv Gelderse Ontwikkelingsmaatschappij). De marktwaarde van de beursgenoteerde staatsdeelnemingen is afgenomen van H mln per ultimo 2002 naar H mln per ultimo De afname door de verkoop van aandelen kpn (ter waarde van ruim H 2 miljard) is deels gecompenseerd door stijging van de beurskoersen. aantal deelnemingen Inclusief dividend ebn ad mln over Inclusief dividend van ebn en dnb over 2002 van respectievelijk mln en 434 mln. De verkoop van een belang van 12,4% in kpn heeft H mln opgebracht. De Nederlandse Staat heeft over het boekjaar 2003 voor H mln 1 aan dividenden ontvangen van de staatsdeelnemingen. Dit is lager dan de over 2002 ontvangen dividenden (H mln 2 ). In 2003 is een bedrag van H 45 mln geïnvesteerd in kg Holding (voorheen nv Kliq) ten behoeve van de doorstart van dochter Kliq bv en de afwikkeling van dochter Kliq Reïntegratie. 0 0% 0-20% 20-40% 40-60% > 60% Solvabiliteit In het staafdiagram hieronder is de solvabiliteit van de staatsdeelnemingen weergegeven als de verhouding eigen vermogen (boekwaarde) ten opzicht van het totaal vermogen per 31 december 2003 en 31 december Bedragen in mln, tenzij anders aangegeven Deelnemingen ultimo 2003 ultimo 2002 Aantal staatsdeelnemingen waarvan 100%-belangen waarvan meerderheidsbelangen waarvan minderheidsbelangen (minder dan 50%) Bedragen in mln, tenzij anders aangegeven solvabiliteit aantal deelnemingen Deelnemingen ultimo 2003 ultimo 2002 Waarde deelnemingen boekwaarde eigen vermogen niet-beursgenoteerde * marktwaarde beursgenoteerde belangen negatief 0-20% 20-40% 40-60% 60-80% % Opbrengsten dividend uit verkooptransacties Grootte staatsdeelneming qua aantal werknemers meer dan 1000 werknemers tussen 100 en 1000 werknemers 7 9 minder dan 100 werknemers rentedragende schuld minus liquide middelen verhouding netto schuld/bedrijfresultaat Naast bovenstaande solvabiliteitsratio (verhouding eigen vermogen ten opzichte van totaal vermogen) wordt in bepaalde sectoren ook de verhouding net debt 3 -to-ebitda gebruikt. De solvabiliteitspositie als verhouding tussen netto (rentedragende) schuld en bedrijfsresultaat vóór afschrijvingen en afwaarderingen is voor de staatsdeelnemingen per 31 december 2003 hieronder weergegeven. * incl boekwaarde preferente aandelen klm kleiner dan tussen en tussen en 5 groter dan 5 6 7

6 Indien de verhouding nettoschuld tot bedrijfsresultaat kleiner is dan 11 kan doorgaans worden gesproken van een royale solvabiliteitspositie. Onder meer de deelnemingen met een negatieve schuldpositie zijn in deze categorie vertegenwoordigd. Indien de verhouding tussen de 11 en 21 ligt, is in de regel sprake van een ruime solvabiliteit van de onderneming. Een ratio tussen de 21 en 5 betekent in de regel dat sprake is van een gemiddelde financiering van de onderneming. Bij een ratio van 5 of meer, ofwel de nettoschuld bedraagt meer dan vijf keer ebitda dan is in het algemeen sprake van een matige solvabiliteitsverhouding. In deze categorie vallen ook de deelnemingen met een negatief bedrijfsresultaat. De conclusie die uit beide diagrammen kan worden getrokken, is dat de staatsdeelnemingen een overwegend solide tot royale solvabiliteitspositie hebben. Er dient te worden opgemerkt dat de genoemde ratio s slechts een indicatie geven ten aanzien van de solvabiliteitsverhouding. Vanzelfsprekend is de vraag of de staatsdeelnemingen al dan niet (te) ruim gefinancierd zijn met eigen vermogen uiteindelijk in belangrijke mate afhankelijk van factoren als risicoprofiel en investerings- en groeibeleid. 3 Doelstellingen deelnemingenbeheer 3.1 Inleiding Het beheer van de staatsdeelnemingen 4 wordt grotendeels uitgevoerd door het ministerie 4 Staatsdeelnemingen zijn de participaties van de Staat der Nederlanden in het risicodragend vermogen van kapitaalvennootschappen, ongeacht de procentuele omvang van die participatie. van Financiën. Hierdoor wordt een scheiding aangebracht tussen beleidsmatige verantwoordelijkheid (die bij het vakdepartement berust) en het uitoefenen van het aandeelhouderschap. Bij de uitoefening van het aandeelhouderschap stelt het ministerie van Financiën zich op als rationele, zakelijk handelende aandeelhouder. Het ministerie streeft naar normale aandeelhoudersrechten, vergelijkbaar met de rechten die private aandeelhouders zouden hebben in dezelfde omstandigheden. Het uitgangspunt is een uniform beleid voor alle staatsdeelnemingen. Omdat de staatsdeelnemingen in velerlei opzicht verschillen (o.m. ondernemingsdoelstelling, omvang, markt, risicoprofiel, mate van commercialisering en aandeelhoudersstructuur) is het beheer uiteindelijk maatwerk. 3.2 Missie Bij het aangaan, beheren en vervreemden van deelnemingen wordt gestreefd naar een goede behartiging van de financiële belangen van de Staat (gericht op waardemaximalisatie). Hierbij wordt rekening gehouden met de verantwoording die de minister van Financiën moet kunnen afleggen aan de Tweede Kamer en de Algemene Rekenkamer. 3.3 Doelstellingen Om bovenstaande missie te volbrengen, hanteert het ministerie van Financiën bij het beheer van de staatsdeelnemingen een aantal doelstellingen. Deze zijn: a Toepassing van de Nederlandse Corporate Governance Code b Effectieve vennootschappelijke inrichting c Voorkomen exitbelemmeringen d Heldere strategie en zakelijk investeringsbeleid e Rendement f Efficiënte en marktconforme balansstructuur en dividendbeleid De focus op het realiseren van deze doelstellingen is belangrijk, ook op langere termijn, voor de waardeontwikkeling van de staatsdeelnemingen. Ad a Toepassing van de Nederlandse Corporate Governance Code Hoewel de Nederlandse Corporate Governance Code (hierna de Code ) in beginsel van toepassing is op beursgenoteerde ondernemingen, hanteert het ministerie van Financiën de Code als leidraad voor alle staatsdeelnemingen. Belangrijkste overweging hierbij is dat beginselen van goed ondernemingsbestuur moeten gelden voor alle vennootschappen. De Code treedt in werking vanaf het boekjaar beginnend op 1 januari 2004; voor de staatsdeelnemingen was het jaar 2003 dan ook een jaar van voorbereiding. Het ministerie van Financiën heeft de toepassing van de principes van de Code met (het bestuur van) de staatsdeelnemingen besproken. Vanaf 2004 zullen de staatsdeelnemingen verantwoording moeten afleggen over de naleving van de best practices. In het afgelopen jaar is veel aandacht uitgegaan naar de best practices van de Code- Tabaksblat die betrekking hebben op de bezoldiging bestuurders en de samenstelling en werkwijze van de Raad van Commissarissen. 8 9

