Eenvoudige beschouwing over groei van duurzame energie
|
|
- Annelies Bogaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 RCC Koude & luchtbehandeling Door ir. Gerrit Jan Ruijg Wetenschappelijk onderzoeker Energie in de Gebouwde Omgeving bij ECN in Petten Eenvoudige beschouwing over groei van duurzame energie Op de laatste jaarvergadering van de KNVvK hield Gerrit Jan Ruijg, wetenschappelijk onderzoeker Energie in de Gebouwde Omgeving, de aanwezigen voor dat er binnen een halve eeuw wel eens een einde zou kunnen komen aan schaarste aan duurzame energie. Dit riep natuurlijk de nodige vraagtekens en discussie op. In RCC Koude en Luchtbehandeling voorziet hij zijn beweringen van de nodige onderbouwing. In het meerjarige onderzoeksprogramma Building Future hebben TNO en ECN hun krachten gebundeld. Doel is een energieneutrale gebouwde omgeving in In het kader hiervan is in ECN s Potentieelstudie 2050 bestudeerd of en met inzet van welke (fossiele) energiebesparende technologieën dit doel kan worden bereikt. Het antwoord daarop is positief (Visser, 2010), maar er zijn naast de gebouwde omgeving nog meer sectoren in de Nederlandse economie die van duurzame energie moeten worden voorzien. En die kunnen veel moeilijker zelfvoorzienend worden gemaakt. Deze beschouwing behandelt de vraag op welke tijdschaal de nationale en/of wereldwijde duurzame energieproductie tot een zodanige omvang kan groeien dat die de resterende vraag naar energie ook kan voldoen. De kernvraag is: wat kan er gebeuren wanneer de huidige groei gedurende deze eeuw gehandhaafd blijft? Deze beschouwing is eenvoudig vanwege drie redenen: 1. financiële aspecten worden niet beschouwd; 2. politieke aspecten worden niet beschouwd; 3. technische aspecten worden nauwelijks beschouwd 42 MEI e JAARGANG
2 Koude & luchtbehandeling RCC Figuur 1 Figuur 2 De beschouwing is alleen gebaseerd op analyse van historische ontwikkelingen, en omdat resultaten behaald in het verleden geen garanties voor de toekomst zijn kan er geen voorspellende waarde aan worden toegekend. De waargenomen trends worden geëxtrapoleerd, rekening houdend met grenzen aan de groei. Ruijg: Ik probeer niet te voorspellen wat er zál gebeuren, ik wil alleen illustreren wat er kán gebeuren. Hoewel deze beschouwing focust op windenergie heb ik goede hoop dat de bevindingen ook voor andere vormen van duurzame energie gelden. Historische ontwikkelingen In het afgelopen decennium hebben duurzame energietechnologieën aanzienlijke groei laten zien. De vraag is nu hoe groot de toename geweest is, en hoe lang deze groei kan worden volgehouden. Om deze vragen te beantwoorden is de groei van de duurzame energieproductie geanalyseerd, en zijn mogelijke limieten aan verdere groei geïdentificeerd. De wereldwijde trend in de groei van duurzame energie kan het beste worden geïllustreerd aan de hand van de ontwikkeling van windenergie, zoals geschetst in figuur 1. Dit lijkt zeer veel op exponentiële groei, en het is duidelijk te zien dat de groei over het laatste decennium de 25 procent per jaar overtrof. Exponentiële groei kan beschouwd worden als een goed model voor de vroege groei van een opkomende technologie, omdat de ontwikkelingen sterk leunen op de voorafgaand gerealiseerde productiecapaciteit. Voor verdere groei moet ieder jaar nieuw personeel worden opgeleid, en nieuwe machinerieën worden gebouwd en geïnstalleerd. Omdat bijvoorbeeld slechts een deel van het bestaande personeelsbestand kan worden ingezet om nieuw personeel op te leiden, hangt mogelijke groei af van wat er in voorgaande jaren al aan personeel is opgeleid. Een groot deel daarvan is nodig om de productie op peil te houden, een klein deel kan aan de uitbreiding werken. In figuur 1 zie je de ontwikkeling van het wereldwijd geïnstalleerde windturbinevermogen (Gsänger, 2008) In 2009 was de wereldwijde groei van windenergie zelfs ruim boven 25 procent, met name door groei in de Verenigde Staten van Amerika en in China, die gezien worden als de grootste klimaatzondaren. Een blik op de ontwikkeling van windenergie in Nederland geeft eenzelfde