leven in de brouwerij. A dam-e.v.a.-scenarist post-postmoderne sores Filmmuseum EYE bestaat één jaar. Directeur Sandra den Hamer: Er is hier

Transcriptie

1 Maandblad voor de Faculteit der Geesteswetenschappen UvA jaargang 21 nummer 7 april 2013 student.uva.nl/babel A dam-e.v.a.-scenarist Robert Alberdingk Thijm: Ik heb Eva gebaseerd op Carice van Houten. Filmmuseum EYE bestaat één jaar. Directeur Sandra den Hamer: Er is hier leven in de brouwerij. De Hipstamaticfoto als toonbeeld van mislukte oprechtheid en andere post-postmoderne sores Universiteit van Amsterdam Faculteit der Geesteswetenschappen April

2 tekening Beeld /// Tobias Wals INHOUD Uitgelicht Verhipstering van de literatuur part two: twee replieken. To marketing or not to marketing? tekening 03 Hoofdredactioneel Faculteitszaken 04 Collegehopper Poldox 05 Brood op de plank Joop Hopster 06 opinie Verschoolsing van de UvA Journalistiek 07 Het interview Sandra den Hamer 10 IN gesprek Robert Alberdingk Thijm Kunst & Literatuur 12 Uitgelicht Literatuurverhipstering deel II 14 lofdicht Maarten Doorman 15 REPORTAGE Bier en violen 16 fictie 18 de ode Daan Roovers 19 mijn agenda Een preutse lente De studenten grinniken zacht achter hun hand als de vrouwelijke professor, die al redelijk aan de harde kant praat, luid het citaat he showed his cock uitspreekt. Jaha, penis, piemel, plasser, pielemans of pik: het wordt eens te meer duidelijk dat het benoemen van de edele delen grappige en ongemakkelijke situaties opwekken. Hoe oud we ook worden. Al helpt het natuurlijk mee dat het woord in een ongebruikelijke situatie wordt gebruikt, zo tijdens het werkcollege. Grote kans dat jij ook wel wat onwennig om je heen keek toen je alle synoniemen van het woord lul hierboven las. Daar zit je dan, met de Babel in de kantine Joost de Vries verkondigt in De Groene Amsterdammer van januari 2013 dat voor onze generatie jongeren is seks niet meer cool is we zijn (weer) preuts geworden. En wij geven hem best een beetje gelijk. Wanneer heb jij voor het laatst een goede, vol-in-het-beeld seksscène gezien? (On)geschoren vagina s, zweetplekken, vetrollen en echte cocks zien we eigenlijk niet meer. Al is het alleen maar omdat het shot enkel het bovenlichaam toont. En wanneer las je voor het laatst een opwindend, want realistisch, seksverhaal à la Turks fruit? Het enige geschrevene over seks, zo zegt De Vries, wordt in de weg gestaan door de geïnternaliseerde, zelfbewuste houding van de personages. (Het) schiet bijna automatisch naar een meta-niveau, naar een abstracte, generaliserende toon. Weg van seks, een vlucht het literaire in. Zelfbewuste jongeren kunnen die ongecontroleerde geilheid helemaal niet aan. Reportage Klassieke muziek in een café: helemaal geen contradictio in terminis. Dit is pure emotie. 15 Columns & Opinie 20 essay Mislukte oprechtheid 21 column Italianer 22 Essay De biseksuele eter 23 Recensies 24 de koelkast van Voor verdere seksuele opwinding hoef je deze Babel trouwens niet te lezen. Voor de geïnternaliseerde zelfbewustheid ben je wél aan het goede adres. Een editie met een stortvloed aan opiniestukken. Een greep uit het assortiment: de nieuwe oprechtheid, de verschoolsing van de UvA, egoïstische veganisten, en de hedendaagse literatuurwereld. En dan de zelfbewuste EYE-directeur Sandra den Hamer: over haar persoonlijk leven spreekt ze bij voorkeur niet. De Ode Filosofie Magazinehoofdredacteur Daan Roovers bejubelt Camus: die man schrijft perfect. 18 Laten wij volgende maand wellicht eens alle zelfbewustheid varen. Daan Borrel en Francisca Wals Beeld /// Vera Duivenvoorden Colofon Babel-app voor op de ipad Nu ook NRC Handelsblad er eentje heeft kunnen wij niet meer achterblijven: vanaf heden kun je de prachtige nieuwe Babel-app in de App Store downloaden. Voorlopig alleen voor op de ipad wie weet wat de toekomst brengt. Babel, Maandblad voor de Faculteit der Geesteswetenschappen, Spuistraat 134, kamer 112, 1012 VB Amsterdam, Hoofdredactie Daan Borrel, Francisca Wals Penningmeesters Daan Borrel, Francisca Wals Redactie Jesse Beentjes, Quint Italianer, Minthe Lok, Inger van der Ree, Kim Schoof, Florentine Sterk, Jolijn Swager, Lieke van der Veer Medewerkers Ties Brock, Saskia Buddelmeijer, Nina Schuttert, Doortje Smithuijsen, Andrea Speijer-Beek, Fleur Willemsen Eindredactiecoördinatie Jolijn Swager Eindredactie Marie-Claire van Bracht, Laurie Branderhorst, Lisanne Buijze, Alexandra Cousy, Anne Everard, Myrthe Geerts, Janneke van de Griendt, Ingrid van der Mooren, Jolien Suurmond, Jolijn Swager, Elin Wassenaar Fotografie Roos Aalvanger, Wouter Alberts, Vera Duivenvoorden, Thomas Huisman, Andrea Margelli Illustraties Claudia Spinhoven, Guy Verbeek, Tobias Wals Redactieraad Yra van Dijk, Reinier Kist, Everdien Rietstap, Floor Rusman, Jerrold Smit, Joris van Wouden Vormgeving Luke van Veen, Druk Grafiplan Nederland BV, Schrijven of illustreren voor Babel? Babel heeft regelmatig plaats voor nieuw schrijftalent, fotografen en illustratoren. Mail ons je cv en recent werk. Vind ons leuk op Volg ons via Download de Babel-app voor ipads in de App Store Cover /// Vera Duivenvoorden April

3 Faculteitszaken Brood op de plank Faculteitszaken Collegehopper Van geschreven wetenschap naar beeldende documentaires Joop Hopster 37 jaar Studie Economie (niet afgemaakt), VU Geschiedenis (doctoraal, afstudeerrichting Oude Geschiedenis), UvA Afstudeerjaar: 2007 Werk: rubrieksbeheerder Geschiedenis en Politicologie bij Athenaeum Boekhandel Salaris: Je kunt er goed van leven, maar je wordt er natuurlijk nooit rijk van Heftige discussies of duf aantekeningenvoer? Babel test het onderwijs aan de FGw en schuift in de collegebanken aan. Deze maand: Poldox. Tekst /// Carlijn Schepers Beeld /// Vera Duivenvoorden H et lokaal in BG 5 waar Poldox wordt gegeven, ziet er anders uit dan normaal: het licht is gedimd en twee halve cirkels van tafels vormen een soort theateropstelling. Hierdoor zijn alle ogen gericht op het scherm. Handig voor een vak waarin de documentaire centraal staat. Maar we leiden studenten niet op tot documentairemakers, drukt docent Hilbert Kamphuisen me op het hart. Het is een grappige man met wild, grijs haar en hij heeft verstand van zijn vak. De documentaire leent zich goed voor de sociale wetenschappen, door het vertalen van wetenschappelijk onderzoek naar film. Daarom combineert dit vak onderzoek en theoretische artikelen uit een reader met het leren maken van een documentaire. Langzaam druppelen de (overwegend vrouwelijke) studenten binnen. Bij aanvang van dit vak zijn ze verdeeld in teams. Om te voelen hoe het is om te vechten met elkaar, om je lekker te ergeren als je met een groep filmt. Er hangt een relaxte sfeer; velen komen later binnen en het college begint een kwartier na tijd. Er zijn dan een stuk of twintig studenten. Niet veel. Voor aanmelding moeten studenten een kort plan voor een onderzoek en documentaire inleveren. Zo beginnen alleen gemotiveerde en serieuze mensen aan het vak. geschikt medium is om geschiedenis te belichten. Af en toe gooit ze er een Engelse zin doorheen. Na het begin van een geschiedenisdocumentaire wordt de groep erbij betrokken. Geeft een documentaire minder of juist meer ruimte voor eigen interpretatie? En wat is waarheidsgetrouwer: literatuur of een documentaire over geschiedenis? Eén student is bijzonder fanatiek, waardoor steeds meer zich in de discussie mengen. De docenten schromen echter ook niet elkáár kritische vragen te stellen. Het college loopt inmiddels een half uur uit en de ene na de andere student verlaat de zaal. Na twee uur luisteren kan de passie van de docenten hun aandacht kennelijk niet langer vasthouden. Ik heb in ieder geval spijt dat ik het vak zelf niet gekozen heb. De combinatie van theorie en praktijk: sociaal-wetenschappelijk onderzoek en een documentaire maken, lijkt me interessant. Dit is overigens ook een van de redenen dat het vak in 2010 de Filmeducatieprijs won. De volgende dag hebben alle studenten een montageles in CREA. Of daar nog iets over gezegd moet worden? Ja... Om tien uur aanwezig zijn! De pauze bevestigt nogmaals dat studenten houden van koffie, als velen terugkomen met een bakkie troost. Misschien om wakker te blijven? Het is inmiddels half zeven s avonds en Alexandra Schüssler oorspronkelijk uit Slowakije die net het stokje heeft overgenomen, is niet van plan het college af te raffelen. Ze komt niet voor niets wekelijks vanuit Basel, Wenen of Genève naar Amsterdam gevlogen. Met een Oost-Europees accent vertelt ze vurig over de discussie tussen documentairemakers en historici of de documentaire een Hoewel menig geesteswetenschapper het veracht, zo lang mogelijk uitstelt of zelfs ontkent: er is leven na de faculteit. Ter inspiratie of puur uit interesse; iedere maand een blik door de bril van een ex-fgw er als heuse kostwinner. Tekst /// Jolijn Swager Beeld /// Roos Aalvanger Kamphuisen vertelt dat hij een compilatie van filmpjes die de studenten moesten insturen op YouTube heeft gezet. De opdracht: één handeling in vijf shots. Iemand grapt dat de hele wereld ze nu kan zien: Studentjes die denken dat ze kunnen filmen. Verschillende handelingen zijn gefilmd, zoals roken op een terras (begeleid door onheilspellende muziek van een krakende grammofoonplaat). Af en toe grinniken de studenten als ze zichzelf zien, of een studiegenoot die een banaan eet dan wel een ballon opblaast. Er zijn opvallend veel filmpjes van het maken van koffie. Volgens Kamphuisen komen die elk jaar weer in groten getale langs. Maar altijd anders, dat is het mooie van zo n opdracht. Bij het feedbackmoment vliegen de onbekende termen me om de oren: Over de as gaan (het overschrijden van de onzichtbare lijn tussen de camera en het object). Dit shot is niet waterpas (door de camerastand staan objecten scheef, zoals op oude schilderijen van kunstenaars die nog niet in perspectief konden schilderen en alles van tafel leek te donderen). Zorg voor schoon geluid (vermijd achtergrondgeluiden, zodat je alleen het geluid van het object of de handeling opneemt). Kamphuisen geeft veel adviezen: In de lens kijken: verboden! Bovendien mag je je camera niet zomaar op iemand richten. Breng daarom mensen altijd op de hoogte. Met tips en tussentijdse opdrachten worden de studenten klaargestoomd voor hun eindopdracht: zelf onderzoek doen en een documentaire maken over een sociaal-maatschappelijk thema. Zoals sportverslaving, zwerfzwangeren of islamofobie onderwerpen uit de afgelopen jaren. De resultaten worden geüpload op de speciale website van het vak: Booken van boeken Wat eerder dan gepland sta ik in de Amsterdamse boekhandel op het Spui. Of ik nog even wat rond kan kijken, vraagt een vriendelijk ogende man. Geen probleem en ik zie Joop Hopster met een snelle pas tussen de boeken door manoeuvreren op zoek naar dat ene boek voor een klant. Stipt twaalf uur begint mijn rondleiding Athenaeumachter-de-schermen. Hopster brengt me naar de kelder, waar net binnengekomen boeken op een plaatsje in de winkel wachten. Via een klein deurtje gaan we vervolgens naar boven, waar ik in een heus achterhuis beland. Kamertjes, trappetjes, webredacties en directeuren. Die laatste twee in het enkelvoud dan. Hopster laat trots alles aan me zien alsof het zijn eerste eigen huis is. Een beetje gokken Dit is niet mijn eerste baan. Na mijn studie geschiedenis ben ik als webredacteur bij de VPRO begonnen, voor de programma s In Europa, Beagle en Eeuw van de Stad. Dit waren steeds korte projecten van een half tot driekwart jaar. Na deze projecten wilde ik graag eens iets voor langere tijd met geschiedenis gaan doen. Op dat moment had Athenaeum Boekhandel een vacature voor een rubrieksbeheerder Geschiedenis en Politicologie. De boekhandel kende ik natuurlijk al, onder andere omdat ik er als student mijn studieboeken altijd haalde. College Poldox Studiepunten 12 Departement College Sociale Wetenschappen, afdeling Politicologie Docenten Hilbert Kamphuisen en Alexandra Schüssler Inhoud een theoretisch en praktisch vak waarin sociale wetenschap wordt gecombineerd met het medium documentaire Publiek een bonte mix van veelal wat oudere studenten met een achtergrond in de sociologie, politicologie, filosofie of antropologie Eindcijfer: 8 Boekverkoper vind ik een heel mooi woord het heeft iets ouderwets, alsof het een soort ambacht 4 Babel April 2013 is. In wezen is dat het ook. Kennis moet je altijd paraat hebben in je hoofd. Klanten vragen echt van alles: Waar is het Anne Frank Huis? Welk boek moet ik mijn moeder geven die van tennis en paarden, maar niet van koken houdt? Heeft u nog wat over dit onderwerp, maar van een andere schrijver en uit de negentiende eeuw? Hoe meer ik weet, des te beter ik mijn beroep kan uitoefenen. In zijn vrije tijd houdt Hopster dan ook zorgvuldig de actualiteiten bij via de televisie, radio, kranten en internet. Met twee jonge dochters gaat dat niet altijd gemakkelijk; meestal komt het op de avonduren neer. Vaak willen mensen toch even aan een boek voelen Als rubrieksbeheerder is Hopster verantwoordelijk voor de inkoop van alle boeken over geschiedenis en politicologie. Aan de verkoop zie je duidelijk welk boek het wel en niet goed doet. Je merkt de resultaten van je eigen keuzes, iets wat in een grotere boekhandel van een keten niet had gekund. Het inkopen is wel risico s nemen, hoor; altijd een beetje gokken. Hij vertelt me over stapels studieboeken die binnen een paar dagen uitverkocht zijn of boekjes die hij als kaskrakers zag, maar toch eindeloos bleven liggen. E-books en Bol.com Het heeft iets engs om met een historicus over de toekomst te spreken. Toch durft Hopster zijn mening te geven over de lijdende boekensector. De hele branche staat onder druk door de crisis, door de komst van de e-books ook al moet de doorbraak in Nederland daarvan nog komen, denk ik en door rivalen op internet. Hij noemt spelers als Amazon en Bol.com als serieuze concurrenten. Desalniettemin ziet Hopster de toekomst niet somber in. De boekhandel is fundamenteel anders dan een internetwinkel, stelt hij. Vaak willen mensen toch even aan een boek voelen; kijken of de bladspiegel prettig is. Websites als Bol.com zijn bovendien veel onpersoonlijker. Het draait alleen om verkopen. Wij geloven niet in hier liggen wat stapels boeken die wegmoeten, maar willen echt inhoudelijk wat toevoegen. Bijvoorbeeld door het organiseren van evenementen als SPUI25-lezingen of het aanbieden van voorpublicaties en recensies op onze website. Internet wordt vaak genoemd als gevaar voor de fysieke boekhandel, maar dat is te eenzijdig: ook wij verkopen natuurlijk steeds meer boeken via internet. Plots valt het oog van Hopster op zijn horloge: één uur. Zijn pauze zit erop en mijn rondleiding automatisch ook. Vol enthousiasme helpt hij alweer een volgende klant: een student Geschiedenis die morgen tentamen heeft, of er nog een exemplaar van zijn studieboek te verkrijgen is 5