7 Beloningsbeleid Op grond van de Nederlandse Corporate Governance Code stelt de aandeelhouder het beloningsbeleid voor bestuurders vast. Het beloningsbeleid moet de juiste prikkels geven tot realiseren van de geformuleerde strategische ondernemingsdoelstellingen en er wordt getoetst of het onder de gegeven omstandigheden als redelijk kan worden beschouwd. Bij voorkeur wordt de marktconformiteit van het beloningspakket gestaafd door een benchmarkonderzoek. Bij een juiste benchmark is een beloning adequaat als de beloning minder bedraagt dan de mediaan van de benchmark-range (of deze nadert). Voor de pensioencomponent is in beginsel een pensioensystematiek op basis van het middelloonstelsel adequaat. In het kader van transparantie en het afleggen van verantwoording, dient de beloning van bestuurders vanaf 2004 openbaar te worden gemaakt in de jaarrekening. Raad van Commissarissen (RvC) Het ministerie van Financiën streeft niet naar directe operationele betrokkenheid bij de bedrijfsvoering en hecht er daarom aan dat de RvC effectief toezicht houdt op het bestuur van de onderneming. Om die reden is het essentieel dat de RvC evenwichtig is samengesteld. Uitgangspunt is dat iedere staatsdeelneming een profielschets voor de (leden van de) RvC heeft. enkele staatsdeelnemingen zijn in 2003 specifieke afspraken gemaakt over het gewenste minimumrendement. Ad f Efficiënte en marktconforme balansstructuur en dividendbeleid De gewenste balansstructuur hangt mede af van het risico-profiel van de onderneming. Waar mogelijk wordt gekeken naar peer groups. De solvabiliteitsbeoordeling vindt onder andere plaats door te kijken naar de verhouding debt-to-ebitda (schuld in relatie tot het bedrijfsresultaat) in relatie tot het risicoprofiel en in vergelijking met de peer group. Bij het dividendbeleid wordt als uitgangspunt genomen dat de deelnemingen een uitkeringspercentage van de winst na belasting hanteren van ten minste 40%. Specifieke ondernemingsomstandigheden kunnen leiden tot een andere solvabiliteitskeuze en dividendbeleid. Ad b Effectieve vennootschappelijke inrichting Het ministerie van Financiën streeft naar een zakelijke inrichting van de statuten, waarin een heldere bevoegdheidsverdeling is aangebracht tussen bestuur, Raad van Commissarissen en aandeelhouders van de vennootschap en die geen afbreuk doet aan de aandeelhoudersrechten. Ad c Voorkomen exitbelemmeringen Het ministerie van Financiën wil als aandeelhouder niet onnodig belemmerd worden bij vervreemding van zijn aandelenbelang, indien vervreemding opportuun zou worden. Dit betekent onder meer dat de statuten met deze gedachte in overeenstemming zijn, dat van het bestuur en de RvC wordt verwacht dat zij geen acties zullen ondernemen die een vervreemding (op termijn) kunnen bemoeilijken en dat zij de regierol van de aandeelhouders in een verkoopproces respecteren. Ad d Heldere strategie en zakelijk investeringsbeleid De staatsdeelnemingen moeten een heldere strategie hebben en dit moet zijn vertaald in een businessplan. Het ministerie van Financiën wenst over de strategie te worden geïnformeerd en wil periodiek de businessplannen bespreken met het bestuur van de staatsdeelneming. Grote investeringen door staatsdeelnemingen worden door Financiën beoordeeld op waardecreatie (uitgaande van marktconforme rendementseis), dit tegen de achtergrond van de strategie van de onderneming, de financieringsconsequenties en mogelijke gevolgen voor eventuele privatisering. Ad e Rendement Financiën wenst te worden geïnformeerd over de resultaten van het gevoerde beleid (onder meer door middel van financiële rapportages) en over andere belangrijke ontwikkelingen. Deze worden met de onderneming besproken. Financiën verwacht een marktconform rendement. De rendementseis verschilt per staatsdeelneming maar dient op logische wijze samen te hangen met het risicoprofiel van betreffende deelneming. De minister van Financiën verwoordde dit tijdens de Deelnemingendag in september 2003 als: wat mij betreft hebben we het over een absoluut minimum van het rendement op staatsobligaties plus een procent of drie. Op dit moment komt dat neer op pakweg 7% rendement op geïnvesteerd vermogen maar in de meeste gevallen zal dat aanzienlijk meer (moeten) zijn. Genoemde 7% rendement op geïnvesteerd vermogen betekent nominaal na belastingen en betreft een minimum, tenzij dat door de wijze van bekostiging onlogisch is. Met 10 11

8 4 Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 leg en (tijdige) afstemming tussen vakdepartementen en het ministerie van Financiën van uitermate groot belang is. 4.1 Beheer Ontwikkeling Best Practices In 2003 zijn best practices ontwikkeld voor verschillende aspecten van beheer. Voorbeelden hiervan zijn: beloningsbeleid, financiële doelstellingen, dividendbeleid en de rol als aandeelhouder. Getracht is door het vertalen van de doelstellingen in best practices te komen tot heldere, objectieve uitgangspunten die tezamen als richtsnoer dienen voor het handelen van de Staat in de uitoefening van zijn aandeelhoudersbevoegdheden. De belangrijkste best practices zijn samengevat in paragraaf 3.3 (doelstellingen deelnemingenbeheer) van dit jaarverslag. In 2003 is ook begonnen met de implementatie van de best practices. De meeste deelnemingen zijn in 2003 begonnen met het implementeren van de Nederlandse Corporate Governance Code. Met name de (on)wenselijkheid van voorgestelde afwijkingen van de Code is onderwerp van gesprek geweest met de ondernemingen. Evaluatiekader In 2003 is een evaluatiekader opgesteld. Het is de bedoeling om iedere staatsdeelneming eens in de vijf jaar te evalueren, waarbij gekeken zal worden naar de juridische vormgeving en de noodzaak van deelname door de Staat. In 2004 worden de eerste zes evaluaties uitgevoerd. Het evaluatiekader bestaat uit drie onderdelen; het publieke kader, corporate governance en financieel-economische situatie en marktomstandigheden van de onderneming. De drie beoordelingen tezamen zullen leiden tot een uitspraak over de wenselijkheid van de staatsdeelneming in haar huidige vorm. Verschillende conclusies zijn mogelijk: voortzetting van de deelneming is gewenst, afstoting is gewenst, of de vennootschappelijke structuur zou moeten worden herzien. 