PROEFSTATION VOOR DE AKKER- EN WEIDEBOUW WAGENINGEN

Transcriptie

1 PREFSTATIN VR DE AKKER- EN WEIDEBUW WAGENINGEN NTIJIKIŒLING VAN DE B5DRIJFSGR00TTESTRUCTUUR IN VERBAND MET DE LEEFTIJD DER BEREN Ir. R.W. Garmg Drs. C. Pstma De Interne Rapprt wrd verspreid In e beperkte krg van belangstelld. De hud is niet vr publikatie bestemd. INTERN RAPPRT Nr. 266 SEPTEMBER 1968

2 .y INHUDSPGAVE V/rd vraf 4 Biz. Samvattg Inleidg I. Berekg vandeaantall bedrijfsnfd delandbuw 1952, ^5 naarleeftijd bedrijfsgrtte 12 II. Deppervlaktcultuurgrndper bedrijfsnfdper bedrijfsgrtte leeftijdsklasse 16 III. De verandergdeaantall bedrijfshfd degemiddeldeppervlaktder bedrijv;gemiddeldperjaar 20 IV. Dedrstrmg vandeaantallbedrijfshfddrde leeftijdsklass 25 Literatuurpgave 32 Bijlage 1. Aantallbedrijfshfd (hfdbereplandbuwer) naarleeftijdgrtteklasseder bedrijv1952, Bijlage 2. Verdelg vandeppervlaktcultuurgrnd naar leeftijd vande ber 36 >'

3 UKD VRAF Darlgsetechnischentwikkelgde veranderdeecnmische verhudghebbgeleidtt hetzicht dat, vr het verkrijgf behud vaneratinelebdemprduktiedelandbuw,e vergrtg vandeppervlaktegrndperarbeidskrachtvereist is. Vrnamelijkdrafvleig vanlandarbeiders berzns de narlgsejaris degemiddeldeppervlakteper mangesteg. Degemiddeldeppervlaktegrndperbedrijfshfdisechterdezejarslechts langzaamgrter gewrd. Reeds vaker,.a.publikatie nr.10 van NieuweBedrijfssystem (De tekmstigentwikkelg van hetgemgdezandbedrijf) iserp gewez,date verbeterg vandebedrijfsgrttstructuur vrnamelijk met wrdgezcht derichtg van vermderg van hetaantal bedrij f sh f d. Deafvleig vanlandarbeiderslpt velegevall nl. t ede. Zalsbekdiskhetaantal bedrijfshfddelaatstetwtig jaaraan e dalgnderhevig. Vanuiteecnmischstandpuntbezi verlptdezentwikkelgtelangzaam. E derrzak waardre verbeterg vande bedrijfsgrttestructuurslechts traagttstand kmt, isderelatieflange berepsperide vande ber. Vr ht verkrijg vane naderzichtdeze vrd bedrijfsstructuurbelangrijkentwikkelgis dezepublikatiede kwantitatieve, samhangtuss bedrijfsgrtte leeftijd vande ber nderzcht. Bvdiisgetrachtdemvang vandedrstrmg vande bedrijfshfd dr denderscheidleeftijdsklasste bepal. Hetnderzekisuitgeverddrtweemedewerkers vande HfdafdelgnderzekBedrijfsvraagstukk van hetpaw. Vanpmerkg van ir.g.a. van Hut (CtraalPlan Bureau) isdankbaargebruikgemaakt. Dverantwrdelijkheidvrdezepublikatieberustuiteraard bij de auteurs. ir.c.j.cleveringa Hfd vande Hfdafdelg nderzekbedrijfsvraagstukk

4 - 5 SAMENVATTING Hetprbleemvan devergrtgderlandbuwbedrijv,datvralde laatstetijdweer discussieis, wrdtdr detechnischentwikkelgsteeds urgter. Perarbeidskrachtis namelijkmeergrnd vereist. In dezemededelgwrdtenderzek beschrev naarde ntwikkelg van de bedrijfsgrttestructuur.verband met de leeftijdspbuw vande ber da-rlgseperide. Erisgezcht naar e kwantitatieve bepalg van deaanwezige bedrijfshfd diversegrtteklass der bedrijv de bijbehrdeleeftijdspbuwvande ber dejar1952, Decmbatievan defactr bedrijfsgrtteleeftijdis gm,mdateppervlaktevergrtgvan debedrijvsterkemate wrdt beïnvleddr hetfeit datdeberepsmbiliteitvande bedrijfshfd delandbuwgerg is. Deberepsperidevan e berisnamelijk gemiddeld 35 jaar. Erisnderzchtfjngere berzichp watgrterebedrijv gevestigdhebb, m.a.w.fdezezich richt naarddzaakmper arbeidskrachtegrterebedrijfsppervlakte ter beschikkgte hebb. Verderisgetracht ezichtteverkrijg desnelheid waarmeeverandergnaarleeftijdspbuw bedrijfsgrtte deachter nsliggde 10 à15jarzijnpgetred. Meeralsillustratiewrdt e berekggegev van detestanddie1970zuntstaan, di detrdvan1959 tt1965zich daarnazu vrtzett. Alsresultaat werdgevnd dat hetaantalbedrijfshfd van 1952 tt1965 daaldemet 22.$. Erelatievestijggndergghet aandeelvan dejnger, d.w.z. jnger dan40jaar, nl.vanruim21tt 25 %. Hetaandeelvan de65-jarig uderdaaldevanruim16 ttruim10 % van de degemdejaraanwezigeaantall bedrijfshfd. De leeftijdsklassevan40 tt65jaarsteeg van bijna62 naarruim 64 %. Inabsluteaantall daaldalleleeftijdsklass. Desterkste dalg werdgevnd bij deaantall bedrijvmet ber van 65jaar uder. Deafnemgaantalvndplaatsalle bedrijfsgrtteklass, maar hetsterkstp dekleere bedrijv. Evermdergvan hetaantaljnge bervndplaatsp de bedrijvkleer dan10 ha«p degrterebedrijvnam hetaantaljnger daartegte. Deleeftijdsklassevan40t/m64jaarvertndeevese dalg aantalp de bedrijv kleer dan10 ha e ngeveergelijkblijv

5 - 6 aantalvanaf1959 p degrtere bedrijv. Inttaalvlgdehieruitdatdegemiddeldeleeftijdder ber geleidelijk daalde. Degemiddeldegrtte der bedrijvnamvan1959 tt1962 vr alleleeftijdsklass te, nl.van11,17 tt13,53 ha, d.i.21 %. Vr de jnger bed40. jaaris destijgg hetsterkst, nl. van11,71tt 14,37 ha, d.i. 23 %. Vr deleeftijdsklassevan40-65jaarsteeg de ppervlaktevan11,49 tt13,64 ha, d.i.19 % vrde65-jarig uder van9,25tt10,92 ha, d.i.l8 f. Dejngeregeratiekmtgemiddeldp grterebedrijvvr dan deudere ber. Deverschuivgnaargrtere bedrijv, gezi de leeftijdspbuw der ber, isduidelijkaanwezig, maarverlpt evwellangzaam. Drdezeveranderg blijktdettaleppervlaktecultuurgrndwelke bijjnge bergebruik is, geleidelijktete nem. Ditgaatt kstevan hetaandeel vande65-jarig uder. Demiddgrep (40-65jaar) gebruikte vrijwelcnstantdeel van de ttaalgeleidelijkietsafnemdeppervlaktecultuurgrnd. Detestanddie1970zuntstaan,di detrdvan1959 tt 1965zichzuvrtzett, is vergelekmetdebekdecijfers van1965 de vlgde. Hetaantal bedrijfshfdzu gaan dal van naar degrepjnger dan40jaarzustijg van 25 naar 27 % > De65-jarige uderzud dal vanruim 10 naar 8 %.Degemiddelde bedrijfsgrttezustijgvan13>5 naar14,6 ha. Dejngere bedrijfshfd zud dangemiddeld 15,8 hater beschikkghebb, deleeftijdsgrep van40-65jaar14,4 ha de65_jarig uder11,6 ha. Tsltteisgetrachtigzichtteverkrijg dewijze waarp deverandergdeleeftijdspbuwder ber deperide ttstand kwam. Uitde - uiteraardglbale - uitkmst van dezeramg vlgtdater etempverschilis tuss dezeperid; metnametreedt er detweedeperideesnellere berekdeafvleig uitdehgsteleeftijdsklasse p. Devergrtgvandegemiddeldebedrijfsgrtteblijktzeer langzaamteverlp. Wanneerdeecnmischescialemstandighedniet drastisch van dehuidigezullgaan afwijk,zal degreittgemiddeldgrte bedrijfsppervlakt vrlpignietttstand km. Alle dr bijzndergrijpdemaatregelzu dit kunn wrdgerealiseerd. Naast afvleigsregelg kan dre (sterk) vermderde tetredgtt delandbuw e verbeterg debedrijfsgrttestructuur bewerkstelligd wrd.