beeld, al is het groeipercentage altijd beneden het wereldgemiddelde geweest. In figuur 2 zie je de jaarlijkse productie van windenergie in Nederland van 1995 tot 2007, plus de verwachting voor 2008 (CBS, 2008; Langenbach, 2010). In figuur 2 is de jaarlijkse windenergieproductie van alle Nederlandse windturbines weergegeven. Ook hier wordt exponentiële groei waargenomen. De fitlijn toont een jaarlijkse groei van de productie van 22 procent. Het geïnstalleerd vermogen groeide jaarlijks met 19 procent (zie figuur 3). De productie groeit sneller dan het geïnstalleerde vermogen omdat over de jaren de turbines groter en de masten hoger worden en daarmee het aantal equivalente vollasturen per jaar. Figuur 3 (pag. 46) geeft de groei van het geïnstalleerde vermogen van windturbines in Nederland aan (Langenbach, 2010). Tot en met 2008 groeide het geïnstalleerde windvermogen in Nederland met 19 procent per jaar, maar is in 2009 volkomen stilgevallen. Later kan blijken dat deze pauze komt doordat Nederland zich klaarmaakt voor de sprong naar zee. De verwachting van het totale windvermogen in NL inclusief offshore, gebaseerd op de bestaande plannen, zie je in figuur 4 (pag 46). Het Nederlandse continentale plat is net zo groot als het landoppervlak van Nederland, en al is offshore wind duurder dan wind op land, de bedrijfstijden zijn ook hoger. Het potentieel aldaar overstijgt de Nederlandse vraag ruim. De Noordzee kan het Slochteren van de 21ste eeuw worden. Wereldwijde verwachtingen Exponentiële groei is een goed model om de vroege groei van een opkomende technologie als windenergie te beschrijven. Voor de productie van zonne-energie geldt ongeveer hetzelfde, met als verschil dat hier een jaarlijkse groei van 40 procent wordt 104e JAARGANG MEI
3 RCC Koude & luchtbehandeling Figuur 3 Figuur 4 gerealiseerd. Dit moet waarschijnlijk nog als een startsprint worden gezien. Ruijg: Ik verwacht dat ook hier de groei naar 25 procent per jaar zal dalen. Ik zie namelijk 25 procent als een bovengrens voor gezonde industriële groei, omdat je nu eenmaal niet ongelimiteerd nieuwe mensen kunt opleiden, en er een gezonde hoeveelheid kapitaal aanwezig moet zijn om nieuw kapitaal aan te kunnen trekken. De vraag is wat dit kan betekenen voor verdere groei van duurzame energie. Figuur 5 geeft weer wat zou kunnen gebeuren als de exponentiële groei in hetzelfde tempo van 25 procent per jaar door zou gaan gedurende de komende decennia. Groei gaat dan door totdat rond 2030 de vraag volledig door duurzame energie wordt gedekt. In figuur 5 zie je de mogelijk aandeel duurzame productie van de wereldwijde vraag naar elektriciteit onder de aanname van ongelimiteerde exponentiële groei. Ruijg: De ervaring leert dat dit in werkelijkheid nooit gebeurt. Er is altijd een soort natuurlijke beperking, die een geleidelijke daling van het groeipercentage veroorzaakt. Voordat totale dekking van de vraag wordt bereikt, remt de concurrentie met bestaande conventionele energiebronnen de groei van duurzaam. Het resultaat is de S-Curve, die vaak getoond wordt om de groei van populaties in de tijd weer te geven (figuur 6). Het lijkt er op dat het verschil met ongelimiteerde exponentiële groei nog niet zichtbaar wordt voor 2020, als zo n 10 procent marktaandeel bereikt is. Figuur 6 Mogelijk aandeel duurzame produktie van de wereldwijde vraag naar elektriciteit onder de aanname van gelimiteerde exponentiële groei. De S-curve kan ook algebraïsch worden beschreven. Waar exponentiële groei kan worden beschreven met de vergelijking: waarin xt+1 de populatie is op tijdstip t+1 en xt de populatie op tijdstip t, en a het groeipercentage per tijdstap, wordt exponentiële groei met ecologische limiet beschreven met: Dit is de zogeheten logistieke vergelijking of Verhulst vergelijking, vernoemd naar de Belg Pierre-Francois Verhulst die als eerste de vergelijking publiceerde. In deze vergelijking wordt de initiële jaarlijkse groeifactor a verminderd naarmate de populatie groeit en zijn ecologische limiet K nadert. Op grond van de data die hij had over de groei van de Belgische