4.2 Transacties 5 Indien het aandeelhouderschap van een deelneming bij het vakdepartement ligt, wordt bij een transactie gezamenlijk opgetrokken. Indien het aandeelhouderschap bij het ministerie van Financiën ligt voert Financiën de transactie uit. Bij KLM ligt het aandeelhouderschap bij het ministerie van Financiën maar is het project gemeenschappelijk uitgevoerd. Overdracht beheer Het beheer van de volgende deelnemingen is in 2003 aan het ministerie van Financiën overgedragen: Schiphol, klm,tennet, Connexxion, Saranne, Nederlandse Pijpleidingmaatschappij en dlv Adviesgroep. In 2003 zijn de hieronder vermelde transacties afgerond 5. Deelnemingen 1 kpn nv 2 klm 3 Kliq 1 Stichting Archeologisch Diensten Centrum Omschrijving Verkoop van aandelen aan koper Citigroup tegen koers 6,75. Overeenstemming tot fusie KLM en Air France bereikt. Staat verkoopt belang op termijn. Besluit tot financiering van 45 mln. t.b.v. doorstart van Nieuw Kliq en afwikkeling Kliq Reïntegratie. Omvorming tot een naamloze vennootschap. Voorwaarden voor bedrijfsmatige werkwijze en efficiënt beheer zijn geschapen. Verwijzing Kamerstuk , 29200, nr. 5. Kamerstuk , 29232, nr. 1 Kamerstuk , 26448, nr. 81 Kamerstukken II, , nrs Ad 1 kpn Op 19 september 2003 werden door de Staat 300 miljoen aandelen kpn verkocht. Deze transactie was opmerkelijk vanwege de transactiestructuur en de prijsvorming: het pakket werd na beurs zonder de gebruikelijke korting verkocht aan één partij. De verkoop was ruim van tevoren voorbereid. Toen de koers van kpn medio september zonder duidelijke oorzaak fors was gestegen werden na sluiting van de beurs verscheidene banken uitgenodigd tot bieding. Deelnemingendag Het deelnemingenbeleid is in 2003 breed gecommuniceerd. In september 2003 is een deelnemingendag georganiseerd met bestuurders en commissarissen van de ondernemingen waarin de Staat deelneemt, en verschillende deskundigen. Na een inleiding door een vijftal sprekers (de heren drs. G. Zalm, drs. ing. M.P. Bakker, mr. P.J. Kalff, prof. drs. Ed. van Thijn en drs. W.L. Moerman) was er gelegenheid tot discussie. De visies op de deelnemingen, de onderlinge verantwoordelijkheden, de communicatie en de afstemming binnen de overheid werden uitgewisseld. Tevens zijn de deelnemingen geïnformeerd over wat zij van de Staat als aandeelhouder in de toekomst kunnen verwachten. Citigroup bleek bereid tot een bought deal tegen de slotkoers (bij een bought deal kopen één of meer banken het totale pakket met een bepaalde korting en nemen het gehele prijsrisico over). Een dergelijk risico het betrof de grootste bought deal die ooit door een enkele bank was gedaan kan alleen worden genomen door een bank met zeer grote distributiecapaciteit. Het resultaat weerspiegelt de ongekende concurrentie tussen de banken op dat moment. Sindsdien hebben zich nog enkele vergelijkbare transacties in de Europese markt voorgedaan, waaronder in het Italiaanse Enel. Een belangrijke conclusie was dat gestructureerd contact tussen deelneming en aandeelhouder door iedereen wenselijk wordt geacht. Het spanningsveld tussen de Staat als aandeelhouder en andere overheidsrollen wordt bij vrijwel alle staatsdeelnemingen waargenomen, soms in positieve, soms in negatieve zin. Kritische opmerkingen waren er over het (gebrek aan consistentie van het) overheidsgedrag. De volgende voorbeelden werden aangehaald: concessievergoeding, tariefbeheersing, opgelegde verliesgevende taken en schatkistbankieren. De samenloop van verschillende overheidsrollen doet in veler beleving af aan de Staat als voorspelbare en betrouwbare partner, ook in de contacten met derden. Daarom moeten de doelstellingen van de Staat in zijn rol als aandeelhouder en in andere rollen helder zijn. Voorts bevestigt dit dat over- Ad 2 Fusie klm en Air France Op 30 september 2003 heeft de Staat ingestemd met de fusieplannen tussen klm en Air France. De instemming van de Staat (in rol van aandeelhouder) was vereist omdat de Staat in het bezit was van de meerderheid van de prioriteitsaandelen en van 14,1% stemrecht in de vergadering van aandeelhouders. De instemming was afhankelijk gesteld van de borging van publieke belangen (netwerkkwaliteit en markttoegang). Het financiële belang voor de Staat was relatief gering omdat de Staat nog slechts een beperkt pakket cumulatief preferente aandelen bezat. Een stand-alone scenario voor klm zou risicovol zijn wegens druk van overcapaciteit, afnemende marges, toenemende concurrentie (ook van prijsvechters) en incidentele effecten zoals sars, oorlog in Irak en de economische teruggang

9 Tussen de Nederlandse en de Franse Staat zijn verschillende afspraken gemaakt. De Nederlandse Staat zal zijn belang in klm afbouwen naar gelang de Franse Staat zijn belang in Air France vermindert. Zolang de Franse Staat wordt vertegenwoordigd in de nieuwe groep door één of meer commissarissen zal de Nederlandse Staat daar ook vertegenwoordigd zijn. Twinning In de tweede helft van 2003 is de herstructurering van Twinning afgerond en is een beheersovereenkomst gesloten met een externe partij (Sienna Holdings Europe bv) voor het beheren en afwikkelen van de deelnemingenportefeuille van Twinning. In de huidige structuur voert Twinning zelf geen operationele activiteiten meer uit. De prioriteitsaandelen zijn inmiddels verkocht bij gestanddoening van het bod door Air France op de gewone aandelen van klm. De preferente aandelen zullen in de loop der jaren worden verkocht. De transactie tussen klm en Air France sluit aan op klm s strategie voor een grote Europese partner. De nieuwe groep wordt de grootste carrier in Europa en de alliantie Skyteam één van de grootste ter wereld. Ad 3 Herstructurering Kliq In 2003 bleek dat het verzelfstandigde reïntegratiebedrijf nv Kliq (een 100% staatsdeelneming) er niet voldoende in was geslaagd om de omslag te maken van een overheidsorganisatie naar een marktgerichte onderneming en om de bedrijfsactiviteiten winstgevend te maken. Een tegenzittende markt, een inadequate startpositie en een bedrijfsvoering die niet op orde was, lagen ten grondslag aan de problemen. Samengaan NV Overijsselse Ontwikkelingsmaatschappij en NV Gelderse Ontwikkelingsmaatschappij. In juni 2003 zijn de nv Overijsselse Ontwikkelingsmaatschappij en nv Gelderse Ontwikkelingsmaatschappij (waarin de Staat respectievelijk een belang had van 74,3% en 66,6%) opgegaan in Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland nv. Het belang van de Staat in deze nieuw ontstane vennootschap bedraagt, door verwatering, 57,6%. Uit een analyse bleek dat Kliq alleen een levensvatbaar bedrijf zou kunnen worden indien de kostenstructuur marktconform zou worden en de omvang van het bedrijf toegesneden zou worden op de verwachte omzet. Vergaande ingrepen bleken noodzakelijk. In juli 2003 heeft de minister van Financiën onder voorwaarden het besluit genomen tot financiering van H 45 mln voor de doorstart van het gezonde deel van Kliq (dochtermaatschappij Kliq bv) en de afwikkeling van het resterende deel. Hiervan was H 15 mln bestemd voor de de kapitalisatie van het sterk afgeslankte Kliq bv.de resterende H 30 mln was bestemd voor de afwikkeling van het oude Kliq. Een groot deel van deze H 30 mln is aangewend ter financiering van het sociaal plan. Op 1 oktober 2003 is het sterk afgeslankte Kliq bv van start gegaan. Ad 4 Archeologisch Diensten Centrum Het Archeologisch Diensten Centrum (adc) is omgevormd van een stichting tot een naamloze vennootschap. Het adc richt zich op archeologische opgravingen en archeologische dienstverlening. Na de organisatorische en financiële herstructurering bestaat zicht op een levensvatbare organisatie met een bedrijfsmatige structuur en werkwijze. 