6 - 7 INLEIDING pveel bedrijvisdeppervlaktegrnd, gezidehuidige prduktietechniek deecnmischeverhudg,tegergmtt e ratinelebdemprduktiete km. Dekansp e wstgevde explitatie detekmstntbrekdikwijls geheel. Deprduktie-mvangvan e bedrijf kan bijgelijkblijvdeppervlakte,.a. wrd uitgebreiddr hethud van varksfpluimvee. Ditisechternietvriedere bere delmatigmiddelvanwege de hge eis. Indeeersteplaatszijn hiervrvakknis vlddefanciëlemiddel ndig. Deveredelgsprduktie met, gezi de vereistevestergarbeid,pzichzelfrdabelzijn de evtueelmderepbrgst van derest van het bedrijftmstecmpser. In detweedeplaatsvraagtemderneveredelgsprduktie esteedstemdemvangper bedrijfis er, gezi de beperkte ttaleafzetmgelijkhed, p d duurslechtsplaats vr e gergeraantal bedrijv. Deplssgvr ber met weiggrndderichtgvan uitbreidg der veredelgstakkis daardrslechts vr weig bereikbaar. Integdeelzaljuistpvelekleebedrijv de veredelgsprduktieals brn vankmst wegvall. pvelekleebedrijv zal namelijknietver vlddevermg kunn wrd beschikt, waardre uitbreidgvan deveredelgsprduktiietttstand kan km. Deze zull dus uitsluitdpde bdemprduktie zijn aangewez. Demgelijkheidmdetekmstp eppervlaktecultuurgrnd van 8 à10 ha, metalleakkerbuw melkveehuderijmet uitsluitd eig ruwvederprduktie, eredelijk bestaanteverwerv, met uitgeslt wrd geacht. Deecnmische technischeachterstanddientstaanis de rganisatievan delandbuwprduktiedevrm vanvele bedrijv met etegerge bedrijfsmvang,ismedee derrzak van hetachterblijv derkmsstijgg. Hetvraagstukvande - watppervlakte betreft -teklee bedrijvmetprduktierichtgdieaan degrnd zijn gebnd,zal detekmstngnijpder wrd danthansreeds hetgevalis (15, 2^ j6). Vele bedrijv wrdreedsals zgn. emansbedrijvgeëxpliteerd. Eemansbedrijfsverg heeftechter zijn bezwar,vraldemelkveehuderij. Bijvelewerkzaamhedkan m delmatiger werkmettwee man. Dentwikkelgdelandbuw i) Getall tuss haakjes verwijznaar dummers vandeliteratuurlijst.

7 hebbgeleidtt hetzicht datvr eratinelebdemprduktiep eakkerbuwbedrijfmettweearbeidskracht 30tt 60 hacultuurgrnd ndigzalzijn. Degrtteisafhankelijkvan het buwplan het mechanisatiiveau. Vrdemelkveehuderijkan mzegg dat vr e tweemansbedrijf 25 à 50 hagrndndigzalzijn bij40 à 60 melkkei. Hierbijiseaanmerkelijkevariatiemgelijk,afhankelijkvande veedichtheid. Bijgemgdgrndgebruikzal het bedrijf bij dehuidigestand van detechniek 20 tt 40 hagrt metzijn (13,16, 20 27). Staat 1 geeftprctde bedrijfsgrtteverdelg Nederland1965 laatzi datdehuidigesituatieverafwijkt van de hiervrgemde bedrijfsppervlakt. Staat 1.PRCENTUELEVERDELINGDER BEDRIJVEN IN1965NAAR GRTTEIN HA.Landbuwbedrijv van msts 1 ha Grtteklasse 1-5 ha 5-10 ha ha ha ha -^ 50 ha Ttaal Aantalbedrijv _1 ppervlakte cultuurgrnd JL Zumdegrs vr edelmatigbdemgebruik bij bedrijvmet 20 hacultuurgrndtrekk, danvldet, mder dan 20 % van hetaantal bedrijvaan deze vrwaarde. Hetis duidelijkdat wanneer m bvditttweemansbedrijv vrdeakkerbuw- derundveehuderijbedrijv wil km, ditrmeverschuivg de bedrijfsgrttestructuur vereist. Meer dan 80 % van de bedrijvis kleer dan 20 ha had1965 de beschikkgver 58 % van decultuurgrnd. Zu mdezebedrijv willvergrtttmimaal25 ha, danzuerslechtsruimtezijn vr ngeveerde helft van het huidigeaantal. Dkt maan e bedrijfsgrttemetmimaaltweearbeidskracht, danistweederde van het aantal bedrijvzwaargehandicaptzijn ntwikkelgsmgelijkhed heeftplangetermijngezigegunstig perspectief. Everbetergvan de bedrijfsgrttestructuurmetvrnemalijk wrdgezcht e vermdergvan hetaantal bedrijv,gepaard gaande met het beschikbaarstell van decultuurgrndvrandere bedrijv. Dezelaatstevrwaardeis ndzakelijkmdat, di e ber vergaatnaar e niet-agrarisch berep, hetdr hemverlat bedrijf

8 - 9 velegevallalszdanigzu kunn blijv bestaan. In datgeval zuzich hierp weer e (nieuw) bedrijfshfdkunn vestig. Hetmiddelvangemeschappelijke explitatiekange directe verbeterggev, mdat daardralthansaanvankelijkge wijzigg wrdtgebracht deverhudgtuss beschikbarearbeid de ppervlaktegrnd. Degewstepheffg van bedrijvmet dusgepaard gaan metevermderg van hetaantal bedrijfshfd. De vermderg van hetaantal bedrijv wrdtteggewerktdrdat ( gerge mate) nieuwe bedrijv wrdgestichtfdrdatbestaandebedrijv drandere, meestaljngereber wrdvergm. Hetalf niet pheff van e bedrijf wrdt velegevallsterk beïnvleddr deprduktiewijzedelandbuw, die hfdzaakplaatsvdtp gezsbedrijv. E dergelijk bedrijf kan nl.velejar bedrijfsecnmische z metverlies werk tch wrd vrtgezet. De afschrijvg wrd dan vrijwelnietgereserveerdvrnieuwevesterg, maargebruikt vrcnsumptievedeled. Er wrdt weig fgertevan eiggeïnvesteerdvermg berekdgeval van eigdmgepacht vandegrnd gebuw. Vrtsneemt mdikwijls geg met egerge belngvr deeigarbeid. Hierbij kmt ng dat e ber van veertigjaarfuder hetalgeme weig uitwijkmgelijkhednaarandere berep heeft. Vanvakmanals ber wrdt hijngeschlde eandere bedrijfstak. Bvdispeeltsms e rl hetstandsverlies bijvergangvanzelfstandige bernaar e ndergeschiktepsitieergs buitdelandbuw,kalgeeft dit beterekmst. De berepsmbiliteitvan beristtp hed betrekkelijkgerg. Hetemaalgevestigdzijnals bedrijfshfd delandbuwheeftttnutegewnlijk betekddat mzijn geheleactieve peridealslandbuwer werkzaam bleef. Hetgrndgebruikissterk gekppeldaan dezespecifiekekmerk van hét gezsbedrijf. Delvan hetnderzek M kanvelefactr dievled hebbp het verlp dentwikkelgvande bedrijfsgrttestructuur,kwalitatiefaanduid. Degewstestructuurverbeterg is.a.afhankelijk vanerzijds het temp van beëdigg van bedrijv, anderzijds van devraag naar bedrijv, m.a.w. van detevledvan nieuwe (jnge) bedrijfshfd. Daarbijspel detekmstverwachtgdiedezich vestigde ber heeftmtrtdemgelijkheidmp erelatiefkleeppervlakte