bevolking in de eerste helft van de 19e eeuw en de vergelijking berekende hij in 1846 dat de Belgische bevolking een maximale omvang van 9.4 miljoen mensen zou bereiken. Anno 2010 heeft België 10.4 miljoen inwoners. De moeilijkheid is toch vaak om een juiste waarde voor de limiet K te vinden. In het geval van duurzame energie zal de wereldwijde vraag naar energie zelf de uiteindelijke grens aan de groei zijn. De beschikbaarheid van duurzame energie is in ieder geval niet de beperking, getuige figuur 7. Ook windenergie op zichzelf zou al voldoende kunnen produceren om de wereldbehoefte aan energie te voldoen, evenals waterkracht (Lu, Elroy& Kiviluoma, 2009; Czisch, 2006). Figuur 7 (pag. 48) laat de illustratie van de beschikbaarheid van zonneenergie vergeleken met de wereldenergievraag zien. Dit impliceert zien dat tegen 2050 de wereld een bijna volledig duurzame energievoorziening kan hebben bereikt als de tegenwoordige groeipercentages volgehouden worden tot de ecologische beperkingen de groei begrenzen. De European Climate Foundation heeft onlangs een onderzoek laten uitvoeren naar een duurzame elektriciteitsvoorziening van Europa, en komt tot vergelijkbare conclusies. Als extra komt zij daarbij tot de conclusie dat zo n elektriciteitsvoorziening niet duurder hoeft te worden dan conventioneel (ECF, 2010). Implicaties wereldwijde CO 2 -emissies De mogelijke consequenties van ontwikkeling volgens dit gelimiteerde groeimodel voor de wereldwijde CO 2 -emissies zijn weergegeven in figuur 8. Als referentie voor het wereldwijde 44 MEI e JAARGANG
4 Koude & luchtbehandeling RCC Figuur 5 Figuur 6 energieverbruik kan het Energy Technology Perspectives 2008 baseline scenario van het International Energy Agency IEA worden gebruikt en de daarmee gepaard gaande CO 2 - emissie In dit scenario wordt de CO 2 - emissie verondersteld te stijgen tot 40 Gton/y in 2030, om door te groeien tot 62 Gton/y in 2050 (IEA, 2008). In figuur 8 is dit scenario weergegeven met een rode lijn. De ontwikkeling van wereldwijde CO 2 emissies onder het ETP2008 baseline scenario, en onder het duurzame energie scenario is te zien in figuur 8 (pag.48). Zoals hiervoor getoond zijn de eerder genoemde duurzame energie technologieën in principe in staat vrijwel alle vraag naar energie te voldoen waar nu fossiele brandstoffen voor worden gebruikt (figuur 7). Dus de hier met de rode lijn getoonde verwachte vraag naar energie kan worden beschouwd als de eerder getoonde grens die de groei van duurzame energie beperkt (figuur 6). Dat deze limiet in deze beschouwing geen constante waarde heeft is geen probleem, zoals te zien in figuur 8. De toepassing van duurzame bronnen volgt dan het groeiscenario dat in figuur 6 is weergegeven met een blauwe lijn. Dit leidt tot CO 2 -emissiereductie die in figuur 8 is weergegeven met een groene curve. Het verschil tussen de rode en de groene curve is de resulterende CO 2 -uitstoot. Het verloop kan het Duurzame Energie Emissiescenario worden genoemd, weergegeven met de blauwe lijn in figuur 8, dat aangeeft dat de wereldwijde CO 2 -uitstoot kan pieken in 2020 op 35 Gton/a, en daarna kan dalen tot bijna nul in Alles wat nodig is om dit te bereiken is er voor te zorgen dat de groei van duurzame energie zoals die in de afgelopen decennia is gerealiseerd wordt doorgezet! Verder blijkt dit mogelijke scenario niet erg gevoelig voor veranderingen in de vraag naar energie. Wanneer er wereldwijd zwaar en succesvol wordt ingezet op energiebesparing ontstaat met verder dezelfde aannames het volgende beeld, weergegeven in figuur 9. In figuur 9 is de ontwikkeling van de wereldwijde CO 2 -uitstoot in het duurzame energie scenario bij een succesvol energiebesparingsbeleid te zien. Ook hier bereikt de CO 2 -uitstoot zijn piek rond 2020, om tegen 2060 nul te naderen. Ook in het andere geval, een (eigenlijk zeer gewenste) snelle ontwikkeling van de ontwikkelingslanden die leidt tot een snelle stijging van de vraag naar energie, is het scenario robuust, zoals te zien in figuur 10. De ontwikkeling van de wereldwijde CO 2 -uitstoot in het