4.3 Overige belangrijke gebeurtenissen Ultra-Centrifuge Nederland NV Urenco Ltd, waarin Ultra-Centrifuge Nederland nv ( ucn ) een deelneming van 33% heeft, heeft in het jaar 2003 een herstructurering doorgevoerd, waarbij de onderneming werd gesplitst in een bedrijf dat zich bezig houdt met centrifugeproductie en -installatie (etc) en een bedrijf dat zich bezig houdt met verrijking (uec). De aandeelhouders van Urenco Ltd hebben overeenstemming bereikt met de Franse onderneming Areva die de helft van de aandelen uec zal overnemen. Het doorgaan van deze transactie is nog afhankelijk van het verkrijgen van de benodigde goedkeuringen. Nederlands Omroepproductie Bedrijf In januari 2003 is door het Nederlands Omroepproductie Bedrijf (nob) het Mediapark verkocht aan tcn Property Projects. In juli 2004 is op hoofdlijnen overeenstemming bereikt met United Broadcast Facilities over de overname van een groot deel van de Broadcast Services Group, een belangrijk onderdeel van nob. Het aandeelhouderschap van nob berust, hangende de verkoop van de resterende onderdelen van nob, nog bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

10 5 Belangrijkste ontwikkelingen in 2004 gemeente Amsterdam die in dezelfde transactie eveneens haar volledige belang aan ocap heeft verkocht. ocap is voornemens de door npm gehouden oliepijpleiding (die sinds 1982 buiten gebruik is) te gaan gebruiken voor de levering van kooldioxide aan tuinders. 5.1 Beheer Evaluaties staatsdeelnemingen In 2004 worden evaluaties uitgevoerd van avr, dlv Adviesgroep nv, Nederlandse Spoorwegen, Tennet, Ultra Centrifuge Nederland (ucn) en Westerscheldetunnel. Deze zullen in september 2004 worden verzonden aan de Tweede Kamer. Aandeelhoudersvergaderingen In de aandeelhoudersvergaderingen van voorjaar 2004 is onder andere aandacht besteed aan de voorbereidingen voor implementatie van de Nederlandse Corporate Governance Code (en in het bijzonder de voorgestelde afwijkingen daarvan en redenen daarvoor). Deelonderwerpen uit de Code die specifieke aandacht hebben gekregen, zijn het beloningsbeleid (inclusief pensioen, bonussen en overige emolumenten) en de samenstelling en omvang van de raad van commissarissen. Bij vrijwel alle ondernemingen is ook uitgebreid gesproken over het businessplan en de gewenste uitkering van de netto winst (payout ratio). Jaargesprek met voorzitter RvC Ter voorbereiding op de algemene vergadering van aandeelhouders van de staatsdeelnemingen van 2004 is gesproken met de voorzitters van de RvC s over aan corporate governance gerelateerde zaken. Het plan is om ook in de toekomst ten minste eenmaal per jaar met de voorzitters van de RvC s te spreken. De belangrijkste gespreksonderwerpen zullen zijn: implementatie van de Nederlandse Corporate Governance Code, aandeelhoudersstructuur, functioneren raad van bestuur, strategie van de onderneming. NIB nib (tegenwoordige nib Capital Bank nv) is in 1999 na een openbare bieding van de beurs gehaald door de pensioenfondsen abp en pggm. Op verzoek van de kopende partijen heeft de Staat nog vijf jaar lang een belang van 14,7% cumulatief preferente aandelen B aangehouden. Dit belang is op 26 mei 2004 overgedragen aan nib Capital nv, de houdstermaatschappij van de pensioenfondsen, tegen een bedrag van H 14,7 mln. Prijs en datum van deze transactie waren in 1999 al overeengekomen. Hiermee komt een einde aan een langdurige relatie met wat eens de Herstelbank heette: een bank die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht in het kader van de wederopbouw. Groningen Airport Eelde Op 1 juli 2004 heeft de Staat der Nederlanden zijn pakket van 7360 aandelen in Groningen Airport Eelde overgedragen aan de regionale aandeelhouders. Dit betroffen de provincie Groningen, de provincie Drenthe, de gemeente Groningen, de gemeente Assen en de gemeente Tynaarlo. De overdracht is geschied tegen één euro. Maastricht-Aachen Airport Op 21 juli 2004 heeft de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van nv Luchthaven Maastricht (nvlm) ingestemd met de voorgestelde voorwaarden voor verkoop van 70% van de aandelen van nv Holding Businesspark Luchthaven Maastricht (een 100% deelneming van nvlm waarin de activiteiten van de luchthaven zijn ondergebracht) aan het consortium bestaande uit het engelse Omniport en Dura Vermeer tegen een prijs van H 5 mln. Verkoop is conform het in de nota relus (1997) vastgelegde beleid om de financiële banden tussen Staat en de regionale luchthavens te beëindigen. Overdracht beheer In de periode vanaf 1 januari tot 31 juli 2004 is het beheer over de nv Westerscheldetunnel door het ministerie van Verkeer en Waterstaat overgedragen aan het ministerie van Financiën. Tevens is met het ministerie van Verkeer en Waterstaat overeenstemming bereikt over de overdracht van het beheer over de NS; afspraak is dat dit uiterlijk per 1 januari 2005 zal worden overgedragen. Door het ministerie van Economische Zaken is het beheer over Twinning en Ultra Centrifuge Nederland (ucn) overgedragen. Holland Casino & Staatsloterij In 2004 is afgesproken dat Holland Casino en Staatsloterij (beide stichtingen) op dezelfde manier zullen worden behandeld als de staatsdeelnemingen. Bij de Staatsloterij is dit onderdeel van de herziening van de beheers- en sturingsrelatie tussen de Staatsloterij en de Staat. De herziening van de relatie komt voort uit de erkenning dat het noodzakelijk is helderheid te brengen in de weinig transparante mix van verantwoordelijkheden van de Staat (als beleidsmaker van het kansspelbeleid, vergunningverlener, toezichthouder op naleving vergunningvoorwaarden en als beheerder/aandeelhouder) en anderzijds vanuit de wens de beheersrelatie zakelijker in te richten. 5.3 Overige belangrijke gebeurtenissen Participatie in Havenbedrijf Rotterdam NV 6 6 Kamerstuk , nr. 52 In juni 2004 is het besluit genomen tot participatie van het Rijk in het Havenbedrijf Rotterdam. Deelname is afhankelijk van het go/no-go-besluit in 2006 over de Rijksbijdrage voor de landaanwinning (Tweede Maasvlakte). Een go-besluit betekent dat het Rijk vanaf 2006 zal participeren in het Havenbedrijf en H 500 miljoen stort op nieuw uit te geven aandelen, wat naar huidig inzicht zal overeenkomen met 1 e van het uitgegeven aandelenkapitaal. Er zal dit jaar een definitieve waardebepaling en een due diligence worden uitgevoerd. NV Luchthaven Schiphol Het afgelopen jaar heeft vooral in het teken gestaan van de evaluatie van het publieke kader voor de nv Luchthaven Schiphol. Deze zomer heeft het kabinet in beginsel ingestemd met een uitgebreid pakket regelgeving en een beursgang van Schiphol. De Raad voor Verkeer en Waterstaat is om een contra-expertise op het pakket regelgeving gevraagd. Nadat de Raad advies heeft uitgebracht, zal het wetsvoorstel aan de Tweede Kamer worden voorgelegd. 