Allergie bij zuigelingen

Transcriptie

1 Dit infobulletin is bedoeld voor alle zorgverleners die te maken hebben met borstvoeding. Voor vragen over de bulletins kun je terecht bij de voorzitter van de werkgroep. Annet Mulder: De werkgroep bestaat uit lactatiekundigen van de Twentse ziekenhuizen, Verloskundigen, de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk, vrijgevestigde lactatiekundigen, GGD Twente, Naviva kraamzorg en VVT kraamzorg, met medewerking van de andere Twentse kraamzorginstellingen. Allergie bij zuigelingen Er bestaan diverse allergische ziekten bij mensen. Deze kunnen zich ook voordoen of ontwikkelen bij baby s. De meest voorkomende zijn hooikoorts, astma, huisstofmijtallergie, dierenallergie, (contact)eczeem, zonneallergie, medicijnenallergie, insectenallergie en voedselallergie. In dit infobulletin wordt beschreven hoe voedselallergie te herkennen is en wat er daarna aan gedaan kan worden. Baby s kunnen allergisch reageren op voeding. In Nederland ligt het percentage tussen de 2 en 3% van alle zuigelingen. De meest voorkomende voedselallergie is koemelkallergie. De symptomen van voedselallergie bij baby s zijn in eerste instantie vaak te algemeen, (krampjes, huilen, spugen) voor ouders en hulpverleners om duidelijk te zien dat het om voedselallergie gaat. Vaak worden de klachten eerst afgedaan als normale babykwaaltjes. Pas als de gangbare remedies niet aanslaan en de klachten toenemen, ontstaat een vermoeden van mogelijke voedselallergie, zeker als ook allergieën in de familie voorkomen. Onderzoek heeft uitgewezen dat moedermelk de beste bescherming geeft tegen het ontstaan van allergische aandoeningen. Maar wat als een baby ondanks borstvoeding toch symptomen van voedselallergie vertoont? 14e jaargang, Nummer 1 Maart 2013 Wat is voedselallergie? Bij voedselallergie reageert het lichaam op bepaalde eiwitten in de voeding (bijvoorbeeld uit koemelk, kippenei, soja, pinda) door afweerstoffen aan te maken. Dit geeft een allergische reactie van het lichaam met allerlei symptomen die in hevigheid sterk kunnen variëren (zie verderop bij symptomen). Er bestaat ook niet-allergische voedselovergevoeligheid (intolerantie). Hierbij is geen sprake van een afweerreactie van het lichaam, maar ontbreekt er een enzym zoals een tekort aan het enzym lactase bij lactose-intolerantie. Of de structuur van de darmwand veranderd onder invloed van gluten bij glutenintolerantie (coeliakie). Combinaties van voedselallergie en intolerantie komen ook voor. Hoe ontstaat voedselallergie? Voedselallergie is een erfelijke auto-immuunziekte. Als er allergieën of overgevoeligheden in het gezin voorkomen zoals hooikoorts, astma, eczeem of een voedselallergie, is er een verhoogd risico. Heeft één gezinslid een allergie, dan is de kans voor een kind 20-40%, bij twee gezinsleden is het 40-60% en als beide ouders hetzelfde type allergie hebben dan is de kans 50-80%. Verder geeft roken tijdens de zwangerschap ook een verhoogd risico op het ontstaan van allergieën.