duurzame energie scenario bij snelle ontwikkeling zie je in figuur 10 (pag 49). Onder deze aanname kan de CO 2 - uitstoot kort na 2020 een piek bereiken van 38 Gton/a, om daarna weer steil te dalen tot wederom bijna nul in Ruijg: Wie nu constateert dat dit scenario vooral over elektriciteit gaat en zich afvraagt hoe het met warmte en koude gaat, heeft een punt. Het grootste deel van de energievraag is immers warmte en koude, en verder brandstof voor transport. Maar wij koudetechnici hebben dan natuurlijk ons antwoord snel klaar: de elektrische warmtepomp is het aangewezen instrument om deze overvloed aan duurzame elektriciteit om te zetten in duurzame warmte en koude. En ook kunnen wij zorgen dat al die elektrische auto s s zomers zowel als s winters een aangename binnentemperatuur hebben die niet zwaar ten koste van de actieradius zal gaan. Conclusies Uit deze beschouwing kunnen de volgende conclusies worden getrokken: 1. De logistieke of Verhulst-vergelijking kan een simpel model verschaffen waarmee mogelijke groei van een opkomende technologie kan worden beschreven. 2. Het groeipercentage van windenergie is al meer dan een decennium wereldwijd 25 procent. 3. Het is zeer wel mogelijk dat de wereldwijde groei van duurzame energieproductie zich met deze 25 procent zal voortzetten, tot de vraag naar energie verdere groei beperkt. 4. In principe kan de wereldwijde energievoorziening tegen 2060 volledig duurzaam zijn wanneer 104e JAARGANG MEI
5 RCC Koude & luchtbehandeling Figuur 7 Figuur 8 de groei doorzet in een tempo zoals wordt beschreven door de Verhulstvergelijking. 5. Ook kan de wereldwijde CO 2 -emissie pieken op een niveau van rond 35 Gton/y rond 2020, en daarna gestaag dalen tot bijna 0 in Om dit te bereiken moet alleen het groeitempo zoals dat in de afgelopen decennia is behaald, voort worden gezet. 7. Momenteel zijn het de grootste klimaatzondaren die ervoor zorgen dat de groei van duurzaam in dit tempo gehandhaafd blijft. Dit is niet erg: met name Denemarken en Duitsland hebben hun aandeel reeds geleverd, Nederland moet nog komen met offshore wind. Dan kan de Noordzee het Slochteren van de 21ste eeuw worden. 8. De elektrische warmtepomp is het instrument bij uitstek om de te verwachten overvloed aan duurzame energie op efficiënte wijze in duurzame warmte en koude om te zetten. Meer informatie: ECN Energy Research Centre of the Netherlands Westerduinweg 3, 1785 LE Petten Postbus 1, 1755 ZG Petten, Nederland T: F: E: demaar@ecn.nl I:
6 Koude & luchtbehandeling RCC Figuur 9 Figuur 10 Dit artikel is ge-peer-reviewd door senior collega s van de auteur: Dr. ir. Jos Beurskens en ir. Paul van den Oosterkamp MBA. REFERENTIES CBS (2008) Statline, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg, / Czisch, G. (2006) Viable scenarios for a Future Electricity Supply based 100% on Renewable Energies, ISET, Kassel University, Kassel, / ECF; Imperial College London; KEMA; McKinsey&Company; Oxford Economics & Office of Metropolitan Architecture (2010) Roadmap 2050: A practical guide to a prosperous, low-carbon Europe, European Climate Foundation, Brussel/Den Haag, / Gsänger, S. (2008) Wind turbines generate more than 1% of the global electricity, World Wind Energy Association, Bonn, Germany, / IEA (2008) Energy Technology Perspectives 2008, Tokyo Launch, 6 June 2008, International Energy Agency, Paris, / Langenbach, J. (2010) Wind Energy Statistics NL, Windservice Holland (WSH), Wâldsein, / Lu, X.; Elroy M. & Kiviluoma J. (2009) Global potential for wind-generated electricity, National Academy of Sciences of the United States of America, Washington DC, USA; Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 22 June / Visser, H.; Koene F. G. H.; Paauw J.; Opstelten I. J.; Ruijg G. J. & Smidt R. P. de. (2010) Sustainable energy concepts for residential buildings, Packages of current and future techniques for an energy neutral built environment in 2050, ECN, Petten, nog te verschijnen, / Wikipedia (2008) Logistic function, Wikipedia,
Nationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatie16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013