5.2 Transacties BV Nederlandse Pijpleidingmaatschappij Op 11 juni 2004 heeft de Staat der Nederlanden zijn volledige aandelenbelang in de bv Nederlandse Pijpleidingmaatschappij ( npm ) verkocht aan ocap Trading bv ( ocap ). Het gaat om een pakket van in totaal 2500 aandelen die gezamenlijk 50% uitmaakten van het geplaatste kapitaal van npm. De overige 50% van de aandelen was in handen van de Nederlandse Financierings-Maatschappij voor Ontwikkelingslanden De relatie tussen de Staat en de Nederlandse Financierings-Maatschappij voor Ontwikkelingslanden (fmo) is eind 1998 vastgelegd in een overeenkomst en enkele annexe stukken. Hierin zijn onder meer de bekostiging, garantstellingen en toezicht van de onderneming geregeld. Ook is vastgelegd dat de overeenkomst na verloop van vijf jaar zou worden geëvalueerd. Begin dit jaar heeft een externe consultant deze opdracht uitgevoerd. Het rapport wordt in september naar de Tweede Kamer verstuurd, vergezeld van een reactie van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking en de minister van Financiën

11 6 Veelgestelde vragen over staatsdeelnemingen 1 Hoe ontstaan deelnemingen? Er zijn verschillende ontstaansredenen aan te wijzen. Sommige deelnemingen zijn ontstaan door oprichting van een vennootschap (bijvoorbeeld de Bank Nederlandse Gemeenten en de nib, de voormalige Herstelbank). Anderen zijn ontstaan door verzelfstandiging van een ambtelijke organisatie tot een vennootschap (bijvoorbeeld tpg en kpn). Een aantal bedrijven bestond al voordat de Staat deelnam (bijvoorbeeld Tennet en de Nederlandse Waterschapsbank). Ook door het splitsen van ondernemingen zijn nieuwe deelnemingen ontstaan (bijvoorbeeld tpg en Prorail). 2 Hoe lang bestaan er al deelnemingen? Het huidige deelnemingenpakket is behoorlijk gemêleerd qua levensduur. Een aantal van de huidige deelnemingen heeft de Staat al vanaf het midden van de 20e eeuw. De oudste deelneming in de portefeuille is ns (sinds 1938). De eerste deelnemingen zijn ontstaan kort na de Eerste Wereldoorlog maar zijn door de Staat verkocht (Hoogovens, Stoomvaartmaatschappij Zeeland en nv Haven van Vlissingen). In het verleden lagen ook motieven van industriepolitiek ten grondslag aan het oprichten van deelnemingen. Het aantal deelnemingen is nauwelijks veranderd; zo had de Staat 15 jaar geleden (voor aanvang van het afstotingsbeleid) ongeveer 40 deelnemingen en ultimo 2003 zijn dit er 42. De samenstelling van het pakket van deelnemingen is wel sterk veranderd; deelnemingen zijn verkocht (voorganger ing, dsm, Alpinvest), andere zijn juist aangekocht of omgevormd tot een vennootschap (Tennet, het Archeologisch Diensten Centrum). 5 Wie beslist over het aangaan en afstoten van een staatsdeelneming? Het kabinet beslist over het aangaan en afstoting van deelnemingen. Het legt hierover verantwoording af aan de Tweede Kamer. In praktijk is het de minister van Financiën in samenwerking met de vakminister die het inititatief neemt tot afstoten. Kern van het deelnemingenbeleid is dat deelnemingen worden afgestoten als de publieke en zakelijke belangen zijn veiliggesteld. Op het aangaan van deelnemingen is de Comptabiliteitswet van toepassing. 6 Investeert de Staat wel eens (nieuw) geld in bedrijven? Soms vraagt een deelneming de Staat met financiële middelen bij te springen om te kunnen overleven. Bij een dergelijke beslissing geldt uitsluitend het rational investors principle. kpn is een voorbeeld van een deelneming waar de Staat, vanuit zakelijk oogpunt, het wenselijk heeft geacht deel te nemen in een emissie. Als er geen zakelijk voorstel ligt, zal de Staat niet bijspringen. Overigens gelden voor financiering/steunverlening aan staatsdeelnemingen strikte regels binnen de Europese Unie. Recent heeft het kabinet besloten deel te gaan nemen in het Rotterdamse Havenbedrijf. Dit besluit hing samen met de hoge kosten van de uitbreiding van de haven met de Tweede Maasvlakte. Zonder bijdragen van de Staat, deels in de vorm van een subsidie, deels in de vorm van strekking van eigen vermogen aan het Havenbedrijf, zou deze uitbreiding niet kunnen worden gerealiseerd. 7 Wat doet de Staat aan (te) hoge salarissen van bestuurders in zijn deelnemingen? Net als normale aandeelhouders heeft de Staat als aandeelhouder de bevoegdheid om het beloningsbeleid van deelnemingen vast te stellen. De Staat stelt zich daarbij kritisch op. De absolute hoogte van salarissen wordt weliswaar uiteindelijk door de Raad van Commissarissen vastgesteld maar moet passen in het door de aandeelhouder vastgestelde beloningsbeleid. 3 Wat is het verschil tussen een privatisering en een verzelfstandiging? Bij een verzelfstandiging krijgt een organisatie, die voorheen in de overheid was ingebed, een zekere autonomie maar blijft wel een overheidsonderneming. Door een organisatie om te vormen naar een vennootschappelijke vorm kan zij vertrouwd raken met de private markt. De Staat wordt dan aandeelhouder in een privaatrechtelijke onderneming en zal als aandeelhouder de onderneming op hoofdlijnen volgen en zonodig (proberen) bijsturen. Vaak is een verzelfstandiging een eerste stap in een eventueel privatiseringsproces. Bij een privatisering wordt het aandeelhouderschap van de Staat (deels) beëindigd door verkoop van de aandelen van betreffende onderneming aan een private partij. Na een privatisering is de Staat geen aandeelhouder meer of voor een geringer belang. ns is een schoolvoorbeeld van verwarring over verzelfstandiging of privatisering. Met regelmaat wordt in kranten vermeld dat de privatisering van de ns desastreus is verlopen, terwijl geen privatisering heeft plaatsgevonden. De ns is altijd een vennootschap geweest en tot op de dag van vandaag een 100% deelneming. 4 De Staat is aandeelhouder om publieke belangen te behartigen, maar heeft in een structuurvennootschap weinig te vertellen. Hoe zit dit? In het algemeen kan worden gesteld dat publieke belangen dienen te worden geborgd via wet- en regelgeving en toezicht, niet via het aandeelhouderschap. De zeggenschap van aandeelhouders is doorgaans niet geschikt om publieke belangen zeker te stellen. Het onderscheid structuurvennootschap versus normale nv of bv is in het kader van het borgen van publieke belangen dan ook niet van belang. Overigens is de zeggenschap van de aandeelhouder bij structuurvennootschappen versterkt. 