9 10 grndekmte behal, e belangrijke rl. Erise temd zichtdatdelandbuwprduktieegrtereppervlaktecultuurgrnd per manvereistdan vrgaandedecniagebruikelijkis geweest. Devraag detzich nu vrf begnde berzich naar deze situatiericht, m.a.w.fzijzich mder dan vrhevestigp dekleebedrijv. Tevsisdevraag van belang welktemp wijziggdeaantallzijnpgetredf hierveranderg zijn tecnstater welkezich daastetekmstwaarschijnlijk zull vrtzett. In verbandhiermeeis hetvlgdegezchtnaar e kwantitatievebeschrijvg van deverdelg der bedrijfsgrtt de bijbehrdeleeftijdspbuwder ber. Erisgetrachtdentwikkelgda-rlgseperidete bepal, vrzver het statistischemateriaal dittelaat. Hiervr heeft m gegevsndigver deleeftijdspbuwvande bedrijfshfd delandbuw de ppervlaktegrnddieiedereleeftijdsklasseter beschikkghad de diversejar. mtrtdeleeftijdwaarp Nederlandde bedrijfshfdzich vestig,zijn dr het Landbuw-EcnmischInstituut e 70-tal gemetgegevsverzameld (1, 2, 3 4).Uitdezesteekprev blijkt datdegemiddeldevestiggsleeftijd mstreeks31jaar is. Vlgsdegemdebrnnligtgemiddelddeleeftijdwaarpe ber zijn werkals bedrijfshfd beëdigt, tuss 64 69jaar. Zijn perideals bedrijfshfdbedraagtgemiddeld35jaar. Gegevsvan deze aardveralle bedrijfshfd delandbuw Nederland,zijn niet beschikbaar. Uitkelelandelijketellgzijn deaantall bedrijfshfdpergrtteklasseder bedrijv,gedeeldnaarleeftijdsklasse bekd. Het betreftdetellg vandejar1952, p grnd hiervanisezichtteverkrijg desnelheidwaarmee verandergnaarleeftijd bedrijfsgrttedeachternsliggde 10 à15jarzijnpgetred. Met hetndigevrbehudkan m dan -ceterisparibus- eglbaleschattgmak he daastetekmst - tt hetverlp vandeleeftijdspbuwde bedrijfsgrttezal zijn. De bdigdegegevszijn nietallerechtstreeksuitde beschikbarestatistiekaftelez. Dedelg der bedrijfsgrtteklasszijn vrdediversejardepublikatiesvanpevlgdetellg nietsteedsgelijkgehud. Bvdiis dedelg leef-

10 11 - tijdsklass van de bedrijfsnfd telksverschilld. Vrtsis de delgleeftijdsklassvan1952 naastdettaleaantallper bedrijfsgrtteklasse,alle prctgepubliceerd. Hierdr werd eaantalaanvullde berekg smsschattg ndzakelijk. Hetnderzekis beperkttt bedrijfshfd methfdberep landbuwer met meer dan 1 ha cultuurgrnd. Tubuwers, landarbeiders niet-agrarischegrndgebruikers (tezam ngeveer10 % van de cultuurgrndgebruikd)zijn buit beschuwggelat.

11 -12 I. BEREKENING VAN DE AANTALLEN BEDRIJFSHPDEN IN DE LANDBUWIN 1952, 1959 EN1965 NAARLEEFTIJD EN BEDRIJFSGRTTE m e kwantitatiefzicht de hiervrgemdeverschijnsel, met namede leeftijdspbuwder bertezam met de verdelg ver de grtteklass der bedrijv, te verkrijg,zijn e aantal berekg uitgeverd. m de testand verschillde jarte vergelijk, mettelksdezelfdedelg wrd gebruikt. Dedelg Indi wij de aantall bedrijfshfd met hfdberep landbuwer 1952, ^5 - dejar waarvrdezegegevs dr het Ctraal Bureauvr de Statistiekzijngepubliceerd (31t/m 35) - beschuw, dan blijktde- delg der leeftijdsgrepals vlgt te zijn: Staat 2. INDELINGDERLEEFTIJDSKLASSEN jnger dan 40 jaar jaar jaar 65 jaar uder I965 Gemeschappelijk jnger dan 30 jaar jnger dan 25 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65 jaar uder 65 jaar uder jnger dan 40 jaar jaar 65 jaar uder m tt vergelijkbare uitkmst vr de drie jar te km, met wij dus gebruik mak van e delg slechts drie leeftijdsklass die de beschuwde jar gemeschappelijk zijn te nderscheid. Staat3. INDELINGVAN DE GRTTEKLASSENDER BEDRIJVEN I965 Gemeschappelijk < 1 ha 1-5 ha 5-10 ha ha ha 30 ha meer < 1 ha 1-5 ha 5-10 ha ha ha ha 50 ha meer < 1 ha 1-3 ha 3-5 ha 1-5 ha 5-10 ha I-15 ha ha ha ha 50 ha meer 1-5 ha 5-10 ha ha ha 30 ha meer Taanzi van de delgnaar bedrijfsgrttetredk verschillp. Indi wij de landbuwbedrijv met ppervlakt kleer dan 1 ha buit beschuwglat, dan blijv er hfdzaakvijf gemeschappelijkegrtteklassverzals uit bvstaande staat 3 blijkt.

12 -13 - Degegevs Vr 1952zijngegevsmtrt hetaantal bedrijfshfd de landbuw.gepubliceerdde "Statistiekvandeland-tubuw1952" (31, blz. 88). Hierstaandettalper bedrijfsgrtte de verdelgdaarvanverdeleeftijdsklassprct. Uitdeze perctages hetttaleaantal vandedesbetreffdebedrijfshfd zijn deaantallperleeftijdsgrepte berek, waarbijgerge afrndgsverschillkunnptred. Deverekmstigecijfersvr1959zijnnmiddellijkafte lez uit detabel 3 "Landbuwtellg i960", deel 2 (34, blz. 34). Hetaantal bedrijfshfd1965*verdeeldnaarleeftijd bedrijfsgrtte,is niet uitdepublikaties bekd.v/el is deverdelg der bedrijvnaarppervlaktecultuurgrndgepubliceerd (34, blz. 35)«Deverdelgvanegedeeltevan hetaantal bedrijfshfd - namelijk van devastemannelijkebedrijfshfd, diett hetp het bedrijfgevestigdegez behr -is. echter welnaarleeftijd bedrijf sgrttegepubliceerd (35.» blz. 88). Indi wijdeze (uit verschilldepublikatie afkmstige) gegevsnaastelkaarzett (staat 4), danvalthetp dat hetaantal bedrijv kleer dan10 hectargrteris dan hetaantalvan de hier bedelde bedrijfshfd. pdeze bedrijvzull dus de.meestevruwelijke (weduw?) niet-vastebedrijfshfdvrkm. Bij degrtere bedrijv kwam daartegmeervastemanlijkebedrijfshfddan bedrijv vr. Daarbij kmte meerhfdigeleidg (brers, firma, e.d.) uiteraard meer vr. Erzijn.ca vruwelijkebedrijfshfd, ca. 600 betaaldevaste ca. 900tijdelijkevreemde bedrijfshfd. Staat 4. AANTALBEDRIJVENENVASTEMANLIJKEBEDRIJFSHFDEN (GEZINSLEDEN)IN I965NAAR BEDRIJFSGRTTE Bedrijfsgrtte 1-5 ha 5-10 ha ha ha ha 50 ha meer Aantal bedrijv ^ Aantalmanlijke bedrijfshfd Ttaal

13 -14- Hetttaleaantal bedrijfshfd -zwelmanlijke alsvruwlijke vaste vreemde - wijktweigaf van hetttaleaantal bedrijv, zdatvr dehier begderamg devernderstellgvan êên hfdper bedrijfkan wrdgehanteerd. Vrderamgvan hetaantal bedrijfshfdper leeftijds- grtteklassegaan wij nu uit van hetaantal bedrijv de leeftijdsverdelgpergrtteklassevandevastemanlijkebedrijfshfd (gezsled). Delaatstgemdecategriemvatttaalmeer dan 96prctvan hetttaleaantal bedrijfshfd met hfdberep landbuwer. Deramggeschieddedrpergrtteklassehetaantal bedrijvte verdel deverhudgvan deleeftijd derrelevantevaste manlijke bedrijfshfd. De uitkmst van deze berekg naar leeftijds- grtteklasse dejar1952, *zijn bijlage 1 vermeld figuur 1 weergegev.