16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)
Nadere informatieCuraçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Nadere informatieDe kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie. Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken. Hanzehogeschool Groningen
De kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool Groningen Hanzehogeschool Groningen (circa 30.000 studenten) Energy
Nadere informatieMondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN
Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario
Nadere informatiePerspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas
Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl
Nadere informatieWORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN
WORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN In het kader van de WETO-H2-studie is een referentieprognose van het wereldenergiesysteem ontwikkeld samen met twee alternatieve scenario's, een
Nadere informatieZonnestroom en windstroom Samen meer
Zonnestroom en windstroom Samen meer Van niche naar impact Wim Sinke -- Peter Eecen Perslunch ECN Amsterdam, CASA 400 2 juni 2015 www.ecn.nl Structuur Context klimaat + economie Uitzicht op 2050 Wind Technologie,
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieNut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief
Nut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief Jeroen de Joode Schaliegasbijeenkomst provincie Noord-Brabant s-hertogenbosch, 27 september 2013 www.ecn.nl Hoofdboodschap Rol gas in NL energiesysteem
Nadere informatieMondiale en Europese energie trends Uitdagingen, prioriteiten en kansen
Mondiale en Europese energie trends Uitdagingen, prioriteiten en kansen 28/09/2015 Kees van der Leun Klimaat raakt al ontwricht bron: John Mason, skepticalscience.com bron: Guardian 2 100% duurzaam? Energie-efficiëntie
Nadere informatieMacro-economie van offshore wind-energie
Macro-economie van offshore wind-energie Windkracht14 World Trade Center, Rotterdam 22/01/2014 David de Jager Stelling > De (potentiële) economische waarde van de Nederlandse toeleverende economische sectoren
Nadere informatieVergrijzing, verkleuring en individualisering. Voor wie verstandig handelt!
Vergrijzing, verkleuring en individualisering Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Conclusies Invloed Impact Bronnen Vergrijzing, verkleuring en individualisering De wereldbevolking neemt toe, waarbij
Nadere informatieNut en noodzaak van schaliegas in Nederland
Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland Paul van den Oosterkamp, Jeroen de Joode Schaliegas Congres - IIR Amersfoort, 30-31 Oktober 2013 www.ecn.nl Visie ECN Rol gas in NL energiesysteem nu en straks
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 11 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieWind Werkt ook in 2050
Wind Werkt ook in 2050 Prof.dr. Gerard van Bussel TU Delft, leerstoel windenergie Delft University of Technology Challenge the future Wind Werkt 10 GW Sinds 1990: groei van 30%/jr Europa leidend vanaf
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieVERANDERENDE VERBINDINGEN ASSETMANAGEMENT VERBINDT NEDERLAND
VERANDERENDE VERBINDINGEN ASSETMANAGEMENT VERBINDT NEDERLAND Ing. Ed Smulders InterProAdvies Tilburg WATERWAYS Rijkswaterstaat, Provinces, Waterschappen (public) Value: EUR 10-100 bn RAILWAYS 1837 ProRail
Nadere informatieWATER- SCHAPPEN & ENERGIE
WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld
Nadere informatieWindvermogen in Nederland,
Indicator 15 juli 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2007 is het windvermogen toegenomen
Nadere informatieCirculair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019
De Toekomst van Bio-energie Circulair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019 De Toekomst van Bio-energie Bio-energie is vandaag de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieDe energietransitie in internationaal perspectief Dr. Ir. Martien Visser, lector energietransitie, Hanzehogeschool Groningen.