4 Faculteitszaken OPINIE Journalistiek Het interview De universiteit: bolwerk van verschoolsing Voorgekauwd, huiswerk en aanwezigheidsplicht als kernwoorden van je studie. Verschoolsing van de universiteit: een veelgehoord verwijtend geluid in zowel verscheidene media als aan academische instellingen zelf. Terecht, betoogt neerlandicus in spe Fleur Willemsen. Beeld /// Tobias Wals Over drie maanden studeer ik af aan de Faculteit der Geesteswetenschappen. Bachelor of Arts ben ik dan, een neerlandicus om precies te zijn. Honderdtachtig studiepunten en een scriptie verder heb ik een universitair diploma op zak. In juni mag ik mijzelf officieel wetenschapper noemen. De universiteit is immers een wetenschappelijke studie-instelling. Academisch onderwijs wordt gekenmerkt door het uitdagen van studenten, het aanzetten tot kritisch denken en zelfstandig onderzoek doen. Dit zijn echter pijlers die ik de afgelopen jaren nauwelijks terug heb gezien. Kernwoorden die wel een hoofdrol hebben gespeeld in mijn opleiding, zijn voorgekauwd, huiswerk en aanwezigheidsplicht. Onder één noemer: verschoolsing. Deze verschoolsing wordt vooral toegeschreven aan de bureaucratisering van het onderwijs. Studentenaantallen groeien, er moet gedacht worden aan andere manieren om studenten op grote schaal te begeleiden, controleren en toetsen. De enige manier om dit te bewerkstelligen is door flauwe regeltjes als huiswerkcontrole. Zo word ik geacht wekelijks samenvattingen in te leveren van de gelezen teksten bij een werkgroep Onderzoeksliteratuur. Mag het dan niet mijn eigen verantwoordelijkheid zijn of ik studiemateriaal direct tot me neem of uiteindelijk vlak voor het tentamen pas onder de knie krijg? Brokjes kant-en-klare informatie Nee, is het antwoord, want universiteiten zijn veel te bang dat we de stof uiteindelijk niet beheersen en dat we niet slagen. Sympathiek? Het lijkt hier eerder te gaan om een financiële kwestie: afgestudeerde studenten leveren geld op. En dus moeten er zo veel mogelijk mensen zo snel mogelijk afstuderen. Als je zo bij het handje wordt genomen, is die kans vele malen groter maar een wetenschappelijke houding wordt er allerminst door gestimuleerd. Voor mij is uitdaging het belangrijkste aspect dat een wetenschappelijke benadering van onderwijs kenmerkt. De docent brengt een bepaalde kwestie naar voren, daagt de studenten uit om hier een mening over te vormen en wellicht tot een oplossing te komen. Studenten aan het twijfelen brengen en onzekerheid zaaien hoort hierbij: zo worden wij immers aangespoord zélf kritisch na te denken. Maar dat kost tijd. Hierom worden ons liever brokjes kant-en-klare informatie aangeboden. Stampen en reproduceren Efficiëntie en rendement, daar lijkt het om te gaan. We moeten snel door onze studie heen. Tijdens hoorcolleges staan docenten veelal met een PowerPoint vol lijstjes en infographics informatie uit te strooien over de groep studenten. Zij pennen gedwee mee, wetende dat ze deze lijstjes later op het tentamen letterlijk zullen moeten reproduceren. Domweg punten uit je hoofd leren: daar is niets uitdagends of motiverends aan. In mijn werkgroepen is de situatie nagenoeg hetzelfde. Veelal gaat er eerst een aanwezigheidslijst rond, wordt gecontroleerd of iedereen zijn huiswerk af heeft waarna de antwoorden opgelepeld worden. Kritische discussies op kleine schaal onder leiding van een kundige docent in mijn hoofd het ideaalbeeld van een werkgroepbijeenkomst komen nauwelijks voor. Aan de ketting Ook verplichte contacturen vallen onder de schoolse regels die bij mij op weerstand stuiten. Aanwezigheidsplicht mag het officieel niet heten, maar de participatieplicht houdt in feite hetzelfde in kom je niet opdagen of lever je je opdrachten niet op tijd in, dan word je uitgesloten van verdere deelname aan het vak, waardoor ik me weer net de voor onverantwoordelijk gehouden middelbare scholier voel. Bij mijn studie, het traject Taal en Communicatie binnen de opleiding Neerlandistiek, is het zelfs zo dat het magnum opus van de eerste drie jaar van de opleiding, de bachelorscriptie, niet aan de creativiteit en deskundigheid van de student zelf wordt overgelaten. Het scriptieonderwerp wordt je in de schoot geworpen. De onderzoeksvraag mag binnen dit kader wel zelf uitgekozen worden, maar erg prikkelend is een dergelijk voorgekauwd traject niet. Ik begrijp dat het academisch onderwijs in bepaalde mate onderhevig is aan bureaucratische (geld)kwesties. Toch blijft het vreemd dat faculteiten worden afgerekend op het aantal afgestudeerde studenten. Liever zou ik zien dat wij op kwaliteit in plaats van kwantiteit werden getoetst en ik neem aan dat de universiteit dit zelf ook zo ziet. Waarom is dit dan toch een verstomd geluid? De UvA-faculteiten zouden juist een front moeten vormen tegen deze vorm van onderwijs, of op zijn minst een eigen invulling moeten geven aan het kwantiteitskeurslijf dat hun wordt aangemeten. Ik mag dit jaar dan een papiertje ontvangen waarop staat dat ik wetenschappelijk onderwijs genoten heb een kritische, zelfstandig denkend opgeleide student voel ik me allerminst. Fleur Willemsen (1991) is derdejaars student Taal en Communicatie aan de UvA. Sinds 2011 schrijft ze voor Babel en voor Spunk, een online jongerenmagazine. Ik heb nooit gedacht: ik wil directeur worden. Het liep zo. den Hamer > 6 Babel Sandra April

5 Journalistiek Het interview Een echt filmmens In april bestaat filmmuseum EYE één jaar. Directeur Sandra den Hamer (1959) vertelt over de pont, het restaurant en het gebouw aan het IJ. En haar werk niet te vergeten want daar praat ze het liefst over. Tekst /// Francisca Wals Beeld /// Vera Duivenvoorden Na het gesprek vraag ik de directeur van EYE of ze vaak geïnterviewd wordt. Hoezo? Omdat ik zo breedsprakig ben? Ze zegt het haast verontschuldigend. Haar toon is nu anders dan het afgelopen uur. Ik zeg haar dat ik gewoon benieuwd ben. En dan de vraag of ze het wel leuk vindt om geïnterviewd te worden. Ja. Maar niet als het persoonlijk wordt. Heb je dat gemerkt? Ja, dat heb ik gemerkt. We zitten in een strakke vergaderruimte onder in het EYE-gebouw. Het uitzicht: het IJ, mammoettankers, pontjes en enkele kerktorens die achter het Westerdok omhoogsteken. Indrukwekkend. Op een ovale vergadertafel van licht hout en een kapstok na is de kamer leeg. De tafel is veel te groot om met z n tweeën aan te zitten. Maar hier werd ik door de persvoorlichter met zachte hand heen gedirigeerd. Omdat Sandra s afspraak uitliep had hij de tijd om even kennis met me te maken. Over hoe het is om als vrouw aan de top te staan, zei hij, kan ik beter geen vragen stellen. Sandra praat graag over haar werk. Ze heeft een zwart colbertje aan. Een lichtroze zijden sjaal. Chique, stijlvol. Moleskine en iphone liggen op tafel. Haar blik dwaalt af en toe af naar het IJ. Hoe bevalt de pont? Heel goed. We