14 -15- z LU " LU UL UJ Ui 2 cc z < LU z z UJcc z < p ce ^ feû- 1 r I 1 1 r_ r! 1 m (» a> m u> ) (M» a> X) D c ai 1 ( i_ -n ^» U3 1 U. H- _!2»- < z Ui g < _» u. < Z» \z cc < ui < m > LL UI LD l 1 CM -C 1 L 1 1 I CN CS D 1 1 c CN 1, L j 1 L i r- <u 1 E 1 e <D -C c ïn» n >»» C a» e» c z Ui U. Ui Ui CC < r I I 10 r^cn vn T ) XJ 3 r ai i_ 10 z Ui U. X m u. j ui i CC a Ui cc m c -I u. z < 12 cc a < LU < m ) il r- l f 1 C CM T- 1 JC i L i *>* C CM *- -C CN i r C 1, CM * jz Y~ 1 c 1 CM ' V 1 1 «_ <u ~ ai Ê c c e* cn cn t CS T 10 cn tm m u *""~* >* t i_ " "1 c & r

15 16 II. DEPPERVLAKTENCULTUURGRNDPER BEDRIJFSHFDPER BEDRIJFSGRTTE- ENLEEFTIJDSKLASSE In hetvrgaandeis deverdelgderaantall bedrijfsnfd naarleeftijddenderscheidgrtteklassder bedrijv bepaald. Er wrdtnuvernderstelddatdegemiddeldebedrijfsgrtteper klasse nafhankelijkis vandeleeftijdvan dedesbetreffde ber. De ppervlaktecultuurgrndgebruik bijlandbuwersis dan bnelke grtteklasseevredigmet deaantall bedrijfshfdnaarleeftijd verdeeld. Dettaleppervlaktcultuurgrndpergrtteklasse zijn uit destatistiek bekd (34 35).Deverekmstige gegevsvr1952zijn drterplatieberekd uitdegepubliceerdecijfersvr (32, blz. 107). Hetresultaatvandeze berekgis bijlage 2 weergegev. Vr1952 mest, wegs hetnietafznderlijk bekdzijn vande aantall bedrijfshfddegrtteklasse30-50 ha,alsgrtste klassedievan 30 ha meer wrd gm. Inprctisdeverdelgperjaar vandecultuurgrndvlgs deze berekgnderstaandestaat 5 weergegev grafisch figuur 3. Hieruit blijktdat ttaal degrtteklassvan mder dan10 hectarprctueelvrtdurd p e kleerdeel van de cultuurgrndbeslaglegg. Hetmgekeerdeis hetgeval de anderegrtteklassmet uitzndergvan dievan50 hectar meer, dietuss nge dalgperctage vertnde. Staat 5. PPERVLAKTEN CULTUURGRND INPRCENTENVANHET TTAALPERJAARNAAR GRTTE- EN LEEFTIJDSKLASSE Bedrijfsgrtte 1-5 ha 5-10 ha ha ha ha 50 ha meer Ttaal ,9 21,0 31,6 17,3 1^,9 7,3 Ttaal ,5 20,3 34,9 17,6 15,0 6, Jnger ,8 1,4 16,9 5,0 36,8 7,0 19,1 4,0 15,7'! f 5,3 7,7 22,7 dan 40 jaar ,9 5,1 8,8 4,1 3,5 1,5 23, ,6 4,2 10,4 4,9 4,2 ' 2,3 / 26, ,6 13,0 20,2 11,2 )!14,5 63, jaar ,3 12,6 22,3 11,7 10,1 4,6 64, jaar uder ,4 1,9 10,9 3,0 23,6 4,4 12,8 2,1 10,2 ) 4,9 64,8 13, ,3 2,6 3,8 1,8 1,4 0,6 11, ,8 1,8 2,9 1,4 1,2 0,6 8,6 Bij denderscheidleeftijdsklassis eves e verschuivg waarte nem. Hetperctage van decultuurgrndgebruikbijde jngsteklassamvrtdurdte. Ditggt kstevan hetaandeel

16 17 van deudsteklasse van 65jaar uder. Demiddklassevertnde kestijgdperctage, maardezetemg wasveel kleer dan bij deklassejnger dan40 jaar. Hetperctagecultuurgrndvr bedrijv kleer dan10 hectar daalde bij dejngsteklassevrtdurd,terwijldat bij10 tt 20 hectarsteeg. Vandegrtere bedrijvnam het berekdeaandeel decultuurgrndv66r1959 niet te. In dezesjar daarnasteeg het van 9 ttruim11prct van hetttale areaal. Deleeftijdsklassevan 40-64jaarvertnt hfdzaak ezelfde beeld:afnemgvan hetperctagett10 hectar stijggbij degrtere bedrijv. Bij de bedrijvgrter danj50 hectar was dezetemg van1952 tt1959k hiervrijwelnietaanwezig, maar daarna wel. Vandeleeftijdsklassevan 65jaar uder blijkde perctages van decultuurgrndallegrtteklassvrtdurdtezijn gedaald. Dezedalg wasgerger bijdegrtereklass der bedrijv. Bij dekleste bedrijvnamhetperctage decultuurgrndaf met 60 fa bij degrtsteslechts mete 20 %. Degemiddeldebedrijfsgrttevertndevlgsdeze uitgeverde berekgalleleeftijdsklassestijgde tdtie. Dit blijkt uitnderstaandestaat6. Staat 6. GEMIDDELDE PPERVLAKTE IN HA PER BEDRIJFSHFD NAAR LEEFTIJDSKLASSE Leeftijd Jngerdan 40jaar Jaar 65jaar uder Ttaal 11,71 11,49 9,25 11,17 12,66 12,54 10,08 12,22 14,37 13,64 10,92 13,53 Stijgg sds % 19 % 18 % 21 % In dezeuitkmst weerspiegelzich uiteraardde hiervr gevnd uitkmstmtrtdeveranderg deaantall bedrijfshfd. Dezezijn hierechtergewg met degemiddelde bedrijfsgrtt, waardrezicht wrdtverkreg het belangvr deverdelg van de cultuurgrnd. Vlgsstaat 5is deklasseder 40- tt 64-jarigsteedsde belangrijkstemet bijnatweederdevan decultuurgrnd, waarbijrekgmet wrdgehud datdezegrepk hetgrtste aantaljaargang mvat. Dejngste klassekreeg delp derjar de beschikkgver egrter deel van de beschikbarecultuurgrnd, vrnamelijkdrdatzijzich telks weerpgrtere bedrijv bleek te bevd. In deudsteleeftijdsklassedet hetverlat der be-

17 -18 Fig.3.BEREKENDE VERDELING DER PPERVLAKTEN CULTUURGRND NAAR BEDRUFSGRTTE EN LEEFTIJD VAN HET BEDRIJFSHFD IN PRCENTEN VAN HET TTALE AREAAL PER JAAR % 60 50ha meer ha j meer / '' / i f f i *, / ha \ meer.vu \ \ \ \ *" -« jngerdan 40jr jaar aar uder

18 19 drijvvralhetareaalvandeklee bedrijvsterk vermder. p degrte bedrijv kansms eud wrdde berzich gemakkelijkerhandhav dr eaanzilijkdeel van heteiglijkelandbuwwerkaananderverte lat.