De energietransitie in internationaal perspectief Dr. Ir. Martien Visser, lector energietransitie, Hanzehogeschool Groningen Twitter: @BM_Visser De Nederlandse postzegel Dubbel zoveel CO2 als het wereldgemiddelde
Nadere informatieWaterstof. Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie
Waterstof Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie Jörg Gigler & Marcel Weeda TKI Nieuw Gas Waterstofbijeenkomst
Nadere informatieEnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16
EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieBijlage 1: Berekening realisatie 9% duurzaam in 2010
Bijlage 1: Berekening realisatie 9% duurzaam in 2010 Toelichting bij de doelstelling van 9% duurzame elektriciteit: - De definitie van de 9% doelstelling is conform de EU richtlijn duurzame elektriciteit
Nadere informatieEen overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië
Een overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië Roemenië ligt geografisch gezien in het midden van Europa (het zuidoostelijk deel van Midden-Europa). Het land telt 21,5 miljoen inwoners en
Nadere informatieMarktcontouren duurzame energie in Europa en Nederland
Marktcontouren duurzame energie in Europa en Nederland Sander Lensink www.ecn.nl Marktcontouren duurzame energie Overzicht duurzame energie in Europa - Ontwikkelingen en stimuleringsbeleid Loopt Nederland
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 14 mei 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieVisie op Windenergie en solar Update 2014
Visie op Windenergie en solar Update 2014 De vooruitzichten voor hernieuwbare energie zijn gunstig Succes hangt sterk af van de beschikbaarheid van subsidies Naast kansen in Nederland kan de sector profiteren
Nadere informatieCO 2 -uitstootrapportage 2011
Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 28 april 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het binnenlandse
Nadere informatieGrote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025
Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen
Nadere informatieDe ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016
De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening
Nadere informatieGegevens stroometikettering 2004
CE CE Oplossingen voor Oplossingen voor milieu, economie milieu, economie en technologie en technologie Oude Delft 180 Oude Delft 180 2611 HH Delft tel: 015 2 150 150 fax: fax: 015 015 2 150 150 151 151
Nadere informatieDuurzame energie in Japan
Duurzame energie in Japan Rob Stroeks (Project Officer, TWA Tokio) - 8-3-2004 Samenvatting Japan heeft van oudsher weinig natuurlijke energiebronnen. De daarmee samenhangende afhankelijkheid van buitenlandse
Nadere informatieDe energietransitie: kansen grijpen kansen creëren
De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren Inspiratie voor de avond Marc Londo, ECN Beleidsstudies Alkmaar 1 april 2015 www.ecn.nl Boodschappen 1. De energiehuishouding verandert, en daar zijn
Nadere informatieECN-N Energiescenario s Drenthe 2030
December 2016 ECN-N--16-031 Energiescenario s Drenthe 2030 Gerdes, J. Gewijzigd op: 16-12-2016 13:20 2 Inhoud 1 Context van de energiescenario s voor 2030 4 2 Uitgangspunten voor drie scenario s 5 3 Ontwikkelingen
Nadere informatieDe Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien?
De Kromme Rijnstreek Off Grid in 00. Hoe kan dat eruit zien? De gemeenten Houten, Wijk bij Duurstede en Bunnik op weg naar energieneutraal in 00 Exact bepalen hoe het energiesysteem van de toekomst er uit
Nadere informatieChange. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine
Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario
Nadere informatieMinder en duurzamer vliegen?
Minder en duurzamer vliegen? Over klimaat en luchtvaart Paul Peeters (Breda University of applied sciences) Noordwijk, 15-11-2018 Vliegen is prachtig, maar er is ook dit 95% van de gletschers verdwijnt
Nadere informatieEmissies door de zeescheepvaart,
Indicator 26 maart 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het betreft hier de feitelijke
Nadere informatieEnergie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030
IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie,
Indicator 20 december 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieProf. Jos Uyttenhove. E21UKort
Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, februari 2015 1 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,8 % Figuur 1 zon-elektriciteit
Nadere informatieBasisles Energietransitie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Energietransitie Werkblad Basisles Energietransitie Werkblad 1 Wat is energietransitie? 2 Waarom is energietransitie nodig? 3 Leg in je eigen woorden uit wat het Energietransitiemodel
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 20 december 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 21 mei 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het binnenlandse