waren wel bang hoor, dat de pont een obstakel zou zijn. Het blijkt juist een extra asset te zijn. Mensen staan er een paar minuten op, kijken uit over het IJ. Even een gevoel van vrijheid, van vakantie. Jij voelt je ook elke ochtend even op vakantie. Ja. Kende je Noord al, voordat EYE hier neerstreek? Nou nee, het was als voormalig Shellterrein niet toegankelijk voor publiek. Wij zijn hier pioniers, onderdeel van de ontwikkeling van de noordelijke IJ-oever. Overhoeks, de Shelltoren, de Tolhuistuin, er gebeurt nu van alles. Komen noorderlingen uit de Banne Buiksloot hier ook? Wij zijn een hybride instelling en ik vind het belangrijk om te wortelen in de omgeving. Dat geldt al helemaal voor de bioscoop. Mensen denken in een straal van een paar kilometer fietsafstand. We doen van alles met Noord. Noorderlingen konden vlak na de opening met hun huisvuilpas met grote korting naar de film. Alleen mensen uit Noord hebben zo n pas. En we zijn bezig met een publieksonderzoek: zeven procent van onze bezoekers komt uit Noord. En de rest? Zeventien procent is toerist. Zestig procent komt uit Groot-Amsterdam. Amsterdam, een nieuwe plek voor Sandra den Hamer. Tweeëntwintig jaar werkte ze bij het Internationaal Film Festival Rotterdam, waarvan de laatste drie jaar als directeur. Al die tijd woonde ze in Utrecht, waar ze Film- en Theaterwetenschap had gestudeerd. Sinds september woont ze in Amsterdam. Voor het eerst woont ze in dezelfde stad als waar ze werkt. Geld vind je niet op straat. En geld staat niet los van de inhoud. Heel erg leuk, noemt ze haar vorige werk bij het Rotterdams Film Festival. Waarom ging ze dan weg? Een unieke kans, antwoordt ze op deze vraag in een interview in NRC uit Wie vroeg jou om directeur van EYE te worden? Sijbolt Noorda, die toen al voorzitter van de Raad van Toezicht van EYE was. Na de slotfilm van het Film festival in 2006 Good Night, and Good Luck van George Clooney kwam hij naar me toe. Wij zoeken een nieuwe directeur, zei hij. Ik: Nou succes, ik ben niet beschikbaar. Later belde hij en toen ben ik toch eens gaan praten. Het ontwerp voor het nieuwe gebouw was af en de vraag was of ik het tot leven wilde brengen. Waarom vroeg hij jou? Dat zou je aan Sijbolt moeten vragen. Heb je wel eens heimwee naar het oude gebouw in het Vondelpark? Nee. Ik kwam er natuurlijk om te gaan verhuizen. Het was ook eigenlijk geen verhuizing een extreme makeover, noem ik het graag. EYE is iets totaal anders dan het Filmmuseum. De diehard cinefielen kwamen daar, veertig-, vijftigjarigen. En die kleine zaaltjes met doorgezakte stoelen, ik schaamde me wel eens als we daar belangrijke filmvertoningen met buitenlandse gasten hadden. EYE is voor een veel groter publiek en ja, daar hoort een andere programmering bij. Grotere films, tentoonstellingen, een goed restaurant. Er is hier meer leven in de brouwerij. EYE krijgt jaarlijks acht miljoen subsidie. Wij beheren het Nederlands filmerfgoed. Veertigduizend films, deels internationaal. We hebben elke Nederlandse film die ooit gemaakt is in ons archief. We restaureren en digitaliseren, maken al dit beeld toegankelijk voor wie maar wil. Een kerntaak. En zes miljoen verdienen we zelf. Hoe? Kaartverkoop, maar ook zaalverhuur, partnerships, fondsen, particuliere giften. Ik kan me voorstellen dat een deel van jullie bezoekers alleen voor het restaurant komt. Ja, en dat is niet erg. De architect zei: In het buitenland kom je via een zijsteeg de bioscoop binnen en na de film sta je op het parkeerterrein. Dit gebouw moest een plek worden waar mensen graag willen zijn, waar ze samen willen komen. Thuis film kijken kan ook, iedereen heeft in deze tijd toegang tot alles. Mensen hebben behoefte aan een nieuw soort kerk. En dat bedoel ik niet religieus. Het restaurant is onderdeel van het geheel, prettig, leuk. Inspirerend. Wat eet je zelf het liefst van de kaart? Lunch of diner? Diner. Dan ga ik toch voor de halve kreeft met spinazie. Culinair recensent Mac van Dinther was vlak na de opening kritisch. Het eten kreeg een 6,5. Er waren wat opstartproblemen achter de schermen, toen we opengingen was de keuken nog niet afgebouwd. En wat had hij ook alweer? De vis was wat zurig. Bovendien: het uitzicht kreeg een 9. Hoe groot gedeelte van jouw werk bestaat uit het zoeken naar geld? Een derde schat ik. Geld vind je niet op straat. En geld staat niet los van de inhoud. Wat doe je de overige twee derde van je tijd? Veel vergaderen, overleggen. Op maandagochtend begin ik met een vergadering met het managementteam. Terugblikken op de afgelopen week, cijfers erbij. De laatste tijd ging het helaas ook veel over bezuinigingsscenario s. En ik heb veel externe afspraken met filmmakers, collega-instellingen, geldschieters. Vlak voordat jij kwam was ik in gesprek met de mensen van Cinedans. Vrijdag probeer ik afspraakvrij te houden, dan heb ik tijd om wat te schrijven, na te denken. Waar denk je dan over na? Over beleid, dat dan weer wel. In Rotterdam zag ik veel meer films. Nu hou ik me vooral bezig met de grote lijnen, het coachen van een ploeg. Ik zou wel meer tijd willen hebben om films te zien. Ik ben een echt filmmens. Nooit de ambitie gehad om zelf films te maken? Nee. Nou ooit had ik heel even het idee om cameravrouw te worden, maar zo is het niet gelopen. Ik werd vrijwilliger bij het Nederlands Film Festival in Utrecht, vanuit daar kwam ik in Rotterdam terecht en nu dus hier. Ik heb ook nooit gedacht: ik wil directeur worden. Het liep zo. Dan heb je veel geluk gehad. En ik ben er ook keihard voor gegaan. Ik verbind me aan de dingen die ik doe. Ik heb altijd een heel leuke werkomgeving gehad. Het geeft me veel energie. Samenwerken met gepassioneerde mensen, drukte op de vloer. Soms ga ik tijdens een filmvertoning tien minuten in een hoekje van de zaal staan. Dan denk ik: wauw, wat een mooie projectie, wat een prachtig geluid. Ik heb niet het gevoel dat ik heel hard gewerkt heb. Ze lacht. Al denkt mijn gezin daar vast anders over. Ze zat met vijftien mensen in het jaar toen ze Film- en Theaterwetenschappen studeerde. Haar studiegenoten kwamen goed terecht. Eén is nu directeur van het IDFA, een ander is hoofd drama bij de NTR. Kan ze verklaren waarom het aantal mediastudenten zo exponentieel is toegenomen? De consumptie van beeld en geluid is veel groter geworden. Maar of er ook banen zijn voor al die studenten? Het zijn niet de makkelijkste tijden. Mensen hebben behoefte aan een nieuw soort kerk. En dat bedoel ik niet religieus. We gaan naar buiten om de foto s voor bij het stuk te maken. De eerste mooie dagen van het jaar, het terras zit vol. We lopen over de kade en Sandra overziet het tafereel als een projectontwikkelaar die de poolshoogte komt nemen op de bouwplaats. Gister was er meer zon, toen zat het nog voller. Vind je het een mooi gebouw? Ja, ik vind het prachtig. Op de bouwtekeningen al. Die waren allemaal vanuit het perspectief vanaf het Westerdok. Als een opengeklapte oester ziet het er dan uit. Toen ik tijdens de bouw een keer vanaf de pont kwam aanlopen en het stalen skelet half stond, dacht ik: hier is iets misgegaan. Zo n ander gezichtspunt was het. Een deel van de kade is afgezet met hekken. Er wordt een aanlegsteiger gebouwd voor de rondvaart op het IJ van Willem-Alexander