19 -20 - III. VERANDERINGENIN DE AANTALLEN BEDRIJFSHFDENEN DEGEMIDDELDE PPERVLAKTEN DER BEDRIJVEN; GEMIDDELDPERJAAR Deverandergvan hetaantalbedrijfshfdperperidegeeft slechtseglbaledruk van het verlp. Drdat dehier beschuwdeperidnietevlangzijn, kunnzijnderlgnietznder meer wrd vergelek. Daarvris hetndzakelijkdegemiddelde wijziggperjaarte berek. Hetevudigstis ditte d dr tevernderstelldat hetverschiltusselkpaarpevlgde jargedurdede beschuwdeperide prctgelijkis geblev. Indi ditperctagevreperide bekd is, kan het wrdgebruikt - dr hetcnstantte hud -m eschattgvan de bedrijfsgrttestructuur dabijetekmstte mak. Ditis hiernder, bij wijzevan vrbeeld,gedaan vr dekrteperidett1970- Verandergvan hetaantal bedrijfshfdprct Hetaantalbedrijfshfdvermderde ttaal bij de bedrijv kleerdan10 hectar,zwelgedurdedeeersteperidevan zevjar van1952 tt met1959 (I) als dezesjarigeperide van1959 tt met1965 (il). De prct uitgedrukteafnemg is perideiiaanmerkelijk sterker dandeperidei,zals uit staat 7 blijkt. Degrtere bedrijvvertndaantalver het algemee temg. E uitzndergvrmdde bedrijv van 30 hectar meerdeperidei. Staat 7.PRCENTUELETTALE VERANDERINGENVANHET AANTALBEDRIJFSHFDEN GEDU RENDEDE PERIDEN (1) (11)NAAR LEEFTIJDEN BE- DRIJFSGRTTE 1-5 ha 5-10ha ha ha ha 50 ha meer _ Vanhet tt. I I - ' -10 Tt aal II -3^ a}' 1-13 Jnger dan 4üjaar I II )}-6 H\w) jaar II T }(-2)} In dezeperidenderggbvdi degrtteklassevan 20 tt3>0hectar vrijwelge veranderg. In hettweedetijdvakvertndk dezeklasstemg. Hetgeheelresulteerde eprctueelaf- 65 jaar uder II :$' * -33

20 -21 - nem van hetttaleaantal beidetijdvakk. Dit wask het geval vr dettal van deafznderlijke leeftijdsklass. Dedalg dejngstetweeklasszijn bijna helemaalgecnctreerd de grtteklass derklee bedrijv, d.w.z. kleer dan10 hectar. E uitzndergvrm deeersteperide de bedrijvgrter dan 30 hectar deleeftijdsklasse jnger dan 40jaar dievr1959 k ngaantal vermderd. In deleeftijdsgrepvan 65jaar uder tred bijalle grtteklass belangrijkedalg p. Deze war hetsterkst bijde kleere bedrijv. Deprctueleafnemg van hetaantal was peride IIsterker danperide I vrallegrtteklass. Veranderg eperidekmtttstanddr deveranderg van jaarpjaar.v/ij berek degemiddeldeverandergperjaar prct stell deze p %.Hetaantal bedrijfshfd 1959 ( a cq) isgelijkaan (1 +0,0p ) keer datvan1952 (a ).Dus a = (1 +0,0p ) a m. Zijn nu -zals hier -a,- 0 a rn bekd, danisp., te berek pverekmstigemanierispp vrperide IIte berek uitag,- = (1 + 0,0p 2 ) 6 a 59. Deze berekdegemiddeldejaarlijkseverandergprct hebbnatuurlijkhetzelfdetekals dettaleveranderg de beschuwdeperide. Zijzijnper leeftijds- grtteklasse weergegevstaat 8. 7 Staat 8.BEMIDDELDEJAARLIJKSEVERANDERING INPRCENTEN VANHET AANTAL BEDRIJPS- HPDEN Ttaal Jnger dan 40 jaar Bedrijfsgrtte jaar 65 jaar uder I II I II I II I II 1-5 ha 5-10 ha ha ha ha 50 ha meer -6,1-1,1 +1,4 0 l -0,1+ -6,7-5,9 +0,3 +0,8 +0,1 +1,3-7,1-0,5 +3,4 +0,3 -,9-6,2-4,0 +2,3 +2,6 +2,3 +6,2-5, ,4 +0,3 1+0,1-6,2-3,1 +0,2 +0,9-0,3 1-0 j -6,5-2,5-2,0-2,5 >-5,3-8,6-6,3-5,3-4,6-3,3-7,8 Van het tt. -1,6-2,2-0,7-0,9-1,3-2,0-4,0-6,6 Vrtzettg tt 1970 Hetis nietteverwacht datdemstandigheddiegeleid hebbtt hetntstaan van dehuidige bedrijfsgrttestructuurde leeftijdspbuw vande bedrijfshfd, p krtetermijn drastischeverarde-

21 22 rgzullptred. Ditgeeftnsdemgelijkheid mvere krteperideeglbaleschattgtemakvande bedrijfsgrttestructuur, bijvrbeeldtt Hiertewrd deverandergvan hetaantal bedrijfshfd ( prct) delpderjarals basis vr de berekg gm, waarbij vervlgs wrdtvernderstelddatdegemiddeldejaarlijkseverandergdeeerstejar na1965 gelijk blijvaan de gemiddeldejaarlijkseveranderg van1959 tt19^5» Vr1970 wrd dan deaantall bedrijfshfdper leeftijds- grtteklasse geschatdr.iederaantal a^ uit1965tevermigvuldigmet (1 +0,0p ). Hieris p hetvr hetdesbetreffde aantal gevndgreiperctageuit nderdezevernderstellg vd wijals - natuurlijkgrve - badergvr1970aantall eprctueleverdelgdaarvanalsvermeldstaat9- Staat9-BEREKENDEAANTALLEN LANDBUWBEDRIJFSHFDEN EN PRCENTUELEVERDELING IN TALLEN Tt aal jngerdan kjaar jaar 65jaar uder aantal % aantal % aantal % aantal % 1-5 ha 5-10ha ha ha ha 50ha meer ^ H * Ttaal Uiteraardgevdezeuitkmstgeaanleidgttpmerkg die andersluid dandiever deperide 1959 tt1965. Detdszyn namelijkalslgaritmischetrdsvrtgezet (25). Hetiszeer wel mgelijkdatdeafnemgvan dekleebedrijvtt1970sterkerzal zijn dan de berekde. Ditgeldt het bijzndervr deudere bedrijfshfd,nder meerndervledvan het ntwikkelgs- Sanergsfnds, dateerstdelaatstejar vr196.5 pgang kwam. He grtdezevledzalzijn,isniet bij badergteschatt. Bij degrterebedrijvzalditslechts bij uitzndergvanvledzijn, wegs de vrwaard van het fnds t aanzi van het maxirnumkm het verled. Deze kmsgrs is m.i.v. 1 januari 1968 verhgd tt ƒ 00. De uitkerg zijn, afhankelijk van de leeftijd de bedrijfsmvang, gewaardeerd vlgs e bepaald puntstelsel. i