Nadere informatieOntwikkelingen Nederlandse luchtvaart. Een beknopt overzicht
Ontwikkelingen Nederlandse luchtvaart Een beknopt overzicht Ontwikkelingen Nederlandse luchtvaart Een beknopt overzicht Dit rapport is geschreven door: Jasper Faber Eric Tol Wilhelmina van Wijlen Delft,
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde
Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Plan De veranderingen in de internationale oliemarkten Gevolgen voor ARA, rol van energiehub Energietransitie,
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieCaro De Brouwer 27/11/2013
Caro De Brouwer 27/11/2013 Caro De Brouwer 2e Master Irw Energie, KUL Erasmus Imperial College London Thesis: Solvent storage for postcombustion CCS in coal fired plants Voorzitter YERA Young Energy Reviewers
Nadere informatieImpact analyse: ambitie elektrisch transport
Impact analyse: ambitie elektrisch transport ad-hoc verzoek EL&I 29 maart 211, ECN-L--11-27, C. Hanschke www.ecn.nl Scope en aanpak impact analyse 1.8.6.4.2 Groeiambitie Elektrische auto's [mln] 215 22
Nadere informatieDe snelste route naar aardgasvrije wijken
De snelste route naar aardgasvrije wijken Smart Energy NL, 5 juni 2018 Marijke Kellner, Gasunie #2 Energieverbruik: gebouwde omgeving 32% Bron: NEV 2017. Aandeel van sectoren in het bruto eindverbruik
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 15 december 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het
Nadere informatieHERNIEUWBARE ENERGIE IN ITALIË
HERNIEUWBARE ENERGIE IN ITALIË Overzicht 1 Hernieuwbare energiebronnen (hierna ook: HE) spelen een belangrijke rol in het kader van het Italiaanse energiesysteem. Ze worden uitvoerig gebruikt om elektriciteit
Nadere informatieDuorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie
Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 17 juli 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De productie van hernieuwbare elektriciteit
Nadere informatieWindenergie. 1. Wat is windenergie? 3. Wat zijn voordelen, nadelen en risico s van windenergie?
Windenergie ECN-facts 1. Wat is windenergie? Windenergie is de verzamelnaam voor technieken waarbij de bewegingsenergie die in wind zit, wordt omgezet in andere bewegingsenergie of in elektrische energie.
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieWind Werkt ook in 2050
Wind Werkt ook in 2050 Prof.dr. Gerard van Bussel TU Delft, leerstoel windenergie 13 juni 2013 Delft University of Technology Challenge the future Er is meer dan voldoende wind op aarde 200 x meer wind
Nadere informatieNaar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid?
Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid? Luuk Beurskens, ECN Beleidsstudies KIVI NIRIA, Noordscharwoude, 23 september 2008 www.ecn.nl Inleiding ECN/NRG ontwikkelen hoogwaardige kennis
Nadere informatieEnergie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 11 augustus 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energiedragers De economie
Nadere informatieBijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 1/5
Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 1/5 Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 2/5 Toelichting bij scenario-analyse energiebeleid Beesel Venlo Venray Deze toelichting beschrijft wat
Nadere informatieGROENE KOOLWATERSTOFFEN. Marcel Weeda, Remko Detz, Jeffrey Sipma
GROENE KOOLWATERSTOFFEN Marcel Weeda, Remko Detz, Jeffrey Sipma AANLEIDING: Grote belangstelling voor waterstof in de aanloop naar, en binnen het Klimaatakkoord Scenario s, projecties en schattingen voor
Nadere informatieNotitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 3 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2009 is de productie van
Nadere informatieDemografische trends binnen de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt): Een analyse van de ontwikkelingen van de ledentallen van de GKv
Trendanalyse GKv, drs. M.J. Wijma, Praktijkcentrum, Zwolle, mei 216. Demografische trends binnen de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt): Een analyse van de ontwikkelingen van de ledentallen van de GKv Auteur:
Nadere informatieWindvermogen in Nederland,
Indicator 11 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De elektriciteitsproductie van
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 17 juli 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het belang van hernieuwbare energie
Nadere informatieInsights Energiebranche
Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is
Nadere informatieMonitor energie en emissies Drenthe
Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 - november 2017 www.ecn.nl Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 Deze monitor sluit aan op de notitie Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030
Nadere informatieAuteurs:E. Benz, C. Hewicker, N. Moldovan, G. Stienstra, W. van der Veen