en Máxima op 30 april. Een ouder paar spreekt Sandra aan. Of ze weet waar de rolstoelingang is. Aan de andere kant van het gebouw, Sandra loopt wel even met ze mee. Ik volg. Tot hoe laat werkt ze vandaag door? Ik heb zo een telefonische afspraak. Vanavond eerst eten met de makers van een nieuwe documentaire die daarna in EYE in première gaat. Het zal wel een uur of elf worden dat ik naar huis ga. Zwaar. Maar het voelt voor mij niet als werk hè. Zo gaat het vaak. En ik moet wel zeggen dat ik ook heel goed ben in vakantie houden. Ben net een weekje in Italië geweest. En binnenkort naar Cannes, de hele dag films kijken. Dat is ook vakantie. Op 4 april is het één jaar geleden dat koningin Beatrix EYE opende. Sindsdien hebben mensen het nieuwe filmmuseum bezocht. EYE viert haar verjaardag van 5 tot en met 7 april met het programma 1 Jaar EYE, Celebrate Cinema. De beste films van het afgelopen jaar zullen opnieuw vertoond worden (o.a. Moonrise Kingdom, Ouwehoeren en Kauwboy). Ook hoogtepunten uit heden en toekomst komen aan bod. De tentoonstelling over filmer en fotograag Johan van der Keuken zal voor 1 te bezoeken zijn. Voor meer informatie zie 8 Babel April

6 Journalistiek in gesprek Precies wat gekken doen Scenarist Robert Alberdingk Thijm (1965) vertelt over het geheim van een goed scenario, dingen die nooit gebeurd zijn, schilderen met temperament en zijn televisieserie A dam-e.v.a. Tekst /// Inger van der Ree en Florentine Sterk Beeld /// Thomas Huisman De zware deur van het hoge grachtengordelpand zwaait open. Sorry, stonden jullie hier al lang? De bel is stuk!, verontschuldigt Robert Alberdingk Thijm zich lachend. Eenmaal binnen brengt een veel te kleine lift ons ongemakkelijk opeengepropt naar het appartement van Robert. Zijn woonkamer heeft typische VPROtrekjes: verzamelaarswoede gecombineerd met een zeker minimalisme. Veel schilderijtjes en grote meubels in alle mogelijke kleuren en materialen. Toch vormt het samen een geheel. Robert woont hier met zijn man Norbert ter Hall, tevens de regisseur van A dam-e.v.a. In de kamer staan twee grote gele fauteuils en een rond koffietafeltje met daarop nonchalant het script van A dam-e.v.a.-2. Alsof ze het onder het televisie kijken even doorspreken. Met De Daltons, Dunya & Desie en Zeeuws Meisje luisterde Robert Alberdingk Thijm menig zondagochtend van onze jeugd op. Jaren verder zijn we dankzij het door hem geschreven A dam-e.v.a. verliefd geworden op ons eigen Amsterdam. We vragen Robert naar de kunst van het scenarioschrijven. Scenarioschrijven is belevenissen beschrijven. Je probeert de kijker iets mee te laten maken wat hij uit zichzelf niet mee zou maken. Die ervaring is niet echt, maar de emoties moeten wel voelbaar zijn. Dat is een rare paradox. Als scenarioschrijver ben ik me daarom voortdurend bewust van de kijker. Je moet bedenken wat je zelf geraakt heeft, wat iets met je doet en waarom je op een bepaalde manier naar de wereld kijkt. Scenarioschrijven is eigenlijk dingen herinneren die helemaal niet gebeurd zijn. In je hoofd roep je iets op, wat je zelf vormgeeft. Hij lacht: Eigenlijk dus precies wat gekken doen! Hoe verzamel je die niet gebeurde herinneringen? Ik maak lijstjes, altijd en overal. Op zo n lijstje inventariseer en rangschik ik alles wat me op een bepaalde manier geraakt heeft. Toen ik De Daltons maakte, heb ik geprobeerd me voor te stellen hoe het ook alweer was om bijvoorbeeld net als Tim uit de serie een jongetje van zes te zijn, dat alleen maar broers heeft. Moeilijk was dat niet: ik kom zelf ook uit een gezin met drie oudere en één jonger broertje. Was jij vroeger de Tim van het gezin? Alle personages zijn een beetje een afspiegeling van mezelf, maar bij De Daltons identificeerde ik me inderdaad wel het meeste met Tim. De gebeurtenissen zijn dus fictie, maar de karakters echt? Klopt, maar de karakters zijn tot op zekere hoogte ook fictie. De mop van scenarioschrijven is dat de innerlijke ervaring, de vervoering, van die gecreëerde karakters echt moet zijn. De uiterlijke ervaring, wat ze meemaken, is constructie. Toch lijkt het personage Eva in A dam-e.v.a. een soort reïncarnatie van actrice Eva van Wijdeven. Ze hebben dezelfde gehaastheid en onhandigheid. Is het personage Eva stiekem gebaseerd op actrice Eva? Dit hoor ik nou zo vaak! Maar nee, ik heb Eva gebaseerd op Carice van Houten. Dat nerveuze, stadse type dat zij zo goed kan spelen. Door haar turbulente acteercarrière had Carice natuurlijk geen tijd, ze speelt nooit in series, maar het schrijft wel lekker met een persoon in je hoofd. Er was al een andere actrice gecast voor Eva, maar drie weken voor de opnames kon zij niet meer. We moesten heel snel iemand vinden. Het was een idee van Temperament is de verf waarmee je een personage schildert Norbert om Eva van de Wijdeven te vragen. Ik ben dol op haar, ik vind haar een van de beste actrices die er zijn, maar voor mij was ze Desie uit Dunya & Desie, niet Eva! Toch deed ze auditie. Geweldig, ze was het gewoon. Nu kun je je geen betere Eva voorstellen. Niet gebeurde herinneringen verzamelen en schrijven met een persoon in je hoofd zijn dus manieren om een personage vorm te geven. Helpen typetjes op straat daar bijvoorbeeld ook bij? Ik zie overal en altijd typetjes. Echt waar, dat gaat de hele dag door. Maar vergis je niet, dat denken mensen andersom ook van ons. Stuk voor stuk zijn we typetjes, op zo n manier kan je inderdaad naar personages kijken. Wat een personage onderscheidend maakt, is temperament. Dat heb je als baby al, en je komt er nooit meer vanaf. Het bepaalt waar je goed in bent, je keuzes, je innerlijke conflict en je perspectief. Dat is de dramatische kracht van een personage. Zo n temperament is de verf waarmee je een personage schildert. Het leuke is dat een acteur een personage aanvult met zijn eigen temperament, soms valt dat perfect samen, zoals met Eva het geval was. Er is een moment dat je het script los moet laten omdat de regisseur ermee aan de slag gaat. Is dat moeilijk? Nee, dat is heerlijk! Dat is het voordeel van schrijven met herinneringen in je hoofd die niet gebeurd zijn. Het is heel leuk als die vervolgens door anderen worden ingevuld en verfilmd. Ik heb het met Norbert natuurlijk veel over A dam-e.v.a. gehad. Waar gaat de serie nu precies over, wat is ons doel, hoe vangen we het gevoel van het hier en nu? Achter iedere persoon zit namelijk een verhaal en achter elk verhaal een gebeurtenis. Een scenarioschrijver is vast continu op zoek naar verhalen. Ja, zoiets simpels als onze interviewafspraak is eigenlijk al bijzonder omdat die deurbel het ineens niet deed. Robert gaat er eens goed voor zitten: Dit had allemaal heel anders kunnen lopen. Eerst doe ik niet open, vervolgens zitten jullie ineens in een te krappe lift met je te grote rugzak. Vanochtend ontdekte ik die kapotte bel omdat de liftreparateur ook al voor een dichte deur stond. Eenmaal binnen heb ik hem toen ook meteen maar naar de bel laten kijken. Dat had een heel slechte liftreparateur kunnen zijn, dan had de bel gewerkt, en dan hadden we nu misschien nog wel vastgezeten in de lift! Merken jullie het? Ik herinner me nu iets wat niet gebeurd is, maar terwijl ik het vertel maken jullie hetzelfde mee in jullie hoofd. Wij hebben het idee