22 23 - Inttaalzi wij hetvlgdeverlp: Staat 10. AANTALLANDBUWBEDRIJFSHFDEN EN DE PRCENTUELEVERDELINGDAARVAN SINDS (1970) Ttaal aantal 1952= ( ) (72) Jnger dan 40jaar 21,7 % 23,0 % 25,0 % (27) % Verdelgnaar leeftijd 40-64jaar 61,7 % 63,0 % 64,5 % (65) % 65jaar uder 16,6 % 14,0 % 10,5 $ (8) % Vlgsdezeuitkmstdaalde hetaantal bedrijfshfd van 1952 tt1965 met 22 %.Hetaandeel van dejnger - d.w.z. jnger dan40jaar -steeg dezelfdetijdtte kwart van het1965 aanwezigeaantal. Dat van deudst - van msts 65jaar - daalde van ezesde.ttruimetidedeel van hetmiddelsvermderde ttaleaantal. Demiddgrepdaaldeiets mdersnelaantal dan hetttaal,zdat haarperctagegergematesteeg. De gemiddeldeleeftijddaaldevrnamelijkdr desterkevermdergvan de hgsteleeftijdsklasse, waardrdejngsteklasserelatiefgrter werd. Verdelgvan deppervlakt kmtrt deteverwachtverdelgvandeppervlakt landbuwgrnd197isgetrachtigzichtte verkrijg,nder vrv/aarde dat hetgemiddeldeverlp uit wrdt vrtgezet. Wij hebb degemiddeldebedrijfsgrtteper bedrijfshfd,evalsbjj deaantall bedrijfshfd 1970 berekddrlgarithmische vrtzettg (23) van degreigedurdedeperide per grtteklasseder bedrijv. E berekgpgrndvan e leaire vrtzettgleidtttvrijwelhetzelfderesultaat. Vermigvuldigg van deaantall bedrijfshfd per bedrijfsgrtteklassemet het daarvr berekdegemiddeldeaantal hectar ptellggeeft het areaal dat hierdr beslagwrdtgm. Instaat11zijn de uitkmst van deze berekgprct weergegev. Dr delgis tsltte deverschillde jar de gemiddeldebedrijfsgrtte per bedrijfshfd berekd. Hieruit blijktdeze gemiddeldegrtte1970ttaalp31 % grter dan1952 te wrd geschat. Vrdeleeftijd bed40jaar was ditperctage grter (36 f) vr deleeftijdsklass40-64jaar 65jaar uder lager dan hetgemiddelde (26 $).

23 Staat 11. PRCENTUELE VERDELING VAN HET TTALE LANDBUWAREAAL IN 1970 NAAR BEDRIJFS- GRTTE EN LEEFTIJD VAN DE BEREN ppervlakte per bedrijf Ttaal Jnger dan 40 jaar Leeftijdsklasse j aar 65 jaar uder 1-5 ha 5-10 ha ha ha ha 50 ha meer 2,7 14,5 38,2 19,8 16,0 8,8,5 3,5 11,8 5,7 4,7 3,2 1,7 9,6 24,2 13,0 10,3 5,1 0,5 1,4 2,2 1,1 1,0 0,5 Ttaal,0 29,4 63,9 6,7 Gemiddelde ppervlakte ha (I97) (14,60) (131) (15,79) (136) (14,42) 13,64 12,54 11,42 (126) ( ) (126) 118 1C9 Uitde berekg vandit* vrigehfdstukk blijkt weldat dejngeregeratie bergemiddeld - watppervlaktegrnd betreft - pgrtere bedrijvvrkmtdandeudere ber. Maartevs blijkt hieruit datdeverschuivgnaargrtere bedrijvslechtslangzaam verlptvergelek bij wat m bijdehuidigetechnischeecnmische ntwikkelgwselijkacht. Hetemaalgevestigdzijn alslandbuwer betektvr hetmerdeelder berdatzij verder hun bestaan delandbuw blijvzek gewnlijk behud. Everbetergvan de bedrijfsgrttestructuur ndervledvan deleeftijdspbuwder beris duidelijkaanwezig, maardeactieve peride vane ber kangemiddeldgesteldwrdpj55 jaar,zdatde verschuivgelangeperide verg. Naastafvleigsregelg (0.- S.-fnds) kan dre (sterk) vermderdetetredgttdelandbuweveseverbeterg de bedrijfsgrttestructuurbewerkstelligd wrd. Devergrtgvandegemiddeldebedrijfsgrtteblijktzeer langzaamte verlp. Wanneerdeecnmischescialemstandighed niet drastisch van dehuidigezull gaanafwijk,zal degreitt gemiddeldgrte bedrijv -zalsdelaatstetijd.welalste verwacht wrdtgemd (10,11)- nietttstandkm. Alle dr bijzndergrijpdemaatregelzu ditkunnv/rd gerealiseerd. Naastdeze.landelijke uitkmstzudkreginaleuitkmst van belangzijn. Deverhudg deverschillde gebied - b.v. zandgrnd,zeekleigebied,e.d. -zull uiteraarduitelp.

24 -25 - IV. DRSTRMING VAN DEAANTALLEN BEDRIJFSHFDEN DR DELEEFTIJDSKLASSEN Deveranderg deaantall bedrijfshfdperleeftijdsklasse kunnntstaan drverschillderzak. Namelijkdruder wrd daarmbeëdig van het bedrijf, drverlijd drvernem f.beëdig van e bedrijfp e leeftijd dedesbetreffdeklasse. Bvditred ngverandergpdrsplitsgfsamvegg van bedrijv hetstichtvane nieuw bedrijf. Hetuder wrd heeftttgevlg dat e grep bedrijfshfddendergrsvan de vlgdehgereleeftijdsklasse verschrijdt. Dezeklasseemt daardr te. Aandeandere kantneemt dejngereklassemdezered af. Deze wrdtechteranderzijdsvergrt dr dieg die uit devrgaande jngereklassekm,.fdiezichpdedesbetreffdeleeftijd vestigals bedrijfshfd. Vernderstellg mdegrttevan devledpdeaantall de beschuwde peridteschatt,.staannsslechts deaanwezigeaantall drie jarter beschikkg. Vrde berekgzijn nueaantal vernderstellg gemaakt. Teersteisvernderstelddat deleeftijdspbuwvande bedrijfshfddeklasse40 tt 64jaargelijkis aan die van demann geheelnederland1952 respectievelijk Vr deklasse van 65 jaar uderis deverdelgvan 65 tt 75jaar gm. Hierbij is vernderstelddat hetaantal bedrijfshfduder dan 75jaarte verwaarlz valt. Hetzunjuistzijnke dergelijkeverdelg nderde40jaartevernderstell. nder de ber van ngge40jaar km namelijkdejnger - b.v. vanaf20jaar -relatiefveelmder vr dan degehelemannelijkebevlkgvan dieleeftijdsgrep. In detweedeplaatsisvernderstelddat hetverlijd plaatsvdt vlgsdevrde beschuwdeperidgepubliceerdesterftetafels van het Ctraal BureauvrdeStatistiek (37, 38 39). E berekg vandesterftepergrepisalle mgelijkals de leeftijdsverdelgbekd is. Daarmeeis e nieuweleeftijdsverdelgaan het edevan deperidete berek. Daaruitvlgt dan heveelermiddelsnaareudereklassemetzijnvergegaan. Verderis dank e ramg van demiddelspgetredsterfteverkreg. Dr cmbatie vandeze uitkmst deaan hetede van deperideaanwezige

25 26 bedrijfshfdis hetaantaldatndertussdelandbuw bij het lev heeftverlat,te berek. Deberekg Drdaterdejar1952, telksverschillde leeftijdsklasszijn gepubliceerd,is hetnietmgelijksteeds dezelfde klasstevergelijk (ziestaat 2). Van knd vier klass wrdvergelek van maar drie De berekg begn wij metdeudsteleeftijdsklassevan 65jaar uder. Vande31700 daaraanwezigebedrijfshfd 1952zijn ervlgs desterftetafels vr manntt1959 ttaal 8200verled. Vrtszijn er20700 uit deklassevan40-64jaar middelsuder dan 64jaargewrd. Hieruitzu1959 eaantal van =44200 vlg. Er war 1959 aanwezig 23900, dusmeterndertuss =20300bedrijfshfd bij lev delandbuw hebb verlatfgemiddeld 2900perjaar. Hiervanzijn er enbekdaantaldiemiddels65jaar.geweestzudzijn, maar diereedseerder delandbuw hadd verlat. Hetzullechter hfdzaakuder zijn. Vrdejngeregrep van50tt 64jaar lptde berekgals vlgt: In1952 war er Uitdejngereklassekwamer erverled 6l00tt1959. Naardeudereklassegg Hieruitvlgte berekd aantal van = In1959 war dezeklasseaanwezig66800,zdat er =8200 detusstijddelandbuwhebb verlatfgemiddeld 1200 per jaar. Deklassevan40 tt49jaargeeftals uitkmst het vlgde: Aanwezig1952: Afvleignaar deudereklasse32400 sterfte Ditzuresulter = Er war 1959aanwezig40950,zdat er uitdejngereklasse (afgezi van e cmpsatievr uittredg uitdelandbuw) =26200 metzijn bijgekm. Nch hetaantal uitgetred, nch het aantalnieuweber tuss40 50jaaris bekd,zdatde berekde tevervanuitdejngereklassee mimummet zijn. Dit heeftvrdejngsteklassedevlgdecnsequties: Er isslechtsemimumbekdvrdeafvleignaardeudereklasse (40-49 jaar). Bvdiis desterftiet bekdevmals het