2 Bij baby s kan voedselallergie ook ontstaan doordat de darmwand nog niet helemaal volgroeid is en daardoor makkelijk grote stukjes eiwit doorlaat. Deze komen in het bloed en het lichaam reageert hierop met een afweerreactie. Bij deze vorm is de kans het grootst dat kinderen er overheen zullen groeien naarmate de darmen verder uitrijpen. Na een jaar verdraagt 56% weer koemelk en 92% weer na 4 jaar. Adviezen voor allergiepreventie: - Het geven van uitsluitend borstvoeding gedurende het eerste half jaar. - Niet eerder starten met vaste voeding dan na 6 maanden*. - Niet roken tijdens en na de zwangerschap. - Eventueel volgen van een dieet. (* informatie is op basis van de huidige inzichten en adviezen WHO) Symptomen De symptomen en verschijnselen van voedselallergie zijn in 4 groepen in te delen: 1. Maag-darmkanaal: Darmkrampen, spugen, reflux (oprispingen, teruggeven van maaginhoud), overgeven; soms met veel kracht (projectielbraken), stinkende ontlasting, chronische diarree, bloed en/of slijm in de ontlasting, groene ontlasting en obstipatie (langer dan 10 dagen geen ontlasting). 2. Huid: Rode vlekken in gezicht, hals en romp (die tijdens of kort na het voeden ontstaan en vaak binnen enkele uren verdwijnen), atopisch eczeem/dauwwormrode (erg jeukende, vochtige uitslag van de huid, met blaasjes, papels, puistjes, kloofjes, schilfers en korstjes, veelal zich in het gezicht en tussen de hoofdharen), jeuk en bultjes, jeuk aan het gehemelte (klakken met de tong), netelroos, galbulten en bepaalde soorten oedeem. 3. Luchtwegen: Veel neusverkouden, loopneus, niesbuien, oorontsteking, hoesten, benauwdheid, piepend ademhalen/astma, slijm, allergische oogbindvliesontsteking (conjunctivitis) en ontsteking van het neusslijmvlies (rinitis). 4. Algemene verschijnselen: Veelvuldig huilen, onrustig gedrag, toegenomen prikkelbaarheid, overstrekken en voedselweigeren en slecht slapen. In geval van een heftige allergische reactie kan er ook een anafylactische shock (bewusteloos raken) optreden. Het gevolg van voedselallergie is vaak een slechte groei in gewicht (vaak niet in lengte) en borstweigeren (of fles) door krampen en onrust. 2

3 Diagnose Er is een verdenking van voedselallergie wanneer de klachten zich steeds op dezelfde manier herhalen (na gebruik van een bepaald voedingsmiddel) en 2 of meer van bovengenoemde symptomen en eventueel verhoogd risico door erfelijkheid. Als de klachten blijven ondanks adequate maatregelen en er geen andere logische verklaring te vinden is. De diagnose wordt altijd gesteld door het weglaten van het voedingsmiddel (eliminatie). Na 4-6 weken wordt het weer gebruikt (belasting of provocatie). Als de klachten tijdens eliminatie verdwijnen en bij provocatie weer terugkomen, is de diagnose gesteld. Daarna zal het nodig zijn het voedingsmiddel weer weg te laten uit de voeding. Er kan ook bloedonderzoek en een huidtest gedaan worden, maar omdat de uitkomst niet altijd betrouwbaar is, is dit vaak alleen ter ondersteuning van de diagnose. Begeleiding van een diëtist Een (borstvoedingsvriendelijke) diëtist kan tijdens het weglaten van verdachte voedingsmiddelen uit de voeding letten op de volwaardigheid van de voeding. In de meeste gevallen worden de grote zichtbare hoeveelheden koemelk, kippenei en soja-eiwit uit de voeding weggelaten èn alles waarop deze ingrediënten op verpakkingen te lezen zijn. Dit geldt voor de moeder die borstvoeding geeft, maar ook voor de bijvoeding van een baby die ouder is dan 6 maanden. Daarnaast wordt aangeraden om voedingsmiddelen die prikkelend op de darmen kunnen werken zoals koolsoorten, citrusvruchten en scherpe kruiden uit de voeding weg te laten. Andere allergenen zoals vis, schaal- en schelpdieren, noten, pinda s, zaden en pitten worden alleen weggelaten als daar een aanwijsbare reden voor is. Dit om te voorkomen dat het dieet te zwaar wordt en daardoor de kans op het stoppen met borstvoeding wordt vergroot. In de korte periode van eliminatie is vaak geen suppletie van calcium en vitamines nodig. Wel wordt aangeraden extra vlees (waren) voor levering van voldoende eiwitten te gebruiken. Als in deze 4-6 weken de klachten duidelijk verminderen of geheel verdwijnen èn als de baby helemaal gezond is, kan er langzaam weer koemelk gebruikt worden, in 3 dagen opklimmend tot normale hoeveelheid. Andere producten worden steeds met een week ertussen ingevoerd op dezelfde manier. In een periode van 2 weken wordt de reactie op de belasting beoordeeld en bijgehouden door de ouders. Bij terugkomende klachten zal reëliminatie nodig zijn en als de klachten dan weer verdwijnen is de diagnose gesteld. Als de klachten vrij heftig waren voor de eliminatie, kan het voor ouders eng zijn om te gaan belasten/provoceren. Het duurt ook weer even (enkele dagen tot 2 weken) voor alle sporen uit de moedermelk weg zijn. In dat geval kan er ook voor gekozen worden om afgekolfde melk van vóór de eliminatie te geven in kleine hoeveelheden, zodat bij reactie het geven van borstvoeding op dat moment nog steeds veilig is en gewoon voortgezet kan worden. Of de moeder kolft tijdens de eliminatie en geeft dat tot de moedermelk niet meer belast is. 3