8 Wat gebeurt er met de opbrengsten van verkopen van deelnemingen? Deelnemingen vertegenwoordigen een waarde. Opbrengsten uit verkopen worden niet geconsumeerd maar worden aangewend voor aflossing van de staatsschuld. De rentebesparing (gecorrigeerd voor gederfde dividenden) wordt geïnvesteerd in wegen, havens, milieu en dergelijke. Dit gebeurt via het Fonds Economische Structuurversterking (fes). 9 Hoeveel verdient de Staat in de vorm van dividenden aan de deelnemingen? De afgelopen jaren werden enkele honderden miljoenen per jaar ontvangen. Over het boekjaar 2003 ontving de Staat bijna een half miljard euro aan dividendopbrengsten (exclusief ontvangsten van Energie Beheer Nederland). Voor exacte dividendopbrengsten wordt verwezen naar hoofdstuk De overheidscommissaris is door de Staat formeel afgeschaft, maar toch zit er bij veel bedrijven nog een vertegenwoordiger van de Staat in de Raad van Commissarissen. Hoe zit dit? Inmiddels is afscheid genomen van de overheidscommissaris(sen) (voor een overzicht van bestuurders en commissarissen wordt verwezen naar hoofdstuk 9). In een enkel geval is de persoon die in het verleden benoemd was als overheidscommissaris op verzoek van de onderneming en Raad van Commissarissen herbenoemd op persoonlijke titel (bijvoorbeeld bij de Nederlandse Waterschapsbank)

12 7 Overzicht deelnemingen van de Staat Naam deelneming Belang % Datum van Aantal Sector Beheerder per oprichting werknemers Naam deelneming Belang % Datum van Aantal Sector Beheerder per oprichting werknemers adc Archeologisch Diensten Centrum nv 100% Archeologie Financiën cf Kantoor v. Staatsobligaties bv 100% Administratie Financiën Connexxion Holding nv 100% Transport Financiën covra nv 100% Radioactief afval Financiën De Nederlandsche Bank nv 100% Financieel Financiën Energie Beheer Nederland bv 100% Energie EZ kg Holding nv (voorheen nv Kliq) 100% Reïntegratie Financiën Koninklijke Nederlandse Munt nv 100% Metaal Financiën nv Nederlandse Spoorwegen 100% Transport V&W nv Nederlands Inkoop Centrum 100% Inkoopbureau Financiën nob Holding nv 100% Uitzenden radio/tv OC&W Saranne bv 100% 2001 nb Energie Financiën tpg nv 34,8% Post Financiën nv Luchthaven Maastricht 34,8% Luchtvaart V&W avr Chemie cv 30,0% 1984 nb Chemisch afval Financiën PinkRoccade nv 26,1% ICT Financiën Koninklijke kpn nv 19,0% Telecom Financiën Ned. Waterschapsbank nv 17,2% Financieel Financiën nib Capital Bank nv 14,7% Financieel Financiën Koninklijke Luchtvaart Mij. nv 14,1% Luchtvaart Financiën Eurometaal Holding nv 13,3% 1993 nb Metaal & defensie Defensie nv Nederlandse Gasunie 10,0% Gas EZ mts Amsterdam nv 5,0% Handelssysteem Financiën Thales Nederland bv 1,0% Defensie Financiën sdu nv 100% Uitgeverij Financiën Prorail (Railinfratrust bv) 100% Transport V&W TenneT bv 100% Energie Financiën Twinning Holding bv 100% ICT EZ nv Noordelijke Ontwikkelings. Mij 100% Financieel EZ Ultra-Centrifuge Nederland nv 98,9% Radioactief Financiën nv Westerscheldetunnel 95,4% Transport V&W nv Industriebank liof 94,3% Financieel EZ dlv Adviesgroep nv 82,0% Advies Financiën Groningen Airport Eelde nv 80,0% Luchtvaart V&W nv Luchthaven Schiphol 75,8% Luchtvaart Financiën Onwikkelingsmij. Oost Ned. nv 57,6% Financieel EZ nv Luchtvaartterrein Texel 65,3% Luchtvaart V&W nv Brabantse Ontwikkelings Mij. 64,5% Financieel EZ nozema nv 59% 1935 nb Uitzenden radio/tv EZ Ned. Fin. Mij. v. Ontw.landen nv 51% Financieel Financiën nv Bank Nederlandse Gemeenten 50,0% Financieel Financiën bv Nederlandse Pijpleiding Mij. 50,0% Pijpleiding Financiën 20 21

13 8 Financiële gegevens van de deelnemingen volledig aandeelhoudersbelang (x mln, tenzij anders aangegeven) meerderheidsbelangen (x mln, tenzij anders aangegeven) Naam deelneming Balans- Boekw Solvabiliteit Totaal Operationele Nettowinst Pay-outratio Ontvangen totaal EV (%) 1 opbrengsten kasstroom (verlies) (%) 2 dividend door Staat Naam deelneming Balans- Boekw Solvabiliteit Totaal Operationele Nettowinst Pay-outratio Totaal Ontvangen totaal EV (%) 1 opbrengsten kasstroom (verlies) (%) 2 uitgekeerd dividend dividend door Staat adc Archeologisch Diensten Centrum nv 3,3 2,1 63,6% 6,7 nb 1,1 9% 0,1 cf Kantoor v. Staatsobligaties bv % nvt 0 Connexxion Holding nv 632,1 232,0 36,7% 948,1 116,6 21,2 30% 6,4 covra nv 110,3 9,4 8,5% 15,2 9,6 2,7 0% 0 Ultra-Centrifuge Nederland nv 220,5 142,7 64,7% 0 nvt 38,0 21% 7,8 7,8 nv Westerscheldetunnel 766,5 748,1 97,6% 49,9 44,7 16,9 100% 16,9 16,1 nv Industriebank liof 138,0 96,1 69,6% 11,9 nb 0,7 0% 0 0 dlv Adviesgroep nv 15,7 8,4 53,5% 0,5-1,1 0,2 0% 0 0 De Nederlandsche Bank nv , ,0 9,4% 657,0 nb 317,0 0% 3 0 Energie Beheer Nederland bv 2.921,0 329,0 11,3% 3.872, , ,0 100% 1.380,0 kg Holding nv (voorheen nv Kliq) 87,5-69,0 nvt 138,4-15,3-91,0 nvt 0 Koninklijke Nederlandse Munt nv 11,9 7,8 65,5% 32,2-1,3 1,8 40% 0,7 nv Nederlandse Spoorwegen 5.914, ,0 61,4% 2.729,0 348,0 81,0 35% 28,0 nv Nederlands Inkoop Centrum 10,3 5,6 54,4% 2,8 1,0 1,2 35% 0,4 nob Holding nv 186,8 92,6 49,6% 183,2 18,3-9,9 nvt 0 Saranne bv 0,3 0,1 33,3% 0,01 nvt 0 nvt 0 sdu nv 107,4 92,0 85,7% 150,6 26,9 15,9 40% 6,4 Groningen Airport Eelde nv 32,7 13,1 40,1% 4,1 0,02-1,4 nvt 0 0 nv Luchthaven Schiphol 3.469, ,7 58,3% 955,8 297,7 191,3 21% 41,0 31,2 Onwikkelingsmij. Oost Ned. nv 44,1 34,4 78,0% 8,5 19,5 0,3 0% 0 0 nv Luchtvaartterrein Texel 2,0 0,8 40,0% 0,2 nb 0,05 0% 0 0 nv Brabantse Ontwikkelings Mij. 28,6 22,6 79,0% 1,3 nb -3,5 nvt 0 0 nozema nv 3 Ned. Fin. Mij. v. Ontw.landen nv 1.748,3 732,9 41,9% 104,6 57,9 20,6 nvt 0,2 0,1 Prorail (Railinfratrust bv) ,0 5,0 0,0% 1.025,0 92,0 0 nvt 0 TenneT bv 1.721,6 339,2 19,7% 358,1 172,3 51,0 45% 22,9 1 Solvabiliteit: boekwaarde eigen vermogen / balanstotaal 2 Pay-out ratio: dividend als percentage van de nettowinst 3 Jaarcijfers 2003 nog niet bekend bij het ter perse gaan van dit verslag Twinning Holding bv 3,2 2,2 69,8% 0,02 2,0-3,9 nvt 0 nv Noordelijke Ontwikkelings Mij. 97,4 83,8 86,0% 19,2-4,8 0,5 0% 0 1 Solvabiliteit: boekwaarde eigen vermogen/balanstotaal 2 Pay-out ratio: dividend als percentage van de nettowinst 3 Winst 2003 bestaat voor eur 658 mln uit winst op goudverkopen die niet uitgekeerd wordt 22 23