26 27 - verlat vandelandbuw. Er kanp dezemanierdusalle e mimum vrdetredeals bedrijfshfd delandbuwvandezejngstegrep v/rd gevnd. Er war1952dezeleeftijdsklasse aanwezig41300; mimumafver Bijverwaarlzgvansterfte uittredguitdelandbuwzudermaximaalverblijv =15. In1959 war erechter 39400,zdatermsts =24-300jnger de landbuwmetzijngekm. Ditkmtgemiddeldp msts3300 per De uitkmstzijnsamgevatnderstaande staat 12, Staat 12. VERLP VAN HET AANTAL BEDRIJFSHPDEN VAN j Jnger dan 4-0 jaar jaar jaar Aanwezig 1952 Temg uit jngere klasse verled tt vergang naar udereklasse Aanwezig 1959 Berekde uittredg Idemgemiddeld perjaar Uittredg prctvan aanwezig ^300 (m.) (m.) (m.) (m.) I ,3 65 jaar uder , 0 Figuur 4geeftalsstrmdiagramhetverlpvan deaantall bedrijfshfd weer-tall. Iniedereleeftijdsklasse zijn naast deaantallaan het beg ede vandeperidetevsdepgetred veranderg weergegev. Defiguurisvanlksnaarrechtste lez; verticaalstaan deaantall weergegevdie hetnderaan vermelde jaaraanwezig war. Bvaanzijn deaantall bedrijfsnfd vermeld die wegs hunleeftijdnaardevlgdeklassevergaan. Daar bedgaandestrmnderaan defiguurstelldeaantallverled uitdeleeftijdsklass vr. Vrdejngsteklasse.is hiervrge ramgte mak, waarschijnlijkis ditaantalgerg. Bvdizijn deaantall weergegevdiedelandbuwverliet de beschuwde peride. Dezelaatstezijnaande bvzijde afgebeelddrdaar bvgaandestrm. Zals hiervris uitegezet,zijn dezevr de jngstetwee klass niet bekd. Ditis figuur 4aangeduiddr enderbrk lijn.

27 -28- ui i at CM z CD z < I UJ z UJ a u. X U) U. cc UJ m z UJ z < < UJ < > a: t- tn 0 "» > LL CM» XJ c cv ( c CD t 10 J. \ CM C D ( CM» >^ (D I cr> tn "T ~\ cn r CM CM ( CM -\ cn i CP CM r c c CM 00 tn c CM II l 1 c " i_ ' CU ) c

28 : I965 Drdietgelijkeklasse-delg kndvrde vergelijkg van1965 met1959 maar drieleeftijdsklasswrd nderscheid. Bvdihebb wijdeaantall bedrijfshfd1965 gedeeltelijk metschatt (zie blz. 14). Ditmaaktde uitkmstnatuurlijk ngmeerglbaal. Uithetfeitdat er numaardrieklasszijn, vlgt datalle vr deudsteeramg van het uittred,anders dan drverlijd, kan wrd gemaakt. Demethdevan berekgis dezelfdeals vr ^ Wij begnv/eer metdeudste klasse. In1959mvattedeze23900 bedrijfshfd. Dezevermeerderdmet17500 uitdejngere klasse. Er verleder62 er blek1965 ng15700 aanwezigtezijn. Hieruitvlgt dat erpanderewijze uitdelandbuwverdw: =19300 bedrijfshfdvan 65jaar uder. Ditzijn er dusgemiddeld3220per jaar. Indi wij nup dezelfdemanierte werkgaanals hiervr, dan vermderdehetaantal40-64-jarig van t.w.i780 - met 7 wegsverlijd wegsvergangnaar deudste klasse. Ditzu dus1965 resulter eaantalvan = 833bedrijfshfd. - Erwareer 1965 vlgsnzeschattg Dusmet er msts =12400 uitdejngsteklassezijn gekm. Hierbijisdus weerdenbekdeafvleiguitdelandbuw uitdezeleeftijdsklassebuit beschuwggeblev. Vrdejngsteklassemet wij wedermdesterfte - dieverigsgergzalzijn - verwaarlz. In1959 warer bedrijfshfdjnger dan40 jaar. Vlgsbvstaande wasdeafvleig naardeudereklassemimaal 12400, duszuder t hgste = geblevzijndi eranderzijdsgetemg was. Hetwerkelijke aantal1965 was 37300,zdatermsts =10300 bijzijngekm; ditisgemiddeld 1700 perjaar. Dezeuitkmstzijn weergegevfiguur 5 diep dezelfde manieralsstrmdiagramisgecnstrueerd alsfiguur4. Deglbaleuitkmst vandezeberekglat everschil zi aantalbeëdiggals bedrijfshfd dehgsteleeftijdsklasse, Indeeersteperide was ditgemiddeld2900perjaar 1959 tt1965 gemiddeld3220. In heteerstetijdvakviel de verg van dealgemeuderdmswetdie het veleuder fancieel

29 -30- Ui m 10 m Z m z < UJ z UJ lx. X u. er ui m z LU z < < LU Q Z z 2: er i : * c " 3 c CU c -i r -S c >» c r c r- t m - TD a* ) c

30 31 - mgelijkmaaktehet werkte beëdig. Dezevled, werkteuiteraard na1959 dr. In detweede hier beschuwde peridekwambvdi het ntwikkelgs- Sanergsfnds werkg, dat weeranderstaat stelde met berpte hud. Staat 13. VERLP VANHET AANTAL BEDRIJFSHPDENVAN 1959TT19^5 Jnger dan 40jaar jaar 65jaar uder^ Aanwezig In1959 Temg uit dejngereklasse verledtt vergangnaar deudereklasse Aanwezig 1965 Berekde uittredg (7- Idem gemiddeld per jaar Uittredg prctvanaanwezig (m.) ) I (m.) II32 I I I ,7 Anderzijds was het berekdemimumaantal begndeber jnger dan 40jaardeperide vlddem hetaantal beëdigg druder van 65jaar uderte cmpser. In detweede peride wasditslechts vrde helft het geval. Uiteglbale berekg, blijkt dat beidebeschuwdetijdvakkdegemiddeldeleeftyd daalde. Dit was heteerstetijdvakegevlgvanvldde tetredgvanjnger detweedeperidevandesterkeuittredg uit deudsteleeftijdsklasse. In hetlaatstegeval wasdeberekdedalg dergemiddeldeleeftijdgergerdan daarvr. Dezeverjnggvan de beriskreedsp bladzijde23 gecnstateerd.