30920572-Consulting 10-0198 Integratie van windenergie in het Nederlandse elektriciteitsysteem in de context van de Noordwest Europese elektriciteitmarkt Eindrapport Arnhem, 12 april 2010 Auteurs:E. Benz,
Nadere informatieTechnisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015
Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot
Nadere informatieVerslag bijeenkomst Vereniging voor Zonnekrachtcentrales 30 nov. 2012 Energietransitie te belangrijk! Kohnstammhuis
Verslag bijeenkomst Vereniging voor Zonnekrachtcentrales 30 nov. 2012 Energietransitie te belangrijk! Kohnstammhuis Global Energy Assessment Naar Een Duurzame Toekomst samenvatting van de lezing van Wim
Nadere informatieWindvermogen in Nederland,
Indicator 19 juli 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De elektriciteitsproductie van
Nadere informatieKomt CCS op tijd of haalt duurzame energie in? Pieter Boot Vijfde nationaal CCS Symposium 25 juni 2010
Komt CCS op tijd of haalt duurzame energie in? Pieter Boot Vijfde nationaal CCS Symposium 25 juni 2010 Cutting Energy Related CO 2 Emissions Baseline Emissions 62 Gt BLUE Map Emissions 14 Gt 2030 Key aspects
Nadere informatieZOMERKAMP. onderzoek 2012
ZOMERKAMP onderzoek 2012 Lorem Ipsum 2 Het gaat goed met de zomerkampen in Nederland! Door jeugdkamp.net In maart 2012 benaderde jeugdkamp.net ruim 80 organisatoren van jeugd- en zomerkampen met het verzoek
Nadere informatieBroeikasgasemissies in Nederland,
Indicator 19 mei 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieKlimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Nadere informatieMaarten Timmerman. Offshore Windenergie. Staalbouwdag / 2 oktober 2014
Maarten Timmerman Offshore Windenergie Staalbouwdag / 2 oktober 2014 Wat doet TKI Wind op Zee? SEmuleert en faciliteert de ontwikkeling en implementaee van offshore windtechnologie voor de industrie (MKB)
Nadere informatieWerkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad
Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. Dashboard onderdelen CO₂ uitstoot (ton per
Nadere informatieProductie van hernieuwbare energie in de woning/wijk
Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk Energiebehoefte van woningen/woonwijken Huidige gemiddelde energievraag van een woning 1. Warmte aardgas 1400 m3 2. Licht & kracht elektriciteit 3000
Nadere informatieNIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen
NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen Felix Gruijters Nuon Amsterdam ArenA 12 oktober 2011 1 A convenient truth 44 triljard dollar staat op het spel Die waarde biedt kansen A convenient truth
Nadere informatieCO2-monitor 2013 s-hertogenbosch
CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de
Nadere informatieSchone technologie voor een levende aarde Bouwen aan de Nederlandse schone technologie sector
Wereld Natuur Fonds Driebergseweg 10 Postbus 7 3700 AA Zeist Tel: +31 30 693 7333 Direct: Fax: +31 30 691 2064 Info@wnf.nl www.wnf.nl Schone technologie voor een levende aarde Bouwen aan de Nederlandse
Nadere informatieToerisme in perspectief
Toerisme in perspectief NBTC afdeling Research Den Haag 18-1-2013 Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieIk kan de meeste energie besparen door de volgende maatregel(en) toe te passen: 1. 2. 3.
Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. CO₂ uitstoot (ton per jaar ) Investeringen
Nadere informatieEnergietechnologieën
pagina 1/6 Wetenschappelijke Feiten Bron: over IEA (2008) Energietechnologieën Scenario s tot 2050 Samenvatting en details: GreenFacts Context - Het toenemende energiegebruik dat aan de huidige economische
Nadere informatieWaterstofmobiliteit: status en uitdagingen
Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Marcel Weeda, ECN Mini-symposium zero-emissie openbaar vervoer in Noord-Holland Provinciehuis NH, Haarlem 16 september 2015 www.ecn.nl Inhoud Zero-emissie openbaar
Nadere informatiepatent Landscaping: waardevolle analyses voor strategische informatie Auteur: Sanne Pfeifer
patent Landscaping: waardevolle analyses voor strategische informatie Auteur: Sanne Pfeifer Octrooidatabases worden met het jaar completer. Het analyseren van de hierin aanwezige informatie, ook wel landscaping
Nadere informatieEnergie uit oppervlaktewater. Fred Zoller, docent opleiding Climate & Management KNAG Onderwijsdag 2014 Duurzame leefomgeving
Energie uit oppervlaktewater Fred Zoller, docent opleiding Climate & Management KNAG Onderwijsdag 2014 Duurzame leefomgeving Inhoud workshop Introductie: Opleiding Climate & Management Workshop Context
Nadere informatieKosten van windenergie wat zijn gevolgen voor de electriciteitsvoorziening?
1 Kosten van windenergie wat zijn gevolgen voor de electriciteitsvoorziening? Prof. dr. Machiel Mulder Faculteit Economie en Bedrijfskunde, RUG Economisch Bureau, Autoriteit Consument en Markt 2 e NLVOW
Nadere informatie