14 9 Overzicht van bestuurders en commissarissen minderheidsbelangen (x mln, tenzij anders aangegeven) Naam deelneming Balans- Boekw Solvabiliteit Totaal Operationele Nettowinst Pay-outratio Totaal Ontvangen totaal EV (%) 1 opbrengsten kasstroom (verlies) (%) 2 uitgekeerd dividend dividend door Staat nv Bank Nederlandse Gemeenten , ,0 3,1% 356, ,0 304,0 90% 3 273,6 136,8 bv Nederlandse Pijpleiding Mij. 1,8-65,2 nvt 0 nb -0,02 nvt 0 0 tpg nv 7.915, ,0 37,5% ,0 937,0 300,0 77% 230,5 80,2 nv Luchthaven Maastricht 49,0 4,4 9,0% 10,7 17,2-2,5 nvt 0 0 Koninklijke kpn nv , ,0 29,7% , , ,0 22% 614,0 120,5 avr Chemie cv 4 2,4 5 PinkRoccade nv 316,1 134,5 42,5% 738,6 65,3 12,3 25% 3,1 0,7 Ned. Waterschapsbank nv , ,0 4,0% 89, ,0 78,3 38% 30,0 3,8 nib Capital Bank nv ***** , ,0 9,7% 398,4-206,0 73,9 100% 73,9 0 Koninklijke Luchtvaart Mij. nv 6.181, ,0 24,1% 5.877,0 303,0 24,0 6 1,7 1,1 Eurometaal Holding nv 41,0 31,8 77,6% 0 nb -3,5 nvt 0 0 Onderneming Bestuurders Commissarissen adc Archeo. Diensten Centr. nv ir. P.A. de Haan mr. M.C. Udink drs. J.A.Th.P. Hendriks drs. J.C.A. Kolen cf Kant. v. Staatsobl. bv drs. L.H. Verwoerd drs. H.Th.M. Bevers drs. J.Th.M. Hamers Connexxion Holding nv P.J.Ph. Kortenhorst (benoemd 1 augustus 2003) drs. J.W.Berghuis C. Anker (afgetreden 31 december 2003) mr. N.J. Westdijk (benoemd 1 augustus 2003) R. van Holten dr. ir. G. Blom mr. N.J. Westdijk (afgetreden 1 augustus 2003) J. den Hoed ra ir. K.J. Noordzij mba prof. dr. A.H.M.C. Walravens (afgetreden 2 mei 2003) dr. R.L. Vreeman drs. R. Pieterse (benoemd 12 december 2003) covra nv dr. H.D.K. Codée prof. ir. H.P. van Heel mr. L.C.F.A.J.S. de Leur prof. dr. ir. M. de Bruin dr. A.G.W.J. Lansink De Nederlandsche Bank nv dr. A.H.E.M. Wellink mr. C.J.A. van Lede drs. J. Koning (afgetreden 1 april 2004) dr. P. Korteweg (afgetreden 7 april 2004) drs. H.J. Brouwer mw. mr. E.H. Swaab prof. dr. A. Schilder ra prof. drs. P. Bouw mr. D.E. Witteveen drs. J.F. van Duyne Mr. J.Ph.W. Klopper (benoemd 4 juli 2003) mr. P.A.F.W. Elverding drs. T. van de Graaf mr. E.M. d'hondt prof. dr. J.A. van Kemenade (afgetreden 1 juli 2003) dr. J.C.M. Hovers ZKH de Prins van Oranje ir. drs. J. van der Veer nv Nederlandse Gasunie 3.184,8 181,5 5,7% ,8 163,3 36,3 100% 36,3 3,6 mts Amsterdam nv 1,7 1,2 70,6% 1,1 nb 0,1 nvt 0 0 Thales Nederland bv 338,5 43,0 12,7% 427,1 13,7 24,4 0% 0,0 0 Energie Beheer Ned. bv P.A.F.W. Elverding J. Zuidam J.G. Dopper C.H. van Dalen F. Sijbesma 1 Solvabiliteit: boekwaarde eigen vermogen / balanstotaal 2 Pay-out ratio: dividend als percentage van de nettowinst 3 Ter gelegenheid van het 90-jarig jubileum is eenmalige een hoger dividend uitgekeerd van 90% van de winst 4 Boekwaarde eigen vermogen per ; jaarcijfers 2003 nog niet bekend 5 Geconsolideerde cijfers per 31 december 2003 van NIB Capital NV 6 Alleen houders preferente aandelen hebben een uitkering van de winst 2003 (dividend) ontvangen kg Holding nv (voorheen nv Kliq) L.J.C.M. Le Blanc L. Jongsma J. Creemers (afgetreden 9 februari 2004) J.A. Dortland L.B. Lauwaars (benoemd 23 februari 2004) A.J. Vermaat (afgetreden 9 februari 2004) M.A.M. Wöltgens (afgetreden 9 februari 2004) R. Zandbergen (afgetreden 9 februari 2004) Koninklijke Ned. Munt nv ir. M.T. Brouwer drs. J. Kleiterp dr. J.M. Schröder R.M. Lubbers nv Nederlandse Spoorwegen dr. ir. A.W. Veenman W. Meijer ir. A. Meerstadt mba H. Zwarts drs. M. Niggebrugge dr. F.J.G.M. Cremers mw. drs. N. Kroes mw. S.M. Dekker (afgetreden 27 mei 2003) mw. Lodder (benoemd 2 juni 2004) drs. J.W.E. Neervens 24 25

15 Onderneming Bestuurders Commissarissen nv Ned. Inkoop Centrum H. Kremer drs. J.H.J. Cuypers W.G. Tuinenburg nob Holding nv dr. M.J.L. Jonkhart H. Wiegel mr. drs. L.C. Brinkman drs. W. Griekspoor S.M. Korteweg mr. drs. A. Offringa drs. A.H.A. Veenhof Saranne bv TenneT BV - sdu nv mr. drs. L. Jongsma W.E. Scherpenhuijsen Rom ra mr. S.E. Eisma H. Zwarts Prorail (Railinfratrust bv) drs. B.J. Klerk prof. dr. R.J. in 't Veld (benoemd 15 april 2003) mw. drs. J.C.H.G. Arts mr. E.H. Broekhuizen prof. dr. R.J. in 't Veld (ad interim tot 15 april 2003) ir. W. den Dulk mr. E.M. Nikkels mw. drs. C.J.G. Zuiderwijk-Jacobs TenneT bv ir. J.M. Kroon mba ir. R.E. Selman J. Stekelenburg ( 22 september 2003) drs. J.F. van Duijne drs. C. Griffioen ra drs. J.F.T. Vugts Twinning Holding bv mr. E.J. de Regt dr. ir. H.P.M. Kivits ir. L.W. Wildervanck ir. L.J. van Driel (afgetreden 19 juni 2003) T.E.R. Slot vertegenw. van warp Ned. bv ir. M.C. Westermann T.E.R. Slot (afgetreden 1 december 2003) nv Noordelijke Ontwikkelings Mij. drs. F. Migchelbrink dr. A. van Es drs. K. Keestra ing. P. de Jong drs. E.C. van de Beek P.H. Antoons P.A. Bijman (benoemd 2 mei 2003) drs. H. Brouwer dr. J.R.A. Gerritsen (benoemd 2 mei 2003) prof. dr. L. Koopmans drs. F.H. Stallmann K.T. Uitham drs. J.R.A. Boertjens (afgetreden 2 mei 2003) G. van Klaveren (afgetreden 2 mei 2003) H. Weggemans (afgetreden 2 mei 2003) G.F. Visser J.H. Schaap (benoemd 2 mei 2003) Ultra-Centrifuge Ned. nv drs. P.L. Sterkenburgh drs. G.H.B. Verberg drs. V.I. Goedvolk mr. L.C.F.A.J.S. de Leur (afgetreden 10 december 2003) drs. W.G. Kooijman nv Westerscheldetunnel ir. M. Buis dr. ir. G. Blom ing. J. Heijboer (afgetreden 1 februari 2004) prof. dr. L.J.C.M. Le Blanc (benoemd 1 januari 2003) F.W.C. Castricum ing. J.I. Hennekeij (afgetreden 26 april 2003) ir. W. Stevelink mr. drs. A.J.G. Poppelaars (benoemd 1 mei 2003) nv Industriebank liof drs. C.H.J.C. Dewulf dr. J.V.H. Pennings W.J.J. Friedrichs H.F.M. Evers (afgetreden 1 juli 2003) G.H.M. Driessen (afgetreden 1 juli 2003) drs. J.J. Nijhuis drs. J.G.M. van Oijen drs. M.J.A. Eurlings (benoemd 16 juli 2003) L.J.P.M. Frissen (benoemd 1 januari 2004) drs. P.A.A.M. Rutten Onderneming Bestuurders Commissarissen dlv Adviesgroep nv ir. C.J. van der Wekken (ad interim tot 2003) ir. ing. H. de Boon ir. H.W. Sinke dr. ir. G. Blom G.J.M. van de Zanden mw. dr. S.A. Hertzberger ir. J.P. Teelen J.C.P. Vogelaar Groningen Airport Eelde nv J. Meulendijks mba ir. J.C. Volkers drs. M.A. Stutterheim ir. N.J. van Dijk (afgetreden in 2003) mr. R.W.P. Bakker (afgetreden 14 juni 2004) J. de Vries (benoemd in 2003) dr. J.C. Gerritsen (benoemd 17 april 2003) H. Mosselman (benoemd 18 september 2003) drs. J.R.A. Boertjens (afgetreden in 2003) B.W. de Man (afgetreden 29 mei 2004) mr. K.F. Schuiling (afgetreden 14 juni 2004) drs. S.B. Swierstra (afgetreden 20 november 2003) nv Luchthaven Schiphol drs. G.J. Cerfontaine mr. P.J. Kalff mw. ir. M.E. van Lier Lels mr. H. van den Broek dr. P.M. Verboom mr. J.M. Hessels T.H. Woltman dr. J. Kremers (afgetreden in 2003) mw. drs. T.A. Maas-de Brouwer mr. S. Patijn mr. W.F.C. Stevens Onwikkelingsmij. Oost Ned. nv drs. A.S.F. van Asseldonk H.J. Hazewinkel ra J.H. Ligtenberg drs. R.W.J.M. Bonnier ra Drs. A.H. Beune drs. D.G. Brinkman mpc Drs. Th. N.M. Föllings drs. A. Verberk ra M. Prins J.A.M. Hendrikx ir. A.M. Scholtens R.G.B. Steggink nv Luchtvaartterrein Texel mw. mr. C.J. Geldorp-Pantekoek mw. N.D.K. Eelman- van 't Veer drs. H.S. de Boer H.J. Pennings mr. J.P. Schaay (afgetreden 12 juni 2003) W.G.J. Bennink (benoemd 12 juni 2003) nv Brabantse Ontwikkelings Mij. J.A. Jorritsma drs. J.W. Schipper mr. P.C.M. Dirven mr. M.W.J. Hinssen G.J. Swinkels drs. C.J.J. Halkes drs. J.F.L.M.M. Dagevos drs. Van Heesch (aangetreden 1 oktober 2003) nozema nv drs. W.J. Smit (ad interim sinds 2003) Raad van Beheer F.N.W.M. Maréchal ra mw. mr. T.J. van Beek L.W.D. Bouwens drs. P.B.A. Dirks drs. A.H. van Fessem drs. J. ten Hoope dr. M.J.L. Jonkhart mw. E.H.C. Salomons W.E. Scherpenhuijsen Rom ra drs. K. van der Steenhoven drs. G.R. Zaal 26 27