4 Behandeling Voedselallergie is niet te genezen. Baby s en kinderen met koemelkallergie kunnen er overheen groeien als de darmen uitgerijpt zijn. Maar voor andere allergieën, zoals pinda, geldt dat niet. Dan zal er altijd goed opgelet moeten worden wat er gegeten en gedronken wordt om klachten en/of het verergeren ervan te voorkomen. Hierbij kan een diëtist aangeven hoe je een volwaardige voeding kan samenstellen, evt. aangevuld met supplementen zoals calcium en vitamine B2 en D. Verder kan de diëtist helpen met het leren lezen van etiketten en het vinden van geschikte informatie zoals een merkartikelenlijst waar veilige producten op staan. Voor de borstvoedende moeder betekent dat, dat ze het dieet zal moeten voortzetten zolang ze borstvoeding geeft. Voor de bijvoeding van de baby na 6 maanden is het belangrijk dat er geen allergenen in voorkomen. Introduceer nieuwe voedingsmiddelen (eventueel voorgekookt) één voor één en laat ze zo puur mogelijk (dus zonder toevoegingen en hulpstoffen). Geef het in opklimmende hoeveelheid in drie dagen met steeds een week er tussen. Probeer geen nieuwe voedingsmiddelen als het kind ziek, verkouden of net gevaccineerd is. Bij twijfelt of er een reactie is, wacht dan een paar weken alvorens het opnieuw te geven, en laat bij een duidelijke reactie het voedingsmiddel 3-6 maanden uit de voeding weg. Voedingsmiddelen die goed gaan kunnen afwisselend gegeven worden. Sterk allergene voedingsmiddelen kunnen volgens een introductieschema na 1-2 jaar gegeven worden, bij voorkeur onder begeleiding van een diëtist en/of kinderarts. Tenslotte Ondanks dat het voor ouders een extra belasting is om de voeding aan te passen voor korte of voor langere tijd, is het voor het kind belangrijk dat het moedermelk blijft krijgen. Bij voorkeur gedurende 6 maanden of langer (dit is het advies van o.a. de World Health Organisation), en om niet eerder dan na 6 maanden te starten met bijvoeding. Er zijn hypo-allergene kunstvoedingen verkrijgbaar, deze zijn gebaseerd op koemelk en dat bevat lichaamsvreemde eiwitten. De eiwitten zijn klein gemaakt (partiële eiwithydrolysaten), zodat ze geen allergische reactie kunnen geven. Moedermelk helpt bij de rijping van de darmen en zorgt voor een coating (=beschermend laagje) in de darmwand, waardoor allergene stoffen minder makkelijk kunnen passeren. Daarnaast bieden de antistoffen in moedermelk een verhoogde weerstand voor de baby. Medicijnen Mocht alleen een dieet onvoldoende helpen, dan kunnen er, op recept van de behandelende arts, geneesmiddelen gebruikt worden zoals antihistaminica (remt de symptomen die ontstaan bij het vrijkomen van histamine) of natriumcromoglicaat (wat helpt bij het bestrijden van de effecten bij inname van zeer kleine hoeveelheden van het allergeen). Voor mensen die mogelijk in een anafylactische shock kunnen raken, is er ook nog een zogenaamde auto-injector. Dit is een capsule met adrenaline die in een acute situatie de gevolgen kan beperken. 4

5 Tijdens de zwangerschap Het is niet nodig om tijdens de zwangerschap preventief op dieet te gaan. Er is geen bewijs voor dat hiermee allergie voorkomen wordt. Bovendien is een gevarieerde voeding belangrijk, zowel tijdens zwangerschap als lactatie, om de baby op een veilige manier kennis te laten maken met verschillende voedingsmiddelen en kan hij zich al in een vroeg stadium voorbereiden op het verteren en verwerken van ander voedsel. Verder is het aan te raden bij kinderen met allergische ziekten om contacten met andere allergenen zoveel mogelijk te beperken door: - Niet roken in de nabijheid van het kind - Geen huisdieren - Goed reinigbaar interieur, met name vloer, (dek) bed, slaapkamer en gordijnen. - Geen airconditioners of luchtverversers gebruiken Informatiebronnen: boeken van Stefan Kleintjes, kinderdiëtist en Lactatiekundige IBCLC. Guiding principles for complementary feeding of the breastfed child, WHO en informatiebrochures van het Voedingscentrum. Het themanummer Borstvoeding en allergie van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk. Geschreven door: Mariska Moddejonge-Winters, Lactatiekundige IBCLC en Diëtist februari