dat je voor schrijven een soort kinderlijke fantasie moet kunnen oproepen, maar naarmate we ouder worden raken we die langzaam kwijt. Voor mij is verhalen zoeken gekriebel in m n tenen. Het gaat daarbij om mijn eigen plezier, beleving en verdriet. Dat kinderlijke gevoel van hoe je een verhaal schrijft, ben ik eigenlijk nooit kwijtgeraakt. Je moet het jezelf niet moeilijk maken en gewoon durven schrijven. Daarom ben ik ook be- gonnen met het schrijven voor weinig prestigieuze programma s. De Vlaamsche Pot, echt een stomme Veronica-serie. Dat was heerlijk, dan kan je geen fouten maken en voel je niet alle ogen op je gericht. De Daltons en Dunya & Desie zijn hyperrealistisch, alsof je in een kijkdoosje valt, terwijl A dam-e.v.a. meer een overkoepelend mozaïek is. Dat hyperrealisme zit m in een consequent gekozen perspectief. De Daltons beleef je als kijker vanuit Tims perspectief. A dam-e.v.a. heeft meer afstand, is bijna een documentaire. De stad biedt het perspectief, niet een persoon. Als toeschouwer verbind je daar met je eigen beleving een betekenis aan. Hij wijst naar buiten, en grijnst. Ik kan zo bij de buren naar binnen kijken, maar ik ken ze niet. Dat gevoel wilde ik in een serie vatten, vandaar dat mozaïek. Aan het begin van de lente was ik in het Vondelpark, het was mooi weer en iedereen kwam net onder de tegels vandaan gekropen. Het was genieten geblazen. Er waren zoveel mensen, met totaal andere levens, problemen, uitdagingen, relaties, geheimen... Die zaten daar allemaal op dezelfde plek en op hetzelfde moment van hetzelfde te genieten. Nooit zouden die levens elkaar raken. En dat besef, dat is heel sterk. In een stad ben je heel anoniem maar deel je toch heel intieme dingen met elkaar. Martin Bril schreef ooit Amsterdam is blond, want ik val op blond. Hoe zou jij Amsterdam personificeren? Amsterdam is geen blonde vrouw. Het is wel een vrouw, een iets oudere vrouw, zo n veertig jaar. Een moeder, een trotse moeder die voor haar kroost zorgt. Ze ziet er praktisch uit, donker en kort haar, broekdragend, met een grote mond. Het loopt tegen vieren en Robert wordt elders in de stad verwacht, waar de opnames voor het nieuwe seizoen van A dam-e.v.a. in volle gang zijn. Iets met een groot gat in de grond, afgesloten waterleidingen, een hoogzwangere Eva en een bevalbad. Tot en met 14 april speelt in Theater Bellevue het door Robert Alberdingk Thijm geschreven toneelstuk Motregenvariaties, met in de hoofdrol Olga Zuiderhoek. Voor meer informatie zie 10 Babel April

7 Kunst&Literatuur Uitgelicht: de verhipstering van de literatuur part two Vloek of zegen? Doe iets De toon die op literaire feestjes wordt aangeslagen door flitsende presentatoren en jonge schrijvers is oppervlakkig en neerbuigend. Mensen die op dat soort feestjes komen, nemen de literatuur wel degelijk serieus. Het is tijd dat ironie plaatsmaakt voor oprecht enthousiasme, betoogt SLANG-hoofdredacteur Saskia Buddelmeijer. De kritiek op de verhipstering van de literatuur die Daan Borrel in haar stuk in de februari-editie van Babel uitte, is herkenbaar. Mooi dat er zo veel belangstelling is, maar moet het allemaal zo prosecco? Ik ben blij te lezen dat ik niet alleen sta, maar wat ik mis aan haar verhaal is een alternatief. Ook ik heb een bachelor Literatuurwetenschap afgemaakt, en voelde me net als zij een eenling. Gelukkig kwam ik snel tot de ontdekking dat er meer mensen waren die aan de apathie wilden ontsnappen. In de stille kantine van het Bungehuis kon ik aanschuiven bij een groep literatuurwetenschappers die zich had voorgenomen een eigen tijdschrift te maken. En wij waren niet de enigen. Hopelijk valt het door de nieuwe bladenbakken meer op, maar het barst hier van de facultaire tijdschriften. Dat is uniek. Op geen enkele andere universiteit in Nederland zijn er zo veel langlopende faculteitsbladen: bijna iedere studie heeft er wel een. De geesteswetenschappers aan de UvA zijn makers, geen passieve studenten. Dodelijke ironie In het literaire veld buiten de universiteit is in korte tijd veel veranderd. Dat literatuur een hobby zou zijn voor bejaarde grachtengordeldieren, blijkt niet waar en wat Borrel zegt is wel waar: literatuur is hip. Het doet een beetje denken aan de popularisering van dat andere academische veld, de natuurwetenschap. Al jaren barst het op de televisie van nieuwsgierige jongens en meisjes die guitig vertellen over de wonderen van het heelal of de werking van de hersenen. Ze wekken de indruk iets uit te leggen aan een onwetend publiek, en de algemene kennis van de massa te vergroten. Toch heeft het iets vreemds. De natuurwetenschappelijke materie is makkelijk genoeg om goed te begrijpen, maar moeilijk genoeg om een zeker ontzag op te roepen bij het publiek. Marketing, noemt essayist Coen Simon het in zijn boek En toen wisten we alles. Marketing om de wetenschap als doel op zich te mogen opvoeren, als een magisch medium dat antwoord geeft op alle vragen. Literaire hipsterfeestjes hebben eenzelfde air: wij zijn voor het grote publiek! Zie je wel dat jongeren lezen! Inderdaad: het is prettig dat de experts het podium niet meer alleen gebruiken om te pochen met hun kennis, en dat je in godsnaam ook lol mag hebben op zo n avond. Het is waar dat er hele drommen mensen op afkomen. Toch is ook daar iets vreemds mee aan de hand. Iedere keer dat ik naar zo n avond ga, zie ik geen leken die van de ene op de andere dag in boeken geïnteresseerd zijn geraakt. Ik zie medestudenten, en alumni. Mensen die in hun vrije tijd Baudelaire lezen en Derrida begrijpen. De populistische, ironische houding van de flitsende presentatoren past daar niet bij. Hoezo wil ik niet weten waarom iemand iets mooi vindt om een andere reden dan een emotionele? Hoezo mag de auteur niet dieper ingaan op de verwantschap van zijn werk met dat van Kafka? En nog iets: het idee dat je niet pretentieus mag zijn, zorgt voor een verlammende ironische houding. Voordrachten en verhalen Dodelijke ironie moet plaats maken voor oprecht enthousiasme. Geen suffe interviews, maar echte voordrachten en echte verhalen. Want dat heeft de geesteswetenschap voor op de natuurwetenschap: de mogelijkheid verhalen te maken van wat er om ons heen gebeurt, en de wereld betekenis te geven. In tegenstelling tot de natuurwetenschap hoeven wij niet voor het publiek op de knieën: het enige wat we nodig hebben, is de overtuiging dat die verhalen goed genoeg zijn voor meer mensen dan wijzelf. Doe iets, maak een tijdschrift, ga op dat podium staan, schrijf een artikel over het verdwijnen van de kleine talenstudies en stuur het in naar de NRC. Een literaire avond organiseren? Zoek een schrijver die een podium wil, zoek een podium dat schrijvers wil, en organiseer het samen met een andere vereniging zodat je publiek verdubbelt. Een klein beetje steun van de faculteit is genoeg om hele groepen op de been te krijgen voor een waardevolle avond. Op die manier organiseerden we al voor de vierde keer SLANG on Stage, en dat zal zeker niet de laatste zijn. Geen gelikte presentatoren, geen prosecco: wel opkomende dichters die geweldig kunnen voordragen, en een feest achteraf waar in een balorige sfeer plannen worden gemaakt voor nieuwe initiatieven. Het moge duidelijk zijn dat deze generatie heel wat