16 Onderneming Bestuurders Commissarissen Ned. Fin. Mij. v. Ontw.landen nv R.M. Barth ma drs. W.C.J. Angenent ra drs. N.D. Kleiterp (benoemd 13 mei 2003) drs. J.B. Hoekman drs. P. Bukman mr. C.H.A. Collee ir. J.J.C.M. van Dooremalen mr. L.C.F.A.J.S. de Leur drs. ing. C. Maas W. Meijer D. Terpstra L.J. de Waal nv Bank Ned. Gemeenten drs. P.P. van Besouw (afgetreden 15 mei 2003) drs. J.F.M. Peters (afgetreden 12 mei 2004) ir. P.O. Vermeulen mr. J.A.M. Hendrikx B. Smit drs. H.H. Apotheker prof. dr. J.J.A. Leenaars mw. drs. L.E.J. Engering-Aarts prof. dr.l.j.c.m. Le Blanc (benoemd 15 mei 2003) drs. J. Kleiterp mr. R.J.J.M. Pans (benoemd 15 mei 2003) prof. dr. ir. H. Priemus mr. dr. A.G.J.M. Rombouts dr. W.M. van den Goorbergh (benoemd 15 mei 2003) ir. W.K. Wiechers mw. mr. Y.C.M.T. van Rooy dr. H.O.C.R. Ruding (benoemd 12 mei 2004) prof. dr. A. Szász (afgetreden in 2003) prof. dr. J.Th.J. van den Berg (afgetreden in 2003) drs. G.H.O. van Maanen (afgetreden in 2003) drs. J.W. Holtslag (afgetreden in 2003) bv Ned. Pijpleiding Mij. drs. J.T.A. de Vreeze drs. L. Alting ir. C. Oudendijk drs. C.E.J. Veerman drs. R.A. Roelants tpg nv M.P. Bakker M. Tabaksblat J.G. Haars J.M.T. Cochrane D. G. Kullik (benoemd september 2003) R.J.N. Abrahamsen H.M. Koorstra F. Bernabé (afgetreden 7 april 2004) M.C. Lombard (benoemd 1 januari 2004) R. Dahan (benoemd 1 april 2003) R.A.S. Rossi (afgetreden september 2003) V. Halberstadt A.D. Jones (afgetreden december 2003) J.H.M. Hommen W. Kok (benoemd 1 april 2003) R.W.H. Stomberg W. Dik (afgetreden 1 april 2003) A. Maas (afgetreden 1 april 2003) nv Luchthaven Maastricht drs. J.J.M. Tindemans ir. G.J.M. Prieckaerts drs. J.B.V.N. Pleumeekers drs. W.G.J.M. Blind drs. C.H.J.C. Dewulf H.F.M. Evers mr. J.J. Fransen van de Putte drs. J.C. De Groot (afgetreden juli 2003) H.J. Meijers Koninklijke kpn nv A.J. Scheepbouwer A.H.J. Risseeuw J.M. Henderson D.G. Eustace L. Roobol (afgetreden 10 november 2003) V. Halberstadt G.J.M. Demuynck M. Bischoff (benoemd in 2003) M.E. Blok (benoemd 15 april 2004) D.I. Jager mw. M.E. van Lier Lels J.B.M. Streppel (benoemd in 2003) Onderneming Bestuurders Commissarissen PinkRoccade nv H. Bosma C.G.G. Spaan P. van den Heuvel (benoemd 13 maart 2003) P.F. van der Heijden A.J. Klompe (benoemd 13 maart 2003) M.J. van der Torren P. van der Woude J.C.T. van der Wielen (afgetreden 14 november 2003) Ned. Waterschapsbank nv mr. A.M.H.Th. Koemans J.L.M. Bartelds ra (afgetreden 13 mei 2004) drs. A.J.M.M. van Cleef K.J.A. Baron Collot d'escury R.A. Walkier dr. J.C.K.W. Bartel Jhr. dr. P.A.C. Beelaerts van Blokland prof. dr. R.G.C. van den Brink prof. dr. J.M.G. Frijns drs. J.G. Hakkenberg ir. A.J.A.M. Segers ir. E.H. Baron v. Tuyll v. Serooskerken drs. W.L. Moerman (afgetreden 16 mei 2003) Kon. Luchtvaart Mij. nv drs. L.M. van Wijk prof. drs. F.A. Maljers ** drs. ing. P.F. Hartman Mr. C.J.A. van Lede (benoemd in 2003) ** mr. C. van Woudenberg Dr. W. Kok (benoemd in 2003) R.A. Ruijter ra drs. K.J. Storm G.L. Wilson mba * prof. dr. L.A.A. van den Berghe * D.G. Eustace * mr. B. Geersing J. Stekelenburg ( 22 september 2003) Prof. I.P. Asscher-Vonk (benoemd 19 april 2004) A. Maas (afgetreden in 2003) M. Albrecht (afgetreden in 2003) H.N.J. Smits *** J.F.H. Martre *** J.D.F.C. Blanchet *** H. Guillaume *** R. Laan *** Op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders zijn, als gevolg van de overeenkomst klm en Air France, de commissarissen met * afgetreden, de commissarissen met ** toegetreden tot de Conseil d'administration van Air France en de heren *** voorgedragen benoemd. Eurometaal Holding nv J.J.Vonk B. Hagen ir. H.E.H. Bouland ing. D. Moog ing. H. Ortmann nv Nederlandse Gasunie drs. G.H.B. Verberg J.G.M. Alders D.L. Bensdorp drs. R.J. Atsma drs. ir. H.A.T. Chin Sue rc ir. A.E.M. Broenink ing. E. Dam ir. P. Dekker mr. M.P. Kramer ir. J. Zuidam dr. Ir. G.E.H. Joosten (afgetreden in 2003) mr. A.J. Dijkhuizen mr. P.A.F.W. Elverding ir. J.M. Van Roost mw. drs. C.C.M. Ruigrok ( 16 oktober 2003) ir. R. Willems (benoemd 25 oktober 2003) mw. drs. M.A. Scheltema drs. G. J. Lankhorst drs. E.J. de Vries (benoemd 1 maart 2003) drs. E.J. van der Bergh (afgetreden 28 februari 2003) ir. H.G. Dijkgraaf (afgetreden 24 oktober 2003) dr. N. van Hulst (afgetreden 1 januari 2004) avr Chemie cv ing. A. Ruijtenbeek

17 Onderneming Bestuurders Commissarissen 10 Informatie over het ministerie van Financiën mts Amsterdam nv J.P. Brown G. van der Heyden J.L.F.J. Klopp W.E. Burghardt N.P. Fritsch G.A. Garbi P. Wrench R. Laiseca-Asla P.C.Ph. Oomes S.P.G.M. Raets R. Roth (afgetreden in 2003) S. Robinson (afgetreden in 2003) H.J. Rozendaal (afgetreden in 2003) L.O. Salmon (afgetreden in 2003) L. Veldink L.H. Verwoerd S.J. Wilson directoraat-generaal Belastingdienst Belastingdienst minister secretaris-generaal directoraat-generaal Fiscale Zaken directoraat-generaal Rijksbegroting staatssecretaris plaatsvervangend secretaris-generaal Generale Thesaurie Centrale directies Thales Nederland bv A.H.J.M. Peels A. Dorrian C.H.E. Brainich von Brainich Felth F. Gayet J.P. Perrier N. Kroes H. Wynaendts Agentschap Directie Financieringen Directie Algemene Financiële en Economische Politiek Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Directie Financiële Markten Afdeling Privatisering en Participaties Kenniscentrum Publiek-Private Samenwerking Minister van Financiën Staatssecretaris van Financiën Thesaurier-generaal Directeur Financieringen Plv directeur Financieringen drs. G. Zalm mr. drs. J.G. Wijn drs. C. van Dijkhuizen drs. W.L. Moerman mr. drs. A.H. Betting Afdeling Privatisering en Participaties Telefoon (070) Telefax (070)

18 Colofon Ministerie van Financiën Bezoekadres Korte Voorhout 7 Den Haag Postadres Postbus ee Den Haag Telefoon (070) Fax (070) Website Oplage 250 exemplaren Augustus sep2004br Het ministerie van Financiën aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele omissies of onjuistheden Tekst Ministerie van Financiën Vormgeving Studio Tint, Den Haag Druk Drukkerij Van Deventer, s-gravenzande

19 Ministerie van Financiën Postbus ee Den Haag Telefoon (070) Internet