31 32 %\sut(^ 'V-^-v. Un^vVc ias~i' -l^kt 1 *- **"**< LITERATUURPGAVE 1. Bedrijfspvlgg berepskeuze land-tubuw. Landbuw-EcnmischInstituut (LEI) 1959 Geratiewisselg de landbuw: 2. Hetzuid des lands 3. Friesland 4. Drtszandgebied Drts-Gr ngerveklniën 5. HUTEN, G.A. VAN 6. HUTEN,G.A. VAN 7. HUTEN,G.A. VAN 8. HUTEN,G.A. VAN 9. LAURENT, Cl. 10. MANSHLT, S.L. 11. MANSHLT, S.L. 12. MARIS, A. 13. MEIJERMAN, G.C. Studie nr. 7 van het LEI (1963) Studie nr.14 van het LEI (1964) Studie nr.15 van het LEI (1964) Hesterkneemt hetaantalagrariërs af. Ecnmisch-Statistische Bericht (ESB), 2 augustus1961 Detekmstvan delandarbeid. Ecnmisch-Statistische Bericht 23januari1965 Hetagrarischarbeidsvlumevan1950ttI98. Ecnmisch-StatistischeBericht 8 mei1968 Dentwikkelgvandeagrarische berepsbevlkg. Ecnmisch-Statistische Bericht 29 mei 1968 Premiersrésultatsd'unequêtepilte sur l 1 accessin aumétierd'agriculteur. Ecnmie Rurale (1961) Detekmstigevrmgvan de landbuwplitiek (rede Düsseldrf24 nvember 1967). Landbuwbullet v.h. Vrlichtgsbureau van deeurpesegemeschapp (januari1968) Ber etijdsversnellg (redegrng l6 februari 1968).Cmmissieder Eurpese Gemeschapp,p.-11van "Ter Dcumtatie" Brussel (februari1968 ). Geratieprblemarbeidsmbiliteit deeurpeselandbuw. Landbuwkundig Tijdschrift,augustusI962 Betekisvan eaantalcultuurtechnische factr vr de ntwikkelgsmgelijkhed van veklniale akkerbuwbedrijv. Wagg (1966)

32 Memrievanantwrdaandeeerste Kamer (begrtg van Landbuw Visserij1968) 15. Detekmstigentwikkelgvan hetgemgdezandbedrijf. Nieuwe bedrijfssystem delandbuw.publikatie nr.10 (1965) 16. riëntatiaarmgelijkecmbatiesvanarbeid, mechanisatie buwplan. Vrlichtgsrapprtvan de werkgrepzuidwestelijkkleigebied.ges (1967) 17 verdracht, vernemg,splitsg,pheffg stichtgvan agrarische bedrijv. Studie nr. 48 v.h.lei (1967) 18.Perspectiev vrgezsbedrijv hetzuidelijkzandgebied. Publikatie nr. 32 van hetpaw (1967) 19. Perspectives de remplacemts des chefs d'explitatins agricles. Statistiqueagricle, supplémt: Série Etudes n. 28. Paris1967 (Mistèrede 1'agriculture) 20. PLEG, J. VAN DER : Bedrijfspzet bedrijfsresultat van igeakkerbuwbedrijv Zuidwest- Nederland. Mededelg nr.144 van het PAW (1967) 21.PST, J.H. : Geratiewisselg delandbuw haar vledpde bedrijfsgrttestructuur. LandbuwkundigTijdschrift19Ö5> nr. 4, 22.PST, J.H. : Enigescialeaspect van degeratiewisselg. LandbuwkundigTijdschrift 1965, nr PSTMA, C. : Berekgvanevudigetrdextraplaties, tegepastphet. aantal landbuwbedrijv. Mededelg nr.109 van hetpaw (1965) 24.Prblematiek perspectiefvan de melkveehuderij. Nieuwe bedrijfssystem delandbuw. Publikatie nr. 9 (1965) 25. RUCH, E. : l'agriculture pauvredusud-uestdevant la crissanceécnmiquefransaise. Ecnmie Rurale 76 (1968) 26. Supplyand demand,imprtsandexprtsfselectedagricultural prductsthe Netherlands. Frecastfr I97and1975. LEI (1967). 27. : Veklniaalperspectief. Rapprtvan de bedrijfsecnmische werkgrep Veklniën. Ass (1966)

33 Verslagvan deeerstevergadergvan devastecmmissievr landbuwvisserij (tweede Kamer der Stat- Geraal)15 nvember Verslagverdelandbuw Nederland Misterievan Landbuw Visserij (1967) 30. Hetaantal werknemers land- tubuw hetverled de teverwachtntwikkelgtt1975 (B.H. Perdk). Nr.2.2van het LEI (1968) 31.Statistiekvandeland- tubuw1952. Ctr. Bur. vr destatistiek 32.Statistiekvan deland- tubuw Ctr. Bur.vr destatistiek 33»Statistiekvandeland- tubuw Ctr. Bur. vrdestatistiek 34.Landbuwtellg i960. Deel 2. Ctr. Bur. vr destatistiek 35.Statistiekarbeidskracht vrland- tuiribuwwerkzaamhed1965 Ctr. Bur. vr destatistiek 36. Statistiekvande bedrij f suitkmst m n, _, _,...,.,,,,,, /-, /, /;. /. /-,- /,^cc Ctr. Bur. vrdestatistiek delandbuw1961/1962t/m1965/ Sterftetafels vr Nederland Ctr. Bur. vrdestatistiek 38.Sterftetafelsvr Nederland Ctr. Bur. vrdestatistiek 39.Sterftetafelsvr Nederland Ctr. Bur. vr destatistiek s 9069' 350 ex. Ga/P/HE

34 - 35 Bijlage1. AANTALEENBEDRIJFSHFDEN (HFDBEREP LANDBUWER) NAAR LEEFTIJD EN GRTTEKLASSE DER BEDRIJVENIN 1952,1959 EN 19^5 Bedrijfsgrtte Jnger dan 40 jaar Leeftijd jaar jaar uder Traai 1959 I ha 5-10 ha ha ha ha 50 ha meer Ttaal Aantall I II I i) f ll l I ^9 IC c C Inprctvan het ttale aantal 1-5 ha 5-10 ha ha ha 3-50 ha 50 ha Ttaal meer } 5,3 7,8 5,4 1,8 1,3 21,6 3,6. 8,4 7,6 2,1 1,1 0,2 23,0 2,7 7,6 10,1 2,8 1,5 0,4 25,1 17,1 20,2 15,7 5,2 3,6 61,8 12,7 20,7 19,6 6,0 3,3 0,7 63,0 10,0 7,1 19,7 4,5 23,8 3,4 7,2 1,0 's ï ' «0,8 j 4,9 4,3 3,3,9 0,5 0,1 14,0 3,3 3,3 2,8 0,8 0,4 0,1 10,7 29,5 32,5 24,5 8,0 's l 5,5 21,2 33,4 30,5 9,0 4,9 1,0 16,0 30,6 35,7 i,8 5,6 1,3 In pr ^ct van he t ttale aantal 64,2 16,6 per grtteklasse 1-5 ha 5-10 ha ha ha 3-5 ha 50 ha Van het t meer t. ) l ) 22 ƒ f }«} r, 9 f \ 11 8

35 % - Bijlage 2. VERDELINGVANDEPPERVLAKTE CULTUURGRNDNAAR LEEFTIJD VANDEBER Leeftijd Bedrijfsgrtte 1952 Ttaal Jnger dan 40 jaar jaar jaar uder ha 5-10 ha ha ha 3-5 ha 50 ha Ttaal meer Gemiddeld per l^edrijfshfd In hectar 168C ) I55527J ,2 12,2 13,5 11, I I } ) 98886J , ,4 11, , ,6 9, , ,9 In prct van het ttaal per jaar 1-5 ha 5-10 ha ha ha ha 50 ha Ttaal meer 7,9 5,5 3,8 1,4 21,0 20,3 16,9 5,0 31,6 54,9 36,8 7,0 17,3 17,6 19,1 4,0 14,9 15,0 15,7]., 7,3 6,7 7,7 f 5 ' IC 22,7 0,9 5,1 8,8 4,1 3,5 1,5 23,9 0,6 4,6 4,2 13,0 10,4 20,2 4,9 11,2 4 2 "1 ' l 14,5 2,3/ 26,6 63,5 3,3 12,6 22,3 11,7 10,1 64,6 2,4 10,9 25,6 12,8 10,2 ï 4,9/ ,9 3,0 4,4 2,1 2,4 13,8 1,3 2,6 3,8 1, ,6 11,5 0,8 1,8 2,9 1,4 1,2 0,6 8,6