pragmatischer is dan de vorige. Laten we daar gebruik van maken. Saskia Buddelmeijer (1989) volgt de master Redacteur/editor aan de UvA en is hoofdredacteur van SLANG Magazine, het onafhankelijke blad van Literatuurwetenschap dat vier keer per jaar in het P.C. Hoofthuis is te vinden. Begin deze maand verschijnt er een nieuwe uitgave. Alles moet tegenwoordig groots, lachen, toegankelijk en prosecco zijn. Dus ook de literatuur, schrijft Daan Borrel in de februari-editie van Babel. Ze verzet zich tegen de hippe literatuurfeestjes waar kekke jurkjes en zware Ray-Banmonturen eerder regel dan uitzondering zijn. Twee spelers uit het literatuurveld dienen haar van repliek. Beeld /// Guy Verbeek Leuk werkt Het is crisis en hoe brengt men literatuur aan de man/vrouw? Juist: reclame. Niks mis met een beetje marketing in boekenwereld, betoogt ssba-salon.nl-schrijver en Ray-Banbezitter Doortje Smithuijsen. Er is weer sprake van een Amsterdamse Koude Oorlog. Het slagveld is de literatuur, met aan de rechterlinie de traditionele generatie lezers en schrijvers, aan de linkerlinie de nieuwe generatie. Het conflict bestaat uit de vraag of de verhipstering van de literatuur al dan niet een kwalijk gegeven is. Literaire evenementen veranderen in een collectief stare them down tussen de reactionaire garde en de nieuwe lezer. Er wordt gefluisterd over het grote, jonge kwaad dat, gehuld in modieuze jurkjes en gewapend met Ray-Banmonturen, de literatuur algeheel naar de knoppen zal helpen. In de februari-editie van Babel sprak Daan Borrel haar onverbloemde ergernis uit over het nieuwe lezerssoort, dat er volgens haar uitziet alsof ze nog nooit een boek van dichtbij heeft gezien maar wel standaard komt opdraven bij boekpresentaties en voorleesavonden. Welnu, als bezitter van zowel een Ray-Banmontuur als een heel legio aan jurkjes die er allerminst bibliotheekwaardig uitzien, voel ik mij geroepen haar van een repliek te dienen. Stad vol geëtaleerde literatuur Laten we met iets droogs beginnen. De verhipstering van de literatuur is namelijk eigenlijk niets anders dan een heel droge één-en-één-is-tweeoplossing. Het is het zal u niet ontgaan zijn crisis. De koopkracht daalt en producenten moeten alle zeilen bijzetten om hun producten nog aan de man te brengen. Hoe verkoop je iets? Door het te etaleren. Ziehier: een stad vol geëtaleerde literatuur. Deze reclame trekt consumenten aan. Nieuwe consumenten, ongebruikelijke consumenten: consumenten die gevoelig zijn voor reclame. En die reclamegevoelige consumenten zouden we niet zomaar weg moeten zetten als onwetend en onbelezen; zij zijn immers de drijfveer die de literatuur draaiende houdt. Want, eerlijk is eerlijk: zonder betalende consumenten is elke beroepsgroep verloren. Uit het artikel van Daan Borrel spreekt verder de angst dat literatuur, ten prooi gevallen aan dj s en proseccopubliek, aan kwaliteit zal inleveren. Dat lijkt me alleszins te betwijfelen. Laten we niet vergeten dat pr-stunts en schreeuwerige manifestaties je nog geen goede schrijver maken. Je boekpresentatie laten sponsoren door Bacardi en laten bevolken door achttienjarige meisjes maakt je nog geen grote jongen in de literatuur. Een goed boek schrijven (en dan nog één, en dan nog één), dat maakt je een grote jongen in de literatuur. Dat weet de lezer, en dat weet de literatuurcriticus. Het hele ding eromheen bepaalt noch in negatieve noch in positieve zin de kwaliteit van dat boek. Niets bepaalt simpelweg de kwaliteit van een boek, behalve het boek zelf. Opvallend overigens even tussendoor dat Olga Kortz zo n prominente plek had in de Babel van februari. Olga Kortz, die het hele ding eromheen zo ongeveer uitgevonden lijkt te hebben. Ik heb reeds twee interviews met haar gelezen over haar schrijverschap en haar al op twee literaire avonden zien optreden (waarvan één keer in de seksueel geladen Tartaros; de Jonge Schrijversavond), terwijl haar allereerste boek nog moet verschijnen. Dure drankjes en seksgrappen Ik kan me eigenlijk niet voorstellen dat Daan Borrel deze bovengenoemde zaken niet zelf heeft bedacht. Ik denk eigenlijk dat haar frustratie, en met die van haar die van zo vele anderen, gestoeld is op een gevoel van verlies van identiteit. Dat lieve stoffige literatuurmannetje moet ineens een stoere jongen met een grote bek zijn, schrijft ze weemoedig. Veel literatuurliefhebbers avant la lettre, die al naar literaire avonden gingen toen deze nog plaatsvonden in aftandse huurzaaltjes en bevolkt werden door anderhalve man en een paardenkop, zullen zich ontheemd voelen nu ze hun hobby en literatuurliefde ineens te lijken moeten delen met tout Amsterdam. Ze denken: hallo, na al die jaren waarin wij met veel pijn en moeite de literatuur levend hebben gehouden, komt de hooggehakte grachtengordel even om de hoek kijken en verpulvert alle authenticiteit van ons cultuurgoed met pr-stunts, dure drankjes en seksgrappen. En dat is naar, en ik snap dat wel. Maar laten we het van de zonnige kant bekijken. Laten we blij zijn met al die nieuwe consumenten die, om wat voor reden dan ook, boeken kopen en daarmee de literatuur op de been houden. Een paar jaar geleden sprak men nog van de dood van het boek en van het einde van de literatuur. Niets daarvan: literatuur is niet aan te slepen. De wonderen zijn de wereld nog niet uit. En tegen die boekenwurmen die inmiddels echt in identiteitscrisis verkeren zou ik graag willen zeggen dat Daan Heerma van Voss onlangs op de boekpresentatie van zijn boek De Vergeting, geheel conform het beeld van de romantische, ouderwetse schrijver, in de hoek uit een zelf meegebrachte fles whisky zat te drinken. Maar wat kan ik zeggen: je had er bij moeten zijn. Doortje Smithuijsen (1992) studeert Filosofie aan de UvA en schrijft voor ssba-salon.nl, het magazine van de culturele deeltjesversneller van de Stadsschouwburg Amsterdam. 12 Babel April

8 Kunst&Literatuur Lofdicht Kunst&Literatuur reportage Ingedikte zee Welke gedichten vindt een dichter of poëziegeleerde bijzonder? Elke maand in Lofdicht een gedicht met bijbehorend eerbetoon. Deze maand Maarten Doorman (1957), dichter, essayist, cultuurfilosoof aan de Universiteit Maastricht en bijzonder hoogleraar Journalistieke kritiek van kunst en cultuur aan de UvA. Zijn bundel Je kunt bellen verscheen afgelopen maand bij Prometheus. Tekst /// Jesse Beentjes Beeld /// Vera Duivenvoorden Bier en violen Klassieke muziek in een café, een contradictio in terminis? Nee hoor, meent het duo Myrthe Helder en Leonard Besseling van Muziek buiten de concertzaal. Elke maand spelen ze klassieke muziek in Café Cox. Dit is pure emotie. Tekst /// Nina Schuttert Beeld /// Andrea Margelli In de kwal roept de zee A ls iets er anders uitziet dan normaal ga je erover nadenken. In dit gedicht is het typografisch beeld belangrijk, iets waar poëzielezers en critici weinig aandacht aan besteden. Ik heb een fascinatie voor poëzie waarin woord en beeld worden gecombineerd. Zelf heb ik dat ook gedaan in mijn laatste twee bundels, al zou ik niet snel een gedicht als dit schrijven. Dit gedicht gebruik ik wel om studenten uit te leggen wat het verschil is tussen beschrijven en tonen. Tonnus Oosterhoff is daar heel goed in. Ik zie hem niet zo snel bij De wereld draait door, hij heeft weinig met publiciteit, maar hij won vorig jaar de P.C. Hooftprijs en is een meester in het experimenteren met de interactie tussen woord, geluid en beeld. Als je dit gedicht alleen hoort kan je er weinig chocola van maken, maar door deze typografie wordt het knetterconcreet. Het laat iets zien in plaats van het alleen te beschrijven. Dat zie je door het beeldrijm: de o s staan op precies dezelfde hoogte als de hier s verderop. Nog concreter wordt het met de o. Allereerst is dat natuurlijk de vorm van een kwal. Daarbij hebben de kwallen die hier op de Noorzeekust aanspoelen, ik weet niet hoe het merk heet, vaak ook van die ringetjes in het midden. De o is eindeloos, ofwel infinitief. Hierbij is roepdrinken een prachtige vondst. Er gaat iets uit (het o-roepen) en iets in (het drinken), tegelijk een verwijzing naar de beweging van een zwemmende kwal. De kwal beweegt zich dus eindeloos voort door te roepdrinken. Wat roept hij dit gedicht? Dan is de kwal de dichter, wat ook klopt als je de laatste o (met punt) ziet als de initiaal O, roept de zee in de kwal. De zee in de kwal roept o o o De zwevende mond legt zich aan om de infinitief, o, o, roepdrinkt o. Wie of wat niet op de gedachte komt zich te bevrijden is hier hier hier hier hier en hier niet te weten. Bundel: (Robuuste tongwerken,) een stralend plenum (1997) Tonnus Oosterhoff van Tonnus Oosterhoff. Ook de andere o s uit Oosterhoff komen terug in het gedicht. Het gaat volgens mij dus om een roepende dichter in het concrete en het oneindige: het gedicht is nu hier, maar het is ook altijd overal. Dat klinkt zwaar en daar moet je eigenlijk niet over schrijven, tenzij je het zo concreet doet. Over het laatste gedeelte heb ik nog niet goed nagedacht, maar het heeft ook te maken met dat oneindige en concrete: door het hier, hier word je het gedicht in getrokken. Het is naast een iconisch gedicht ook geestig: de initiaal o., verwacht je eerder bij een verdachte in een rechtszaal. Het plezier dat je eraan kunt beleven is al genoeg: zelfs een ongeoefende poëzielezer haalt er al snel iets van beweging en oneindigheid uit. In die zin is het glashelder, in tegenstelling tot sommige hedendaagse hermetische Nederlandse poëzie. Ik houd daar niet zo van. Gerrit Krol zei het al: Het is makkelijker een moeilijk gedicht te schrijven dan een makkelijk. Daarom getuigt dit gedicht van vakmanschap, terwijl het allerlei associaties oproept. Niet alleen het oneindige en concrete komen naar voren, je kunt er zelfs de romantische natuuropvatting in ontdekken: de mens zit in de natuur en de natuur in de mens. Oosterhoff schrijft namelijk dat de zee in de kwal o roept, en niet andersom. De zee zit in de kwal. Dat zie je ook op het strand: een aangespoelde kwal is een samenvatting van de zee, ingedikte zee als het ware. Hoewel het een eenvoudig gedicht lijkt, zijn er dus allerlei associaties mogelijk. De kwal is multi-inzetbaar en mag Oosterhoff wel dankbaar zijn. Dat ben ik ook. Klassieke muziek in een café? Dat klinkt als kaviaar serveren in een snackbar. Honderd jaar geleden was dat echter heel normaal. In Het Concertgebouw stonden tafeltjes en kon je tijdens de concerten een biertje bestellen. Zelfs de grootste violisten speelden niet alleen in theaters maar ook in cafés en salons. Tegenwoordig is klassieke muziek steeds verder verwijderd van het publiek. De musici zitten op een hoog podium en het publiek mag alleen op bepaalde momenten applaudisseren. Geen interactie en weinig emotie dus. Violiste Myrthe Helder (1983) en cellist Leonard Besseling (1987) zijn beide musici op hoog niveau en vonden het hoog tijd voor een fris initiatief. Ze richtten de stichting Muziek buiten de concertzaal op. Hun doel is de kloof tussen musici en het publiek te verkleinen en mensen op een ongedwongen manier te laten genieten van klassieke muziek. Hoe ze dat doen, vertellen ze in een gesprek over prestatiedruk, muzikale emoties en tatoeages. En om te zien hoe het er in de praktijk aan toe gaat ben ik de sfeer gaan proeven op een van de door hen georganiseerde avonden. Klassieke jamsessies We hielden al regelmatig privé jamsessies bij ons thuis, vertelt Myrthe, die sinds haar zesde viool speelt en inmiddels bij verschillende toporkesten zit. Gewoon relaxed, met een klein groepje musici genieten van muziek. Ongedwongen en zonder etiketten, ik haat etiketten! vult Leonard aan. Dat is toch hoe veel mensen zich een klassiek concert voorstellen: opgeprikt in nette kleding in een grote zaal met oude mensen waar je niet mag praten. En dat is jammer, want klassieke muziek is net als jazz of popmuziek pure emotie, zegt Myrthe. Liefde, verdriet, woede, alles zit erin, dat moet je met de andere musici maar ook met je publiek kunnen delen. Ze besloten de klassieke jamsessies te verplaatsen van hun huiskamer naar café de Klepel in de Prinsenstraat. Klepel Classics bleek een groot succes, het zat iedere maand stampvol en de reacties waren erg positief. Mensen vinden het heerlijk dat ze met een biertje in hun hand naar mooie muziek kunnen luisteren, zegt Leonard glunderend. En de musici voelen zich op hun beurt vrij om te spelen waardoor er enorm mooie dingen ontstaan. Daar is Myrthe het mee eens: De spanning van perfect moeten presteren zoals in een concertzaal is er niet, daardoor word je ook als musicus meegezogen in de interactie met het publiek en je medemusici. Gejoel en bierglazen Een ander doel van de stichting is om een breder publiek te bereiken. Daarom zijn ze gaan praten met Café Cox, het kunstenaarscafé bij het Leidseplein. Cox Classics was het resultaat. Samen met bevriende topmusici spelen Leonard en Myrthe iedere derde dinsdag van de maand een aantal klassieke stukken. Als ik rond tien uur Café Cox binnen kom is de eerste jamsessie net voorbij en staan de musici bij te komen aan de bar. Het is volle bak, overal zitten studenten aan het bier en er wordt druk gepraat. Het is moeilijk voor te stellen dat hier net een klassiek concert heeft plaatsgevonden. Tussen de muzieksessies door wordt er een korte film vertoond van een vers afgestudeerde student van de Roosevelt Academy. Het idee hierachter is om verschillende kunstvormen met elkaar te combineren. Dan is het weer tijd voor muziek. Op het programma staat een stuk van Dvorak, een Tsjechische componist. Als de vijf jonge musici beginnen te spelen, sterft het gepraat langzaam weg en lijkt iedereen betoverd te worden door de sprookjesachtige melodieën van Dvorak. Stelletjes kruipen tegen elkaar aan en de barvrouw legt met een dromerige blik haar hoofd tegen de tap. Na de laatste noot barst het publiek los in een luid gejoel, er wordt gefloten en geroepen, bierglazen vallen om. En dat is juist zo mooi, dat we muziek spelen voor mensen die het misschien wel voor de eerste keer horen waardoor ze totaal overdonderd zijn. zegt Leonard na afloop. Daar krijgen wij als musici ook weer energie van. Myrthe vertelt dat mensen vaak een bepaald beeld van haar hebben als ze weten dat ze viool speelt. Als ze er vervolgens achter komen dat ze een tatoeage op haar rug heeft zijn ze altijd in shock, dat past niet in het klassieke plaatje. Myrthe: Dan zeg ik altijd, musici zijn musici, of ze nou rock & roll spelen of Mozart. Voor meer informatie en concertdata, zie 14 Babel April